Dream
—/d′r′æm/; /d′r′am/; /d′r′ām/
—ainm-fhocal, fireann
—geineamhnach uathaidh: an dreama (ach is rí-annamh a theagas claochlódh tuisil air)
—uimhir iolraidh: na dreamannaí.
—
daoine, riar, cólucht, plód, scata, scuaine agus rl. (Focal rí-choitianta igcaint é agus chiallóchadh sé uimhir ar bith ó bheirt go dtí cupla milliún duine nó tuilleadh. Is iomdha leagan air i gcaint).
a.
+–
Dream malluighthe iad = they are a damnable (execrable) lot
Dream túatach iad (dream olc, fíádháin, beag-mhaitheasach, láidir, dona, gan aon-rath, gan aon-bhiseach, gan aon-dul 'un cinn, gan aon-chaoi, saibhir, triollúsach, gaisceamhail, postamhail, ealadhanta, ciotach agus rl.)
TUILLEADH (10) ▼
Céard a bheadh dream beag caillte mar sin acmhuinneach ar a dhéanamh
Dream caillte uiliog atá annseo anois. Ná samhluigh ceol ná damhsa leo
Tá dream olc de chlann aige
Droch-dhream iad a dhearbhráthracha
An-dream go deo iad sin
Ná bac leis an dream sin. Fíor-dhream malluighthe iad
Dream sách aisteach iad na sagairt inDomhnach! Ar chuala tú céard adubhairt an sotach leis an máthair: bíonn a sompla agus a dteagasc seacht n-acra ó'n a chéile. Déan mar adéarfas siad, ach ná déan mar a dhéanfas siad
Dream leitheadach iad na máistirí scoile. Diabhal aithne orra nach ar a dtóin a eirigheas an ghrian
Dream gan náire iad agus a dhul ag déanamh a leithide de chleas
Dream gan tuiscint iad 'mo choinsias
+–
D'imigh an dream ar foghnamh, a dhearbhráthair mo chroidhe, agus níl ann anois ach an bhrothtuinn
B'olc an dream a chuaidh dhá fhágáil annsin agus fios aca go raibh sé ar meisce = na daoine
TUILLEADH (3) ▼
Chaith sé cuid de'n dream a tháinic ann amach
Ní fhaca tú an dream seo (aos óg an tighe seo; muintir an tighe seo) in áit ar bith?
Is mór an t-iongnadh gur leig an dream seo an deireannas orra féin muis
+–
Fagh dream le dhul in éindigh leat san gcurach
Ní iarrfá dream is deise ná iad
TUILLEADH (9) ▼
Airighim dream eicínt ag teacht.
Chuaidh dream aca soir agus dream siar.
Níl sé sin sásta dream ar bith a leigean isteach
Bhí dream as M. ar cuairt againn indiu
Chuaidh dream de mhuintir an tighe seo 'un farraige agus dream eile ag fiadhach an tsionnaigh
Tá dream de na mná rialta ag an gcladach anois
Tá dream faoi (ag obair)
Nach oraibh atá an smál thar dhream ar bith! Nach maith gur sibse a chaithfeas a bheith síos le 'chuile shórt!
Sé an chaoi a bhfuil an teach seo dream ag teacht agus dream ag imeacht ann igcomhnaí
+–
Tá an dream siar fíádháin agus an dream soir mín. Ar chuala tú ariamh é: leig thart an fear aniar, agus ní baoghal duit an fear anoir = na daoine atá ar an taobh thiar
Béarla uiliog atá ag an dream suas (na daoine ó thuaidh) anois
TUILLEADH (5) ▼
An bhfaca tú an dream seo síos anocht
Tá an dream sin isteach (faoi na h-oileáin) roint francuighthe
Is mó de'n dream siar-amach a bhí ann ná de dhaoine aitheantais
Deir siad go bhfuil an dream síos amach — dream Chúig Uladh — ag cur a gcosa uatha aríst
Cuireann an dream suas gaineamh gorm ar an talamh igcomhnaí
+–
Tá caint fhada bhog mar sin ag dream an tsléibhe (lucht)
Fan ó dhream Mh. C. (ainm áite)
TUILLEADH (5) ▼
Chonnaic mise dream U. Á. (ainm áite) ag bualadh báire annsin thiar, agus má chonnaic féin, ba dona iad
'Séard a dhéanfadh dream an Achréidh le na fataí sin anois a dtabhairt do mhuca
Bhíodh dream an bhaile mhóir amuigh ar an tráigh sin 'chuile phuinte nó go ndeachaidh laghdú ar na busannaí
An raibh dream na C. R. ag an damhsa?
Ar imigh dream R. uaibh fós?
+–
Fan amach ó dhream na mbád má tá do leas ar Dhia. Chuirfidís sin i bhfarraige ar an toirt thú má tá aon-fhaltanas aca dhuit
An dtáinic dream na curaighe fós? (daoine a bhí igcuraigh)
TUILLEADH (6) ▼
Cheal nach bhfuil dream an fhraoigh ar fáil fós?
An bhfaca tú dream an chladaigh.
Cá'r fhága tú dream an phortaigh? = na daoine a bhí ar an bportach
Tá dream Aifrinn ag teacht anoir = daoine (nó cuid de na daoine) a bhí ag an Aifreann
Tá sé ar na puintí ag dream cladaigh a bheith isteach = dream a bheadh ag feamnadh, nó san tráigh
Tá dream Gaillimhe ag teacht anoir = daoine a bhí inGaillimh mar a bheidís ann lá margaidh nó mar sin
+–
Bhí dream sagairt ar lóistín ag S. N. anuiridh = roint sagart; beirt nó triúr; ceathar nó cúigear etc.
Tá dream máistirí scoile annseo agus ní fiú do sheacht mallacht iad
TUILLEADH (9) ▼
Chonnaic mé dream daoine uaisle ag dul ag iascach ar an abhainn indiu
Bhí dream saighdiúir ann agus iad in a léine, in a maoil agus in a mbonnaidheachaí ag greadadh a chéile
Cá ndeachaidh an dream tincéaraí a bhí campáilte thoir annsin thoir?
Tá dream gliomadóirí thíos ar an gcéibh anois
Tháinic dream ceannachóirí anoir an t-aonach agus cheannuigh siad cupla gamhainín — cupla luipreachán — agus soir leo aríst, agus níor facthas anoir níos mó iad
Bhí dream mór póilíos ag an gcúirt indiu
Tá dream mór cloinne aige
Bhí dream mór mac aige
Is fadó an lá nach raibh aon-dream maith báireóirí annseo
+–
Cé'n dream a bhfuil tusa ag vótáil dóib? = dream poilitiachta
Mara chéile 'chuile dhream go tóin aca. Geallfaidh siad an ghrian agus an ghealach duit nó go dteighidh siad isteach
TUILLEADH (1) ▼
Daidhean (deamhan) mé go bhfuil siad cho maith le dream ar bith eile le bhóta a thabhairt dóibh
·
Is deacair an dream óg (aos óg) a bharraidheacht
Níl dream óg ar bith anois ar an mbaile seo
b.
muintir, gaolta.
+–
Is dona é fhéin agus a dhreám = a mhuintir; a ghaolta
Níl aon-dream daoine san tír is measa ná a mbaineann leis sin
TUILLEADH (7) ▼
Nar chuiridh Dia an t-ádh air fhéin agus ar a dhreám! Ní fhaca mise aon-cheo ariamh aca, ach ag scríobadh leis an ngánntann ar nós 'chuile dhuine
Is furasta aithinte as a dhreám é: luisneachán mór fada agus gan bior-eanga air
Lean an eitinn dhá dream sin
Tá an tinneas mór — beannacht le h-anam Phóil! — in a dhreám sin fré chéile
Níl aon-dreám daoine ar foth ná ar féar is measa ná iad sin. Tá an braoinín salach ionnta fré chéile
Ba suarach í féin agus a dreám, ní dhá roínt léithe é, ach dhá fhágáil aice
Daoine fiuntacha a bhí is 'chuile dhuine dhá dhream, agus ba deacair dhó féin a bheith ar a mhalrait mara dteigheadh sé in aghaidh dúchais
Féach freisin
Dream in iontrálacha eile (50+)
+
Ná bain roghain ná díogha as an dream sin. Níl ann ach gach uile dhuine aca ag baint earasbár dhá chéile. Nach fíor dhom é?
TUILLEADH (1) ▼
Cho fada agus is léar domsa é, sén chaoi a bhfuil gach dream aca ag baint earasbár donacht dhá chéile. Ab é anois? M'anam go feicthear dhomsa gurb é. Geallfaidh siad ar fad duit, ach sén deá-ghealladh agus an droch-choimhlíonadh é, mar adeir an ceann eile.
→
fios
Is dream iad sin nach raibh fios a mbealaigh ariamh aca: ag sciotráil gháirí faoin gcorp. Is deas an chaoi é sin
→
focal
Dhá mba leis an sagart a bheadh sé sin ag caint ní thiúrfadh sé aon-lascainí dhó ach an oiread le fear den bhaile. Níl modh focail aige le aonduine. Is mór an t-íonadh nar mharuigh duine eicínt ariamh é, agus cho coiligneach agus a bhí an dream siúd timpeall air. Ach is le diabhal mar sin a rithfeadh sé!
Seachain anois a ndéanfá fraiseach den phunt sin mar a níos tú i gcomhnaí. Ní bheadh caitheamh in a dhiaidh ar bith agam, marach an dream a mbíonn tú ag tiomaint óil orra. Diabhal uisce na bhfataí a thiúrfainn dóibh
→
féar
Fiafraím díot, cén chaoi a ndéanfaidh muinntir na háite seo an saol a ríochan, nó go ndéantar a bhfuil tusa a rádh. Fan beó a chapaill agus gheobhaidh tú féar, ab ea. Mar a chéile sib ó sháil go rínn. Tá sibse cho dona le dream ar bith eile
→
caidéis
Má chuireann aon-duine de'n ghrifisc sin aon-chaidéis ormsa, dar brigh an leabhair, ní bheidh aige ach maltraid. 'Chuile bhall aghamsa, ach duine de'n dream sin.
→
carcair
Tá sé in am aige, feasta an charcair mhór d'inghin sin aige, a chur i gcrích, ach chuile sheans, go bhfuil sé 'cínnt air aon-fhear a dheanamh amach di. Tá'n dream siúd mór ionnta(b) fhéin.
Bíonn a' dream sin siar a' saigheadóireacht nó a' coinnleoireacht chuile oidhche anois ó buaileadh síos ceann na maor. Dheamhan mórán áirde ag na maora eile orra(b), nidh nach iongnadh, ó thárla nach bhfuil tada dhá gcaillteamas fhéin leis.
→
colgach
M'anam muise gur h-olc an áit ar eirigh sé colgánta istigh i lár na n-amhus sin. Sin iad a' dream céadna nach n-éistfeadh i bhfad leis, go ndathuighidís an smot aige.
→
corcán
Is beag a' dochar de'n dream sin a bheith in a gcorcáin a's a n-itheann siad de bhiadh cladaigh, a's chuile sholamar de'n tsórt sin.
Bhí 'power' sáthach fada ag an dream sin, a's má bhí fhéin, b'olc iad faoi. Anois tá cothromacan síne na h-uaire a' teacht orra(b) fhéin, a's go dtaga!
→
cíos
Chuala mé nach mbeidh cíos ná comhlach ann níos mó ó chuaidh an dream seo isteach (dream poiliteachta).
Tá Gaillimh coimhneasach do'n dream sin siar, ach is coimhneasaighe B. A. an R. annseo. Céard atá sé ach achairín beag as ceann dhá mhíle. Is ann is mó a theighea(nn)s muinntir na h-áite ag margadh.
→
cóineas
Is géar géar a theastóchadh bóthar a dheanamh annsin. Ba mhór a' choimhneas é, do'n dream a bhfuil talamh ucu suas i mbarr a' bhaile.
Sagairt! InDomhnach is mío-chontanásach a' dream [iad], le dhul ag iarraidh tada orra(b). Tabhair chuile shórt dóibh fhéin, ach ná h-éiligh tada orra(b).
+
→
abhaile
Is furas aithne! Thug a' dream sin a' bhrocamas abhaile leo(b).
TUILLEADH (1) ▼
Níor thug tú abhaile leat, go bhféadfá aon-cheo a chasadh liomsa. Dream gnaoidheamhail, amuigh a's imbaile, iad mo mhuinntear-sa, ní hé sin do lucht na bhfaochan, a's na mine buidhe é.
→
baile
Dhá gcloiseadh a' dream atá sa mbaile é seo, chuirfeadh sé a sáith iongantais orra(b) = an dream atá sa ruta ar b'as muide
→
bannaí 1
Tá'n t-áirleacan caithte aige, le fada: 'siad an dream a chuaidh i [mbannaí] air, atá an beainnc a chuir idteannta anois.
→
bealach
Tá bealaighe beaga dhá gcuid fhéin aca(b) sin, nach bhfuil ag dream a' bith eile = tá gnáis nó nósa aca, nach bhfuil ag daoine eile.
Ní leigeann siad sin a' béilidhe fhéin tharta(b), gan bealthuidheacht eicínt a bheith aca(b) in' aice. A's diabhal mise, nach bhfuil slacht a gcodach orra(b) ina dheidh sin. Is mó an smais atá ar a' dream atá taobh le arán tur, ná orra(b).
→
crinn
B'fhiú dhuit an churrach thiar a's currach a' bhaile seo a fheiceál a' crinneadh a chéile 'sna geallta. Dheamhan ionga ná ordlach a bhí ag ceachtar aca(b)ar a chéile, nó go raibh siad fhoisceacht dhá bhuille iomramha de cheann cúrsa. Sin é an uair a chuaidh na maidí in ascar ar a' dream thiar, a's chailleadar an geall.
Má thagann cuaibhtheach as calm, níl léigheamh a' bith uirre. Báthadh bád i gConamara, tá bliadhanta beaga ó shoin, a's bhí an lá ar áilleacht. Dream a bhí amuigh a' déanamh aeir, a's bhuail cuaibhtheach iad gan aireachtáil, a's d'ionntuigh sí an bád druim ar ais. Nar ba luaghaidire an trócaire ar Dhia, dheamhan ar fágadh sa gcomhaireamh ceann aca(b), ach duine.
+
→
beo 1
Múinfe sin thú, gan drúcht ná báisteach a rádh le aon-duine de'n dream sin, an dá lá is beo thú aríst.
TUILLEADH (4) ▼
Is fadó cheana nachar chuala mé ucht ná acht ná éagcaoine ó'n dream sin go dtí sin, ach is cosamhail inDomhnach go bhfuil siad beo igcomhnuidhe
Shílfeá le bheith 'cainnt mar sin léithe, nach leaghfadh a' t-im in a béal, ach déarfadh a' dream a bhfuil eolus aca(b) uirre, gurb í atá beo, droch-mhúinte.
Níl aon-duine beo de'n dream céadna, nach mara chéile atá = níl duine ar bith.
Ní bhíodh bliadhain beo roimhe seo, nach mbíodh ceapach oinniún curtha aghainn, ach tá'n dream óg ag eirghe asta(b) ar fad. An iomarca leisce, is dóigh!
→
bollaire
Is aoibhinn Dia do dhuine ar bith, nach gcaithfe éisteacht leis a' mbollaire siúd go minic. Go bhféacha Dia ar a' dream, atá in 'aice igcomhnuidhe!
→
brabach
Ní mó nó dhá mbeadh cut bradach ann go bhfaigheadh sé aon-bhrabach ar a' dream sin. Níl mórán boigréise a' siubhal leo(b) deirimse leat.
+
→
brachán
Is leitheadaighe a labhra(nn)s lucht an bhrocháin ar a' saoghal seo, ná dream ar foghnamh.
TUILLEADH (2) ▼
Níl a' dream sin sásta go bhfeice siad a' tír ina brochán aríst.
Dhá dtugtaí cead a gcinn de'n dream sin, is gearr go mbeadh an tír in a brochán acab.
→
bratainn
Is deas a' dream ar bhuail tú bleid orra(b), brothtuinn bhradach na míol = is deas an dream a thogh tú mar chomhluadar (nó a ndeacha tú a' suirghe le duine aca(b)).
+
→
bruach
Bhí na bruachannaí sin a' rith leis a' dream sin uileag.
TUILLEADH (1) ▼
Tá mianach bog eicínt is chuile dhuine de'n dream sin. Maran bruachannaí ar a' mbéal é, is briseadh amach a's nioscóideachaí a's guiríní é.
→
aer
Dhá gcuirteá slat ar chuile ríoghacht faoi bhéal an aeir, ní bhfuightheá aon dream a bheadh ionchurtha síos leo(b) sin.
→
buan
Ní raibh duine ar bith de'n dream sin buan = ní raibh duine ar bith de'n mhuirghín sin saoghlach; d'fhaghaidís bás óg.
+
→
buille
'Séard a thug buille na speirthe do'n dream sin ar fad, nuair a ghealladar fhéin go maithfidís an cíos ar fad. Bhí fhios ag an saoghal nach bhféadfaidís, má ba leo(b) é 'íoc le Sasana.
TUILLEADH (4) ▼
Tá'n dream sin (i.e. dream áithrid poiliteachta a bhí igceist ag an gcainnteoir) tugtha anuas go mór le scathamh, ach tá buille sa mbéim ionnta(b) fós.
Dhá dhream nach bhfuil call dóib buille maitheasa 'bith a dheanamh — máighistirí scoile a's póilíos — a's dhá laghad, dhá ndéanann na maighistirí scoile, dheamhan buille 'bith ar na póilíos.
'Bhfaca tú dream a' bith ariamh nach bhfuil buille maitheasa a' bith orra(b), ach maighistirí scoile? Cupla uair sa ló, a's leath na bliadhna in a gcomhnuidhe. Is olc a' tír atá dhá n-íoc, leabharsa.
Is fadó an lá a bheadh ceart bainte de Shasana ag D. marach an dream, atá acht a's áithrid, ag iarraidh é 'chuir as a bhuille.
+
→
bunús
Bhí an bunús ag a' dream sin ariamh.
TUILLEADH (1) ▼
Is maith an aghaidh mná é, mar tá an bunús ann, ní h-ionann sin a's cuid mhaith de'n dream atá dhá bhfághail.