Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: damhsa

Nualitriú Bunlitriú

damhsa

—/dəuɴsə/ go hiondúil, ach /dæ:wsə/ scaití

daoine ag déanamh gluaiseachta áiride lena gcosa i gcomhimeacht le ceol. Níor chuala mé rince air sin, cé go mbíonn súile, réaltóga agus eile ag rince, agus daoine freisin, ach gur olc é.

Níl aon damhsa aige — níl sé in ann aon damhsa a dhéanamh

Níl damhsa ar bith aici. Cá bhfaigheadh sí damhsa anuas de thamhnóig shléibhe?

+–

Thug sí an damhsa ó bhuaile léithe — nuair a bhíodh buailtí ann roimhe seo, bhíodh an-cháil orthu faoi dhamhsa. Chruinníodh na mná ar fad in aon áit amháin ag damhsa

D'éireodh dhi. Thug sí an damhsa ó bhuaile léithe

TUILLEADH (4) ▼

B'ait í a máthair féin. Bhíodh sé ráite gur thug sí an damhsa ó bhuaile léithe

Mo chuach óg ansin thú! Thug tú an damhsa ó bhuaile leat, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort!

Faoi do chois é! Nár laga Dia thú. Is tusa a thug an damhsa ó bhuaile leat ar chaoi ar bith agus ní hiad an dream a mbíodh sé ráite leo

Píobairí a bhíodh ag dul thart fadó, agus chaithfeadh chuile dhuine a dhul amach ar lom an urláir ar a aghaidh féin: sin nó fear a dhul amach agus bean ar a [...]

áit a mbíonn daoine ag damhsa.

Féach freisin

→ damhsaigh

damhsa in iontrálacha eile (69)

→ abair

Ag stróiceadh go dtéadh sí ag damhsaí! A leithide de ghiostairín! Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!

→ céadéaga

Tá sé sna céadéaga ag an damhsa. Dheamhan damhsa ó tháinig oíche nach raibh sé amuigh air. Oibríodh leis!

→ damhsaigh

Teara uait isteach go ndamhsaí muid a (ár) bport

TUILLEADH (4) ▼

Cas port go ndamhsaí mé

Cas amach streancán ceoil aríst go dté muid ag damhsa

Téirigh amach ag damhsa

Chuaigh siad amach ag damhsa

→ daol

Bhí sé ag cur a chraicinn dó (de) ag damhsa i lár an tí. Agus céard a dhéanfadh sé — mar bhuailfeadh daol é — ach a theacht anuas agus é fhéin a ghróigeadh istigh sa gclúid agus tosaí ag fuarchaoineachán. Thosaigh mo choinsias! Daol bróin a tháinig air is cosúil. Ag caoineadh seanJ. a bhí sé

→ deacrach

Thitfeadh déidín aige an oíche sin, mura dtéadh sé ag an damhsa. Ba é sin fhéin an damhsa deacrach don chréatúr. Bhris sé a chois i bhfad uainn an anachain, ag teacht abhaile. Níor éirigh sé de chúl a chinn ó shin, ach sínte istigh ansiúd

→ déag

Céad slán don tsaol sin féin nuair a bhí muid inár mbríthin (bíthin — r sciorrach) óg. Bhí muid sna déaga an uair sin. Shíl muid nach mbeadh muid in oirbheart go brách, ag caitheamh píopa, ag ól, ag dul ag damhsaí. Is beag an tóir atá ar dhamhsaí inniu againn. Is amhlaidh é: nuair a chríonas an tslat, is deacair a sníomh ina gad …

→ déan 1

An fhad is a bhíos an áit sin osclaithe, ní thaobhaíonn sé muid maidin ar bith go mbíonn sé ag déanamh lae. Ag imeacht le damhsa agus le ragairne a chaitheas sé an oíche

→ déan i

… Déan ann a stór! Cé fearr duit áit dhá gcaithfidh tú stiall den lá ná ag siamsa. An bhfuil aon rath ag damhsa ort?

→ déan le

Cuirfidh an sagart amach ón damhsa S. B. agus má chuireann féin, 'sé a dhéanamh leis é. Ar ndóigh duine ar bith a thiocfadh isteach ar t'urlár sa gcruth sin, nach mór dhá fhonn a bheadh ort fhéin a chaitheamh amach. Cheal nach mbeadh?

→ deas 1

Is tú atá deas air, bail ó Dhia ort, má thograíonn tú a dhéanamh. Thug tusa an damhsa ó bhuaile leat! Amach leat agus déan geábh

→ déidín

Tá déidín tite agam leis an bhfuacht, leis an ocras, le codladh; ag fanacht le duine eicínt, cheal tobac, go dtéiteá ag damhsa, ag obair srl. — ní bheadh an déidín tite dháiríre, ach go mbeifeá thart, nó scrúdaithe cheal an rud áirid sin; nó go mbeifeá in ainriocht de bharr rud áirid a bheadh ag gabháil duit. Ach ní foláir a thabhairt faoi deara nach gcuirfí an luí seo air, le tinneas ná le péin, nó le rud a bhfuil an duine ag saothrú an tsaoil leis, ionann is chomh mór agus dá mbeadh déidín tite aige, nó é tugtha uaidh go mór. Ní abrófaí cuirim i gcás: "tá déidín tite aici le tinneas clainne", nó "tá déidín tite aige le tinneas droma", nó "tá déidín tite ag an seanduine bocht le scoilteachaí", nó "tá déidín tite ag an duine bocht ag iarraidh greim a mbéil a shaothrú dá chlainn". Ach déarfaí "tá déidín tite ag an gcirc sin go mbeire sí an ubh". Nuair is cúrsaí tinnis shealadaigh é nach mbíonn rómhór, is féidir a rá

→ deifir

Nach mór an deifir damhsa atá oraibh! Dhá mba é an garraí nó an portach é, ní bheadh a leathoiread deifir oraibh

→ deireadh 1

Tá sé in am deireadh a dhul ar an damhsa sin anois

TUILLEADH (1) ▼

Ba mhaith an damhsóir é, ach tá deireadh a chuid damhsa déanta sílim — tá sé réidh

→ deis

Níl deis ar bith ar an scioból sin le aghaidh damhsa. Ní mór na fataí a chur amach as, agus coca a dhéanamh den tuí, agus an t-urlár a scuabadh agus a sciúradh. Cáid go mbeidh an chuairt mhíosa ann?

TUILLEADH (2) ▼

Ní fhéadfaidh mé a dhul ag damhsa ar bith go bhfaighe mé deis ar mo bhróga. Tá péire tosaí ag teastáil uathu go géar

Más leat earrach a dhéanamh, cuir deis ort féin feasta. Ar chuala tú ariamh gur dhá dtrian den damhsa an chosúlacht

→ deisigh

Tá tú deisithe amach ceart ar dhamhsa bail ó Dhia ort — faoi réir agus fonnmhar

→ deo

Go deo an baile s'againn féin! 'Siad a thug an damhsa leo, leabharsa!

→ dia 1

Ní bhíonn cead damhsa ar bith anois san áit sin, agus mura bhfuil féin is mór an tslí chun Dé é

→ diaidh

An bhfaca tú an t-amharc míchéatach a thug sé orm i ndiaidh a leicinn nuair a rinne mé a shamhlú leis go mba cheart dó iasacht an bhicycle a thabhairt dom le dhul go dtí damhsa crosbhóthair ar an mB. A. Shílfeá gur méir a chuir mé faoina shúil. Ar ndóigh mo léan, chuile shórt aige sin ach damhsa crosbhóthair!

TUILLEADH (2) ▼

Bhí mise lá thiar i dT. an Fh. agus mé ag tóraíocht áit a dtugann siad an D. D. air. Casadh seanfhear dom ag crosbhóthar ann. Seanfhear breá gaelach i gcosúlacht. 'Cén áit anseo a bhfuil an D. D.,' adeirim féin. An bhfuil a fhios agat cén freagra a thug sé orm. Is beag bídeach nár thit mé as mo sheasamh. Cén bhrí ach seanfhear mar é. 'Téirigh i ndiaidh do shróine,' adeir sé, 'agus déanfaidh sí eolas duit.' 'Ná raibh maith agat, agus ní hé amháin,' adeirimse … B'fhearr ná sin an rud a chuala mise ag fear as D. Fh. a tháinig ag damhsa thuas tigh Mh. Bh. Bhí an ghráin shíoraí ag M. B. ar fhear ar bith taobh thiar den Ch. Shaighid muid fhéin i bhfear Dh. Fh. é. 'Céard a chas thusa anseo i ndiaidh do mhullaigh,' adeir M. B. 'Ní i ndiaidh mo mhullaigh a casadh ann mé, ach i ndiaidh mo ghléis,' adeir an fear aniar

I ndiaidh damhsaí a thug sé sin an tabhairt sin air féin anois. Nach é an t-amadáinín é a theacht dhá mhíle dhéag bealaigh ar an gcuntar sin

→ dian

Sílim go bhfuil an sagart óg an-déan ar lucht damhsa, ach caithfidh aos óg siamsa eicínt a bheith acu

→ dícheallach

Tá sé an-dícheallach agus a dhul ag an damhsa — energetic

→ dílis

Dhá mbeifeá chomh dílis do do chuid oibre agus atá tú don damhsa, diabhal a mbeadh de chailleadh ort. Ach níl. Is beag an baol ort

→ dilleoireacht

Ag dilleoireacht agus ag dilleoireacht a chaitheas sí a saol: ag dilleoireacht ag iarraidh a dhul ag damhsaí agus ag cuartaíocht. Mo léan géar, fuair sí amach an té a ligfeadh ag damhsaí í! Dhá gcasadh sí stuaic na binne bheadh an t-athair siúd aici scanraithe gur ardaithe leis ag saighdiúr a bheadh sí. Bhí an scanradh sin ag rith leis an dream sin ariamh

→ ding

Ginn thú a mhic ó. Faoi do chois é! Nár chaille mé choíchin thú go bhfaighe mé aríst thú. Ach cén chaint sin orm. Thug tú an damhsa as buaile leat. Dhamhsódh do sheanmháthair — go ndéana Dia grásta uirthi! — ar phláta

→ díocas

An bhfeiceann tú an scramaire mór de mhac sin thiar ag P. Th. Sh.? An bhfaca tú ariamh ag damhsa é. Deamhan thiomanta cnáimh ina chorp nach mbíonn faoi dhíocas. Tabhair faoi deara anois aríst é thú féin. Chaith mé oíche ar fad ag breathnú air. Ní fhéadfainn mo shúil a thógáil dó

→ díol 2

Ní bheadh a ndíol áite damhsa sa gcisteanach seo

TUILLEADH (2) ▼

Is díol náire an chaoi a bhfuil an tír anois — gan damhsa gan siamsa gan éirí amach mura dté tú chuig hallannaí na sagairt. Níl ceannús ceann ar bith fanta ar shagairt anois. Tá siad ag fáil cead a gcomhairle féin rómhór

Ba é díol magaidh na tíre é chomh uain is a mhair sé an duine bocht. Céad slán don lá a raibh sé ag damhsa againn amuigh sa scioból anseo amuigh agus é siúráilte go mba í iníon Lord D. í. M. J. 'Dance to you,' adeireadh an pleib

→ díth

Díth bróg a choinnigh ón damhsa mé

→ diúltaigh

Diúltaímid don áit sin! Ní ghabhfainn ag aon damhsa ann go díreach, go dtéinn síos agus go mbáfainn mé féin i dtosach. Damhsaí gnaíúla go deimhin! Is cuma leis an ngnaíúlacht cé leis a ndéantar a samhailt, más in damhsaí gnaíúla. Bhí siad ar siúl ariamh ariamh nó gur stop siad chuile dhamhsa eile. Anois tá a bhfuil de phínneachaí dá bhfuil ar liobarna sa tír ag dul síos ina bpócaí féin. Tá faitíos orm nach rithfidh leo i gcónaí!

→ dlí

'Sé an dlí atá ag na céilíochaí anseo anois, bean ar bith dhá bhfuil ann, dhá mba í iníon Rí Sheoirse í, a iarraidh amach ag damhsa

→ dlúth 1

Ní bheadh sé ina Chéideach mura mbeadh sé mar sin. Bhí sin de dhlúth agus d'inneach ann. Deirimse leatsa go raibh. Thug na Céidigh an damhsa ó bhuaile leo. Bhí a athair, S. Mhag Céidigh, istigh ar rástaí Bhaile an Bhriotaigh lá. Bhí bean an chláirín ann. Diabhal mé nuair a bhí dreas déanta aici nach bhfáisceann S. suas ar an gcláirín agus nach dtosaíonn sé féin. Is air a chruinnigh a raibh ar na rástaí. Thug sé an sway leis as chuile cheaird ag damhsa

→ do 1

Tá sé imithe dhá n-iarraidh ag an damhsa

→ doicheall

Má tá doicheall aici leat, tá rud agatsa le déanamh: a dhul amach thairti agus do phort feadaíola thuas agat, mar a bhíodh ag B. Ph. Sh. chuile uair dá gcastaí an bhean leis an t-am a raibh siad in árachaigh a chéile. Diabhal focal bréige ann. Port chomh croíúil agus a chuala tú ariamh. Dhá mba aon bhean eile faoin domhan í, sciorrfadh na cosa uaithi ag damhsa leis

→ dóigh 1

Ba mhaith an dóigh gáire é gan bhréig gan áibhéil. Mura mbeadh agat ach aon gháire amháin chaithfeá a dhéanamh faoi agus an ghoic a bhí air, amuigh ag damhsa

→ dóighiúil

Tá S. seo thíos an-dóighiúil den domhan as an gcliobóig d'inín sin aige. Ní iarrfaidh sí a dhul amach go deo ag cuartaíocht! Ní thaobhódh sí damhsaí ar bhás an domhain! Maidir le fir, bhí sé chomh maith duit fuafíonach a shamhailt léithe le fir! Sin é ráite an athar. Ach aire dhuit a Sh! Níl sé seachtain fós ó chonaic mise istigh sa raithneach ansin thiar í le fear! Bíonn ciúin ciontach adeir siad

→ domlas

Éiríodh muid as an damhsa anois go ceann míosa nó cupla mí, nó cuirfidh muid muid féin chun domlais leis.

→ dona

Is dona a bhí éirí i mo sheasamh ionam, agus gan a dhul ag damhsa

→ doscúch

Ab é S. Sh.! Tá sé chomh doscúch inniu, théis go bhfuil sé aois an phinsean, agus a bhí sé an lá sin. Ar chuala tú faoin uair ar imigh sé in éindí le bean an damhsa de rástaí Bhaile an Bhriotaigh. D'imigh mo choinsias. Bean a bhíodh ag damhsa ar chláirín. Chuaigh sé chomh fada le Béal Átha na Sluaighe in éineacht léithe. Tugadh faoi thar cionn ansin é. Tá colm i mbun na gruaige air fós dhá bharr …

TUILLEADH (1) ▼

Tá an sagart sin sách doscúch le chuile dhuine ach leis an té atá ag tabhairt síneadh láimhe dhó go hacht is go háirid. Mo léan géar, tá saint san airgead aige mar atá acu ar fad. Iad sin siar a bhíos ag caitheamh aige chuile lá sa tseachtain, cuirfidh mé mo rogha geall leat go bhféadfaidh siad damhsaí a bheith acu chuile uair a thogrós siad é, agus nach mbacfar iad. Má bactar, ní póilí ná sagart a dhéanfas é

→ drantán

Shílfeá go bhfuil drantán ceoil in áit eicínt siar anseo. Ní féidir gur ag dul ag damhsa ar an mbóthar a bheidís aríst, théis gur dhíbir an sagart as iad san oíche Dé Domhnaigh seo (gha)bh thart

→ draoi

Mná! Is ann atá an draoi. Gheofá mná ar ardú orm ann. Bhí siad aniar amach ann — scúillí móra millteacha agus iad chomh marbhánta ar an urlár. Dheamhan eolas ar bith a bhí ag an gcuid is mó acu ar an damhsa atá againne

→ dream

Dream caillte uileag atá anseo anois. Ná samhlaigh ceol ná damhsa leo

TUILLEADH (1) ▼

An raibh dream na C. R. ag an damhsa?

→ dreas 1

Déanfaidh sé dreas damhsa anois daoibh

→ drisíneach

Murach chomh drisíneach agus atá M., is iomaí fear a thabharfadh amach ag damhsa í, ach níor dhóichíde cleas di dhá dtugtaí, ná tosaí ag léamh ar an té a thabharfadh amach í. Sin nó pus chomh fada le ráithe an earraigh a chur uirthi féin ar lár an urláir. Dar príosta ní thabharfaidh fear ar bith amach í ar chuntar den tsórt sin

→ drochdheallradh

Má théann tú ag an damhsa sin anocht, gheobhaidh tú drochdheallradh. Má tá unsa céille agat, fuirigh sa mbaile

→ drochfhear

Drochfhear tí, drochfhear talúna, drochfhear capaill, drochfhear curaí, drochfhear láí, drochfhear siúil, drochfhear damhsa, drochfhear iomraimh; drochfhear farraige (drochbhádóir); drochfhear ban (drochfhear spallaíochta); drochfhear tí agus urláir, drochbhean aráin agus abhrais (drochbhean tí), srl.

→ droim

Cá bhfios domsa cá raibh sé, ach tá a fhios agam go raibh an oíche thar droim nuair a tháinig sé ag an damhsa ar chaoi ar bith. I dteach ósta in áit eicínt a chaith sé an oíche. Deile

→ dual 2

Rinne muid dual na droinne de dhamhsa aréir — go leor

→ dubhadh

Go gcuire Mac Dé an t-ádh ort, nach raibh dubhadh na mbóthar de dhaoine ann! Ní raibh limistéar istigh dhá leath, agus bhí siad síos ar feadh na sráide agus amach i mbéal an bhóithrín. Amuigh a bhí an damhsa ar fad

→ dúchas

Ó ní fheicfidh tusa aon duine acu sin ag taobhachtáil ceoil ná damhsa. Ach dheamhan a fhios agam céard adéarfainn leis an gceann óg sin ann. Tá an-fhonn amach uirthi. B'fhéidir go ngabhfadh sí in aghaidh dúchais

→ dúshlán

Dúshlán a raibh ag an damhsa é a chur amach

TUILLEADH (1) ▼

Tháinig sé isteach chuig an damhsa as dúshlán — den bhuíochas; níor féadadh a choinneáil amach, níor íoc sé; gate crashing

→ téigh ar

Chuaigh sé ar dhamhsa aréir rud nach bhfaca mé a dhéanamh ariamh cheana é. Braon a bhí ar bord aige is dóigh — thosaigh sé ag damhsa

TUILLEADH (1) ▼

hÉiríodh as an damhsa ar fad agus chuaigh an teach ar amhráin

→ téigh do

Is deacair dona damhsaí sin a dhul go maith d'aon duine. Iad amuigh go mbíonn an fáinne bán ar an spéir ar maidin, agus an saol bruíonach acu cuibhrithe istigh ar feadh na hoíche in áit nach bhfuil limistéar dhá leath ann. Is cuma sa diabhal le sagairt é ach rud a chur ina bpóca féin

→ téigh idir

'Sé a bhfuil ag dul idir é agus grásta Dé, na damhsaí

→ téigh síos le

Ní raibh ag dul síos leis ach damhsa agus ól agus ragairne agus ba dona a chuaigh siad dó as a dheireadh, ní dhá roinnt leis é — ní raibh ag cur imní air; ba é mian a chroí é. Ní mheasaim gur Béarlachas é sin ar aon nós. Tá sé ag dream nach bhfuil fuíoll Béarla dhá laghad ar a gcuid cainte

TUILLEADH (1) ▼

Ní raibh ag dul síos linn an uair sin ach ceol agus spóirt agus mí-ádh. Dhá gcloiseadh muid go mbeadh damhsa áit ar bith idir seo agus U. níorbh fhéidir muid a choinneáil as. Nach é an cnáimh a lúb ó shin! Is furasta a (ár) ndóthain damhsa a thabhairt dúinn anois faraor

→ téigh thar

Bhí damhsaí ag dul faoi is thairis ariamh, agus ainneoin sin, sílim dheamhan coisméig aige. Níor thug sé faoi deara dhó féin a dhul ag aon damhsa ariamh. B'fhearr leis istigh ag saighdeadh faoi sheanriadairí agus ag fáil spraoi orthu