Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: téigh roimh

Nualitriú Bunlitriú

téigh roimh

+–

Chuaigh sé amach roimh Sheán

Gabh amach roimh an asal agus ná lig síos an bóithrín é

TUILLEADH (4) ▼

Téirigh go ceann an bhóithrín roimhe

Chuaigh sé amach romham le chuile scéal a fháil

Breá nach ndeachaigh duine agaibh roimh fhear an phosta agus gan aistir a chur aníos air

Dhá ngabhfá roimhe in am, ní bheadh sé scuabtha thart

+–

Chuaigh sé go G. roimh Mh. Bhí sí le bheith ar an traein as Baile Átha Cliath — le castáil léithe i nG.

Ní dheachaigh tú romham san áit adúirt muid — coinne nó comhdháil

TUILLEADH (1) ▼

Cuir focal ar áit eicínt anois agus gabhfaidh mise romhat ann

+–Bíonn tú i gcónaí ag dul romham — ag dul isteach ar mo chuid cainte; nuair a bhímse ag caint, tosaíonn tusa ag caint, agus caithimse stopadh
Bhí sé ag dul roimhe gacha le nóiméad

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Nach breá nach mbeadh múineadh ort agus fanacht in do shost.  Ní fhéadfaidh aon duine smid a rá agatsa.  Tá tú ag dul roimh chuile dhuine
Chuaigh sé romham sa gcaint, agus dúirt sé gurb é féin a bhí thíos ann an oíche sin shula tháinig mise isteach.  Is mór dhá fhonn a bhí orm é a thabhairt isteach ar an drad dó
Sin é an sórt duine é chuile lá ariamh.  Ní éistfeadh sé le dhá fhocal cainte go gcaithfeadh sé a ladar fhéin a chur isteach ann agus a dhul romhat
Nach in é a bhí mé ag dul a rá; murach go ndeachaigh an clabaire sin romham agus gur thosaigh sé a scéal féin
Ara ní raibh sé in ann dhá fhocal cainte a chur i dtoll a chéile an áit a raibh an glaomaire sin thiar ag S. Mh. S. ag dul roimhe le chuile chor.  Ní túisce a thosaigh sé ag speecháil ná d'áitigh mac Sh. dhá cheisniú.  Ar ndóigh is maith an fáth: tá an boc sin ag tochras ar a cheirtlín fhéin
Ná gabh roimhe go mbeidh sé réidh.  Tá cead cainte a thabhairt dhó ar aon chor nó go bhfeice muid céard atá le rá aige
Is diabhlaí gránna an faisean atá aige go gcaitheann sé a bheith ag dul roimh chuile dhuine.  Ní bhíonn sásamh ar bith ar scéal san áit a mbíonn sé
Mo léan géar, chaithfeadh sé a ladar fhéin a chur ann.  Cén bhrí dhá bhfágadh sé deis chainte ag aon duine ach ní fhágfadh.  Ní beo é mura mbeidh sé ag dul romhat le chuile fhocal dhá dtiocfaidh as do bhéal
Éireoidh mé as ar fad, agus inis thusa é, ó tá tú ag dul romham le chuile chor.  Ní fhaca mise do mhacasamhail ariamh.  Ní féidir dhá fhocal cainte a rá san áit a mbeidh tú nach gcuirfidh tú duine de dhroim seoil.  Níl smearadh múinte ort

+–

'Sé an chaoi ar chuala mise é — ní ag dul romhat in do scéal é — gurb é S. a chuaigh ann de shiúl oíche agus a thug a raibh ann as

Déarfainn gur bréag é sin — ní ag dul romhat in do scéal é! Léar (de réir) mar a chuala mise …

TUILLEADH (1) ▼

Ní maith liom a dhul romhat in do scéal a dhuine chóir, ach measaim nach bhfuil an ceart agat. An bhfuil a fhios agat cé ba chiontsiocair leis sin …

+–

Tá an phian sin ag dul duit i gcónaí. Ní mór a dhul roimpi — ní mór breathnú ina dhiaidh; ní mór a dhul ag dochtúr fúithi, nó rud eicínt a dhéanamh, nach bhfaighidh sí cead a cinn

Ní dheachaigh sé roimh an tinneas sin in am. Sin é a d'fhága go dona é. Ní mheasaim go bhfuil mórán maitheasa a dhul roimhe anois. Tá sé in ainseal

TUILLEADH (6) ▼

Tá cois bhocht agat. Ní foláir duit a dul roimpi in am. Má shéideann sí sin suas mórán eile, gheobhaidh tú rud le déanamh uaithi. Tá drochábhar eicínt istigh inti. B'fhéidir go ndéanfadh an dochtúr í a lansáil duit

Níl mé in ann teanntás ar bith a dhéanamh uirthi fós, agus mura bhfuil ag Dia, tá faitíos orm nach mbeidh ach oiread. Mé féin is ciontaí. Ní dheachaigh mé roimpi nuair a bhí agam a dhéanamh an lá ar chuir mé amach í, ba cheart dom a dhul ag fear cnámh léithe, ach bhí mé dhá chur ar an méir is faide i gcónaí ag ceapadh go dtiocfadh sí aici féin uaithi féin

Deir siad go bhfuil na dochtúirí in ann an eitinn sin a leigheas anois má théann duine roimpi in am, ach má ligeann duine achar ar bith í, nach bhfuil i ndán leighis di

Ní fhaca mé a (bhur) leithidí ó rugadh mé. Ní rachadh sibh roimh rud ar bith, ach fanacht dhá bhuachailleacht ansin nó nach mbíonn sibh in ann corraí leis. Tá tusa anois ag fuasaoid do chliabhraigh a Sheáin le ionann is bliain, agus ní ghabhfá soir ag an dochtúr leis ina dhiaidh sin. Is fhearr leat ag éagaoineadh ansin ná a dhul go dtí an fear a dhéanfadh maith dhuit

Murach go ndeachaigh mé roimhe an uair sin, dheamhan beo a bheinn inniu. Dúirt an dochtúr liom dhá bhfágainn seachtain eile é, go mbeadh sí ite roimhe agus nach bhféadfadh dochtúirí na cruinne aon mhaith a dhéanamh dhom

Is maith í an fhoighid, ach is olc í an fhaillí. Tá faitíos orm go bhfágfaidh tú thú féin nó nach mbeidh aon mhaith dhuit a dhul romhat féin. Tá an rud sin anois ag dul duit leis an fhad seo, agus gan cosúlacht ar bith air imeacht

+–

Téirigh roimhe in am: sin é a bhfuil le déanamh agat. Má theagann sé isteach aon oíche agat agus lorg óil air, tabhair an tsráid amach aríst dó. 'Sé a dhéanamh leis é. Má thugann sé faoi deara dhó fhéin tosaí ag ól, leagha na bhFiann ní choinneodh uaidh é

Níl agam a dhéanamh ach a dhul roimhe anois shula thiocfas mórán eile dhá aois. Nach maith luath a thosaigh sé ag dul ó smacht agus ag éirí amach ag scabhaitéireacht. Leonfaidh mise a chnámha chomhuain is atá mé in ann a dhéanta

TUILLEADH (2) ▼

Bhí an gamhain sin thuas i mbradaíl inné. T. Mh. a chuir amach é as geamhar Sh. Séard atá le déanamh leis anois lom láithreach, buairthín a fháscadh air. Níl maith ar bith a ligean ar an méir fhada. A dhul roimhe ar an bpointe atá a dhéanamh

Tá na gasúir sin dubhábhailleach le gairid. Meas tú céard a rinne siad inné ag teacht ón scoil dóibh, ach an ceaintín a raibh a chuid tae ann ag S. Ph. a chrochadh leo anoir go dtí Airdín an Fh. agus an tae agus a raibh ann a dhóirteadh. Anois b'fhéidir! Ar an dá luath is a dtiocfaidh siad isteach, gheobhaidh mise an tslat agus tógfaidh mé ar mo ghlúine iad. 'Sé a thuar siad dóibh féin. Is fhearr a dhul rompu anois ná a bheith in aiféala aríst — nuair a bheas cuid is mó ná sin déanta acu

+–

Má tá mé croite féin, gabhfaidh tusa romham fós — cuirfidh mé romham thú; gheobhaidh tú bás chun tosaigh orm

Chuaigh an bhean roimhe — fuair sí bás roimhe

TUILLEADH (2) ▼

Ní bheidh sé sásta muise mura dté an bhean roimhe. D'fhanfadh sé féin beo sílim, dhá n-imíodh an bhean

Is cinniúint uirthi é nó gabhfaidh an fear roimpi. Níl sí ag tabhairt só ná sólás dó ach ina éadan ó mhaidin go faoithin

Chuaigh sé romham go B. — chun tosaigh orm

Féach freisin

→ roimh

téigh roimh in iontrálacha eile (50+)

→ faitíos

Bhí faitíos aige roimh an deartháir, ach chuaigh ag an bhfonn ar an bhfaitíos air ina dhiaidh sin, agus thosaigh sé ag spochadh léithe. Diabhal easna den deartháir nach dteagann isteach agus nach mbeireann air …

→ feiste

Ní ansin a théim ag an aifreann dubh ná dath. Rug sé orm maidin Domhnaigh amháin ag teacht deireanach agus thug sé aghaidh mar a thabharfá ar mhadadh orm. Tabhair glafairt air a dhuine chóir! 'Dheamhan mé,' arsa mise liom péin, 'má scagaim mé fhéin uait an babhta seo nach go luath a fheicfeas tú aríst mé!' Agus ní fhaca. Ní raibh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Téim suas go dtí an fear nach mbíonn doicheall aige roimh aon duine

→ fliuchán

Fuair sé sin neart an fhliucháin (go leor báistí srl.) roimhe seo, agus anois atá sé ag dul roimhe

→ freagair

Is beag nach bhfuair mé na seacht mbáis sa gcurach nuair a chonaic mé an mullán ag freagairt romham agus an churach ag dul caol díreach uirthi.

→ fág

Má shíleann tú go bhfuil doicheall romhat a dheartháir mo chroí, sin é amach an bealach agat. 'Sé an chaoi a bhfuil sé againne anseo: an té ar cúng leis fágadh. Níl buairthín bara againn ar aon duine

TUILLEADH (2) ▼

A dhiabhail, tá an teach seo ag cur thar maoil. Cuirfidh muide thar maoil tuilleadh é muis. Is beag a fháilte atá romhainn sílim, ach bíodh acu. An té is cúng leis fágadh.

Sin é a d'fhága réidh é, nach ndeachaigh sé roimhe in am (roimh thinneas srl.)

→ coimhthíos

Tá coimhthíos air fós roimh na ngamhna eile go dté sé ina gcleachta.

→ bealach

Bíodh sé buíoch don té a bhí ansin roimhe, a réitigh an talamh agus a rinne bealach cairr i chuile áit ar fud na talúna.

TUILLEADH (2) ▼

'Sé an chéad bhall é a chonaic mé i mbéal an bhealaigh romham agus mé ag dul soir.

Is gránna an bealach atá léithe, amuigh i mbéal an bhealaigh roimh chuile dhuine go bhfaighe sí amach cá'il sé ag dul.

→ crígh

Tá na driseachaí siúd ag caithriú amach ar fud an gharraí. Is gearr go mbí crígh dhiabhalta ann mura dtéitear rompu in am.

→ brachlainn

Chuaigh mé 'na chladaigh le cupla urchar iascaigh a chaitheamh roimh an gCincís, agus ní chreidfeá ach an bhrachlainn éisc a tharlaigh mé liom.

→ aer

"Is mise an t-óigfhear a ghlacfas fós leat, agus nach n-éileoidh bonn spré; A bhéarfas aer bailtí mór dhuit agus arán ar tuaith; Ceol is spóirt gach aon oíche Dhomhnaigh, dhá dté muid ar cuairt; Agus beidh fáilte mhór ag mo mhíle stór romham ag gabháil an Draighneán Donn" (ceathrú den Draighneán Donn)

→ buail suas

Is suarach an t-ionadh é a bheith buailte suas agus a bhfuair sé de fhliuchán agus de chruatan ariamh. An té a gheobhas an fliuchán tiocfaidh sé roimhe uair eicínt, luath nó mall.

→ buinne 1

Mura dté tú roimh an mbróig, éireoidh an bonn di. Mar sin, b'fhearr dhuit duine eicínt a fháil a chuirfeadh buinne isteach ansin inti.

→ airigh

D'airigh mé driogannaí agus drithlíní ag dul thríom idir fheoil is leathar nuair a thug mé faoi deara an sonda romham — d'airigh mé an-fhaitíos ag teacht orm fhéin nuair a chonaic mé an toirt romham (fc. driog, drithlín, sonda)

→ amach

Ní théadh gearrchailí ar bith thar baile amach ag damhsaí roimhe seo, ach tá siad ligthe leob fhéin ar fad anois.

→ bain amach

Tá sé ag iarraidh an tamhnaí uileag a bhaint amach, agus bainfidh sé amach í freisin mura dtéitear roimhe agus gan cead a chomhairle fhéin a thabhairt dó.

→ anachain

"D'éirigh mé ar maidin agus chuaigh mé 'na aonaigh mhóir; Ag díol agus ag ceannacht mar a chuaigh na seacht sinsir romham; Casadh bean ar an mbealach liom agus chuamar le chéile ag ól; Agus ní ag comhaireamh na hanachain é, d'ólamar luach na mbróg" (an chéad cheathrú de Táilliúr an Mhagaidh mar atá sé ag Beairtle Rua Ó Flaithbheartaigh, Camas, ach ní san amhrán sin a bhíos sí i gcónaí)

→ anam

Chaith mé an oíche ar an leaba agus m'anam ag dul amach thar mo bhéal le faitíos roimhe thaibhsí.

→ anó

Tá an chois a bhfuil an t-anó uirthi ag dul roimhe i gcónaí — an chois éalangach atá aige, ní fhéadann sé aon cheart a bhaint di amantaí

→ feacht

Chuaigh mé chuige faoi dhó cheana, ach ní bhfuair mé sa mbaile é. B'fhéidir go mbeadh sé romham an feacht seo

→ fleaim

Is fadó an lá nach raibh fleaim ar bith ann. B'fhéidir go ndeachaigh sé ar athrú béasaí. Ní bhíodh seachtain ar bith roimhe seo nach gcloisfeadh duine go mbíodh sé ag troid — duine tucarach d'achrann; é ligthe faoi anois

→ foghail

Níl sé ag dul ag cuartaíocht chor ar bith anois ann ó héiríodh roimhe ag teacht abhaile as. Fál ar an ngort théis na foghla. Ní bhfaighidh sé aon fhios go deo cé a d'éirigh roimhe

→ frapa

Nach mb'fhearr dó an rud a inseacht amach gan frapa gan taca ó bhí sé roimhe, ná a bheith ag dul anonn is anall leis mar siúd?

→ fás 2

Murach an chaoi a ndeachaigh sé roimhe, bheadh sé réidh. Bhí cnap eicínt ag fás ar a phutógaí

→ fómhar

Tá an-dea-chosúlacht ar an oíche, ach ní bheadh a fhios agat. Tá an ghealach an-ghreadhnach. Ní rachainn faoi dhuit nach báisteach a d'fheicfeá roimhe mhaidin. Deir siad nach féidir oíche fhómhair a thrust. Oíche fhómhair nó intinn mná óige. Sin é adeir siad. Dheamhan a mbíonn de ghaisce ar chuid de an mná óga muis!

→ imeacht

Nach bocht nach mbeadh aon imeacht orthu agus gan mórán ag dul go Sasana anois chor ar bith le hais a gcuirtí ann roimhe seo — is suarach an t-ionadh nach mbeadh aon ghlaoch ar eallach, arae is beag bullán a chuirtear go Sasana anois ar ghualainn an méid a chuirtí ann fadó.

→ prochóg

Rachaidh sé i bpoill agus i bprochógaí le faitíos romham

→ íochtar

Rugadar isteach ar a chéile — lámh in íochtar, lámh in uachtar agus lámh uaisle na coraíocht. Rinneadar ardán den isleán agus bogán den chruán gur thugadar toibreachaí fíoruisce thrí lár na leacrachaí glasa le neart a gcuid coraíochta. Nuair a bhí an ghrian ag dul faoi tráthnóna, tháinig an spideoigín ar an gcraoibh. 'A mhic na scolóige,' adeir sí, 'níl fear do chaointe ná do shínte le fáil.' Ansin, thug mac na scolóige cor don fhathach agus chuir sé go corrógaí sa leic é. An darna cor, chuir sé go cóngar an uicht agus a mhuiníl é. 'Fóill ort a ghaiscígh,' adeir an fathach. 'Lig m'anam liom agus tabharfaidh mé mo chlaíomh solais agus m'each caol dubh duit a bhéarfadh ar an ngaoith Mhárta a bheadh roimpi agus nach mbéarfadh an ghaoth Márta a bheadh ina diaidh uirthi (cuid de chulaith gaisce na seanscéal)

→ fairsingigh

Is furasta lena luchain sin fairsingiú (bisiú) mura dté duine rompu in am. An trapa an buachaill acu sin

→ feall 1

Dheamhan feall go deo ach mar a rinne sé. Tharraing sé an t-achrann, agus ansin chuaigh sé a chúnamh don dream eile, agus é ina n-aghaidh roimhe sin mar dhóigh dhe

→ fonsa

Dheamhan lá ratha ar adhmad na hÉireann. Cloisfidh tú na liúrachaí ag pléascadh ar na fonsaí i gcurach ar bith a bhfuil sé inti. An churach seo a bhfuil mise ag dul ag breathnú uirthi inniu, roimh an gcogadh a rinneadh í agus ní hé atá inti

→ fuile faile

Ar a theacht anoir dhó ón mbéiréiste, chinn air a bhullán fhéin a fheiceáil agus tháinig sé ina fhuile faile air ar an bpointe, agus soir leis ar feadh an aonaigh aríst ag ceapadh gur goidte nó imithe a bhí sé. Ar ndóigh bhí an bullán os comhair a dhá shúil dhá mba léir dó é. Níor léir, mar bhí na beithígh úmaithe beagán ó chuaigh sé soir roimhe sin

→ fuaraigh

Breá ar bhac tú leis dubh ná dath agus d'fhuaródh sé sa gcraiceann céanna ar théigh sé ann roimhe sin. Bhuail tusa foracún air agus beidh sé de shásamh aige ort go bhféadfaidh sé thú a thabhairt chun cúirte. Ara bheinnse dhá lá mo shaoil ag éisteacht lena chuid dodaireacht sin agus ní ligfinn orm fhéin go gcloisfinn chor ar bith é. Air fhéin a bhíos an t-anró

→ fuar 2

M'anam má théann tú go dtí iad sin agus do dhá láimh chomh fada le chéile gur fuar an fháilte a bheas romhat

→ dea-dhíolaí

Is dea-dhíolaí é anois le gairid. Fadó ní íocfadh sé tada. Bhíodh a raibh de lucht siopaí anseo thoir roimhe chuile uair dhá dtéadh sé soir ag fuagairt fiacha air, ach ba bheag an mhaith dóibh sin.

→ deara

'Sé an chéad uair ar thug sí faoi deara go raibh rud eicínt ag dul di an lá ar cuireadh SeanMh. Ar éigean a rinne sí an baile an lá sin le pian ghártha a tháinig ina taobh. Dhá dtéadh sí roimhe an uair sin féin, bhí aici, ach d'fhága sí mar [...] cion faillí, go dtí ráithe ina dhiaidh sin

→ dearmad 1

Mo dhearmad! Chuaigh mé siar ann ina dhiaidh sin aréir, agus fuair mé istigh romham é

TUILLEADH (1) ▼

Rinne sé dearmad, agus tá sé sin ag dul roimhe ó shin — is minic adeirtear seo faoi bhean a chur ó chrích

→ deis

Is mór a thit siad i ndeis le gairid, té (cé) go mb'fhurasta cur acu roimhe seo. Ach tá na caisleáin ag titim agus na cairn aoiligh ag éirí, mar adeir an ceann eile

TUILLEADH (1) ▼

Níor fhága sé sop feamainne sa gcladach anuraidh nár sciob sé. Dheamhan sop muis. Bhí an snáth bailithe aige i gcónaí uair roimhe lá, agus ba dona an deis a chuir sé uirthi ina dhiaidh sin: a fágáil ina meall thuas ar bruach nó gur lobh sí — gur lobh chuile dhosán ariamh di. B'fhearr leis sin féin chreidim, ná a feiceáil ag dul chun sochair don chomharsa

→ deoch 1

Sin é an chaoi. Bíonn gairm roimh an bhfear mór i gcónaí: an té atá thuas óltar deoch air, a mhic ó mo chroí

→ deolcachán

Cuirtear amach ag an scoil anois iad agus gan iad ach ina ndeolcacháin. Roimhe seo, bhídís suas ina bhfir óga agus ina mná óga sul má théidís ann. Ach d'fhanaidís ann dá réir — go mbídís in ann an máistir a bhualadh

→ dia 1

Ní hea, ach fágaim ansin í, agus tiocfaidh sí chuici féin uaithi fhéin! Dar fia muis, is groí an scéal é sin! Tá Dia láidir ach cailltear beithígh, mura dté duine rompu

→ diaidh

Ná breathnaigh romhat ná in do dhiaidh anois go dté tú ann agus go bhfaighe tú é sin domsa

TUILLEADH (3) ▼

Tá muid ag cruinniú romhainn agus ag bailiú inár ndiaidh ó mhaidin inniu; agus 'sé a bhfuil againn fós coróin. Tá faitíos orm nach mórán gnaoi atá ag muintir na háite seo ar a (ár) gcuid spóirteannaí. Dhá dtéadh fear thart le aghaidh elections nó rud mar sin, is maith teann an spaga a bheadh tráthnóna aige.

Is minic ariamh a ghlan fear leis i ndiaidh a chinn roimhe agus ní fhaca sé aon lá den ádh ariamh ach é. B'fhéidir go dtiocfadh an té sin abhaile blianta ina dhiaidh sin agus é ina ridire. Ní bheadh sé ach beo bocht, dhá bhfuiríodh sé sa mbaile i gcónaí

Dhá dteagadh sé isteach i dteach anois, agus dhá seasadh sé ar an taobh sin, tá sé d'fhaisean aige a bheith ag dul i ndiaidh a leataoibhe go brách go mbeidh sé thall ar an taobh eile. Ní chuimhníonn sé air féin leis an bhfalrach a bhíos ann ag ceartú dhuit. Leag duine de na gearrbhodaigh an cíléirín roimhe i lár an teallaigh lá a raibh sé istigh anseo, agus níor airigh sé go brách é go dtáinig sé salach air, agus baineadh treascairt as, agus shíl mé go raibh sé basctha istigh ar an teallach againn, mar caitheadh anonn sa gclúid thall é