Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Rinneadh

→ dair

Cuinneoig dharaí an chuinneoig is fhearr amuigh. Dhá bhfaighteása ceann de na seanchuinneogaí — ceann daraí a rinneadh Gaelach – ní raibh cinneadh ar bith leo. Tugann cuid de na cuinneogaí eile sin blas ar an mbainne. Is mór a ghabhfadh cuinneoig anois

→ dalba

Is dalba an obair a rinneadh ansin. Ach ba orthu nach raibh an mhoill. Is beag a aireos daoine obair a dhéanamh, nuair a bheas chuile shórt ar a mian acu

→ damba

Chonaic mé na dambaí móra a rinneadh ar an tSionainn. Nach raibh mé dhá ndéanamh. I nDomhnach bhíos. Chaith mé cheithre mhí ann. Tá dambaí áibhéalta ann in aghaidh an uisce. Tá mé ag ceapadh go stopann siad na mílte tonna uisce … Casann siad an t-uisce isteach i sórt caológaí a chuir siad ar an abhainn, agus nuair a théas sé thríd na turbines, oibríonn sé an solas. Sin é a thugas solas don tír

→ daor 2

Baol air siúd é a dhaoradh. Dheamhan daoradh muis, ná dhá mbeadh marú duine air. Nach ndearna sé coir a chrochta cheana, agus dheamhan faocha a rinneadh air

→ deachma

Bhí na heiricigh (Protastúin) go dona an uair sin a dheartháir mo chroí. Ag imeacht le Bíoblaí agus le soup, agus dhá bhaint siar as na daoine le deachmaí théis sin. Ba bheag an cheart a bhí le fáil ag an Rómhánach (Caitliceach) an uair sin. Mo choinsias ba bheag. Nach cóir adúirt an ceann eile féin san amhrán: "'S go bhfuil an dlí ar fad acu ó mharaíodar Rí Séamas." Ní mé an faoi na deachmaí sin a rinneadh an t-amhrán do Chac i Mála a bhí siar faoi Chonamara … Ach ní hea. Ag iontú daoine a bhí sé sin. Níor mhaith dhuit é sin a lua siar in áiteacha ann fós. Chniogfaidís thú faoi

→ dealaigh

Níl na ciarógaí dealaithe go fóill, ainneoin an chaoi a chuir an dochtúr siúd ar an teach. Ó rinneadh é sin leis, níor chuala mé aon chr[...]g[...] ann ó shin. Is cosúil gur mharaigh sé iad. Shíl mé go dtabharfadh sé fruisín faoi na ciarógaí freisin, ach níor thug, nó má thug tá siad ar ais aríst

+

→ déan 1

'Sé a bháthadh a rinneadh

TUILLEADH (4) ▼

'Sé a mharú a rinneadh sa deireadh

A ghoid a rinneadh. Is furasta a aithinte é

Rinneadh a bhualadh isteach faoin mballa, agus dhá fhiacail a bhaint as

Rinneadh na bróga sin a cheannacht sa mB.

→ déan faoi

Rinneadh magadh (greann, spóirt, gáire srl.) faoi

+

→ déan le

Céard a rinneadh leis an tsluasaid a bhí ansin. Ní fheicim chor ar bith le seachtain í

TUILLEADH (1) ▼

Séard a rinneadh leis an airgead faoi dheireadh agus faoi dheoidh, agus ba é a bhí a dhéanamh leis ó thús, tugadh don tsagart é, agus cead aige a rogha rud a dhéanamh leis

→ dearg- 3

Rinneadh deargár ann

→ deibhil

Dhá dteagadh deibhil ar bith d'fhéadfadh dream eicínt a dhul amach chomh fada leo, ach ní raibh aon bhád dhá rinneadh (dhár dearnadh) ariamh in ann é a mharaíocht (bharraíocht?). B'fhada a chaith duine acu ar an gcarraig, nó gur ardaigh an taoille tuile léithe an duine bocht. Ach cén neart a bhí air. Céad fáilte roimh ghrásta Dé

→ déidín

Dhá bhfágtaí capall rófhada gan rud le n-ithe, thitfeadh déidín aici. Thit déidín ag capall le N. Th. fadó an lá. 'Sé mo ghéarchuimhne iad a fheiceáil thuas ina héadan sa gcró. Bhí chuile dheis acu léithe, ach chinn orthu ina dhiaidh sin. Bhí an giall craptha ar fad, agus as sin ní fhágfadh sé. Leagha na bhFiann ní dhéanfadh aon mhaith di … is cosúil gur fágadh rófhada ina troscadh í, ainneoin go mba set(dream) iad a thugadh an-ghiollaíocht don rud a bhíodh acu. Ach rinneadh éagóir uirthi ar chuma eicínt — rinneadh sin

→ deifir

Rinneadh é sin faoi dheifir agus tá a shliocht air: tá sé maolscríobach

→ deileadóir

Gaelach a rinneadh an tuirne sin, ach is fadó an lá é. Deileadóir a bhíodh thuas áit eicínt i Maigh Cuilinn a rinne í. Dheamhan deileadóir sa tír anois

→ deismínteacht

Dhá bhfágadh sé an teach mar a bhí sé nuair a rinneadh é, agus ligean dhá chuid deismínteachta leis, b'fhearrde an teach é. Go gcuire Dia an rath ort agus breathnaigh anois. Nach bhfuil an oiread dathannaí aige air agus atá sa mbogha báistí!

+

→ diaidh

Níl aon aithrí a rinneadh ariamh nach raibh sé in ann a chur i ndiaidh a chéile. Ba bhreá uaidh píosa cainte a rá

TUILLEADH (1) ▼

Caitheadh i ndiaidh a mhullaigh den bhicycle é, agus fhóbair gur briseadh a bhaithis in éadan an chlaí. Ba mhaith a chuaigh sé as nach rinneadh (ndearnadh) a lá. Dhá mbeadh sé scaithín eile le fána, níl a fhios agam cén chaoi a mbeadh sé aige

+

→ díbheirgeach

'Sé an chaoi a raibh sé san am sin, bhí na tiarnaí díbheirgeach le na daoine agus bhí na daoine díbheirgeach le na tiarnaí. Chaon dream acu ag baint barr dhá chéile. Bhí tiarna thoir anseo a raibh B. an D. aige. Níor fágadh bó ag gabháil leis nár speireadh aon oíche amháin. Má speireadh féin, leath an chirt ní rinneadh (dhearnadh) leis: bhí sé féin go holc

TUILLEADH (1) ▼

Tá an bodach sin drochmhúinte (m maon. Béim an ghutha ar an gcéad siolla) díbheirgeach ach deile cén chaoi a mbeadh sé. Ní fhaca muid aon duine dhá chineál ar a mhalrait ariamh. Níor casadh bó ná gamhain ar chuid a athar ariamh nár mharaigh sé. Ach thug M. Mh. giorrachan saoil dhó sa deireadh, agus ba bheag an scéal é go ndéana Dia grásta air. 'Sé an t-iontas é, nárbh fhadó roimhe sin a rinneadh leis é. Bhí an baile faoina chosa ceart aige. Bhascadh sé a mbíodh acu

→ díbir

Rinneadh díbirt as an áit sin. Deir siad nár fágadh Críostaí an bhéil bheo ar an dúiche sin nár díbríodh

→ dícheannadh

Ní hé a chrochadh a rinneadh ach a dhícheannadh. A ndícheannadh ar fad a déantaí fadó

→ díchúis

Is cuma sa diabhal cén chaoi a ndearnadh é, ach rinneadh díchúis ormsa. Is furasta a aithinte é d'fheara Fáil

+

→ díle 1

Is gearr an tobar abhus déanta chor ar bith: ó rinneadh tigh J. Ach tobar Ch., sin seantobar ón Díle. Bhí tobar beannaithe sa ngarraí gleannach ó dheas agus dhún sé suas ar fad an áit a ndeachaigh bean — bean de na D. í — ag níochán éadaigh ann Satharn amháin. Nach gann a chuaigh an saol uirthi go gcaithfeadh sí a dhul dhá dhéanamh sin. Boislín broghach an tSathairn arsa tusa

TUILLEADH (1) ▼

Rinneadh díle cainte san áit seo le cupla bliain: na helections sin. Chuile fhear dhá moladh féin go haer, agus ag rá nach raibh duine ar bith eile cneasta ach é féin, agus go mba deargchneámhaire chuile dhuine dhá raibh ina aghaidh. Agus gurb é an rud céanna a bhí ó chuile dhuine acu: uisce a tharraingt ag a mhuileann féin. Chuirfidís úis ort

→ díol 1

Díol fánach a rinneadh ar an aonach inniu — sea sin

→ diomalach

Bheadh na rangeannaí sin ródhiomalach ar mhóin. Le aghaidh guail a rinneadh iad. Ar ndóigh dhá gcuirtheá móin iontu, ba mhaith an dícheall duit a coinneáil caite síos

→ dochar

Cén dochar a rinneadh dhó scáth cupla gearradh

→ dochtúr

Chaith sí i bhfad ag dul faoi lámha dochtúra, ach dheamhan maith a rinneadh di ina dhiaidh sin

→ dóigh 1

An bhfuil a fhios agat an chruach atá ar leiceann thiar an bhóthair agamsa. Níl fód slán istigh ina corp. Tá sí ina bogeimhin fré chéile. Is maith an dóigh í, agus chomh hairdeallach agus atá lucht na lorries i mbliana faoi mhóin thirim a fháil. Diabhal a raibh sí baol ar chomh dona siúd nuair a rinneadh í. D'ól sí an t-uisce ar fad ó shin

→ doras

Tá sé in am doras nua a dhul air, agus a liachtaí lá ó rinneadh an tseanchomhla sin

→ driog

Ar an dá luath is ar ól mé an phosóid, b'éigean dom an tsráid a thabhairt orm féin. Shíl mé go raibh múisc do mo bhualadh ach chinn orm aon cheo a chur aniar. Séard a thosaigh ag teacht orm, driogannaí in mo phutógaí agus aníos i mbéal mo chléibh! Diabhal i bhfad gur airigh mé mar a bheadh snadhmannaí ag teacht ar mo phutógaí ar fad. Tugadh deoch uisce agam ach dheamhan fuascailt a rinne sin orm ach oiread. An bhfuil a fhios agat céard a rinne maith dhom sa deireadh. Gráinne salainn a chaith mé siar. 'Sé a d'iontaigh mo ghoile. Más poitín a bhí ann, ba é an braon is measa a rinneadh ariamh é. Féans a bhí ann. Dheamhan a mhalrait

→ drochshúil

Drochshúil a rinneadh di. Agus tá a fhios agam cé a rinne é freisin, ach bíodh aige anois ó tá sí imithe agus go bhfuil

→ droimscoilte

Beirt dearthár a bhí ann agus deirfiúr. Bhí an deirfiúr pósta agus triúr clainne aici. Níor phós ceachtar de na dearthárachaí ariamh. Séard a rinneadh leis an uachta, cheithre leith droimscoilte a dhéanamh di, cuid ag chaon dhuine de na deartháracha, cuid ag an deirfiúr, agus cuid eile ag a clann eatarthu. Deirimse leat go mba bheag é cuid an duine di nuair a bhí sí roinnte amach agus a ailp féin bainte ag chuile dhuine aisti. Ara ag na dlíodóirí a bhí an ceann ramhar di — deile

→ dúchan

D'éirigh dúchan ar an bhfarraige. Shíl muid i dtosach nach raibh ann ach an rosamh, sin nó smúit rabharta. Ach mo léan géar. Ba ghearr gur shéid sé ina ghealstoirm. Bhí an nathair talúna againn an lá sin agus muid a bheith ar an gcaladh roimpi. Ní raibh aon churach a rinneadh ariamh in ann í a bharraíocht

→ dúchas

Diabhal mé go ngabhfaidh na Sasanaigh salacha sin le dúchas mura bhfaighe siad corp Hitler. Ní shásódh tada iad ach a thabhairt go Londain agus a chrochadh suas go mbeidís ag breathnú air, mar a rinneadh le corp Mussolini.

→ dúda

Bhris mé an dúda cailce inniu. Thit sé as mo bhéal agus rinneadh steig meig ar an urlár dhe. Sin é an chaoi a bhfuil mise anois ó chaill mé na fiacla. Saothróidh mé an saol cheal gail, agus gan aon phíopa le fáil mura dtuga tú nóta puint ar cheann

→ téigh ar

Chuaigh fonn air imeacht leis an gcoiriúint a rinneadh ar an dream thiar. Murach sin, ba libh é go maidin — tháinig fonn imeachta air de bharr nár thaitnigh an chaint leis

→ téigh faoi

Tá mé ag dul faoi dhuit nach raibh baint ná páirt agamsa le do reithe. Ní bhfuair mise ariamh ar mo chuid é ach uair amháin, agus ní dhearna mé níos airde leis an uair sin ná a dhíbirt soir thar tórainn aríst. Dar a shon a rachainnse ag déanamh créatúlacht ar do reithe. Má rinneadh leis é, ní mise ná aon duine in mo theach a rinne é. B'fhearr liom go mór thú a thabhairt chun dlí faoi fhoghail ná a dhul ag déanamh a leithide de chleas

→ téigh le

Bhí siad líofa ceart a dhul le chéile, ach rinneadh eadarascán. Bhí a ligean le chéile go bhfeicfí cé acu ab fhearr

Rinneadh (44)