Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: feac 2

Nualitriú Bunlitriú

feac

—briathar

—

lúbadh nó cúbadh nó cromadh, go háirid faoin gcolainn.

+–

D'fheac sé a ghlúin — í a lúbadh; a dhul ar a ghlúine

Seo! Feac do ghlúin ag do phaidrín anois. 'Sé is gaire do do leas — gabh ar na glúine go n-abraí muid an paidrín

TUILLEADH (6) ▼

"Feac do ghlúin agus déan sléacht agus cuimhnigh cé a chuir iasc ar linn; Cuimhnigh gurb é Rí na ngrást a rug bua ar Fhiannta Fhinn." "Má fheacaim mo ghlúin agus déanaim sléacht ní mar gheall ar do Dhia é … " (as Argóinteacht Oisín agus Phádraig)

Sin gnás a bhí aici ariamh: gan a dhul thar an áit sin gan a glúin a fheacadh. Deir siad go raibh tobar beannaithe ann fadó

Is fadó an lá nár fheac sé a ghlúin i láthair Dé, ní dhá roinnt leis é — is fadó an lá nach raibh sé ag an aifreann

An bhfuil tú in ann do dhroim a fheacadh anuas rud beag go gcuirfidh mé é seo ort — a chromadh, a lúbadh

Feacfaidh sé é féin an t-earrach seo, ní hionann agus ariamh. Tá an cúnamh imithe uaidh anois — lúbfaidh sé é féin; caithfidh sé obair a dhéanamh

Ní fhéadaim mo chois a fheacadh chor ar bith le pianta. Dúirt an dochtúr liom a bheith dhá haclú, ach tá a scéal breá go leor. Dhá mbeadh mo phiansa air, ba bheag an aclú a dhéanfadh sé deirimse leat.

Ní féidir filleadh ná feacadh a bhaint as; ní fhéadaim filleadh ná feacadh ag mo dhroim srl. (fc. fill)

Féach freisin

→ fill

feac in iontrálacha eile (50+)

→ cleite

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh, ach breith ar Sheán Mh. idir chorp chleite is sciathán, agus é a leagan istigh sa gcarr.

→ cíb ar éigean

Ní chasfadh an diabhal fóidín baic ar na híochtair fhliucha údaí. Tá siad ina gcíb ar éigean as éadan. Fhóbair mé feac a bhriseadh leob inniu.

→ bealadh

Mura mbaine tú aon fheacadh as anois leis an mbealadh, caith i dtraipisí é.

→ beann

Is geall le binn shléibhe é, ní bhainfeá filleadh ná feacadh as dá mbeadh gró agat ina éadan.

→ buail ar

Ní dhearna sí filleadh ná feacadh ach seál a bhuaileadh aniar ar a bráid agus bóthar abhaile a thabhairt di fhéin. Ón lá sin go dtí an lá seo, níor thaobhaigh sí an teach aige, ach sa mbaile abuil a hathair agus a máthair.

→ buail faoi

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach breith air agus é a bhualadh anuas faoin talamh

→ buail

Bhuail tuirse mé ardtráthnóna agus dheamhan filleadh ná feacadh a bhí gair agam a dhéanamh aige.

→ búilleach

Bhí sé ina bhúilleach ag an gcloich ag iarraidh í a chur isteach sa gclaí agus dá mbeadh sé léithe ó shin, ní bhainfeadh sé filleadh ná feacadh aisti go dtáinig cúnamh.

→ amach

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a íoc amach as láimh — ní dheachaigh sé anonn ná anall leis ach é a íoc ar an toirt boise

→ glanoscartha

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul glanoscartha amach as an gcurraigh ar an gcarraig, agus fanacht ansin go dteagadh cabhair.

→ oscartha

Ní raibh gair agam filleadh ná feacadh a dhéanamh ag na fir mhóra oscartha a bhí fúm is tharam.

→ fostaigh

Dheamhan filleadh ná feacadh a rinne J. ach a raibh d'airgead ar an gclár a fhostú agus ligean leis fhéin amach. D'fhága sé an dream istigh gan pínn gan bonn

→ féith 1

Ná bac le M. Spogán fir é sin. Ach sin fear a bhfuil féith ón tsinsir ann, P. Sin é a sheanathair déanta. Tá bunrítheacha aige mar a bheadh feac láí ann

→ iompair

Níl filleadh ná feacadh ionam ó shníomh mé mo dhroim ag iompar málaí — níl mé in ann mé fhéin a lúbadh srl.

→ fill

Ní fhéadaim filleadh ná feacadh ag mo dhroim — díriú ná cromadh; corraí chor ar bith

TUILLEADH (14) ▼

Níl filleadh ná feacadh ionam (agam) ó bhuail an phian seo sa gceathrú mé — níl aon chor ionam

A, tá mé gan filleadh ná feacadh le seachtain ag rúitín atá agam. Breathnaigh uirthi sin (cois)! Nach bhfeiceann tú ina spól í

Tá faitíos orm go mbeidh mé scaitheamh eile muise gan filleadh gan feacadh. Tá lot dainséarach orm

Tá sé gan filleadh gan feacadh anois le ráithe mór fada, ach léar (de réir) mar a iontós sa leaba é

Ní raibh sé in ann filleadh ná feacadh a bhaint as an gcloich — a corraí chor ar bith

Chaith mé uair leis an nglas sin aréir agus go deimhin má chaith féin, níor bhain mé filleadh ná feacadh as. Is suarach an t-ionadh: cheal a choinneáil aclaithe

Rug an bheirt isteach ar a chéile ach dhá mbeadh sé ag dul do Phádraig go deo dearg na díle, ní bhainfeadh sé filleadh ná feacadh as — cor ná car

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul anonn go dtí é agus a bhualadh ar an smaois — ní dhearna sé braiteoireacht ar bith; rinne sé maolabhrach é; rinne sé é gan stánadh ar bith

Ní dhearna J. Mór filleadh ná feacadh ach a theacht aníos ón tine agus an píosa dhá scilling a leag sé ar bhord an tsagairt a thógáil dhó aríst. "Bíodh agat, a shagairt," adeir sé. "Mura nglaca tú dhá scilling, glacfaidh mé féin iad. Ach ní bhfaighidh tú aon leathchoróin ar chuma ar bith"

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach fáisceadh ar a chapall agus isteach Gaillimh nó gur tharraing sé summonsachaí

Feicfidh tú féin air anois nach ndéanfaidh sé filleadh ná feacadh go dté sé chomh fada leis an deartháir agus go gceadaí sé é. Sin é a níos sé i gcónaí

Bhain sé as gan filleadh gan feacadh go ndeachaigh sé go beairic agus go dtug sé anoir na póilíos. Murach sin ar ndóigh, d'fhuaródh an scéal ar an toirt. Ach ní raibh an ceann céanna ariamh gan a dhá dhíol luadair a bheith faoi

Níor chodail mé néal aige sin dhá fhilleadh agus dhá fheacadh féin i gcaitheamh na hoíche sa leaba — ag iontú agus ag crapadh

Ara ní dhéanfá aon chodladh in éineacht leis. Bíonn sé ag filleadh agus ag feacadh i gcónaí

→ fleascach

Is mór an fleascach thú gan bhréig gan mhagadh má chinn ort an feac sin a chur sa láí. Is olc an oidhe bean a thabhairt duit!

→ frigh

Níl fad na fríde i bhfeac na láí seo

→ fuasaoid

Dúirt S. rud eicínt leis, agus ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul dhá fhuasaoid air (ar Sh.) leis an sagart. Sílim nach aon bharrshásamh a fuair sé ón sagart. Tháinig sé abhaile sách bréan dó fhéin ar chaoi ar bith

→ abair

Abair: "cearc uisce i bpoll uisce agus í slubarnaíl slabarnaíl. Cé adéarfadh naoi n-uaire é gan filleadh gan feacadh" (Abair naoi n-uaire é gan t'anáil a thabhairt leat!)

→ dairt

"Feac do ghlúin agus déan sléacht agus cuimhnigh cé a chuir iasc ar linn; Cuimhnigh gurb é Rí na nGrást a rug bua ar Fhiannta Fionn; Bhí sé chomh maith dhuit a bheith ag caitheamh dairteacha leis an ngealaigh siar; nó ag sníomh gadrachaí de ghaineamh trá; Ná aon anam amháin dá bhfuil in ifreann íochtair; A thabhairt as aríst go brách" (As Argóinteacht Oisín agus Phádraig. Ó m'athair a thóg mé é)

→ danra

Sin é an fear is danra a chonaic mise i gcaitheamh an tsaoil ariamh. Bhíomar thíos ansin oíche — mé féin agus S. — agus muid ag ól. Tháinig seisean ann. Gluigheadh (glaodh) deoch agus deoch agus deoch eile, nó go raibh an triúr againn sách tomhaiste. Bhí sé domhain go leor san oíche an tráth sin, agus barr ar an diabhal mura raibh na F. bheaga bhreaca sin ag cur achrainn orainn. Brat acu ann agus gan againne ach an triúr againn féin. D'iarr muid míle uair air a theacht abhaile. Bhí muid ag tuineadh agus ag achainí air a theacht linn, ach dheamhan filleadh ná feacadh a d'fhéadfadh muid a bhaint as, ach ina sheasamh ansin chois an chuntair ag buachailleacht a phionta. Ba é an diabhal ba danra é a chonaic mé ó rugadh mé

→ deannach

Ná raibh Dia ag asail muise mura raibh sé ag baint deannaigh as ceathrúnaí an asail soir le fána. Feac láí a bhí aige agus níl aon iarraidh dhá raibh sé a thabhairt ar na heasnachaí dhó nach gcloisfeá go mín réidh socair thiar ag tigh Mh. 'Tabharfaidh mé ag an bpóilí tú,' adeireadh sé, agus díocas air leis an bhfeac

→ deatach

Bhain mise deatach as a[...] ar maidin. Cheangail mé don ursain é, agus chuir mé taobhach air le ar bhuail mé air le feac láí. Feicfidh tú féin air go gcomhairleoidh mise é gan a dhéanamh aríst

→ deilbh 1

Cheannaigh sé feac deilbhthe inniu (deilthe; deilithe?) — feac a bheadh snoite amach, réidh le cur sa láí

TUILLEADH (3) ▼

Tá an feac seo deilbhthe anois le cur sa láí. Faigh an t-iarann. Ní fhágfaidh muid leithscéal ar bith agat gan a dhul ag réabadh craicinn amárach

Caithfidh mé an feac a dheilbhiú beagán shula fhéadfas mé a chur sa láí. Tá an bhróigín buille rófhairsing

Mura ndeilbhe tú an feac sin roinnt ní ghabhfaidh sé sa sleán. Dar fia, is feac breá teangmháilte é

→ deil 1

Dar fia tá deil sa bhfeac seo. Faigh an t-iarann go gcuirtear isteach é. Go lige Dia do shláinte dhuit, beidh láí shlachtmhar agam de do bharr. Anois b'fhéidir! Chugat a gharraí!

TUILLEADH (1) ▼

An mar sin atá tú! Níor leag tú aon láimh ar an bhfeac fós agus gur shíl mise go mbeadh deil agat ann faoi seo. Sílim go bhfuil drogall ort an láí a chur isteach le faitíos roimh an earrach. Do leithide de scrománach luath láidir!

→ dia 1

Ná raibh Dia le madraí muise, mura bhfuair siad faoin mbalcais ar maidin uaimse é. D'oscail mé an doras gur lig mé isteach iad, agus ansin dhún mé é, agus fuair mé feac láí!

→ diaidh

Is fhearr dhuit an láí a chur sa talamh i ndiaidh a feac agus ní i ndiaidh a hiarainn. Coinneoidh sí an ghreim ar an gcaoi sin.

TUILLEADH (1) ▼

Chinn air aon deoch a fháil in aon teach sa tsráid ag teacht anoir dó, arae bhí na póilíos amuigh san airdeall orthu. Tháinig sé abhaile agus chuir sé na boinn le tine. Ba ghearr go dtáinig M. Bh. isteach agus d'inis sé dhó faoin gcaoi ar chinn air aon deoch a fháil. 'Chuile sheans go bhfuil siad ag ligean isteach daoine faoi seo,' adeir M. Bh., 'ní mhaireann an daol sin ach tamall.' Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach an dá bhróig a shacadh air féin agus a dhul soir aríst de mhaoil a mhainge. Ina dhiaidh sin féin, nach diabhaltaí an cathú a bhí air sin

→ Diarmaid

Nó go ndéana Dia dearmad dó, daighean sluasaid a gheobhas sé uaimse aríst ná cuid de shluasaid. Is dathúil an scéal é, an feac a bhriseadh inti, agus gan fad méire ag gabháil liom ach í

→ drad

Bhí tigh Sh. líonta go drad. Ní fhéadfá filleadh ná feacadh a dhéanamh ann. Is dóigh gur dhíol sé an domhan brách óil inniu. Bhí an-mhathslua ann

→ déan 1

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach siúl anonn aige agus a bhualadh

TUILLEADH (1) ▼

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach éirí agus a dhul abhaile (fc. filleadh, feacadh)