Dul faoi
1.
a.
·
Chuaidh mé faoi'n uisce, (faoi'n mbord, faoi'n leabaidh, faoi'n gcathaoir, faoi'n droichead, faoi'n tóchar agus rl.)
b.
·
Is gearr go dteighidh sé faoi'n gcreafóig = ins an talamh; ins an uaigh
Chuaidh sí faoi na fóide (faoi'n bhfód) sáthach óg 'ndéanaidh Dia grásta uirre
c.
+–
Chuaidh sé faoi lámha dochtúirí trí nó ceathair de chuarta, ach má chuaidh féin sin é a raibh de mhaith dhó ann = chuaidh sé go dtí dochtúirí agus scrúduigh siad é agus rl.
Tá sé imighthe go Baile Átha Cliath le dhul faoi lámha árd-dhochtúirí, déanaidís aon-mhaith dhó nó ná déanadh
TUILLEADH (1) ▼
Níl a dhath maitheasa dhó sin a dhul faoi lámha dochtúirí, arae níl aon-bhiseach in a chionn, an duine bocht. Tá sé tolgtha.
·
Ní ghabhfadh sé faoi scian an dochtúra dóib. Dubhairt sé go mb'fhearr leis bás a fháil ins an mbaile. Dheamhan bás na bascadh a tháinic air ó shoin. Chonách sin air, an duine croidhe! Tuilleadh bisigh amáireach air!
·
Chuaidh sí faoi operation = faoi scian an dochtúra
Beidh sé ag dul faoi operation an tseachtain seo chugainn. Meall eicínt a rinne a phutógaí
d.
+–
Ní bheidh tú ar an muráite choidhchin go dteighidh Cnuic Dhúithche Sheoigeach fút = go gcuiridh tú Cnuic Dhúithche Sheoigeach fút; go mbí siad le feiceál ó'n áit a mbeidh tú ar an bhfarraige. Ní bheidís le feiceál ó'n gcladach de bharr na gcnuic eile ní ba ghoire do láthair a bheadh ag dul idir thú agus iad
'Sé an marc a bhíodh againn ariamh ar mh'ráite mangach, a dhul amach díreach ó'n gcaladh nó go dteigheadh sléibhte Dhúithche Sheoigeach faoi. Annsin a dhul ag iascach
TUILLEADH (4) ▼
Níl tú ar an bhfeath (meath?) mhóir fós, arae ní dheachaidh na Beanna Beola faoi. Choidhchin nó go gcuiridh muid iad sin fúinn, ní bheidh muid ar an muráite … Hó, anois … D'fhéadfá caitheamh amach nóiméad ar bith. Feicim a mullaigh
Gabhfaidh "tower" (túr) an tséipéil faoi ach a maoluighidh tú suas barr an chnuicín sin amuigh
Is gearr suas an cnoc sin a rachas tú, nuair a ghabhfas Loch Coirib faoi dhuit
Anois b'fhéidir, tá na cnuic ag dul faoi! Feicim go follasach iad
e.
+–
Tá an ghrian ag dul faoi.
Is fada fós go dteighidh an ghealach faoi
TUILLEADH (4) ▼
Sin réalta nach dteigheann faoi i gcaitheamh na h-oíche aon-am de'n bhliain
Ní fuláir dhuinn a bheith ins an mbaile le dul-faoi na gréine
Bhí sé ann roimh dhul-faoi na gréine lá'r na bháireach
Bíonn sé ag obair ó eirghe go dul faoi na gréine
f.
·
'Sé an baladh is measa a chuaidh faoi mo shrón ariamh é.
Má theigheann an baladh sin faoi do shrón, is fear réidh thú
+–
Dheamhan an mbeidh i bhfad muise go dteighidh an rud sin faoi'n tsróin aige = go gcastar an scéal nó an chaint sin leis; go dtráchtar leis faoi rud eicínt nach dtaithnigheann leis agus rl.
Gabhfaidh an rud sin faoi'n tsróin aige, feadh agus mise sroicheachtáil siar cho fada leis. Is náireach an rud scéal mar sin a leigean leis.
TUILLEADH (3) ▼
Chuaidh sé faoi'n tsróin aige anocht: an méid adubhairt sé le coicís; agus má chuaidh féin is beag 'e ghrásta a bhí aige orainn faoi. Bailigheadh leis anois. Is fada a theastuigh an méid sin uaidh. Cé'n bhrigh ach go raibh sé dhá thuaradh dhó féin
Rachaidh rud thairis sin faoi'n tsróin aice. Cloisfidh sí faoi ar dhubhairt sí féin faoi na cuiridheachaí a bhí annseo … Ná taithnigheadh mara breagh léithe é. Tá cás againn ínnte go deimhin
Ba mhaith liom muise dhá dteigheadh an méid sin faoi'n tsrón aige. Dheamhan leath an chirt a bheadh leis. Puicéara sagairt nach bhfuil ag dul síos leis ach airgead a dhéanamh ar uain nó ar éigin! Is deas an bhail a bheadh ar dhaoine bochta dhá mbeidís in a thuilleamaí-seisean
g.
+–
Chuaidh muid faoi'n mbó. Bhí sí dhá báthadh
Teirigh faoi'n mbó sin agus bligh í
TUILLEADH (3) ▼
Ní féidir a dhul faoi'n mbó sin chor ar bith. Tá sí an-dodach
Ní bhíodh aon-bhó ar shliabh nach dteigheadh sé fúithe = 'chuile bhó a bhleaghan
Ní raibh sí indon a dhul faoi bhó ariamh. Nach gceapfá go mbadh dona an bhean tighe í sin!
+–
Shíl sé a dhul fúm = mé a "bhleaghan"; a raibh d'eolas agam a bhaint asam; a dhul ar chleasaidheacht féachaint a n-eireochadh leis cur faoi ndeara dhom an rud a bhí uaidh féin a dhéanamh
Is maith uaidh a dhul faoi dhuine dhá bhfaghadh sé bog chor ar bith é
TUILLEADH (8) ▼
Ag iarraidh a dhul fút a bhí sé an uair sin, 'ceapadh go n-innseochthá dó cá raibh tú aréir. Ní bheadh fear na méaracán suas leis sin
Deir tú léithe anois a shíl a dhul fúm, feaint (féachaint) a ngabhfadh P. lá ag tarraint mhóna léithe. M'anam muise go bhfuair sí amach an fear a ghabhfadh lá léithe. Dheamhan fad a choise a ghabhfadh sé sin léithe, dá dtugadh sí Éire bronnta dhó
Chaith sé scathamh fada ag iarraidh a dhul fúm agus é ag tnuthán go dtiubharfainn punt dó. Leig mise orm féin nach raibh a fhios agam cé air a raibh sé ag tarraint agus fios maith agam air. Bhí sé ag ceapadh go mbainfinnse an focal as a bhéal ach ba bheag an baoghal a bhí orm. Nuair a chinn air ins an deire d'iarr sé amach é, ach ní bhfuair sé ach druim-dhiúltú
Má fhaghann sé leigean ar bith ortsa indiu, déanfaidh sé a dhicheall a dhul fút agus a fháil amach céard a thug siar mise ins an oíche Dé Domhnaigh. Bí ar t'áirdeall féin anois agus ná faghadh sé aon-bhrabach ort
Ceapann cuid de na boicileás seo go bhfuil siad rí-chliste, agus 'ar ndú', bíonn na póilíos ag maoidheachtáil leo, agus ag dul fútha, nó go n-innsigheann siad a mbíonn in a mbolg dóib. Sin é an chaoi a n-eirigheann chuile scéala leo! D'eile. Níl scéala ar bith amuigh nach mbíonn ag an bpóilí
Is deas a shíl sí anois a dhul fúmsa, ach bhí a shliocht uirre. Dhall mise í. Tá cruit bhréaga ag imeacht anois aice
Tá sé sin cho críonna le na h-easógaí. Leigfidh sé air nach mbíonn sé ag iarraidh scéal ar bith, ach é igcaitheamh an achair ar a mhine ghéire ag iarraidh a dhul fút. An té nach mbeadh eolas aige air, chuirfeadh sé dallach dubh air
Chuaidh sé fúm uair amháin cheana, ach ní dhéanfaidh sé aríst é, feicfidh tú féin air, té (cé) gur fhiach (fhéach) sé leis indiu. Deir tú leis a d'iarr rothaí an "bhicycle" orm, faoi nach dtugaim féin amach é, mar dhóigh dhe go mbeidís le fáil agam uair ar bith!
h.
·
Chuaidh anáil ghabhair faoi = mheath sé; shearg sé; níor fhan aon-mhaith ann (fc. anáil)
2.
+–
Teirigh amach faoi'n tsráid = ar an tsráid; ar fud na sráide
Gabh síos faoi'n mbaile nó go bhfeicidh tú
TUILLEADH (16) ▼
Ní dheachaidh aon-fhear ariamh amach faoi thír ag tóraidheacht mná is measa ná é.
Teigheann sé amach faoi'n tír (faoi'n tuaith) go minic ag ceannacht muc
An uair a theigheas lucht an bhaile mhóir sin amach faoi'n tír, ní fhanann ceannús ceann ar bith orra.
Chuaidh sé faoi shléibhte indiu
Tá sé imighthe amach faoi shliabh ó mhaidin
Chuaidh sé faoi chladach aréir
Gabh amach faoi na garrantaí, agus b'fhéidir dhuit na caoirigh a fheiceál
Ní dheachaidh sé faoi na tamhnachaí chor ar bith le fada
B'fhéidir dhá dteightheá siar faoi na h-oileáin go bhfuightheá an té a d'fheilfeadh duit
Chuaidh sé amach fadó faoi na réigiúin choimhigheacha, agus níor facthas é ó shoin
Ní ghabhfadh sé amach faoi Ghaillimh ar a bhfaca sé ariamh ach cuibhrighthe istigh annsiúd i gcomhnaí
Is fada a bheinn ag cuimniú air muise shul a ghabhfainn soir faoi'n Achréidh ag iarraidh fataí síl. Mara bhfaghaidh mé níos goire do láthair iad, beidh mé asta
Is beag a bheadh le déanamh agam a dhul siar faoi Chonamara indiu. Céard a bhéarfadh siar faoi Chonamara mé
Chuaidh siad soir faoi Chonndae an Chláir, tá cupla mí ó shoin, agus is cosamhail go bhfuair siad obair, mar níor facthas anoir ó shoin iad
Ní dheachaidh mé síos faoi na bailteacha sin síos le saoghal agus aimsir
Má theigheann tú siar faoi'n talamh garbh, b'fhéidir go n-eireochadh díol cléibh de shlata leat
3.
a.
+–
Chuaidh sé faoi'n ualach = chuaidh sé dhá iompar; nó, bhí sé ag íoc ar leath an ualaigh nó ar a chion dhe
Teirigh faoi'n gcliabh seo a chongnamh dhom
TUILLEADH (3) ▼
B'fhearr dhuit a dhul faoi'n maide seo in éindigh linn
Ní raibh le dhul faoi'n gcorp ach an ceathar againn as a dheireadh
Cheal nach ngabhfá faoi'n gcomhra in éindigh linn nó go n-árduighidh muid é
b.
+–
Chuaidh T. faoi'n deoch freisin = d'íoc sé a chion di
Ní dheachaidh A. faoi'n leath-ghalún deireadh chor ar bith
TUILLEADH (11) ▼
Bhí sé le cuthach nuair nach ngabhfainn faoi'n lucht feamainne in éindigh leis = i bpáirt leis
Má theigheann tú faoi "lorry" a cheannacht liomsa, déanfaidh muid dalladh airgid air ag tarraint mhóna
Má tá tú sásta a dhul faoi scair eangaighe liom, ceannóchaidh mé í, an chéad lá eile a rachaidh mé G. Bhí báire éisc istigh annsin thíos aréir
Ba cheart duit a dhul faoi mheaisín spraeála a cheannacht liom.
B'fhearr dhuit a dhul faoi ualach slat liom. Gabhfaidh an bheirt againn M. lá eicínt go mbainidh muid iad
Meastú dhá dteighinn féin agus thú féin agus an C. faoi churrach nach ndéanfadh muid gnatha is measa ná é. Tá coirrleach agus ceanna slat ar an O. F. nachar baineadh le chúig bhliana déag. Ba mhór ab fhiú dhuinn l'aghaidh leasú iad
Bhí mise sásta a dhul faoin a leath leis, ach ní raibh aon-mhaith ann th'éis é a bheith lobhtha le airgead. Is fhearr leis é a fhágáil annsiúd dhá bhuachailleacht, nó go bhfaghaidh duine eicínt eile sógh air ar ball
Meastú dhá dteigheadh an bheirt againn faoi mheaisín buailte, nach ndéanfadh muid dalladh airgid ag buailteoireacht ins na bólaí seo nuair nach bhfuil aon-cheann eile ann.
Gabhfaidh mé faoi bhó eile sílim = ceannóchaidh mé (gheobhaidh mé) bó eile
'Ar ndú, ní ag brath ar a dhul faoi thuilleadh talmhana atá tú. Nach bhfuil níos mó ná díol do fhreastail agad cheana? Céard a dhéanfá le tuilleadh?
Ní bheadh cuimne ar bith agad a dhul faoi mhótar. Tá siad uiliog dhá bhfáil anois. Bí ins na fir mhóra cho maith le duine!
c.
+–
Caithfidh sibh ar fad a dhul faoi'n milleán cho maith liomsa = caithfidh sib a bheith sásta bhur gcuid féin de'n mhilleán a amhdachtáil
Ní raibh sé sásta a dhul faoin a chuid féin de'n mhilleán. Ag iarraidh é a bhualadh thall ormsa ar fad a bhí sé. Shíl sé go bhfaigheadh sé mise in mo leibide, agus nach gcuirfí caidéis ar bith air féin
TUILLEADH (2) ▼
Gabhfaidh siad uiliog faoi'n droch-mheas cho maith leatsa, agus ní call duitse a bheith in imní faoi, dhá réir sin
Chuaidh 'chuile dhuine ar an bhfeadhain aca, cé's moite de J. faoi'n gcionnta = cionntuigheadh uiliog iad
d.
+–
Rachaidh mé faoi dhuit (gabhfaidh mé faoi dhuit, ach is coitianta "rachaidh mé" agus rl.) gurb shin í an fhírinne = tiubharfaidh mé an leabhar; mionnóchaidh mé dhuit (ach ní bhíonn ciall cho bainte-amach sin leis i gcaint go h-iondamhail: deirim leat, dar m'fhocal duit, dar brigh an leabhair agus rl.)
Rachaidh mé faoi dhuit go mbainfidh mise cac as ach a mbeiridh mé air! Diabhal bréag nach mbainfidh
TUILLEADH (7) ▼
Féadfaidh mé a dhul faoi dhuit nachar chorruigh aonduine annseo é ar aon-chor, hébrí céard a dhéanfas an dream seo amuigh. Tá na ruifíneachaí sin sáthach mío-stáideach len a dhéanamh
Gabhfaidh mé faoi dhuit má chastar an taobh seo é, nach dtiubharfaidh a chosa féin abhaile slán é. Thug sé an eang leis an "turn" deireadh, ach ní bheidh sé cho saor sin aige anois, má chuireann sé a shrón aniar annseo
Tá mé ag dul faoi dhuit nach raibh baint ná páirt agamsa le do réithe. Ní bhfuair mise ariamh ar mo chuid é ach uair amháin, agus ní dhearna mé níos airde leis an uair sin ná a dhíbirt soir thar tórainn aríst. Dar a shon a rachainnse ag déanamh créatúlacht ar do réithe. Má rinneadh leis é, ní mise ná aonduine in mo theach a rinne é. B'fhearr liom go mór thú a thabhairt 'un dlí faoi fhoghail, ná a dhul ag déanamh a leithide de chleas
Rachaidh mé faoi daoib go mb'fhurasta cur ag D. ins an am a raibh an L. réidh leis. Bhí múnógaí alluis ag briseadh amach ar a bhaithis, agus ba gheall le braithlín de bhráithlíní S. N. an ceann aghaidh a bhí aige
Rachainnse faoi dhuit dhá mbeadh breith ar m'aithmhéala agamsa gur fada ó'n áit sin a d'fhanfainn. Ach in a dhiaidh a fheicthear do'n Éireannach a leas. Bhí mise sáthach caillteach len a dhul ann ar aon-chor.
Rachaidh mise faoi dhuit a dhuine chroidhe má fhaghaimse aon-tuairisc ar do bheithidheach go ngabhfaidh scéala agad ar ala na h-uaire. Ach níl mórán baramhail agam duit, a dhul dhá thóraidheacht ins an ruta seo chor ar bith. Siar a thug sé a aghaidh adéarfainn
Rachaidh mé faoi dhaoib a stócaigh go gcloisfidh an t-aer torann agus go mbainfidh mise fothramán as na dromannaí agaibh mara gcuiridh sib mo phíopa ar fáil gan mórán achair. An bhfuil a fhios agaibh cé'n sórt saoghal atá ann chor ar bith anois: nach féidir píopa a fháil gan scaradh le do nóta puint; agus go sílfeá gur cumaoin a bheidís a chur ort len a thabhairt duit mar sin féin
4.
+–
Tá gaibhte fútha annsin (fataí ar urlár "cement") = tá an taisfhliuchán dhá shúghadh aníos thríd an urlár agus na fataí tais dhá bharr
Sílim go mbadh ceart daoib na bráithlíní atá ar an leabaidh sin thuas a chur le teine scaithín. Cheapfainn go bhfuil gaibhte fútha dhá ghoirdeacht ó chodail duine ins an leabaidh cheana. Níl a fhios cé'n fraighliuchas atá ins na ballaí sin thuas.
TUILLEADH (9) ▼
Is gearr an t-achar a d'fhágfá annsin iad nó go mbeadh gaibhte fútha. Tá máithreach an uisce ins an talamh sin
Ní féidir go bhfuil gaibhte faoi cheana. Muise dheamhan maith ag caint! Shíl mé leis an ngaisce a bhí agaibh faoi'n gcaoi a chuir sib ar an áit sin, go mbeadh 'chuile shórt go deo aríst ann cho tirm le barrach. Ach sin é an chaoi a bhfuil sé anois!
Shílfeá go raibh plás maith aice, agus bhí an-triomach uirre nuair a tóigeadh as an ngróigeadh í, tá seachtain ó shoin, ach tá gaibhte fúithe anois aríst. Sháróchadh na h-athphuill sin thú. Ní bhíonn sásamh ar bith ar aon-mhóin a bhíos in a gcleitheamhnas
Níl aon-mhaith dhuit a gcur annsin. Bheadh an-taisce orra ann, ach tá faitíos orm go mbeadh gaibhte fútha gan achar ar bith. Tá mianach an-uisceamhail ins an talamh sin
Meastú glaicín leabhar a bhí ag na gasúir agus a bhí caithte thiar annsin ar an urlár, nuair a chorruigh mé iad an lá cheana nach raibh gaibhte fútha. Níl leath cheart leis an gceann seo (fear an tighe). Ní bheadh sásamh ná séanadh aige ann go ndéanadh sé an teach ar an bhfánán bradach seo. Tá rud ar a shon anois aige. Ní thriomóchaidh an saoghal an áit sin
Ní ionnlach ar bith é sin do chairrigín. Ní túisce an taobh as a chionn tirm, ná 'bhíos gaibhte faoi aríst. Crap soir annsin ar an tulóig sin thuas é, agus beidh aghaidh gréine aige ar chaoi ar bith
Seomra ar bith nach mbíonn teine ann ach go h-annamh, bíonn sé ar an gcaoi sin. Níl aon-cheo dhá bhfágtar ann nach mbíonn gaibhte faoi ar an bpuinte
Ní feasach mé cé'n chaoi a mbeadh gaibhte fúithe chor ar bith marar ól sí an t-uisce, ach b'fhéidir go ndearna sí sin féin. Ní móide go ndeacha aon-chuma déanta uirre
Chuaidh faoi an siúcra seo. B'fhurasta 'aithinte agus an áit ar fhága sib é. Tá sé támáilte anois
Dul faoi in iontrálacha eile (50+)
→
faitíos
Is beag a fhaitíos ort a dhul dhá dhéanamh sin aríst, agus an liúradh a fuair tú cheana faoi
→
farúch
Thart soir, cuireann siad farúch faoi na cruacha nó na stácaí, mar adeir siad fhéin. Fráma adhmad é. Bíonn an chruach árduithe den talamh uiliog aca. Ní theagann fútha, nuair a bhíos siad ar fharúch. Is deacair do na luchain a dhul suas ionnta ach oiread
+
Sin feánach atá ag dul chuig an damhsa atá ag an sagart. Ar chuala tú céard adúirt S. an Gh. faoi? "Is gradha an saol é! Is gradha muis", adeir sé. "Cuimnímse fhéin — agus ní hé an fhad sin ar an saol mé — go mbíodh sagairt ag sciolladh agus ag scóladh den altóir ar dhuine ar bith a ghabhfadh amach ag damhsa, de shiúl oíche. Anois tá siad dhá bhfuagairt ón altóir, agus ag maoidheachtáil leo a dhul ann, agus mara dteighe, dar fia is cam a bhreathnós siad orra lár na mháireach má chastar leo i mbóthar ná i mbealach iad! Is gradha an saol e! Is gradha sin!
TUILLEADH (1) ▼
Chonnaic mé ag dul Gaillimh í an lá faoi dheireadh agus feánach bainne aice i gcarr asail = ancord nó coire
→
feart
"Is fhearr é sin le Dia na bhFeart, ná a dhul faoi sheacht don Róimh" (as Rann: an dá líne tosaigh dhe: "Foighid in aghaidh gach locht, agus déirce don duine bhocht gan treóir")
→
fáinne
Tá sac-ghadhair fút ar chaoi ar bith. Níor chumaoin dóibh a dhul i mbárr do chúig ort — cúig do láimhe dhéanta agus eile. B'fhéidir go gcaithfeá rud eicínt asta (.i. go mbeadh mámh eicínt in do láimh chártaí) … Fáinne óir ort! Mo chuach annsin thú! Tá Bainríon Hairt in a lionnán agad, ach dar príosta d'fhóin sí dhuit an babhta sin.
→
fánach
Siúd áit nach bhfuil ag duine ar bith a dhul nó go gcinne air. Shílfeá gur cac agus salachar duine aca faoi rádh's go ngabhfaidh sé ag iarraidh na cupla scillingín "dole" sin orra … Ionntóidh cléireach anall chugad go fánach, agus an tsíorraíocht caithe agad ag fanacht. "'Ar ndú' ní ag iarraidh "dole" atá fear luath láidir mar thusa" adéarfas sé de ghlan-Bhéarla … Go bhfoire Dia ort fhéin agus ar do "bhail ó Dhia"! Níl "aon-bhail ó Dhia" annsiúd
→
fíóg
Tá na híochtair annsiúd faoi fhíógaí móra millteacha. An té atá ag iarraidh broibh is ann atá aige a dhul
Is tú a bhí caidéiseach a dhul a' rádh rud a' bith léithe faoi na gúna nuadh. Is aistighe í sin, ná 'bhfaca tú ariamh.
Nach mór an cam srón birín orm go gcaithfe mé a dhul faoi dhó sa ló chuig an 'bpump', ag iarraidh bairillí uisce, a's neart uisce ar mo chuid talmhana fhéin, ach nach leagfaidís (na beithidhigh) smut air ingeall ar a' gcaile mhineoig. Ach is beag a' locht a bheidheas acu air, ar ball, nuair a theang(mh)óchas an tart tuille leobhtha.
→
cairín
Má's leat a dhul ar cúlóig, ní f'learr dhuit mála 'fhaghail le cur fút fhéin ar chairthín a' chapaill. Tá'n capall sin chomh suaidhte sin, a's go dtiocfadh a goramhnaí thríot mar bheadh snáthadaí ann.
→
carraera
Gairm na gcoileach! Beannacht Dé dhuit, bhí carraeraí ag (d)ul soir, sul ar tháinic an cúpla abhaile = bhí sé in a dheire oidhche. Carraeraí a bheadh ag dul 'na bhaile mhóir le móin nó a samhail, a's a mbeadh coisméig mhaith rómpa, corruigheann siad faoi dheire oidhche, i riocht's nach mbeadh maith an mhargaidh thart rómpa.
→
ceal 1
Ó tá sí ag dul sa gceann sin leis, ní chomhnócha mise, go seasa mé thíos ar a h-urlár, a's go n-innsighe mé dhi, cé h-iad brothtuinn bradach na h-eitinne, a's déanad sí a rogha ceal di. Ní fhéadfa sí goirm chúirte a chuir orm ar aon-nós, faoi'n fhírinne.
Caithfe mé a dhul go dtí ciseadóirí An Taobh Mín, go bhfagha mé ciseán ceart déanta, faoi chomhair mo mhná. Níl aon-mheas aice ar chiseáin na h-áite seo. (magadh a's fonóid).
'Sé a chloch-neart a dhul isteach. (D)ar ndóigh, níor tugadh 'vote' a' bith dhó, siar faoi Chonamara. Nach hé an ceann eile a fuair uiliog iad?
→
cóirséad
Bain díot an cóirséad sin chomh uain's 'bheidheas tú istigh, nó ní aireocha tú ort fhéin chor a' bith é, ar a dhul amach faoi'n bhfuacht duit aríst.
→
coirt
Tá cairt shalachuir ar chuile mhíle ball dhá bhfuil istigh faoi chaolachaí an tighe. Caithfe tú a dhul a' sciúradh a Ph.
→
colgach
Madadh sáthach colgach é, má airigheann sé duine coideáin, ach a' té 'mbeadh aithne aige air, dheamhan ar mhiste dhó a bheith ag dul faoi a's thairis go bráth, mar nach gcuirfeadh sé aon-araoid air.
→
comaoin
Marach go bhfuil mé faoi chumaoin aige fhéin cheana, ba bheag a' baol ormsa a dhul leis indiu (ag obair).
+
(D)ar ndóigh, maran i gcoimhfhios a rinne sé, is ingan fhios a rinne sé é, ach nach shin é 'bhfuil 'na thimcheall? Ní fiú a dhul a' sáruightheacht faoi, scáth a bhfuil de dhochar déanta. Dheamhan's móide a leath-oiread cainnte a bhainfeadh scéal mór amach.
TUILLEADH (1) ▼
Dar fiadh, dhá mbadh liom a dhul ann chor a' bith, igcoimhfhios a ghabhfainn ann, a's ní i ngan-fhios. Cé'n bheann a bheadh agam ar aon-duine faoi?
→
cora
Tháinic carra fhaithneadhachaí ar mo láimh annseo an bhliadhain cheana, a's chaith siad an tsíorruidheacht gan a dhul ar gcúl. Bhearr mé an barr díob faoi dheire le siosúr.
+
Ceadh nach bhfuil aon-chosamhlacht air ach mar sin? Shíl mé go raibh sé ag dul a' pósadh bog te an lá faoi dheire.
TUILLEADH (2) ▼
Tá sí sin a's a cosamhlacht ag dul in aghaidh a chéile go mór. Shílfeá ar a buaic a's ar a slinneán gur togha capaill í, ach dhá bhfeicfeá faoi ualach í, dheamhan a dtiubharfá do sheacht mallacht uirre. Ach níl fhios agham nach bhfuil codaigheacht a' gabhail di freisin, arae mhill sé í an chéad am.
Is diabhaltaidhe atá sé ag dul in aghaidh a chosamhlacht muis, marab é an chaoi nach dteigheann sé sa mbile buaic leis fhéin. Chonnaic mise scurachaí, nach gcuirfeá sonntas a' bith ionnta(b) a' tabhairt gaoithe (ag árdú) do'n chloich sin, a's shílfeá nach bhfaigheadh forránach fir mar eisean craitheadh 'bith innte, ná dhá mbeadh sí faoi dhó an oiread meadhchain a's tá sí.
Is diadhachta dhuitse céithireacht ná casacht a bheith ort — duine nar fhága an splainnc (splannc) le seachtmhain. Is maith an chiall ag daoine é, a mb'éigean dóibh a dhul amach faoi dhoininn a's faoi dheállradh le seachtmhain. Tá ceart aca(b) an slaghdán a bheith orra(b) ar chuma 'r bith.
→
cíble
Níor chuala tú i gcaitheamh do shaoghail ariamh aon-scíbhle (sceimhle?) ná aon-díbliú mar thug an strachaille sin thíos dhom anocht. Is beag a bhéarfadh orm 'dhul soir, a's í a thabhairt 'un cúirte, faoi bheith do mo reiceadh mar sin.
+
→
bannaí 1
D'iarr sé orm a dhul imbannaí air sa mbeainnc faoi scór punt. = gealladh a thabhairt in omós an scóir a íoc, dhá gcinneadh air fhéin.
TUILLEADH (6) ▼
Bheadh imnidhe ar dhuine 'bith a dhul imbannaí air, faoi lán laidhre mar sin.
D'iarr sé mé le dhul i mbannaidhe air, faoi leath-chéad.
B'éigin dó a chuid talmhana 'bháthadh, in áit nach 'dtrustfadh' aon-duine 'dhul i mbannuidhe air, faoi'n gcleas a rinne sé cheana.
Ní bheadh drugal a' bith orm, faoi na dhul imbannuidhe air, ach ní fheicim go bhfuil slighe nó fághaltas ó neamh anuas aige, len íoc ar ais aríst.
'Sé an rud is luath (lughar) liom beo, duine 'iarraidh orm a dhul imbannaidhe air, faoi airgead. Ní bheadh fhios agad, nach thú fhéin a chaithfeadh díol (íoc) a dhéanamh indeire na cúise.
Fuair sé fear a' tighe seo, mar 'bhí sé ina phleota, ar sheol na braiche le dhul imbannuidhe air, faoi dheich bpunt sa mbeainnc, trí bliadhna sa taca seo. Meastú ar íoc sé leithphighinn ruadh ariamh dhe, 'gur thosuigh an beainnc a' cur leitreachaí (ch)uig an gceann seo, a's a' strócántacht leis faoi'n íoc? Ní mórán dá fhonn a bhí air, 'íoc an uair sin fhéin.
+
→
bealach
Buaileadh suas faoi bhealach é, a's b'éigean dó a dhul isteach i dteaichín a bhí ar shúil a' bhóthair, go leigeadh sé an oidhche thairis ann.
TUILLEADH (3) ▼
D'imthigh sé le na dhul 'dhá h-iarraidh' (bean) a's loic sé faoi bhealach in a dhiaidh sin.
Feicfe tú fhéin air gur gearr ó bhaile a ghabhfas sé sin. Bhí an duthruach chéadna air, ag dul go Sasana an uair dheire, a's chas sé faoi bhealach 'na dheidh sin, a's tháinic sé abhaile in a bhromachán bliadhna.
Ar aon-bhealach, níl fúm a dhul abhaile anois = ar aon-chor
InDomhnach níor b'fh'lár do ghasúr a bheith cuisneach go maith le na chur 'un scoile a's an aimsir atá ann. Chonnaic mé deoruidhe beag de ghasúr atá ag M. Mh. a' dul anoir indé, a's é 'na ghuróirín leis a' bhfuacht. Nár agruighe Dia air a dhul a' cur amach a leithide siúd de mhalrach faoi fhuacht a's faoi dheallradh!
+
→
beo 1
Diabhal bean in do thír, chomh beo, chomh scolbánta léithe fós. Chonnaic mé ag dul thar chlaidhe annsin thiar í, an lá faoi dheire, a's dar mo choinsias, ba mhaith an dicheall dhom a dhul thairis, má's agam atá an óige.
TUILLEADH (1) ▼
Chuaidh gaineamh beo, faoi na shúil an lá faoi dheire, a's iad a' déanamh spraoi ar a' tráigh, a's shílfeá go bhfuil sí dúinte aige ó shoin. Is olc an éadáil é an gaineamh beo sin le dhul faoi shúil duine. Tá sé cruadh géar.
Is fada an lá é, ag iarraidh a dhul sa mbile buaic orainne, faoi gur chaith muid é sa dlighe sin fadó.
→
binse
Síos fút is mó a bhaintear móin annseo, ach móin uicht a bhaintear in áiteacha eile. Caithfe tú a dhul síos sa bportach léithi sin, a's aghaidh an tsleaghain a thabhairt ar a' mbínnse. Is mó go mór a' dreabhlás atá imbinnse le na bhaint as ucht ná é 'bhaint fút síos. Cé'n chaoi 'mbaintear sa tír se'agaíbhse í, nó 'bhfuil fód móna 'bith ann?
→
bior
B'fhearr liom bior a chuir faoi mo shúil ná a dhul a' fiachadh ar na dílleachtaidhthe bochta sin.
→
boigréis
Ba chóra dhuit a dhul go bun an angair (amhgair?) leis, a's gan é thabhairt dó faoi na luach. Ach cá'r fhága tú an bhoigréis? = dhíol sé an rud a bhí aige saor, dar leis a' té 'bhí 'cainnt, mar gheall gur airigh an ceannachthóir an buille bog ann. Bhí aige leagan ar a' gceannochthóir chomh maith in Éirinn a's d'fhéad sé, a's gan an rud a bhí aige a leigean uaidh ar shlat-mhargadh.
→
breacán
Is measa a chuid briocáin a chuir faoi réir dhó, 'chuile Dhomhnach, ná dhá mbadh 'dul amach dhá phósadh a bheadh sé.
→
breá
Mar is breagh leat fhéin, a mhic ó. Níl duine a' bith a' cur aon-cheist ort faoi na dhul 'do rogha áit. 'Beatha do dhuine a thoil' mar 'deir a' ceann eile.
→
bruach
Caithfe mé 'dhul chuig a' dochtúr faoi'n mbruach atá ar shúil an pháiste sin. Tá an-tochas ann, agus is fada liom atá sé a' cothú uirre.
Dheamhan snáth istigh faoi chaolach a' tighe agham anois, ach bun-éadaighe, a's sean-bhriocáin. Beidh mé in mo seó' (show), má chaithim a dhul i láthair na ndaoine