Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

cailleach (20)

 
abair
Tá sí ina cailleach seamlais, mar adéarfá pour ainsi dire; so to speak
+
Téanam an dá chailleach agus gan aon chailleach ag teacht — duine a bheith ag iarraidh freastal de dhá rud in éindí agus gan aon déanamh ar cheachtar acu, nuair nach mbeadh sé in ann a dhúthracht a chaitheamh le ceachtar acu
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé ag iarraidh a bheith ag freastal do thalamh agus é leath na gcuarta imithe ag cruinneáil an rud eile sin. Sin é téanam an dá chailleach agus gan aon chailleach ag teacht. Ach 'sé an chaoi a mbeidh sé as a dheireadh, ní bheidh Murchadh ná Mánas aige
Níl Gaeilge ná Béarla ag an dream óg sin an taobh suas anois. 'Sé téanam an dá chailleach é agus gan aon chailleach ag teacht
 
déag
Gheobhaidh sé siúd aois na húire agus na Caillí Béarra. An bhfeiceann tú cheana sna déaga is cheithre fichid é go hard, agus gan stró ar bith air faoina dhul ag an aifreann fós
 
"Punt do dheaideo agus punt do mhamó, agus punt eile le n-ól ag cailleach an airgid. 'Sí mo mhamó í; 'sí go deo deo í, 'sí mo mhamó í, 'Sí cailleach an airgid" (caint a chuirtear le port, Tadhg an Ghrá sílim nó na Rockie Roads to Dublin. Bíonn sé le crónán páistí freisin)
 
deifir
Bhí an oiread deifir air agus a bheadh ar fhear a bheadh ag dul ag iarraidh cailleach do bhean a bheadh ar a céadpháiste
 
Go sábhála Dia sinn nach uirthi atá an deimheas. Sin í a bhfuil bás na caillí agus pósadh na mná óige aici ar chaoi ar bith
 
Níl duine ná deoraí a bhaineas léithe, lena cuid airgid a fhágáil aige. Agus tá sé aici sin — saibhreas na saibhreas. Níl ríochan saoil lena cuid saibhris. Siúd é aríst é mar adeir an fear ar ball: airgead caillí dhá mhún le ballaí. Is deacair an seanfhocal a shárú adeir siad
 
dia 2
An bhfeiceann tú í sin thuas nach ligfeadh aon luaith amach Dé Luain. Deir sí nach bhfuil sé sonaí. Sin í an chailleach a bhfuil na pisreogaí aici
 
diaidh
Bhí sé i gciúinchomhrá liom thíos ag ceann an bhóthair, agus ní fhaca tú aon fhear go hiomaí ba spleodraí ná é. Maidir le scéalta, bhí siad aige: bás na caillí, pósadh na mná óige, cogadh, aontaí agus eile. Ach hé brí cén dearcadh a thug sé i ndiaidh a ghualann, nach bhfaca sé T. Sh. ag déanamh againn (chugainn) aníos. Níor fhan sé leis an bhfocal a bhí ar a theanga a chríochnú, ach baint as soir an bóthar. Níl trust ar bith aige as T. ón oíche fadó ar ionsaigh sé é ag teacht aniar ón R.
 
díle 1
Tháinig an mac isteach agus scéal Chailleach an Uafáis aige. Shílfeá gurb í an díle a bhí ag teacht air, bhí sé ag cur dó chomh héasca sin. Ach leis an uafás a bhí air, agus leis an séideán a bhí ann, níor fhéad muid a thuiscint ach gur éirigh rud eicínt do Bheartla. C. J. a d'inis an scéal thríd síos agus thríd suas dúinn nuair a tháinig muid amach ar an mbóthar
 
ding
Ginn thú! Ginn thú a bhuachaill! Leag air a fhleascaigh. Tabhair an dara hairt dhó! Tabhair cor coise dhó agus buail fút é a chailleach … Dheamhan de rath ort ina dhiaidh sin … Dar fiagaí, tá tú in do phuca aige … Ginn é an fear eile féin … Aire dhuit … Diabhal mé go gcuirfidh sé taobh na bpoll as do chionn fós … Tá féith ón tsinsir sa ngearrbhodach sin.
 
An té a dhéanfas tada air sin, beidh sé ar siúl go brách go mbaine sé díoltas dó (dhe) uair eicínt. Sin é an sórt duine é. Choinneodh sé an faltanas sin istigh, dhá bhfaigheadh sé aois na húire agus na Caillí Béara
 
'Arán cam a ghníos bolg díreach,' adeir an Chailleach Bhéarra. 'Thug tú éitheach a chailleach,' adeir an buachaill, 'ní hea, ach a fháil ar bord go bhfaighe tú fuílleach.' (cuid den aighneas a bhí ag an gCailligh Bhéarra leis an mbuachaill)
 
dris
Chinnfeadh ar chailleach éisc aon cheart a bhaint di siúd. Bheadh sé fánach aici. Tá sí chomh cantalach le dris
 
droch-
Faobhar a bhaineas féar adeir an Chailleach Bhéarra. Is gearr a sheasfása di. Tá drochfhaobhar críochnaithe agat
 
M'anam muise go sílfeá agus go raibh drogall ar Mh. a dhul leis ina dhiaidh sin, théis gur héidreorach an cuimleacháinín é J. Cailleach cheart é M. sin. Tá sé sách bastallach nó go bhfeice sé fear ullaithe (ullmhaithe) ar achrann, ach nuair a fheicfeas, titfidh an driull ar an dreall air
 
Nach maith dúlaí anois a bhí sé ag dul ina éadan agus gur éirigh sé suas óna dhinnéar agus gob (gurb) eo amach é gur ionsaigh sé ar an mbóithrín é. Ach chlaon sé uaidh ina dhiaidh sin nuair a chuir an ceann eile stiúir achrainn air fhéin. Ní raibh ann ach cailleach théis (tar éis) a chuid gláiféisce. Sin é an méid
 
Buail anois, do dhúshlán. Is cailleach thú ina dhiaidh sin