Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: téigh as

Nualitriú Bunlitriú

téigh as

+–Tá sé in am a dhul as an ngarraí anois — imeacht
Ní bheifeá in ann a dhul as seo go hÁrainn gan a dhul isteach Gaillimh

                                TUILLEADH (11) ▼
                            
Is fada an t-achar a dhul as seo go Baile Átha Cliath
Níl sé in ann a dhul as an teach ósta gan a chuid airgid ar fad a chaitheamh
Níl sé in ann a dhul as an mbaile (an baile a fhágáil) gan achrann a tharraingt
Ní bheifeá in ann a dhul as an mbád mar sin
Ní bheadh sé in ann a dhul as an bpríosún gan caraideachaí
Is deacair a dhul as Éirinn anois in aon áit
Chinnfeadh air a dhul as an abhainn choíchin murach gur casadh an bealach mé — a theacht amach aisti
Ní féidir a dhul as an bhfarraige mura bhfuil snámh agat
Má bheireann an scraith ghlugair sin ort, ní ghabhfaidh tú aisti go luath
Chinn air a dhul as an dóiteán.  Níor frítheadh ach a chnámha
Ó ghabhfas tú san uaigh, tá sé fánach agat a dhul aisti

Tá sé in am agat anois a dhul as an gcleachta sin — éirí as

Ní mór duit a dhul as an gceird sin más leat aon mhaith a dhéanamh

Tá sé ag dul as a chranna cumhachta le neart airgid

Tá sé ag dul as a chraiceann le leithead — ag imeacht as a chraiceann

Tá tú ag dul (ag imeacht) as do chuid éadaigh — thú an-tanaí; an t-éadach rómhór agat, de bharr go bhfuil tú ag tabhairt anuas

+–

Tá sé ag dul amach as na glúine — tá dronn amach ar a ghlúine (tá sé ag dul amach ar na glúine)

Tá sí ag dul siar as a tóin ar fad

TUILLEADH (3) ▼

Tá tú ag dul amach an-mhór as do bholg le gairid. Cá bhfuair tú an stomán sin?

Chuaigh sé amach ar fad as an droim ó chonaic mise go deireanach é. Is gearr go mbeidh sé cromtha

Ní cheannóinn an capall sin chor ar bith. Cuimhnigh go bhfuil mise dhá rá leat: is gearr a bheas déantús maitheasa ar bith sa gcapall sin, agus sin é an fáth go bhfuil sé ag iarraidh a cur uaidh. Níl néal ar bith air sin. Nach bhfeiceann tú í ag dul amach ar fad as na guailní. Tá sí caite i ndiaidh a mullaigh uileag anois. Is beag an dochar di agus na hualaigh a chuireadh sé uirthi

Chuaigh lampa as — mhúch an lampa

Tá an tine ag dul as mura gcaithe sibh cupla fód uirthi

+–

Ní dheachaigh sé as poitín ariamh go dtí an Nollaig seo — bhíodh sé aige

Cáid ó chuaigh tú as tobac — cáid ó d'ídigh tú do chuid tobac ar fad

TUILLEADH (5) ▼

Cuirfidh mé an dá gharraí sin mura dté mé as leasú

Níl aon bhaol orainn a dhul as fataí fós. Tá lán cró ansin thoir nár bearnaíodh chor ar bith

Ní raibh curtha agam ach an dá chúl thoir nuair a chuaigh mé as feamainn. D'fhága sin an chuid eile gan cur

Tá sé ag dul as cúnamh anois — is gearr nach mbeidh aon chúnamh aige. Beidh a lucht cúnta, .i. a chlann srl., imithe uaidh

An bhfuil tú ag dul as airgead?

Féach freisin

→ as

téigh as in iontrálacha eile (50+)

→ faitíos

Is fhearr dhom a dhéanamh as láimh faitíos na timpiste. An rud a théas i bhfad, téann sé chun righneadais — le faitíos nach ndéanfainn aríst é

→ farasbarr

An gcuimhníonn tú ar an Lá Nollag a raibh muid ag ól thoir tigh Ph. Sh.? Tháinig M. P. Th. isteach agus d'ól sé buidéal pórtair. Chuaigh an láimh síos sa mbrollach, agus go deimhin tháinig sí aníos (le) sparán a raibh ceangal air! D'iontaigh sé a chúl linn gur thug sé an t-airgead aníos as agus gur chuir sé taisce aríst ar an sparán faoin gcích. An dara buidéal a d'ól sé, chuaigh sé siar sa sáinn siúd ar chúla an tsiopa leis an sparán a bhaint aníos aríst. Le earasbarr a chur ar an gcuibhiúlacht. Deile? — chuaigh sé ar cúlráid i riocht is go mbeadh cuibhiúlacht ní b'fhearr aige le luach na dí a fháil

→ feanc

Chaith mé an lá ag dul di le gró (do chloich), ach dhá naomhtaí mé, ní fhéadfainn feanc a bhaint aisti. Dar príosta, ní bhainfinn

→ feire glinnte

Thug J. amach an láirín agus é ag dul suas go F. 'Ní fré chéile a chacfas sí seo,' adeir sé, ag déanamh gaisce aisti. 'Fan go bhfeice sibh mise ag dul soir an bóthar sna feire glinnte uirthi'. Dheamhan dhá choisméig a ghabh an capall nó go raibh bualtrach déanta aici!

→ feáin

Níl fí ná feáin air ó mhaidin ach ag dul Gaillimh bog te más fíor dó fhéin. 'Sé an chloch is faide siar ar a phaidrín é muis! Ní chorródh fear agus píce as an gclúid siúd anois é. Tá a chuid Gaillimh ar iarraidh

→ fios

Is faide leis ná fios a shaoil go n-imí an ceann eile as an teach go dté sé fhéin isteach ann. Chítear dhom gur suarach an mhaise do dhuine a bheith mar sin

TUILLEADH (1) ▼

Ná téirigh suas ag an damhsa sin anocht. Níl a fhios go té sin. Dhá mbeadh bleitheach ólta ag an ngrísc sin as L., ba bheag an tsuim a bheadh acu gléasadh buailte a thabhairt duit

→ fleet

"Ó bhí mé chomh haerach ar dtús agus gur ghéill mé do do shlí; Dhá n-imíodh sé an méid sin sa spéir leis an ngaoith; Ní phósfainn anois thú dhá dtéinn ar an bhfleet; Ach bainfidh mé arán as mo shláinte" As Na Ba Ciara agus Bána

→ freagairt

Cáid ag dul chuig an gcoláiste sin anois é? … Seacht nó hocht de bhlianta. Agus gan aon chosúlacht air críoch ar bith a bheith air fós! Éiríodh sé as agus iarradh sé an dole. Ba é ba somhaoiní dhó. Is olc an rud a bheith ag iascach ar pholl gan freagairt.

→ fág

Ar ndóigh má tá sé ag dul ag pósadh, sin é a d'fhágfadh nach bhfuil sé ag imeacht as an áit

→ fáinneog

Ní raibh aon cheo air ach go raibh an fháinneoig uilig sníofa, ach chreidim nár bheag dó a dhonacht. Ba mhaith a chuaigh siad as nár maraíodh ar fad iad, sábhála Dia sinn

→ fána

Bhí sé thuas ag deasú an tsimléir agus thit sé anuas le fána an tí. Nach maith a chuaigh sé as?

→ féarach

M'anam go bhfeicfidh tú nach mbeidh B. tada siar leis. Íocfaidh duine eicínt an féarach. Airgead na n-óinseach, adeir siad, a choinníos bróga ar bhean an phíobaire. Má chuaigh sí sin faoi chostas óil, bainfidh sí siar as duine eicínt eile é. Beidh sí gnóiteach leis, creid mise dhuit ann

→ cailimhineog

Is deas an áit a rachfá i gcoinne uisce te — síos go dtí an tobar brocach sin atá faoi chailimhineoig as éadan.

→ caomhúint

Chuaigh fear thart anseo an bhliain cheana agus é gléasta mar a bheadh tincéara ann. Ar a chaomhúint a bhí sé i ngeall ar bhean bhocht eicínt a robáil agus a mharú thart síos. Dheamhan duine beo nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheireadh agus cuireadh príosúntacht lena ló air. Má cuireadh fhéin, ba mhaith an oidhe sin air, ná ar aon duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.

→ ciseadóir

'Sé M. tír na gciseadóirí agus na gcaoladóirí. Nach as a thaganns cléibh, ciseáin, agus cléibhíní ime na tíre. Ach is dhóibh is fusa: nach bhfuil sail ag dul siar ina mbéal ann!

→ cleite

Ó chuaigh tú ag cur do chleite chor ar bith sa gcomhrá, go deimhin ní slachtmhar an cleite a chuir tú ann. Ní minic le tada ach leis an tútaíl a theacht as do bhéal.

→ coimhthíoch

Théis an méid sin, ghlan leis as New York agus chuaigh sé amach i gceann eicínt de na státaí coimhthíocha atá in iargúil Mheirceá, agus níor frítheadh scéal ná scuan uaidh tí (ní) ba mhó. Chuile sheans gur cailleadh ann amuigh é.

TUILLEADH (1) ▼

Tháinig na trí seachtainí nó an choicís seo a caitheadh an-choimhthíoch, agus sé is dóigh anois, go mbainfidh sé an ghealach seo as. Cáide go dté sí amach, ní mé?

→ coinicéar

Chuaigh an coinín sa gcoinicéar orainn agus ní raibh aon ghair againn é a chur aisti.

TUILLEADH (1) ▼

Chuaigh sé fhoisceacht mbeannaí Dia dhá bheith aimsithe ag an madadh rua, agus é ag dhul isteach béal an choinicéir. Bhain sé fíonnach as, ach mar sin fhéin, thug sé a bheanna leis.

→ colg

Ar an dá luath is a chonaic an madadh é, chuir sé colg air fhéin agus thug sé abhóg lena fhostú. Ach níor leisean (cat) ab fhaillí é, chuaigh sé de léim ghlanoscartha sa gcrann, agus anuas as sin ní thiocfadh sé dhá gcaiteá leis go maidin.

→ comaoin

'Sé an chomaoin a chaithfear leat sa teach sin: goile géar ag dul ann; goile níos géire ag teacht as — tá siad gortach faoin mbia.

TUILLEADH (1) ▼

B'fhearr dhuit gan a bheith buailteach nó gheobhaidh tú an té a thabharfas comaoin do láimhe dhuit as a dheireadh. Níl buille ar bith chomh maith leis an mbuille réidh.

→ corradh

Tá sé corradh ar leathchéad míle as seo don Ch. agus shiúil mo sheanmháthair chuile mhíle coisméig dhe ina cosa boinn! Siar go gceadaíodh sí cailleach luibheannaí a chuaigh sí. Is beag a dhéanfadh anois é. Dheamhan aon duine!"

→ cothromacan

Má tá comhar na gcomharsan as gnás, tá cothromacan síne na haimsire fós ann, agus beidh go dté an saol ar suíochan. Níl aon duine in ann an aimsir a athrú ach Dia, moladh go deo leis.

→ bannaí 1

Má théann tú i mbannaí air sin, ort fhéin a bheas díol a dhéanamh as a dheireadh. Chuala tú an cleas a d'éirigh do Sh. Mh. cheana, go mb'éigean dó fiche punt a íoc istigh sa mbainc ar aon láimh amháin. Is mór an t-ionadh nach múinfeadh sin thú! Pléifidh sé siúd leat é má fhaigheann sé in t'amadán aige thú!

TUILLEADH (1) ▼

Dhá mbeadh aon chuimhniú aige, nuair a chuaigh sé i mbannaí air, go gcaithfeadh sé díol a dhéanamh as a dheireadh, tá mé ag ceapadh nach mbeadh sé leath chomh spleodrach ag ól a bhfuair sé in aisce uaidh an lá sin. Sin é an déirce dhá chuid féin don amadán ar chaoi ar bith.

→ bealach

Chuaigh tú as an mbealach ar fad — chuaigh tú amú ar chosán, nó chuir tú aistear nó timpeall ort fhéin.

TUILLEADH (4) ▼

Ní chónóidh tú go dté tú i mbealach do bhasctha as a dheireadh! — beidh tú ar siúl go gcastar i dtrupás thú.

Tú fhéin a bhí as bealach faoin achrann ó thús. Níl aon mhaith dhuit a bheith ag iarraidh an milleán a bhualadh thall ar an té údan eile chor ar bith.

Is cam an dlí é! Buaileadh bannaí ar an té a bhí saor, agus ligeadh amach an ceann a bhí as bealach gan tada.

Mura n-éirí tú as an mbealach sin (drochghnás nó drochnós), caoinfidh tú é ar ball. Ach bíodh agat a mhic ó. Beatha do dhuine a thoil mar adeir C. leis an mac nuair a chuaigh sé le tincéireacht.

→ béalóg

Dheamhan feanc a baineadh as Pádraig a bhí ar cúlóig, ach cuireadh an té a bhí ar béalóg glanoscartha anuas as ascar na diallaite. Níl aon rath ina mharcach leis.

→ coiric

I nDomhnach muise, má théann rudaí den tsórt sin sa gcoiricín aige,tá faitíos orm gur deacair iad a bhaint as. Ní bhainfidh cíor ná raca as iad ar aon chor! — ámhailleacht ar bith a ghlacfadh duine ina chloigeann.

→ crinn

Bhí an dá phúcán tosaigh ag crinneadh a chéile chomhuain is a mhair fleaim ar bith as aer, ach nuair a chuaigh sé ar lagar críochnaithe, bhuail púcán Ch. S. púcán na n-oileán sa tornáil. Mar sin fhéin, ní fhaca mé aon gheallta ó tháinig cuimhne dhom a chinnfeadh orthub.

→ críoch

Ná lig an céachta as do láimh inniu go dté tú go críoch.

→ cuilín

Ní fhaca tú aon fhear ariamh a chuaigh i ngeallta ach é nuair a thit an chuilín súí ar an bpáipéar. Ach ba bheag an dochar dó: b'éigean dó tosaí as a nua, agus chuile mhíle focal den litir a scríobh aríst.

→ beo 1

D'éagóir (d’éagcóir Dé?) dhuit nach dtéann amach in do gharraí go beo deifreach as sin, ach is cosúil gur beag an fonn maitheasa atá ort.

TUILLEADH (2) ▼

Níl firnéad an bhéil bheo agaibh nach mar a chéile atá. Dheamhan ceachtar agaibh le baint as margadh, hé brí cé leis a ndeachaigh sibh chor ar bith.

Ní feasach mé go ndeachaigh mac an bhéil bheo as an tamhnaigh chéanna ariamh go Meiriceá. B'fhearr leob fanacht sa mbaile ag mucaireacht leob.

→ beochan

Dheamhan a raibh ann ach beochan beag i dtosach, ach neartaigh sí go raibh sé ina ghála, agus ina ghealstoirm as a dheireadh. Tá mé ag ceapadh go mb'éigean don bhádóir a chuaigh siar taca am dinnéir rith cladaigh a thabhairt dó fhéin. Ní dhéanfadh sé choíchin é in éadan na stoirme siúd.

→ bile buaic

Tá an scéal go maith mura dté sé sa mbile buaic oraibh le rud a chur as daoibh — tá an scéal go maith mura dté sé chomh fada in Éirinn agus is féidir dó a dhul le rud a chur as daoibh

→ bior

Bhí bior uirthi nó go bhfaigheadh sí cead scoir ar bhóithrí, ach is olc a chuaigh na bóithrí dhi as a dheireadh, ní dhá roinnt léithe é.

→ bocht 1

Tá muid bocht ó rugadh muid, agus beidh chreidim, go dté muid i dtalamh. Níl ann ach a bheith ag baint lá as. Ag caitheamh an tsaoil agus an saol dhár gcaitheamh

→ bocht 2

B'fhurasta a aithinte ar an imeacht a bhí faoi go ndéanfadh sé rud eicínt as a dheireadh. Is deacair an seanfhocal a shárú: nuair a théanns bocht go nocht, téann sé go gabháil éadain.

→ bruach

I nDomhnach, bhí sé sách bocht scaitheamh. Ní raibh bonn bán air. Nach mb'éigean dó cuid dhá chuid talúna a dhíol? Ach dar fia, tá sé bruach ar bhruach leis an té is fhearr ar an mbaile anois. Ach ní mór linn dó — an fear croí. Is fhearr éirí as ná titim ann, adeir siad.

TUILLEADH (1) ▼

Rinne an fheoil fíniú i dtosach agus lobh sí ar fad ansin. D'éirigh bruachannaí timpeall ar an ngeadán a raibh an dochar ann agus chuaigh sé in othras. Shíl mé nach gcneasódh sé chor ar bith, bhain sé an fhad sin asam.

→ aer

Má théann tú ar shinseáil aeir, b'fhéidir dhuit téalachan as

→ aiféala

Níl a dhath (pioc srl.) aiféala orm go ndeachaigh mé go Meiriceá. Is mó go mór an t-aiféala a bheadh orm dhá bhfanainn as.