Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Rinneadh

→ foirgthe

Ní raibh muid foirgthe ariamh go dtí anois muis, má chuirtear an fhoghail a rinneadh ansin thiar sna rates orainn

→ fraiseach

Rinneadh flaisc agus fraiseach anseo thíos aréir. Níor sheas cheithre galúin fuisce achar ar bith. Bhí a shliocht orthu: ní raibh ginealach an bhéil bheo ann nach raibh dallta ar meisce

→ ceal 1

An méid millteanais a rinneadh ann, is mise a rinne é, agus déan do rogha ceal di anois.

→ comhfhios

Más i ngan fhios nó i gcomhfhios a rinneadh é, nach é an dá mhar a chéile é anois. Tá an dochar déanta, agus nach in é a bhfuil ina thimpeall.

→ bannaí 1

Dheamhan a dhath a rinneadh air ach é a chur faoi bhannaí (bannaí a chur air)

→ bealach

Rinneadh bealach dhó thríd an gcruinniú.

→ bleánach

Rinneadh an bualadh céatach ann agus an bhleánach fhola a bhí ar an mbóthar ar maidin théis na hoíche

→ borr

Bhí dhá oiread borradh faoin gcuid eile agus atá faoin aircín sin, agus shílfeá nach leathchuma ar bith a rinneadh air, ach an oiread le ceachtar acu.

+

→ breoigh

Níl aon iontas ná nár bhreoigh an chruach sin as éadan agus chomh tais agus a bhí sí nuair a rinneadh í. Is beag nach bhfáiscfeá í, bhí sí chomh fliuch sin.

TUILLEADH (1) ▼

Tá riascannaí dubha istigh i lár an choca, muran rófhliuch a bhí an féar nuair a rinneadh é agus ghur bhreoigh sé. Ach pé acu sin é, dheamhan a dhath loicht ag na beithígh air.

+

→ buail ar

Rinneadh cac leicín de le ar buaileadh air; rinneadh leicíneach (brúitín, stolpán srl.) de le ar buaileadh air.

TUILLEADH (1) ▼

Théis ar buaileadh de bháistigh air ó rinneadh é (caisleán), dheamhan a dhath fhéin den mhoirtéal ar bogadh fós ann. Is diabhaltaí an bua a bhí ag na saoir fadó ag déanamh moirtéil.

→ bualadh

Sin é an bóthar a mbíodh an bualadh uileag fadó air, ach ó rinneadh an bóithrín aicearrach thríd an sliabh, ní bheadh ann ach timpeall anois.

→ ainm

Tá ainm Sheáin tugtha síos leis an robáil seo a rinneadh oíche an aonaigh.

→ airiúil

Má chuireann siad diúain (guano) air sin anois is mó a mhillfeas siad ná a leasós siad faoin talamh. Beidh sé sin sách airiúil go ceann deich mbliana fós d'uireasa aon leasú. Ach tuige nach mbeadh. Dheamhan deargadh a rinneadh ar an talamh sin, tá mé ag ceapadh, ó aimsir Chromail, hé brí cáid ó bhí sé ann.

→ lig amach

Bóithrí Committee: bóithrí a rinneadh sa drochshaol le obair a thabhairt do na daoine.

→ ascar

Rinneadh ciseannaí ann cupla bliain ó shin le na hasail a choinneáil ó ascar

→ failic

Tháinig dhá ghalún déag fuisce, agus nach diabhlaí an fhailic a rinneadh air, agus nach raibh deoir ann ag an sé maidin Déardaoin. Dheamhan an striog. Ach ba deacair dhó: roinneadh ina channaí é, agus a raibh sa teach tite

→ flaisc

Chreidim gur rinneadh an-fhlaisc anseo thíos inniu. Tá dúchan mór déanta de bharr an lae ar chuma ar bith. Siúd iad na buachaillí le ligean isteach i dtalamh craicinn — go leor oibre

→ fleasc

Tá tuirne ansin thuas agus í slán cé is moite de fhleasc an roth. Ach cé measa beirthe é, arsa tusa. Dhá mbeadh duine eicínt ann a bheadh in ann fleasc a dhéanamh, d'fhéadfadh duine de na mná seo a dhul ag sníomhachán lom láithreach. Chreidim dheamhan ceo a rinneadh léithe le dhá bhliain déag cheana

→ imní

Níorbh fhiú an oiread imní é agus a rinneadh faoi

→ faillí

Caithfidh foighid a bheith ag na daoine (againn) chreidim. Ní in aon lá a rinneadh an Áirc. Ach is maith í an fhoighid agus is dona í an fhaillí. Tá sé in am agam biseach a bheith orm feasta má tá aon bhiseach i ndán dom

→ feall 1

Níor dearnadh aon fheall ariamh mar a rinneadh air sin. Daoradh san éagóir é. Ní raibh láimh ná cois aige sa bhfear sin ach oiread liomsa

+

→ foighid

Caithfidh na daoine foighid a bheith acu ar ndóigh. Ní in aon lá a rinneadh an Áirc. Feabhsóidh an saol fós le cúnamh Dé

TUILLEADH (1) ▼

Rinneadh an éagóir sin orm agus ghlac mé ina fhoighid é ina dhiaidh sin. Nach raibh sé chomh maith dhom

→ fonsa

Dheamhan lá ratha ar adhmad na hÉireann. Cloisfidh tú na liúrachaí ag pléascadh ar na fonsaí i gcurach ar bith a bhfuil sé inti. An churach seo a bhfuil mise ag dul ag breathnú uirthi inniu, roimh an gcogadh a rinneadh í agus ní hé atá inti

→ dair

Cuinneoig dharaí an chuinneoig is fhearr amuigh. Dhá bhfaighteása ceann de na seanchuinneogaí — ceann daraí a rinneadh Gaelach – ní raibh cinneadh ar bith leo. Tugann cuid de na cuinneogaí eile sin blas ar an mbainne. Is mór a ghabhfadh cuinneoig anois

→ dalba

Is dalba an obair a rinneadh ansin. Ach ba orthu nach raibh an mhoill. Is beag a aireos daoine obair a dhéanamh, nuair a bheas chuile shórt ar a mian acu

→ damba

Chonaic mé na dambaí móra a rinneadh ar an tSionainn. Nach raibh mé dhá ndéanamh. I nDomhnach bhíos. Chaith mé cheithre mhí ann. Tá dambaí áibhéalta ann in aghaidh an uisce. Tá mé ag ceapadh go stopann siad na mílte tonna uisce … Casann siad an t-uisce isteach i sórt caológaí a chuir siad ar an abhainn, agus nuair a théas sé thríd na turbines, oibríonn sé an solas. Sin é a thugas solas don tír

→ daor 2

Baol air siúd é a dhaoradh. Dheamhan daoradh muis, ná dhá mbeadh marú duine air. Nach ndearna sé coir a chrochta cheana, agus dheamhan faocha a rinneadh air

→ deachma

Bhí na heiricigh (Protastúin) go dona an uair sin a dheartháir mo chroí. Ag imeacht le Bíoblaí agus le soup, agus dhá bhaint siar as na daoine le deachmaí théis sin. Ba bheag an cheart a bhí le fáil ag an Rómhánach (Caitliceach) an uair sin. Mo choinsias ba bheag. Nach cóir adúirt an ceann eile féin san amhrán: "'S go bhfuil an dlí ar fad acu ó mharaíodar Rí Séamas." Ní mé an faoi na deachmaí sin a rinneadh an t-amhrán do Chac i Mála a bhí siar faoi Chonamara … Ach ní hea. Ag iontú daoine a bhí sé sin. Níor mhaith dhuit é sin a lua siar in áiteacha ann fós. Chniogfaidís thú faoi

→ dealaigh

Níl na ciarógaí dealaithe go fóill, ainneoin an chaoi a chuir an dochtúr siúd ar an teach. Ó rinneadh é sin leis, níor chuala mé aon chr[...]g[...] ann ó shin. Is cosúil gur mharaigh sé iad. Shíl mé go dtabharfadh sé fruisín faoi na ciarógaí freisin, ach níor thug, nó má thug tá siad ar ais aríst

→ dearg- 3

Rinneadh deargár ann

→ deibhil

Dhá dteagadh deibhil ar bith d'fhéadfadh dream eicínt a dhul amach chomh fada leo, ach ní raibh aon bhád dhá rinneadh (dhár dearnadh) ariamh in ann é a mharaíocht (bharraíocht?). B'fhada a chaith duine acu ar an gcarraig, nó gur ardaigh an taoille tuile léithe an duine bocht. Ach cén neart a bhí air. Céad fáilte roimh ghrásta Dé

→ deifir

Rinneadh é sin faoi dheifir agus tá a shliocht air: tá sé maolscríobach

→ deileadóir

Gaelach a rinneadh an tuirne sin, ach is fadó an lá é. Deileadóir a bhíodh thuas áit eicínt i Maigh Cuilinn a rinne í. Dheamhan deileadóir sa tír anois

→ deismínteacht

Dhá bhfágadh sé an teach mar a bhí sé nuair a rinneadh é, agus ligean dhá chuid deismínteachta leis, b'fhearrde an teach é. Go gcuire Dia an rath ort agus breathnaigh anois. Nach bhfuil an oiread dathannaí aige air agus atá sa mbogha báistí!

+

→ diaidh

Níl aon aithrí a rinneadh ariamh nach raibh sé in ann a chur i ndiaidh a chéile. Ba bhreá uaidh píosa cainte a rá

TUILLEADH (1) ▼

Caitheadh i ndiaidh a mhullaigh den bhicycle é, agus fhóbair gur briseadh a bhaithis in éadan an chlaí. Ba mhaith a chuaigh sé as nach rinneadh (ndearnadh) a lá. Dhá mbeadh sé scaithín eile le fána, níl a fhios agam cén chaoi a mbeadh sé aige

→ diomalach

Bheadh na rangeannaí sin ródhiomalach ar mhóin. Le aghaidh guail a rinneadh iad. Ar ndóigh dhá gcuirtheá móin iontu, ba mhaith an dícheall duit a coinneáil caite síos

→ dochar

Cén dochar a rinneadh dhó scáth cupla gearradh

→ dochtúr

Chaith sí i bhfad ag dul faoi lámha dochtúra, ach dheamhan maith a rinneadh di ina dhiaidh sin

→ doras

Tá sé in am doras nua a dhul air, agus a liachtaí lá ó rinneadh an tseanchomhla sin

→ driog

Ar an dá luath is ar ól mé an phosóid, b'éigean dom an tsráid a thabhairt orm féin. Shíl mé go raibh múisc do mo bhualadh ach chinn orm aon cheo a chur aniar. Séard a thosaigh ag teacht orm, driogannaí in mo phutógaí agus aníos i mbéal mo chléibh! Diabhal i bhfad gur airigh mé mar a bheadh snadhmannaí ag teacht ar mo phutógaí ar fad. Tugadh deoch uisce agam ach dheamhan fuascailt a rinne sin orm ach oiread. An bhfuil a fhios agat céard a rinne maith dhom sa deireadh. Gráinne salainn a chaith mé siar. 'Sé a d'iontaigh mo ghoile. Más poitín a bhí ann, ba é an braon is measa a rinneadh ariamh é. Féans a bhí ann. Dheamhan a mhalrait

→ drochshúil

Drochshúil a rinneadh di. Agus tá a fhios agam cé a rinne é freisin, ach bíodh aige anois ó tá sí imithe agus go bhfuil

→ droimscoilte

Beirt dearthár a bhí ann agus deirfiúr. Bhí an deirfiúr pósta agus triúr clainne aici. Níor phós ceachtar de na dearthárachaí ariamh. Séard a rinneadh leis an uachta, cheithre leith droimscoilte a dhéanamh di, cuid ag chaon dhuine de na deartháracha, cuid ag an deirfiúr, agus cuid eile ag a clann eatarthu. Deirimse leat go mba bheag é cuid an duine di nuair a bhí sí roinnte amach agus a ailp féin bainte ag chuile dhuine aisti. Ara ag na dlíodóirí a bhí an ceann ramhar di — deile

→ déan faoi

Rinneadh magadh (greann, spóirt, gáire srl.) faoi

+

→ déan le

Céard a rinneadh leis an tsluasaid a bhí ansin. Ní fheicim chor ar bith le seachtain í

TUILLEADH (1) ▼

Séard a rinneadh leis an airgead faoi dheireadh agus faoi dheoidh, agus ba é a bhí a dhéanamh leis ó thús, tugadh don tsagart é, agus cead aige a rogha rud a dhéanamh leis

→ déan 1

'Sé a bháthadh a rinneadh

Rinneadh (50+)