Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
doras
/dorṳs/, /dorəs/
ainmfhocal, fireann
ginideach uatha: béal an dorais /dor′iš/ (r caol i gcónaí)
uimhir iolra: doirse /dors̅̍ə/ (rs caol le chéile i nGaeilge Chois Fharraige agus nach bhfaca mé aon trácht orthu i ndréachta urlabhraíochta: /dorsə/ freisin); dorais.
bearna i mballa nó i dteach, i bhfoirgneamh nó i ngabhainn, le dhul isteach nó amach ann. comhla a thugas cuid mhaith daoine ar an bhfráma adhmaid a dhúntar nó a osclaítear sa mbearnain réamhráite, agus doras ar an mbearnain fhéin, ach níl luí rómhór ag an gcaint leis an idirdhealú seo, cé is moite má bhíonn an fráma adhmaid gan a bheith ina áit fhéin sa doras (é a bheith tógtha anuas nó gan é a bheith curtha suas) go dtugtar comhla an uair sin go hiondúil air, ach ní i gcónaí ná baol air é ach oiread.
a.
+
An doras dúnta nó an doras iata — an doras a bhíos dúnta
An doras oscailte
TUILLEADH (6) ▼
Doras na gaoithe
Doras an fhoscaidh
An cúldoras nó an doras cúil; doras na sráide nó an doras tosaigh — i sráidbhailte nó i mbailte móra, nó ar fhoirginte ar leith fearacht séipéil agus tithe ósta a bheidís seo i gceist. Is annamh a labhartar orthu faoi thithe tuaithe mar bíonn siad sin i gcleithiúnas luaineachas na gaoithe
An doras beag, nó an leathdhoras — doras beag a bhíos istigh sa doras mór agus nach mbíonn ach ag dul leath bealaigh ó thalamh go fardoras an dorais mhóir. Bíonn an doras mór osclaithe agus an doras beag dúnta le cearca srl. a choinneáil amach agus le páistí a choinneáil istigh. Bíonn a leithidí i siopaí agus i ndoirse móra a bhíos i leaba geataí go minic freisin
An doras amach agus an doras isteach — bíonn siad i dtithe pictiúir, faicheannaí imeartha srl.
An doras mór — tithe a mbeadh níos mó ná doras amháin orthu agus ceann acu níos mó nó níos ardnósaí ná an chuid eile. Ar thithe móra a bhíos siad go hiondúil: maindoor, entrance
·
Ní bhíodh doras ar bith in aon teach fadó, ach beart (slat) a bhualadh ann mar a fheiceas tú sna bráicíní beaga caorach sin suas i S. Mh. anois — cuimhníonn dream atá beo fós go bhfaca siad é sin sa tír seo. Corrtheach a mbíodh comhla air chor ar bith
Bhíodh C. a bhí ansin thuas i mballa Ch. ag sirtheoireacht ó theach go teach agus ag ól an uachtair den bhainne nuair a bhí muintir an tí ina gcodladh … Cén stró a bhíodh air a dhul isteach agus gan de dhoirse ar na tithe ach birt shlat, nó fhraoigh. Nach bhféadfadh a rogha duine a dhul isteach agus cén aireachtáil a bheadh air
+
Ní fheicfeá mapa le doras ar bith anois. A Dhia agus a Chríosta, nach minic a rinne mé iad! (fc. mata, mapa; dual)
Céard atá leis an doras? — in aghaidh an dorais
TUILLEADH (3) ▼
Cén sórt mála é sin leis an doras dúnta?
Bhí mé leis an doras iata ar feadh na hoíche agus an seoide isteach orm
Caithfidh tú doras a chur leis an teach (leis an seomra, leis an ngarraí mór, leis an tsráid, leis an bhfáil srl.) — doras a chur suas ann
+
Níorbh fhiú leis a dhul go doras liom
Tháinig sé go doras, ach ní thiocfadh sé isteach ar bhás an domhain
TUILLEADH (6) ▼
D'airigh mé duine eicínt ag teacht faoin doras — in aice an dorais taobh amuigh
Bhí tusa ag teacht faoi dhoras an fhoscaidh agus eisean ag dul amach doras na gaoithe. Ach cheapfainnse go mb'eisean a mb'éigean dó doras an fhoscaidh a thabhairt air fhéin lena anam — magadh focail
Tá an bus ag dul thar an doras agam chuile lá
Seas sa doras féint a bhfeicfeá é
Nach bhfeicfeá as an doras é?
Tá sé ag imeacht ó dhoras go doras ag iarraidh a chodach
·
Tabhair an doras amach dó; cuir an doras amach é — caith amach é; tabhair bóthar dó
Tá sé in am doras nua a dhul air, agus a liachtaí lá ó rinneadh an tseanchomhla sin
+
Ní maith liom duine ar bith a chur ó dhoras — dhá n-iarrfadh duine lóistín na hoíche níorbh ait liom a eiteach
Duine ar bith a iarrfas lóistín ort choíchin in onóir Dé agus Mhuire, ná cuir ó dhoras é
TUILLEADH (1) ▼
Níorbh fhurasta leis ceannaí ná bean siúil a chur ariamh ó dhoras. Go dtuga Dia a luach dó
+
Tá sé i mbéal an dorais agam — is comharsa bhéal dorais liom é
Rugadh i mbéal an dorais agam é
TUILLEADH (16) ▼
Chaith muid scaitheamh maith i mbéal an dorais agá n-a chéile
An t-asal ab ea? Bhí sé i mbéal an dorais ansin ar ball
Cuir amach as béal an dorais é, an diabhlánach
Gabhfaidh mé ag baint ghiosadáin anseo amuigh go fóilleach: is gránna an rud iad i mbéal dorais
Is deas é i mbéal dorais muis!
D'fheicfeá a theach as béal an dorais ansin amuigh
Ní hí an t-eallach is fhearr i mbéal dorais ag duine í! Rud ar bith a fheicfeas sí ar sliobarna, beidh sé ardaithe léithe aici ar chaoi ar bith
Is maith an stoc atá i mbéal dorais anois agat: feidheal madraí!
Ní fheicfeá rud ar bith i mbéal dorais is gráinne ná é
Tá scioból mór millteach déanta aige anois i mbéal an dorais
Nach bhfuil a chuid talúna uileag i mbéal a dhorais
Níl call dó corraí as béal an dorais aon lá sa mbliain le breac a mharú. Tá an fharraige buailte air
Is breá an ball i mbéal dorais í, faoina cuid seolta móra bocóideacha bacóideachaí (bád)
Is gránna an ball i mbéal dorais í (bean gan aon tslacht)
Chuile bhall i mbéal mo dhorais ach é sin (fear nár thaitnigh leis)
Is luar liom é ná an diabhal ag teacht ag béal mo dhorais agam
b.
+
Níl bó ina dhoras — níl bó ar a sheilbh
Níl cearc in mo dhoras ag an sladaí de shionnach
TUILLEADH (3) ▼
Bhí dath gach bó ar sliabh aige, agus níl bó ná gamhain ina dhoras inniu. Deir siad gur eascainí sagairt a rinne é
Ba leitheadach é chomh uain is a bhí rud aige. Ach níl bó ná gamhain ina dhoras inniu
Fear ar bith a bhfuil bó ina dhoras ar an saol atá ann, tugadh sé buíochas le Dia
+
Chuaigh mé go doras an bháis le na liagrachaí sin — fhóbair go bhfuair mé bás leo
Fuair mé ruaig bliain go ham seo, agus i nDomhnach chuir sí go doras an bháis mé
TUILLEADH (3) ▼
Deir daoine nach bhfuil aon dochar sa mbruitíneach. Dar fia chuir sí na gasúir s'againne go doras an bháis i mbliana
Chuaigh sí sin go doras an bháis an t-am sin leis an bhfiabhras, ach diabhal mé gur shrian sí as ina dhiaidh sin
Bhí sé go doras an bháis aici. Cuireadh an ola dhó nó trí de chuarta air, ach thug Dia as é ina dhiaidh sin

doras in iontrálacha eile (100+)

 
Tá tú idir dhá dhoras na gaoithe ansin — duine ina shuí agus an seoide ón dá dhoras air
 
daba
Díogha ceart é sin agus chuile fhear ar a bhaile. Mhair siad sin ariamh ar dhabaí an tiarna sin a bhí i mbéal an dorais acu, agus tá a shliocht orthu: tá béasaí Shasana bealaithe isteach iontu, agus ní scarfaidh siad leo go luath
 
Daighean a ligfeadh an faitíos dó a chois clí ná dheas a chur taobh amuigh de dhoras
+
An bhfuil an doras daingean?
TUILLEADH (3) ▼
Tá an doras sin chomh daingean le geata an phríosúin
Tá glas daingean ar an doras
Tá dúnadh daingean ar an doras
 
Mura ndaingní tú an glas sin, is gearr go mbeidh do dhoras béal in airde, feicfidh tú féin air
 
Níor chuir tú aon daingníocht ar an doras — daingniú
 
dall 3
Tá mé dallta ag an deatach sin. Osclaidh doras na gaoithe agus b'fhéidir dhó a thabhairt leis
 
Bhí bó ansin thoir ar an aonach agus nuair a chuaigh siad dhá bleán, bhí an úth chomh rite lena bhfaca tú ariamh. Ach deoir féin ní raibh sí a thál ina dhiaidh sin. Chuaigh chuile dhuine di ach ba aon mhaith amháin é. Tháinig an fear seo — ceannaitheoir a bhí ann — agus chuaigh sé féin ag méirínteacht léithe. Chuir sé soipín tuí isteach sna dalláin aici, mar dhóigh dhe go raibh siad tachta … ach dheamhan tachtadh ná cuid de thachtadh. Ní ar na dalláin ná ar a cuid siniúchaí a bhí an diumar (marach, locht) chor ar bith. Fear sách simplí — bádóir as Conamara — a casadh timpeall ann sa deireadh agus é ar a ghlasmheisce. Ní thabharfá deich triuf air lena fheiceáil. Sách adhartha a bhí sé ag imeacht. D'fhiafraigh sé céard a bhí orthu, agus hinsíodh dó. Bhí an ceannaitheoir an uair seo in éadan na ndalláin aici. 'Lig do na dalláin,' adeir an bádóir. 'Tá na dalláin chomh freeáilte agus a bhíos mo pholláiríse agus an bád ag tabhairt leathbhord sa ngaoith thar an gCeann lá flichshneachta. Ach inseoidh mise dhaoibh céard a dhéanfas sibh. Stopainn an bhainne atá ar an mbó. Má tá bairille ann agus é lán uisce, ardaígí suas é ar áit ard eicínt. Tugaidh an bhó lena ais. Coinnígí ansin í. Scairdigí anuas an t-uisce as an mbairille de réir a chéile. Mura ndéana an bairille sin, líonaigí bairille eile, agus déanaigí an cleas céanna. Nach mairg gan galún taosctha an bháid agam, agus is gearr a bheinnse dhá cur ag tál.' Tugadh isteach i yard Sh. í. Tá a fhios agat an bairille ard siúd a raibh an teaip air a bhí thiar le balla. Thiomáil siad an bhó suas lena thaobh, agus chuir siad an teaip ag rith. Ligeadh chomh maith le trí bhuicéad uisce as. Ná raibh ann nár thosaigh an bhó ag tál an bhainne chomh briosc agus dhá mba as béal gloine a bheadh sé ag teacht. B'éigean buicéad a chur fúithi de léim. 'Anois,' adeir an bádóir 'ab iad na dalláin a bhí dúnta,' agus haway leis isteach i ndoras cúil Bh. gur chuir cáitheadh pórtair ar an smut aige féin. Cé a mb'fhearr é sin ná do wireínse ar ball?
 
Go ndamnaí an cat mara é mura beag an fiúntas é. Níor chomaoin dó muise thusa a ligean uaidh gan córtas eicínt a chaitheamh leat. Dar fia dhá gcastaí thusa air ag béal do dhorais féin, is beag an baol go ligfeá thart é gan fiafraí dhó (dhe) an raibh béal air.
 
dán
Má bhí i ndán is go raibh an scéal sin amhlaidh, is iontas é nár chuala muid smid ariamh faoi. Ach sílimse nach bhfuil ann ach pait a chum duine eicínt. Is beag an stró ar na buachaillí báire siúd i mbéal an dorais aige a chumadh
+
B'fhéidir go bhfuil leabhra acu, ach mo choinsias má tá, ní le t'aghaidhse ná le aghaidh aon duine eile iad. Níl sé cruthaithe ar an talamh inniu an té a thabharfas ceann de na leabhra sin amach an doras. Daoine daoithiúla mar sin iad faoin rud atá acu. Ba deas ba mhian leo an rud a bheadh ag duine eile a fháil iad féin muis. Ach tá rud le déanamh leo: cor in aghaidh an choir agus cam in aghaidh an chaim a thabhairt dóibh
TUILLEADH (1) ▼
Déarfadh sé go maith anseo é, ach cuirfidh mé geall leat nach n-abróidh sé in mo láthairse é. Ní abróidh a mhaisce, mar tá faitíos air go dtógfainn é. Sin é a bhfuil aige, Laoi na Mná Móire, agus tá sé chomh práinneach as sin agus a bheadh cat as póca. Ní bheidh sé ag aon duine eile nó is cinniúint air é. Sin é an fear daoithiúil i gcónaí. Nach mbíodh L. ar an gcaoi chéanna le M. Ní abródh sé píosa Fiannaíochta a bhí aige in áit ar bith dá gcasfaí M. faitíos a dtógfadh M. é. Mheabhraigh M. do dhuine eicínt eile a dhul isteach agus é a chur dhá rá, agus sheas sé féin sa doras dúnta ag éisteacht. Chuaigh sé isteach de mhaoil a mhainge an oíche dhár gcionn agus dúirt sé chuile mhíle focal di do L. Nuair a chuala L. é, bhí sé i ndiaidh sásaimh ar chuma eicínt. 'Tá trí ceathrúnaí nár chuir mé ann,' arsa seisean. 'Bhí a fhios agam go raibh tú sa doras iata.' Bhraith sé é … Dheamhan ceathrú ná cuid de cheathrú a bhí ar iarraidh ach bhí air (aige) marach eicínt a fháil air …
 
Deir siad nach bhfuil daorbhasctha de Mh. chor ar bith inniu. Is iontas sin. An té a d'fheicfeadh tráthnóna inné é, déarfadh sé nach sáródh sé an oíche, dá mbeadh Éire taobh leis. Ach ar ndóigh is gaire cabhair Dé ná an doras
 
de
Chuir sé an doras dó (dhe) dhá thóin (lena thóin)
 
Is diabhlaí aibéil a tháinig siad sin anuas sa saol! Dar príosta chonaic mise iad muis, agus ní chuirfidís an deachma ar cairde, ach bíonn a lá féin ag chuile dhuine. Agus sin é an deis a bhfuil siad anois: sirriam ag teacht orthu. Is fiú do chuile dhuine an buachaill sin a choinneáil óna dhoras muis, má fhéadann a chumhachta chor ar bith é
 
dealbh 1
M'anam nár mhaith liom a dhealbh a fheiceáil ag teacht faoin doras chor ar bith — a chumraíocht
 
dealg
Bhí gearrbhodach ag L. Sh. Ph. Níorbh fhéidir a choinneáil istigh, ach ag bóithreoireacht ó oíche go maidin. Bhuail sé agus mharaigh sé é, agus thug sé chuile dhíol air go minic. Chodlaíodh sé sa gcró leath na n-oícheanta an áit a gcuireadh an t-athair an glas ar an doras. Bhí bó aige le aghaidh lao an oíche seo agus b'éigean dó fanacht ina shuí dhá cionn. Tháinig an mac domhain san oíche. Ní bhíodh an t-athair ag cur araoide ar bith an uair seo air — bhí sé sáraithe aige agus gan maith dhó ann. Dar fiagaí dúirt sé an oíche seo leis gan drochmhúineadh ar bith: 'is fhearr leat ag bóithreoireacht agus ar do chuid drabhláis,' adeir sé, 'ná a theacht isteach in am, agus aire a thabhairt don bhó, i leaba t'athair bocht a bheith caillte anseo dhá cionn.' Níor dhúirt an stócach tada ach bualadh siar a chodladh. Chuaigh an t-athair a chodladh as sin go maidin. Nuair a d'éirigh siad ar maidin, ní raibh an gearrbhodach sa teach, ná ar an mbaile. Cuireadh tuairisc, ach ní raibh fáil in áit ar bith air. D'fhan mar sin go bhfaca siad suim aimsire agus gan tuairisc ná fairnéis air, ar an bhfad sin. Sin é an uair a scríobh sé as Meiriceá agus chuir sé céad punt abhaile ar aon láimh amháin. Bhí an-tsaothrú dhó ar an railway. 'Sé an focailín sin adúirt a athair a spadhar é, i gcruthúnas duit nach bhfuil lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis
 
Chuala mé gur bhain an fear seo thuas deannach as na másaí ag an inín faoi fhanacht amuigh san oíche Dé Domhnaigh. Bhí sé roimpi ag giall an dorais chuala mé, le beilt, agus bhí chaon iarraidh aige uirthi aniar sa gcadairne léithe ar feadh uaire ina dhiaidh sin. D'fhan muintir bharr an bhaile ag éisteacht leo ar feadh i bhfad. Ní raibh tada le cloisteáil uaidh ach "do gcuirfidh mise faoi ndeara dhuit" (do — aithris ar fhear nach raibh in ann a chuid g a rá; do = go)
 
Oscail suas an doras agus lig isteach deannóidín ghaoithe. Is mór an fionnórtas ar na daoine í. Tá an oíche an-mheirbh … An bhfeiceann tú P. seo thuas nach dteagann aon deannóid ina ghaire ó bhliain go bliain ach an dá dhoras agus a bhfuil d'fhuinneoga sa teach dúnta aige. Is mór an seasamh aige é
+
Bhí déanta lena bás ag dochtúirí agus ag sagairt agus ag chuile dhuine. Eitinn a bhí uirthi agus chuaigh sí go doras an bháis léithe ceart go leor. Ach an té nach mbíonn an t-imeacht air, dheamhan bás ná bascadh a theagas air. 'Sí atá seanbheo inniu, agus is gearr go mbeidh inín ina méid féin aici, bail ó Dhia agus ó Mhuire orthu beirt
TUILLEADH (1) ▼
Níl ann ach malrachín ach is Curraoineach déanta é ina dhiaidh sin. Tá sé ag imeacht i ndoirse dúnta ag tóraíocht scéalta cheana féin
+
deara
Chuir sí faoi ndeara dhom mo bhróga a ghlanadh ag an doras. Diabhal mé go sílfeá gur teach mór atá aici, tá sí chomh hairdeallach sin faoi
TUILLEADH (1) ▼
Tá coimhthíos aige le chuile dhuine. Mura bhfeiceadh sé ach S. Ph. atá i mbéal an dorais aige ag teacht faoin teairse (tairseach), ghreadfadh sé amach an doras dúnta nó siar sa seomra. Chuir an misinéara faoi deara dhó a dhul ag an aifreann cupla uair ach níor thaobhaigh sé é ó shin
 
dearfa
Níl bean ar bith is dearfa dhó a iarraidh ná an bhean atá i mbéal an dorais aige féin. Gheobhaidh sé í sin, ach m'anam go mbeidh tóraíocht air shula gheobhas sé a leithide eile
 
Feairín dearóil caillte é. Ach is cuma sin. Bhí sa (saithe) mná timpeall air. Ní miste leofa sin nuair a d'airigh siad an t-airgead aige. Ar an airgead a bhíos cion. Dhá mbeifeá ag doras an bháis, bhfaightheá (gheofá) bean ach airgead a bheith agat
+
Tá do dhoras gan deasú muis, má bhí sé ina chleithiúnas siúd. Nach fearr mé féin seacht n-uaire ná é sin
TUILLEADH (2) ▼
Deasaigh anuas agus déan do ghoradh. Ní hí oíche an dorais dúnta í (ní oíche í le suí ag an doras dúnta)
Dheasaigh muid isteach i ndoras siopa nó go raibh an ráig thart
 
Beidh gorta ann an bhliain seo chugainn! Níor mhinic leat an dea-scéal a bheith agat! Is gaire cabhair Dé ná an doras
 
Rug sé greim barr láimhe ar mo dheasóig agus théaltaigh sé leis isteach an doras mé. Níor airigh mé choíchin nó go raibh mé in mo shuí ar chathaoir istigh sa bparlús aige. Is beag bídeach nár thit mé as mo sheasamh le náire
 
deilbh 1
An Crann Deilbh: "de mhaidí coille a dhéantaí iad. Chaití a dtomhais le riail le fad áirid a bheith iontu agus leithead áirid sna maidí trasna. Dhá chuaille a bheadh ann agus dhá mhaide trasna. Rinne P. M. Mh. ceann acu dhúinne anseo. Níl a fhios agam cá'il sé anois: ag imeacht i chuile áit a mbíonn deilbh le déanamh. Tá sé chomh maith dhúinn anois sneachta a chaitheamh ar a lorg chreidim. Ní deilbh a dhéanfas muide go brách aríst. Ní bheadh na gearrchailí sin in ann aon deilbh a dhéanamh …" Cur síos an tsnátha ar an gcrann deilbh (nó crann deilbhe; tá an dá leagan aige) "an dá chuaille a chur ina seasamh ansin le balla: ceann ag corr na fuinneoige agus an ceann eile tuairim is ag giall an dorais. Ní bheidís chomh hard leis an áiléar sin baileach. An dá mhaide trasna a chur suas orthu: ceann in íochtar agus ceann in uachtar agus iad ag dul isteach iontu in eangaí mar a bheadh leaba. Bíonn rungaí ar nós dréimire sa dá mhaide a bhíos ina seasamh ar a n-éadan: an t-éadan de na cuaillí a bhíos leat. Bíonn buimbiléad tuí ar an urlár agus dhá cheirtlín shnátha air, i riocht is nach mbeidh an snáth ag dul ar fud an tí ort. Ní dhéanfadh sé cúis duit tointe fada na hóinsí a bheith agat! Ansin tosóidh tú ag cur an tsnátha síos ar an gcrann. Crios a dhéanamh an chéad uair. Comhairfidh siad an oiread seo banláí (bandles) den tsnáth — an méid banlámh a bheas le dul san uige (/ɴ′eɡ′ə/) sin. Cuirfidh siad síos an snáth sin ar an gcrann agus beidh siad dhá chur sin síos choíchin nó go mbeidh a ndóthain thíos. Tosóidh siad ar an bpionna (runga) íochtair ar an taobh seo — taobh na ciotóige — agus tabharfaidh siad leo suas é ar na pionnaí — dhá chur orthu ar fiar — ach gan snaidhm ar bith a chur air ar an bpionna, nó go dté siad go barr. Anonn trasna ansin agus anuas ar an deis chéanna ar an taobh eile ó runga go runga go dteaga siad go talamh. Anall trasna go dtí an áit ar thosaigh siad agus ar ais aríst ar an gcaoi chéanna, nó go mbeidh deireadh na gclannaí thíos. Bíonn dhá phionna dhéag suas ar airde na maidí. Scaití bheadh agus tuilleadh. Féadfaidh siad tuilleadh rungaí a chur ann de réir (léar adúirt sé) mar a fheilfeas dóibh. Tugtar céadta sa deilbh den uige léar (de réir) mar is maith leat leithead a bheith ann. Féadfaidh siad hocht gcéad (snáth) nó seacht gcéad a chur ann. Mura mbeadh ann ach seacht gcéad, ní bheadh aon leithead ag an snáth nuair a bheadh sé deilbhthe. Beidh leithead ag hocht gcéad. Nuair a bhíos an oiread seo clannaí thíos ar an gcrann buaileann siad sreangáinín ar an méid sin. Céad a bheadh ansin. Beidh farasbarr leithid san éadach léar (de réir) mar a ghabhfas céadta ar an gcrann. Féadfaidh tú deilbh dhá shnáth a dhéanamh nó dhá shnáth dhéag nó scór má thograíonn tú. Chonaic mé chaon chineál acu. Bíonn chúig chlannaí fichead i chuile chéad. Ní foláir fios a bheith agat cé mhéad céad ann shula bhaineas tú den chrann deilbh é. Nach in é an fáth a gcuirfidh tú síos air é. Comhairfear na clannaí amach ina gcéadta. Beidh an bhean nó an fear atá ag deilbh ag siúl i gcónaí i gcónaí. Ní fheilfeadh dhuit aon bhuille marbh a ligint in do chuid oibre dhá mbeifeá ag deilbh. Is maith an píosa de lá a chaithfeá ag deilbh giota. Sa ngeimhreadh bheifeá an lá leis ar fad. … Nuair a thógtar anuas den chrann é, bíonn an-fhad ann. Bhuailfeadh tú snaidhm nó crios ar chaon chloigeann dhe ansin, agus déanfaidh tú suas ina throisleáin é mar a bheadh gruaig mná ann go díreach. Sin í an uige. Tá sé faoi réir ansin le dhul ag an bhfíodóir … Gan amhras is aon tsnáth amháin a bheas ann. Dhá mbriseadh an snáth sa deilbh, ghreamódh sí ar an bpointe den chuid eile den tsnáth é. Chuirfeadh sí snaidhm air … " (Giota faoi dheilbh shnátha a fuair mé ó m'athair. Rinne sé féin an obair go minic)
 
Ba mhinic a chuala mé deilín bacaigh fadó. Níl bacach ná bean bhocht ar bith dhá dteagadh faoin doras nach mbíodh deilíní acu, ach is beag na deilíní ná na bacaigh atá ann anois. An méid sin féin tá mé ceapadh nach mbíonn aon smid Ghaeilge acu
 
Níl léamh ar bith uirthi — níl sin. Deir tú léithe an oíche faoi dheireadh a chuir fios ar cháca, ar uibheachaí agus ar shiúcra anoir chugainn, an áit ar casadh clann J. L. 'na tí aici. Chuaigh mé fhéin soir ann ar cuairt d'uireasa mo chuid tae, arae d'ardaigh sí léithe an t-aon cháca a bhí fuinte sa teach. Ara a mhic ó, ar a theacht faoin doras dom, bhí na mílte fáilte romham, agus ní maith a bhí mé istigh ar lom an urláir nó gur cuireadh isteach ag ól tae mé. Siúd é an áit a raibh bia gan chuntas ag feara Fáil. Déirce dhá chuid féin don bhacach arsa tusa
+
Níl mé in ann corraí beag ná mór ón tine anois. Bíonn na creaití fuaicht orm má théim go doras. Deir siad é: tús agus deireadh an duine ar an tine a tharraingíos
TUILLEADH (1) ▼
Bhí sé ag imeacht ag mungailt faoina fhiacail, agus ag gearán go neamhaí, agus hob ann agus hob as aige. D'éirigh mé féin faoi dheireadh agus faoi dhó. 'Mura bhfuil rún agat a thabhairt uait,' arsa mise, 'coinnigh é,' agus amach liom an doras
 
Is beag den deireanas éirí seo a bheadh ort dá ndéanthá aithris ar do chomharsa bhéil dorais. Is maith moch a bhíos seisean ina shuí chuile lá
+
deis
Níl deis mhóna ar bith sa taobh seo tíre. Tá na portaigh rófhada ó láthair. Nach aoibhinn daoibh soir agaibhse, a bhfuil siad ag béal an dorais agaibh
TUILLEADH (4) ▼
Níl deis cheangail ar bith ar an gcapall sin amuigh agus tá faitíos orm go réabfaidh sí an doras. Tá sí an-dodach go deo
Nach aisteach an deis atá air. Ní mian leis duine ná deoraí a ligean isteach faoi chaolachaí an tí. Chuile uair dhá dtéann sé amach, fáisceann sé glas ar an doras. I bhfaitíos atá sé cheapfainn, go gcuirfí aon chaidéis ar an mbean
Is gránna í a dheis: ag imeacht ag éisteacht i ndoirse dúnta le faitíos a dtiocfadh scéal ar bith uaidh. Dhá mbeirtí air, séard a bhí le déanamh leis, a bheith dhá lascadh go dtugtaí dath dubh air. Rómhaith a bheadh sé aige
Osclaígí an doras atá ar dheis na gréine. Ar ndóigh ní gaoth atá ann le go mbeadh sibh dhá choinneáil dúnta
+
Tá bád deisithe aige seo thíos anois faoina cuid seolta bocóideacha bacóideacha … Cé nach bhfaca tú í ó chuir sé an seol uirthi? Is breá an ball i mbéal dorais anois í. Tá sé ag brath air a dhul ag déanamh aeir go hÁrainn agus go Contae an Chláir i mbliana léithe
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh mé ach deisithe ar an leaba go díreach nuair a chuala mé an chnagairt ar an doras
 
deo
Go deo agus go brách nó go bhfeice sibh bád aeir tarraingthe i mbéal an dorais ag chuile fhear mar atá na carrannaí asail anois, ní bheidh aon rath ar an saol!
+
deoch 1
Ólfaidh sibh deoch an dorais anois — an deoch deiridh sula bhfágtaí teach ósta nó teach
TUILLEADH (5) ▼
Seolaidh libh anois, seo í deoch an dorais
Caithigí siar iad, nó go bhfaighe muid deoch an dorais
'Sé a sheas deoch an dorais
Bhí mé ag imeacht agus dheamhan maith a bhí ann, nó go n-ólainn deoch an dorais
Beannacht Dé dhuit! Cén mhaith duit a bheith ar an sclaibéireacht sin. Nár ghluigh (ghlaoigh) tú deoch an dorais cheana tá dhá uair ó shin
+
Osclaidh na fuinneoga sin agus ligidh deoladh gaoithe oraibh féin. Nach bhfuil sibh plúchta mar atá sibh. Is mór an mífhollántas an tráth seo bhliain chuile fhuinneog agus chuile dhoras a bheith dúnta
TUILLEADH (1) ▼
Dún na doirse sin. Tá deoladh gaoithe ag teacht as áit eicínt faoin gcaoldroim agam
+
dia 1
Ná raibh Dia le madraí muise, mura bhfuair siad faoin mbalcais ar maidin uaimse é. D'oscail mé an doras gur lig mé isteach iad, agus ansin dhún mé é, agus fuair mé feac láí!
TUILLEADH (1) ▼
Is gaire cabhair Dé ná an doras
 
Níl léamh ar bith ar a chuid diabhlaíocht! Chuir sé an lúbán ar an dá dhoras tí Ph. an oíche cheana, agus b'éigean do dhuine a dhul amach thríd an bhfuinneoig le lucht na gcuart a ligean abhaile
+
diaidh
Níor bhreathnaigh mé tharam ariamh go raibh mé ag dul isteach doras an tí ósta, agus sin é an uair a chonaic mé in mo dhiaidh aniar é. Nár thútach an mhaise dhó anois mé a leanacht mar sin
TUILLEADH (6) ▼
Níl gair aici a dhul taobh amach de dhoras nach bhfuil a chois ina diaidh
Níl doras ar bith in ann seasamh léithe. Pé ar bith caoi sa domhan a gceanglaím í, ionsaíonn uirthi ag dul i ndiaidh a tóna nó go bhfaighe sí ligean ar an doras. Tabharfaidh sí na cosa deiridh ansin dó, agus chaithfeadh sí an oíche ar fad dhá chiceáil nó go mbriseadh sí é ar uain nó ar éigean
Chuir sé i ndiaidh mo chúil mé nó go raibh mé amach an doras aige. Scaoil sé amach ansin mé, ach ar an dá luath is ar scaoil, nach gcuireann sé turraic ionam, agus nach gcuireann sé anuas ar chúl mo chinn ar an tsráid mé. Deirimse leatsa nár éiligh mise a dhul isteach níos mó. Ní raibh aon mhothú ionam go ceann leathuaire ar aon chor
Séard atá agaibh a dhéanamh, an comhra a bhrú i ndiaidh a chúil agus a cheann a thabhairt amach mar seo. Is fusa sin a dhéanamh leis i dtosach ná a bheith ag iarraidh a iontú nuair a bheas sibh dhá thabhairt amach an doras
Aithním go maith air go mbeidh sé ag dul i ndiaidh a leataoibh mar siúd nó go dté sé isteach doras Ph. Sin í an chluanaíocht atá air. Ag iarraidh sciorradh isteach i ngan fhios mar dhóigh dhe. Nár chuibhiúla dhó go fada bualadh isteach agus a phionta a ól ná a bheith ar an aisiléireacht bheag sin
Shílfeá muise, go raibh imní air go mbeadh na buachaillí báire a bhí thiar ag doras an tseomra ag cláradh na mná, mar thugadh sé corrbhreathnú cráite siar i ndiaidh a ghualann. Sin é an sórt duine é. Dar leis, tá chuile dhuine sa bhfaire ar an mbean. Ní lena breáichte é muis, ach an oiread liom féin
 
Tá an chlann thíos sa talamh aige le obair, agus théis a bhfuil siad a shaothrú dó ina dhiaidh sin, dheamhan pínn airgead póca a thabharfadh sé dóibh; ach iad ag súmaireacht timpeall doirse chéilí chuile oíche Dhomhnaigh d'uireaspa an oiread is a d'íocfadh isteach iad. Tá airgead ina chocaí beaga aige siúd, ach cianóg ní thabharfadh sé do Dhia shúlach. Cuirfidh mise mo rogha geall, má fhaigheann an chlann choíchin aon ligean ar an saibhreas siúd go dtabharfaidh siad fuadach dó
 
Duine an-díbheirgeach é. Bhí mé lá anseo ag an doras ag dul amach le cuid an chapaill agus cé a thiocfadh aniar an bóthar chugam ag spaisteoireacht nach é (ach é). Ní raibh a dhul ar m'aghaidh ná ar gcúl agam. Bhí mé i ngreim. 'Ní théann tusa ag an aifreann a Ph.,' arsa seisean. 'Ní théim le gairid a Athair S.,' arsa mise. 'Ní airím ar fónamh. Tá mé buailte suas as na cosa ar fad.' 'Níl aon bhualadh suas ort le do chuid oibre,' arsa seisean go beo drochmhúinte. 'Is beag a bhéarfadh orm snaidhm den mhaide seo' — bhí maide láimhe aige — 'a thabhairt ar na huillinneachaí dhuit agus bheifeá buailte suas as na lámha chomh maith le na cosa ansin.' M'anam gur dhúirt, agus go ndéanfadh. Bíodh chuile dhuine ar a shon féin air siúd. 'Sé an sagart is doghrainní agus is díbheirgí é dhá bhfaca mise le mo linn féin ar chaoi ar bith
 
díle 1
Tá a fhios agat go maith go mba deannachtach an ráig í agus go raibh mé ag breathnú amach ar an turlach siúd agus na gasúir ag bualadh báire ann ar maidin. Tráthnóna tháinig muintir Ch. anall thar an abhainn go dtí béal an dorais sa teach a raibh mé i mbád. Shíl mé go dtiocfadh an Díle thar an Domhan bhí sé chomh dona … Síleann tú gur ag cumadh atá mé. Dar mo choinsias muis, ní hea. Sin í lomchlár na fírinne duit, chomh maith agus dhá gcloistheá amach ó bhéal an tsagairt é. Fiafraigh de J. Mc G. é an chéad uair eile a thiocfas sé ar cuairt
 
ding
Tá ginn de na S. istigh i mbéal an dorais agat anois. Fainic nach ginn eile acu a scoiltfeadh thú féin — tá a leithide seo de bhean pósta gar go leor duit. Bí ar do shon féin nó meallfar thusa le duine eile den dream céanna a phósadh
 
Bhí a fhios agam go raibh an bás air an lá a bhfaca mé ag dul soir tharam anseo é, gafa gléasta giogáilte suas. Dheamhan amach thar an doras a chuir sé a chois leis an tsíoraíocht roimhe sin. 'Tá luadar eicínt fút a bhuachaill,' adeirimse. D'ól sé an-fheadhnach fuisce an lá sin. An chéad rud eile a chuala mé féin go raibh sé ar na maidí. Rámhailltí an bháis a thug amach an lá sin é. Dheamhan a athrú!
+
Níl aon mhéid ann — bráicín beag ceann tuí, ach tá sé an-díonmhar, an-teolaí. Chuirfeadh sé lóchrann ar do chroí breathnú isteach air: brat nua tuí sheagail air agus í curtha go slachtmhar; eidheann ar na ballaí; flowers agus crainnte beaga spíonán agus úlla i chuile áit taobh amuigh; drisiúr breá ordnáilte le feiceáil isteach ann, agus seanfhear agus péire spéacláirí air ag léamh páipéar nuaíochta i gcathaoir thuí ag an doras. "B'fhearr liom seachtain dá gcaithinn frób ná i dtír na hóige le mo shaol," mar adeir an t-amhrán
TUILLEADH (1) ▼
Dream an-díonmhar a bhí i muintir Ph. Mh. Mh. sin. Níor chuir a mháthair sin bean bhocht ón doras ariamh agus níor eitigh sí fear bóthair ná bealaigh faoi lóistín. Nach iad a thóg na G. bheaga sin chuile lá ariamh. Meas tú murach gurb iad an mbeidís beo. Bhí sé fánach acu
 
Dúradh leis go raibh an bhean ag an doras, agus d'éirigh sé de ghorta gharta lena diurnadh aige, ach ní raibh roimhe ach an ursain (fear as bhí leathdhall)
 
Dlaíóig thuí a thug sé amach sa doras ag deargadh an phíopa a dhóigh an teach. Bhí an-stolladh gaoithe ann, agus chuaigh an lasair sa mbuntsop
 
Sin é anois an gaol dlisteanach atá ann. Cén mhaith a dhul dhá shárú ormsa. Nár tógadh mé ag béal an dorais acu. An bhfuil tú ag ceapadh nach bhfuil a fhios agam céard a bhaineas dóibh!
 
dlúth 2
Séard atá air go bhfuil an doras ródhlúth don ursain agus nach bhféadann sé dúnadh gan anró
 
do- 2
Tá an doras sin doshníofa a mhic ó. Beir air go bhfeice tú chomh daingean agus atá sé
+
docht 2
Tá an doras sin an-docht. Caithfear ruainne beag snoícháin a dhéanamh ar an ursain sin aríst
TUILLEADH (2) ▼
Bhí sé chomh docht ansiúd le doras, agus nár mhór duit canta gelignite lena chur as. Ní chorródh tada eile é
Doras docht dúshlánach é; doras docht daingean é (cuirtear cuingir ar na focla sin mar sin go minic)
 
Sin é a mhaith agus a mhaoin: ag imeacht ag dochtúireacht mar sin timpeall an tí, ag deasú doirse, agus ag cur pabhsaes
+
Chuaigh tú go dtí leicín an doichill ag M. aréir. Chonaic mé thú ag cnagairt ar an doras aige. An bhfuair tú aon aird … Dar mo choinsias má fuair, is tú an chéad duine a lig sé isteach le seal
TUILLEADH (4) ▼
Ní hiúd é an ribín réidh le dhul go dtí leac an doichill aige. 'Sé an chéad mhaith a dhéanfas sé fiafraí dhíot céard atá tú a iarraidh. Ní bheidh ach faonoscal ar an doras aige, agus fanóidh sé féin taobh istigh. Dheamhan beannú ná beannú a rinne sé d'aon fhear ariamh
Is gearr gairid go mbrisfidh mise leac an doichill ag an sáirsint seo thíos. Buailfidh mé iarraidh ar dhoras an bheairic agus déarfaidh mé form dole a chur amach agam nó troid. Tá mé ag breathnú ar dhaoine agus iad ramhraithe le dole le trí bliana. Dar mo choinsias, ní bheidh mise ar deireadh níos mó ach an oiread le duine
Níl fear ag brú ar an doicheall go dté sé go Baile Átha Cliath. Chuamar ann anuraidh ag an mbáire, agus chaitheamar an oíche ag guairdeall thart ar fud na sráideannaí ag tóraíocht áite a d'fhágfadh istigh muid. Diabhal mé go sílfeá gur in aisce a bhíomar dhá éileamh. Bheifeá ag bualadh leathuair ar an doras gan fáir gan freagra a fháil. Nuair a thiocfadh duine go dtí an doras féin, ní thabharfaidís air ach faonoscal. 'What do you want,' agus chuile dhuine acu agus iad chomh míchéatach. Choimirce an diabhail do Bhaile Átha Cliath fré chéile! Nuair a bhí streoillín streille déanta againn den oíche, agus muid sáraithe ag siúl, sea a casadh fear linn a thug chuig a theach féin muid …
Ná téadh muid ag brú ar an doicheall an ea. Dheamhan an mó ná dhá mbeadh an V2 cocáilte istigh aige orainn anois go bhfanadh muid uaidh. Cén bheann atá againn air faoina dhul tamall ar cuairt. Nach ligfeadh fear ar bith bulc gearrbhodaigh scaitheamh isteach ag déanamh airneáin. Mura mbeidh seisean ar nós gach duine, ní bhfaighidh sé féin mórán suaimhnis muis. Coinneofar corrmhéaróigín buailte ar an doras aige
 
Ar chuala tú céard adeireadh T. Mh. fadó. Ní raibh aige ach prochóg de theach. Dheamhan a bhféadfá casadh istigh ann. Théadh scata againn féin suas chuile oíche ar cuairt ann. Nuair a theagadh muid faoin doras i gcónaí, sé an leathrann a bhíodh ag T. 'Doirtigí anuas a scorachaí. Má tá mé cúng, níl mé doicheallach.' Is minic a chonaic mé an teach sin lán go drad. Ní thoillfeadh duine eile ann. Is iomaí siamsa a bhíodh ann. Ní bhíodh d'fhaitíos ar T. i gcónaí ach go mbainfeadh duine eicínt an maide mullaigh, agus go dtitfeadh an teach anuas orainn. Leagfá do láimh mar sin ar an maide mullaigh. Bhí an teach chomh híseal sin
 
Tá ceann eile ag béal an dorais againne nach ndéanann buille maitheasa ó mhaidin go faoithin ach ag imeacht ag liúistíocht (leoistíocht) sa ngarraí ag chuile dhuine. Is deartháir do Thadhg Dónall mar adeireadh T.
 
Ní dhorchóidh mé an doras aríst choíchin aige — ní ghabhfaidh mé isteach aige. Chuala mé é seo ag cainteoirí maithe ar an Achréidh, ach bhí Béarla uilig acu. Tá sé an-choitianta i mBéarla acu: I'll never darken his door again. Níl a fhios agam an é an Béarla a tháinig ón nGaeilge nó a mhalrait. Ach is cosúil go bhfuil sé sa nGaeilge le fada agus é a bheith i leaganachaí ar nós an chinn thuas: céard a dhorchaigh an poll
 
dorn
Chuir sé an doras isteach de dhorna
 
Lig de do chuid dornála ar an doras sin. Tá rud ar a (ár) n-aire s'againne thar is a bheith ag cur doras nua isteach ansin. Má tá fonn dornála ort, téirigh soir go dtí M. Mh. Sin é an buachaill a thabharfas lán do chruite dhuit
 
Ba mhór adéarfá le beirt a bheadh ag béal an dorais agá n-a chéile, ach an bheirt sin a bhí ar chaon cheann de bhaile agus gan roinnt punann ná dornán eatarthu, agus go gcaithfidís tosaí ag troid ina dhiaidh sin! Ach is smál é a bhíos ar dhaoine mar sin
+
Mac doscúch ceart é. Bhí a raibh de thincéaraí ó Bhreatain thoir ansin thoir oíche agus iad ag lascadh a chéile. Ní raibh doras sa mbaile nach raibh glasáilte. Bhí sé ag cinnt ar na póilíos a gcoinneáil tógtha. Dar fia shiúil seisean amach ina gceartlár, agus ní le dhul ag déanamh eadarascáin é ach an oiread, ach le dhul ag bualadh é féin
TUILLEADH (1) ▼
Bhí an t-athair an-doscúch leis an gclann. Ní raibh gair acu fanacht amuigh ón bpaidrín nach mbeadh bolta ar an doras rompu aige. Ruaigfeadh sé amach ag obair iad an lá is deannachtaí a shéidfeadh as aer. Bhí a shliocht air: d'fhága siad ansin é. Ní fhanfadh an deoraí féin acu ina bhail
 
Tá drandailín de mhac ansin thiar ag M. Sh., agus choinneodh sé caint le Éire bheag agus le Éire mhór. Theagadh sé ag cuartaíocht thíos anseo tigh J. anuraidh, agus ní theagadh iamh ar a bhéal ó bheadh sé taobh isteach de dhoras, ach ag stolladh cainte agus ag scilligeadh bréag. Ach cá bhfágfadh sé é. Ba dual dó siúd a bheith ina fhilí (fc. filí). Bhí sé ina dhream
 
dreach
Tá dreach an-bhánghnéitheach uirthi. Ach dhéanfadh an áit istigh é sin. Duine ar bith a bhíos cuibhrithe i gcónaí taobh istigh de dhoras, bíonn siad bánghnéitheach mar sin. Níl rud ar bith is folláine do dhuine ná a bheith isteach is amach
 
dreas 1
Fuair mé dreas fuaicht ar an tórramh sin aréir. Thiar leis an doras dúnta a bhí mé agus bhí an seoide isteach orm ann
 
driog
Is beag nár phréach mé thiar leis an doras dúnta. Bhí an seoide isteach ann: gaoth thollta freisin. D'airigh mé drioganna ag rith síos le mo chaoldroim, agus bhí mo chroí ag eitealla leis an bhfuacht
 
dris
Nár thuga tú do láimh glan ó do thóin leat ná do thóin ó na driseachaí le caoi a chur ar mo mhámh breá! Caithfidh mé athrú le mo pháirtí go mbeidh mé romhat ansin, agus gheobhaidh tú cothramacan síne na huaire uaimse ansin. Ní ligfidh mé an mámh féin thar mo dhoras gan snaidhm a thabhairt dó
 
driull
Is gearr eile muise go dteagadh an driull ar an dreall air. Shílfeá go raibh míshuaimhneas dhá bhualadh, agus an chaint ag imeacht uaidh. An bhfaca tú ag dul amach sa doras é, agus ag breathnú soir? Ba fear é a bhí ag déanamh cnaipí an uair sin. Bhí sé ag ceapadh nach dtiocfadh sí