—
ciontú; teilgean; breithiúnas báis nó príosún lena shaol nó drochphionós mar sin a chur ar dhuine i gcúirt; cruthú a thabhairt go bhfuil duine ciontach.
+–
"Ansiúd a chífeá an diabhal ina sheasamh; scála thrína láimh agus é ag fuarú braiche leis; ag cur tart ar m'anam agus dhá dhaoradh; agus dhá chur go hifreann ag fulaingt na bpianta". As Aithrí Sheáin de Barra
"Éistigí liom go n-insí mé scéal daoibh; cé na trí ní is mó le na peacaithe a dhaoradh". As Aithrí Sheáin de Barra
TUILLEADH (6) ▼
Tá siad ag iarraidh é a dhaoradh. Is maith an oidhe sin ar an ruifíneach, má tá i ndán is gur thug sé droch-chor dhá bhean. Níor mhaith liom a bheith ina bhróga anois. Tá sé i ndroch-arán
Daorfaidh sibh mé nó is cinniúint oraibh é. Is maith an scéal dom nach tú an breitheamh a Ph. Ba tusa féin breitheamh na héagóra, dhá mba tú
Daoradh é, agus teilgeadh chun báis é. Maitheadh dhó ina dhiaidh sin é. An seanL. a thug ón gcroich é. 'Sé a bhí deas air!
Daoradh é, ach dúirt siad go raibh saochan céille air agus cuibhríodh é. Dheamhan steamar eile a d'éirigh dhó, théis go ndearna sé spólaí dhá mháthair. Dá mbeinnse i gcathaoir an bhreithimh, bheadh scéal aige air. D'fhéadfá a rá nach mórán scrupall a bheadh orm faoina dhaoradh. D'ordóinn tua an bhéil mhóir a fháil — an tua a ndearna sé féin an choir léithe — agus é a cheangal béal faoi ar bhord, agus gan mion mullóg dhó (dhe) a fhágáil i ndiaidh a chéile leis an tua … Dar a shon go n-agródh Dia orm é ach an oiread is a d'agraigh sé airsean é.
Sin í a gceird: iad féin ag daoradh a chéile. Ná bac le gasúir! An té a thabharfas aird orthu is measa é ná iad féin
Baol air siúd é a dhaoradh. Dheamhan daoradh muis, ná dhá mbeadh marú duine air. Nach ndearna sé coir a chrochta cheana, agus dheamhan faocha a rinneadh air
+–
Níl aon tsásamh aige ann le cupla lá nuair nár daoradh fear Chiarraí. Chaith sé an tseachtain ag guí lena bhás. Thapaíodh sé an t-am a dteagadh an nuaíocht chuile thráthnóna (an páipéar). 'An bhfuil sé daortha fós,' adeireadh sé. Bhí sé dhá bheophianadh ceart nuair nach raibh siad dhá theilgean de ghorta gharta
D'imigh an tubaiste ar an teach sin thíos. Níl aon duine sa tír nach bhfuil daortha ann. Dhá bhfaighidís cead a gcomhairle féin, dheamhan mórán a bheadh sa gcomhaireamh ceann. Bheadh an tír crochta acu.
TUILLEADH (1) ▼
Ná bac leis an dlí sin! Nach raibh an díthreabhach bocht sin daortha shula tugadh isteach sa gcúirt ariamh é. Dheamhan blas fios acu sin ar dhlí ach an oiread is atá agamsa nach raibh i gcúirt ná i gcaibidil ariamh. Ba ghnaíúla go mór dhóibh breith ar an bhfear sin agus a chrochadh as láimh, ná cúirt mhuga magadh mar sin a chur air
daor in iontrálacha eile (51)
→
dairt
Tá a shúil sa meath chéanna anois le trí bliana ó buaileadh dairt air thuas ar an bportach. Ceann crua a bhí ann. Níor lig an té a chaith é, ná aon dhuine dhá chineál, tada as a láimh ariamh ach le gangaide. Dhún súil Ph. d'aon iarraidh. Chuaigh sí chun othrais. Chaith sé scaitheamh san easpaicil (ospidéal) léithe, ach dheamhan mórán maitheasa a rinne siad dó ansin ach gur fhuaraigh siad an phian air. Tá clúdach aige uirthi i gcónaí. Is maith an t-ádh atá air má bhíonn aon amharc aige aríst go brách inti. Dá leanadh sé amach mac Mh. fúithi thiocfadh sí daor air. Ach ní leanfadh. Tá sé ró-réchúiseach an duine bocht
→
daoire
Níl aon daoire (daoireacht, daoirse, daoirseacht) sna muca anois. Tá siad an-bhuailte le gairid
+
→
daoradh
Bhí mé i dteannta ar an daoradh reatha agus gan neart agam corraí, mar bheinn dóite aige ar an toirt leis an liathróid
TUILLEADH (7) ▼
Bhuail sé mé ar an daoradh teacht abhaile, ach bhí mé sa mbaile mar sin féin. Ba mhian leo a shárú siar in mo bhéal go raibh mé dóite, ach dheamhan dó ná dó. Bhí mé istigh ar an daoradh shular theangmhaigh sí liom
Ní chuirfidh siad ó dheis muid an trip seo. Tá boc dalba ag an gcaiptín s'againne. Beidh muid ar fad ar an daoradh teacht abhaile shula bheas aon duine acu fhoisceacht mbeannaí Dia dhi
Ní hin é an chaoi a bhfuil sé in áiteachaí eile chor ar bith. Má chuireann siad an liathróid ar chúla an daoradh féin, ní bhíonn tada dhá gcaillteamas leis. Ach sílim gur deise é mar atá sé againne
Bhí sé cuibhrithe ar an daoradh clis i gcaitheamh an lae, agus é ag cinniúint air corraí di. Chuile uair dhá ligeadh sé leis fhéin, bhíodh sé dóite ar áit na mbonn. Ba in é an deasú air. Níl aon ár go deo ach a ndearnadh de mhagadh faoi. Ní mór do dhuine acmhainn a bheith aige le deis féin
Tá boc thar cionn aige, ach mar sin féin, is corruair a theagas sé abhaile glanoscartha ón daoradh bualadh. Tá sé rófhaiteach, agus iad seo eile ró-imeartha
Choinnigh sé ansin ar an daoradh é gan gair aige corraí — choinnigh sé beophianta nó i dteannta, nó sáinnithe é (samhail as an gcluiche corr). Deirtear é corruair le duine a mbeadh faitíos air rud áirid a dhéanamh, mar go mbeadh fios aige chomh luath agus a dhéanfadh, go saibhseodh nó go sáinneodh an té údan eile é
Is fadó an lá a bheadh sé caite amach ag S. ach go bhfuil sé ar an daoradh aige. Tá a fhios aige chomh luath agus a chaithfeas, go bhfáiscfidh sé dlí air faoin airgead. Tá sé idir ord agus inneoin ceart. Tuilleadh ghéar choscartha den mhí-ádh aige
→
deatach
Diabhal bréag nach bhfuil tú ag ligean deataí le gaoith, bail ó Dhia ort, agus chomh daor agus atá tobac
→
deilbh 1
Tá péire cléibh deilbhithe amach inniu aige, agus dar fia is fiú cuid mhaith iad agus chomh daor agus atá cléibh anois
+
→
deis
Diabhal mórán a d'fheicfeá iad ag bualadh deise sa ruta seo anois. Ní bhíodh Domhnach ná dálach fadó nach í a bhíodh uileag thíos ansin thíos ar an mbóthar, ach ní fhaca mé ann anois í le na cianta. 'Sé an áit a mbíodh an daoradh bualadh againn, ar an leic sin ó thuaidh de bhóthar, ar aghaidh gheata Mh.
TUILLEADH (6) ▼
Fan thusa ar an daoradh bualadh le deis a thabhairt dúinne
An dó ar chúl daoradh a chuir ó dheis muide trí huaire. Tá boc ag S. Mh. chomh cam le cois deiridh cait
Níl sé in ann deis a bhualadh achar ar bith. Ní raibh aon duine ar an daoradh reatha aon uair dhár bhuail sé í ó mhaidin. Tá muid cuibhrithe ar an daoradh clis ó mhaidin
Is gearr an t-achar atá sé in ann an ball a chur leis an deis chor ar bith. Fágann sé daoine ar an daoradh clis i gcónaí
Ag fanacht le deis atá siad le baint as. Chomh luath agus a gheobhas siad deis, déanfaidh siad ar an daoradh teacht abhaile
'Sé T. a chaith deis chuige an uair sin ar thug sé an boc dalba don bhall. Thug sé abhaile uileag muid an uair sin. 'Sé a bhí deas air. Nár chuir sé siar sa gcrígh dhriseachaí í. Dhá mbeadh an daoradh teacht abhaile thoir ag an D. Mh., ba bheag an stró orainn a bheith ann. Dheamhan stró muis
→
deoraí
Ná bíodh a fhios ag deoraí an bhéil bheo anois cá'il tú ag gabháil. Má bhíonn a fhios, déanfar scéala ort agus gabhfaidh sé daor ort. Fainic a gcainteofá air le B. Sh. Sin fear gan foscadh
→
dia 1
Chí Dia (Muire) gur daor a cheannaigh mé í dhá deasú aríst — briseadh mo chois agus d'fhulaing mé léithe dhá deasú
'Sé a rinne díbheirgeach ar an mbó é agus gob an chorráin a chur dhá bháthadh ina glota. Tá sí réidh sílim. Ní bhuachfaidh an fear ar leis í aon phínn go deo uirthi. Shílfeá nach ndéanfadh sé cleas mar sin, faoi nach ndearna an bhó foghail ar bith, ach a dhul thar claí isteach sa gcimín. Diabhal mé go ndéanfadh duine rud as taghd b'fhéidir dhá mbeadh ciseach déanta de chur — ach talamh bán. Is daor a bheadh sí air muis, murach go raibh sí istigh ar a chuid talúna féin. Ach ní bhfaigheadh an ceann eile (an té ar leis í) comhaireamh na sop. Bhí an bhó ar chuid an fhir eile agus mhionnódh sé siúd, ní dhá roinnt leis é, a dtáinig ariamh le é féin a shaoradh. Is air nach mbeadh an mhoill
Dhá bhfaightí amach air é, ghabhfadh sé daor air. Níl aon bhaint ag dochtúr ar bith láimh a leagan ar dhuine mura bhfuil a chuid dintiúirí amuigh aige
+
→
díol 2
Agus chroch siad an fear sin! Ba in é an díol trócaire ba mhó acu uile go léir. Agus gan a fhios an ndearna sé ariamh é. Agus níl siad ag daoradh cuid mhaith eile, ainneoin gur furasta a aithinte gurb iad a dhéanas an choir. Fear Chiarraí sin cuirim i gcás …
TUILLEADH (1) ▼
Chaith sé bliain ag tóraíocht tí agus é ag cinnt air aon áit a fháil. Ba díon déirce leis faoi dheireadh thiar thall gur scaoil M. Ph. Mh. isteach é. Má tá sé daor féin, ní cás dó é teálta ar bith a bheith os a chionn agus a dheacracht agus atá sé teach a fháil gan lán laidhre
→
dlaoinín
Deir tú leis atá ag cur rópa dlaoiníní ar an gcoca. Is fadó ariamh an lá nach bhfaca mé duine ar bith sna bólaí seo dhá dhéanamh sin cheana, ach is daor an spóilín é rópa rua anois, chreidim. Ina aici sin, tá neart na bhfiógaí buailte air ansiúd
→
dlíodóir
Togha dlíodóir é, ach leanann sé duine an-daor. Ach is fiú é. Bíonn a shásamh ag duine ina dhiaidh sin
+
→
dochrach
Chuir sé ceangal na naoi ndaor go daortha agus go dochrach orthu (fc. daor)
TUILLEADH (1) ▼
Is daor dochrach an spóilín é (fc. daor)
→
dóigh 1
Mar dhóigh de nach raibh láimh ar bith agatsa ann. Is deas uait thú féin a shaoradh agus chuile dhuine eile a dhaoradh. Ba tú an ceann feadhain orthu uileag
→
dóigh 3
Tá an comlán s'againne ar fad ó dheis. Dódh T. shul má bhí sé ar an daoradh teacht abhaile
→
dóirt
Ní chónóidh an t-áibhirseoir seo thíos go ndóirteadh sé fuil. Ní hiad barúintí a leasa atá faoi le fada an lá. Dar fia muise, má bhíonn bás ná bascadh aon duine air, íocfaidh sé ann go daor dochrach. Ní hé an saol atá anois ann a bhí ariamh ann. Má ghníonn tú an choir ídeofar ort é
→
domhan
Bhí muca an-daor den domhan inniu, ach maidir le beithígh, ní raibh fear a bhfiafraithe ann
→
Dónall
Diúltaí muide dhó. Ní fhéadfainn a rá leisce na bréige, inniu ná an lá sin, ab é a rinne é, ainneoin go raibh sé leagtha air. Ach chuaigh sé go daor ormsa ar aon nós. 'Hé brí cé a ólfas é, 'sé Dónall a íocfas é,' mar adeir an fear fadó
→
drabhlás
Ara níl drabhlás ar bith sna feaigs sin le hais an tobac. Bhainfeadh fear trí lá as unsa tobac ach cáid a bhaineas siad as na feaigs: scór sa ló amantaí. Níl ann ach ceann acu a chur ina mbéal agus tá sé imithe ar an toirt. Is daor an spóilín iad mura bhfuil an té ann a bhfuil teacht isteach aige lena n-aghaidh
→
draoi
Bhí an draoi feola marbh ann an tseachtain seo caite, ach fuadaíodh ar an toirt í. Ainneoin chomh daor agus atá sí — agus níl spóilín ar bith is daoire ná í — tá daoine in ann a ceannacht ina dhiaidh sin. Tá an draoi airgid ag teacht isteach i gcuid de na tithe de bharr Shasana
Chaith sé an chaint sin ar na drochóirí dhó féin. Bhí an ceann eile (duine eile) ag faire air leis an bhfocal a fhostú, agus, mo léan géar, 'sé a d'fhostaigh. Deir siad é: "ar adharca a bheirtear ar na ba, ach ar theanga ar na daoine." Is daor a chuaigh na cupla focal cainte sin air
→
dronn
Céard a chuir an dronn ar an gceaintín sin? Níl millteanas ar bith ag dul ó chuid de na daoine. Agus chomh daor agus atá ceaintíní. Dheamhan clár a ghabhfas air sin go deo aríst. Tá sé réidh leis!
Isteach liom ag déanamh aicearra má b'fhíor dhom féin, ach ba in é an t-aicearra a fhóbair a theacht daor orm. Bhí mé siúl liom de réir mo choise trasna na páirce agus gan fios na faillí agam, nuair a chonaic mé an tarbh. Chuir sé smut air féin agus thosaigh sé ag búiriúch. Thug mé féin do na boinn é, ach níor leis-sean ab fhaillí é: thug sé an dubhscríb in mo dhiaidh. Rinne mé féin ar mhaolbhearna ach chuaigh sé idir mé agus í …
→
duirling
Rugthas glanoscartha thoir ar dhuirling na habhann air agus an chamóig aige in éadan na mbradáin. Ní raibh aon cheann aige sílim, ach is cuma sin. Gabhfaidh sé daor air agus breith ar an gcamóig aige
→
rá
Tá le rá, más cóir géilleadh do na luaidreáin, gur daoire a bheas móin i mbliana ná bliain ar bith fós
→
téigh
Beannacht Dé dhuit! Cén t-achar a ghabhfadh do chupla puintín gágach ar luach tí. An bhfeiceann tú chomh daor agus atá chuile shórt. Ní dhéanfá aon teach anois níos lú ná trí chéad phunt, dhá mbeadh sé taobh leis
+
→
téigh ar
Chuaigh rud eicínt le cois deich bpunt orm le chuile chostas a chomhaireamh. Ba daor an buille é, ach diabhal mé go raibh a shásamh agam ina dhiaidh sin
TUILLEADH (4) ▼
Is daor a chuaigh an troid orm
Chuaigh an litir sin daor go leor air. Dar príosta ní fiú litir ar bith dhá chéad punt. Múinfidh sin é céard adéarfas sé aríst. Beirtear ar adharca ar na ba adeir siad, ach ar theanga ar na daoine
Chuaigh an craiceann daor go leor air: trí bliana i bpríosún. Fuaróidh sé tamall dhá uireasa anois muis
Má chaitheann tú an chloch sin, gabhfaidh sí daor ort
→
téigh le
Chuaigh sé ar chneámhaireacht ag ceapadh nach mbraithfí é, ach ní dheachaigh leis. Rugthas air ina dhiaidh sin agus chuaigh sé daor air
Ní raibh aige a dhul thairis sin, ach dúirt sé a raibh ina bholg nuair a bhuail an spadhar é. Sílim go ngabhfaidh a chuid cainte daor air, go ngabhfaidh sin