ní (100+)
+
→
abair
Ní hé sin atá mé a rádh chor ar bith
TUILLEADH (18) ▼
Ní miste an méid sin a rádh ar chaoi ar bith
Abruighidís leo é, ach ní fhéadfaidh siad an fhírinne a chur as a riocht
Mac maith atá agam ní as ucht mise dhá rádh é = tá sé go maith agus ní ag déanamh gaisce as atá mise má's mé a athair féin
Ó'n lá ar phós mé an bhean sin, ní raibh easbaidh punt ná scilling orm, ní as ucht mise a bheith dhá rádh é
Is tú adubhairt agus ní hé Dia = dhá ndéanadh duine eascainí ar dhuine eile, nó dhá dtuaradh sé míádh, déarfadh an ceann eile é seo. Scaithtí cialluigheann sé: "Man proposes; God disposes."
An eascainí chéadna ort! Is tú adubhairt agus ní hé Dia! Go mba túisce agad fhéin é ná againne!
Dubhairt sé nach gcaithfeadh sé aon-triomach an samhradh seo. 'Sé adubhairt agus ní hé Dia. Mar is toil le Dia a bhéas sé sin
Dubhairt sí nach mbeadh duine aca san gcomhaireamh ceann bliain ó indiu: go raibh siad tolgtha fré chéile. Ach dheamhan a fhios aice. 'Sí adubhairt agus ní hé Dia
Bhí sé rádh go ndéanfadh sé scioból mór eile le h-aghaidh coirce agus fataí agus 'chaon tsórt ó thuaidh de'n teach, ach 'sé adubhairt agus ní hé Dia. Ní bhfuair sé saoghal lena dhéanamh
Mar adéarfas tú. Ní miste liomsa. Tá mise cho sásta a dhul ann le fanacht as
Dubhairt tú é, a mh'anam! Ní tada eile é ach cneamhaire
Anois adubhairt tú é gan bhréig gan mhagadh! Ní bheadh aon-duine aca beo fadó an lá marach gur choinnigh sí deoladh leo
Ní abróchainn nach bhfuil an ceart agad = sílim go bhfuil agus rl.
Ní abróchainn nach raibh baint eicínt aige leis, ach níl a fhios agam thairis sin faoi
Ní abróchainn nach ndéanfadh sé é freisin dhá gcaitheadh sé in a cheann é
Ní abróchainn nach hé J. Mór atá as an mbealach freisin, ach d'imigh an diabhal ar an gceann eile féin
Ní maith ó maoidhtear agus ní eineach ó iarrtar: deir siad é, dar príosta
Ní raibh sé sásta an mhuic a chur an t-airgead sin, déarfá
Ní raibh sé sásta a bheith in a dhochtúr nó go mbeadh sé in a árd-dhochtúr, ach 'sén chaoi a raibh sé aige faoi dheireadh, bhí sé gan Murchadha gan Mánas
+
Ins an gcaoldruim a airighim é. Ní bheadh goir agam mé féin a lúbadh mar sin anois chor ar bith, nach mbéarfadh an phian orm isteach faoi'n gcroidhe. Deir siad sin gur arrainn é, ach measaim nach h-eadh
TUILLEADH (2) ▼
Chuir sé barróig orm faoi chaol an droma, agus mo cheann-finne, ní scarfadh uaidh. Ba gheall le iarainn na bun-righeachaí a bhí air
Annsin, slán an tsamhail, i gcaol an droma a sáitheadh é. Dhá dteigheadh sé ionga eile isteach, bhí sé thrídhn a chuid aobha, agus leagha na bhFíann ní leigheasfadh é. Is maith a chuaidh sé as
+
→
céadéaga
Ní bhfuighidh sé sin aon-bhás choidhchin. Beidh sé ag dul ins na céid-déaga mar sin, agus ualaigh ag teacht air, agus é ag díriú aniar aríst ag caitheamh gail de'n tsean-dúda. Nach bhfuil sé ag saothrú báis ó a rugadh mé agus dheamhan bás ná bascadh fós air
TUILLEADH (2) ▼
Bhíodh an-chaint ar dhaoine a dhul ins na céad-déaga fadó, ach ní chloisfeá caint ar bith anois air. 'Sé'n chaoi a raibh siad an uair sin, ar an dá luath agus a bhfeicfidís ualach ar bith ag teacht orra, chuirfí na h-ordógaí orra ar an bpuínte. Badh é a scil ann é, badh é sin
'Ar ndú má's fíor do na sean-daoine ghnídís udhachtaí fadó ins na céad-déaga. Is beag na céad-déaga atá ann anois, ach thú fuaduighthe ag an séipéal cho luath agus a aireochthar an anáil imighthe asad. Ní fhéadfaidís gan rud eicínt a theacht orra an uair sin. Nach gcoinnighidís seachtain dhá dtórradh iad
+
Thug sé amach é agus gan é baileach dearg aige. Ní raibh sé ach cró-dhearg (dath na fola mórán) agus thosaigh sé ar an bpuinte ag munlú an chrú. Ar ndú ní fhéadfadh an crú sin gan a bheith fabhtach, ach ba chuma san tubaiste leis siúd ó a bhí forú air cé'n chaoi a raibh sé, ach comhraíocht an chrú a bheith air chor ar bith
TUILLEADH (2) ▼
Chuir an gabha an t-iarann san teallach agus ba ghairid go raibh sé dubh-dhearg agus annsin cró-dhearg aige. Thosaigh sé dhá lascadh ar an inneoin annsin agus, marar bhain sé dreas as ní lá go maidin é
Foighid ort! Ní mór dó a bheith cró-dhearg agus níl sé dubh-dhearg féin fós
+
→
dá
Tá an-fhiuchadh aige sin. Ní mór dhá fhiuchadh a bhaint as = a fhiuchadh faoi dhó
TUILLEADH (10) ▼
Ní raibh aon-fhear maith ariamh idir dhá abhainn = an abhainn thoir agus an abhainn thiar
Ní fhágfaidh [sé] fear idir dhá dhroichead nach maróidh sé
Tá sé ag iarraidh a bheith ag freastal do thalamh agus é leath na gcuarta imithe ag cruinneál an rud eile sin. Sin é teanam an dá chailleach agus gan aon-chailleach ag tíacht. Ach sén chaoi a mbeidh sé as a dheireadh, ní bheidh Mrucha ná Mánas aige
Ní bheidh aon-lá suaimnis aige lena shaol aríst má phósann sé a h-inín sin. Beidh sí rithte siar aige i gcomhnaí idir dhá shíon lena bhánú = chuile fháfall nó chuile dheis dhá bhfuighidh sí, beidh sí go dtí é dhá shladadh
Ní fhéadfaidh duine dhá leith a dhéanamh dhe fhéin. Ba deacair domsa a bheith in éadan féir agus indiaidh beitheach = ní fhéadfaidh an gobadán an dá thráigh a fhreastal
An dá lá is beó mise aríst ní fheicfidh tú annseo mé (an dá lá agus a bhéas mé beo, an dá lá agus an fhad agus a mhairfead) = choichín
Ní dheachaidh mé dhá choisméig nó go bhfaca mé rómham é = achar ar bith
Ní bheidh mé dhá mheandar amuigh
Ní fhaca mé an fear céanna dhá uair ariamh = ní minic a chonnaic mé é
Ní thiúrfainn dhá thufóig air = duine nach mbeadh aon-mheas agad ar a ghníomh nó ar a thréartha
+
→
daba
Dhéanfadh sé dubhachan an tsaoghail, ach ní bhíonn cuma curtha ar fhata ar bith ina dhiaidh. Bhí sé dhá lá ar páighe agam 'sa ngarrdha sin thiar anuiridh, agus b'éigin dom a bheith ag fuagairt air 'chuile mhionnóid, na dabaí móra roighne siúd atá 'sa gcúl láir a mhionnú. Dheamhan an láighe fhéin a chuirfeadh sé thríob
TUILLEADH (3) ▼
Bhí an-tóir aige ariamh fhéin ar an daba, ach ba bheag nachar chuir sé a shúil thar a chuid indiu. Bhí a dhá shúil ionntuighthe ina cheann. Marach gur eirigh Dia leis an cnáimh a chuir aniar, ní raibh an nóiméad féin moille air go mbeadh sé tachttha
Ná bac le tuiscint a bheith ag muintir na h-áite seo a dhearbhráthair. Ní athróchaidh siad go bráth 'fhad 's choinneochas an Government daba leo
Díogha ceart é sin agus 'chuile fhear ar a bhaile. Mhair siad sin ariamh ar dhabaí an Tighearna sin a bhí i mbéal an dorais aca, agus tá a shliocht [orthu]: tá béasaí Shasana bealuighthe isteach ionnta, agus ní scarfaidh siad leo go luath
+
→
dabhach
Cá bhfuair tú an dabhach? Ní ag brath air a dhul ag déanamh poitín a bheitheá?
TUILLEADH (2) ▼
Rug siad (na póilíos) ar dhabhach agus ar chupla pota suas annsin an lá cheana. Ach ní bhfuair siad aon-deoir de'n bhraon
Ní mór fear láidir le dabhach a iompar. Ní bheadh aon-ghnatha ag M. Sh. G. faoi cheann aca, ná dheamhan gnatha
+
→
dádach
Níl ann ach dádach. Ní fiú a dhul dhá ithe. Bíonn siad sceithte ar fad an tráth seo 'bhliain.
TUILLEADH (3) ▼
Dar príosta ní shin dádach. Tá an lábán ann fós. Ba mhór an feall a dhul ag fiachadh air, agus a dtiocfadh d'eochraí uaidh. Tá an-aois aige mar sin féin
Ní bhíonn aon-mhaith len ithe le na sean-dádachaí sin, má bhíonn méid féin ionnta. Bíonn siad ro-roighin. Bhí sé cho maith dhuit a dhul in éadan leathar capaill leo
Ná bac len a choinneál cuibhrithe. Ní choinneochadh na Fianta Éireann cuibhrighthe é (asal). Tá sean-dádach annsin thíos ag mac J.: sean-bheos nachar tháinic aon-eachmuirt uirre le deich mbliana, agus níl neart aige a feiceál in a dheidh sin, nach ngabhfaidh sé ar chaitheamh an chlaidhe. Gheobhaidh sé cró. Sin é a cheansóchas é
+
→
daibéad
Is áidhbhéil na daibéid atá sé a bhaint. Cé'n chaoi a bhféadann sé fóide mar siúd a mhúnláil. Ní bheadh aon-ghoir agamsa a dhéanamh. Gheobhaidh sí rud le déanamh agus triomú, ar chaoi ar bith
TUILLEADH (1) ▼
Ní mhionuigheann sé an fód ar na fataí chor ar bith, ach a fhágáil in a dhaibéid mhóra liopastacha. Dheamhan das a thiocfas thrídh thalamh go bráth ann. Baoghal orra muis
+
→
daidhce
Má theigheann tú di ar an mbealach sin ní chuirfidh tú uirre ach daighce, agus beidh muid gan Murrchadha gan Maghnus annsin. Abair mar seo léithe gur tháinig muid fiche míle bealaigh chuig sochraide agus go bhfuil fiche míle eile le dhul ar ais againn agus go bhfuil "bicycle" briste orainn. Tosuigh ag dilleoireacht. Maistín maith í. Tá na seacht n-aithne agamsa uirre, agus sin é an fáth go mb'fhearr dhuitse a dhul 'un cainte léithe. Ní móide go n-eiteochadh sí thusa faoi dheoch, ach má chaitheann sí in a ceann é, ní thiubharfadh sí deoir do dhiaumhlach
TUILLEADH (3) ▼
Ní raibh an ceann céadna ariamh gan an daighce agus an stodam a bheith air. Is fadó cheana nach raibh sé ar siubhal (ag troid). Sin é an suaimneas is fuide a chonnaic mé é a dhéanamh ariamh. Ach b'fhurasta aithinte dom an oíche cheana agus an chaint a bhí air, go mbadh ghearr uaidh (go dtosuigheadh sé ag troid)
Is furasta leis sin daighce a theacht air. Níl ort ach breathnú cam air agus tá sé eirighthe in a choileaichín agad. Má chuaidh leis muis an oíche faoi dheire, castar leis é. Ní túisce a bhí sé in a shuidhe, ná bodach eile nach raibh aon-bheann aige air: P. Ch. Sin é an buachaill aige
Ní thiocfadh sé chuig an dárna bainis le daighce nachar h-iarradh ag an gcéad bhainis é. Diabhal blas de'n cheart nach raibh aige. Fear gan fuil a thiocfadh go dtí iad th'éis droichead a dhéanamh dhínn cheana (a dhul tharainn agus daoine eile a iarraidh). Bhí a shliocht orra. M'anam nachar thaobhuigh cuid againn iad ná cuid de thaobhachtáil
+
Ní daighceamhail go dtí é. Chonnaic mé na gearrbhodaigh annseo thíos oiche. Bhí siad ag caitheamh clo' neart (cloch). Chaith seisean í cho maith le duine. Bhí timcheall agus troigh ag C. ar 'chuile dhuine eile dhá raibh ann. Chaith seisean trí nó ceathair de chuarta aríst, ach, má chaith féin dar diaguidhe chinn air marc C. a chrínnt (chreinnt). D'fháisc sé air a shaicéad a mhic ó agus seo leis suas an bóithrín le teann daighce faoi gur bhuail C. é
TUILLEADH (3) ▼
Measaim go bhfuil an capall sin aige sáthach daighceamhail. Bhí siad thíos annsin an lá faoi dheire agus chaith siad uair an chluig léithe, ach dheamhan isteach ná amach a bhí aice, ach in a staic i lár an gheata. Seacht gcatha na Féinne ní bhainfeadh feanc aisti gur thogair sí fhéin corruighe. Is diabhlaidhe contráilte thar a chéile a bhíos cuid de na capaill
Bhí mé thíos ann lá annseo anuiridh. Domhnach a bhí ann. Bhí sí ag strócadh ag iarraidh a dhul síos 'un bóthair. Ní leigfeadh an mháthair di. Bhí rud eicínt le déanamh: soithigh le nigheachán nó rud fánach ar aon-nús (nós). D'iarr an mháthair uirre é a dhéanamh. Dhá bhfeictheá cho daighceamhail agus a d'iompuigh sí ar a cois, agus siar léithe a chodladh. Dá mba mise an mháthair, bheinn dhá lascadh 'fhad's gheobhainn teas in a craiceann. Bhí sí do-chorruighthe freisin, ach níor leig sí amach mórán dhó (dhe) liomsa
'Sí an t-oibridhe is fearr in Éirinn scaithtí í, ach amanntaí eile, ní thiubharfadh sí deoch uisce agad dá naomhtaí thú. Tá sí sáthach daighceamhall deirimse leat. Ach cá bhfágfad sí é arsa tusa. Cineál Bh. an T.
D'imigh an diabhal ar a chuid daighceamhlacht'. Bíonn sé laetheantaí agus ní bheannóchadh sé ins an mbóthar duit. Laetheantaí eile 'sé an fear is subháilcighe a chas ariamh leat é. Léar (de réir) mar a bhuaileas an daol é, sin é an chaoi a bhfuil sé
+
→
daigh
Sin doigh ó arainn nó rud eicínt mar sin. Ní brigh í ar chuma ar bith
TUILLEADH (9) ▼
Ní fhaca tú aon-fhear ariamh ab fhearr a bhíodh ná é go mbuaileadh an doigh é, ach ó bhuailfeadh, mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis go n-imigheadh sí aríst. Ach ba bheag réidh an achair a thug sí dhó chor ar bith san aimsir dheireadh. Chothuigheadh sí i gcomhnaí é
Tá faitíos orm an doigh sin a theagas air, gur ó chancar í. Tá cancar a mhic ó ar leath do thíre. Níl innseacht ar bith ar a bhfuil ag fáil bháis leis anois, agus ní bhíodh caint ar bith fadó air
Níl aon-fhiacail ag gabhail liom nach bhfuil fabhtach, ach dheamhan doigh (/dɛ̄/) a bhíos orm th'éise sin, ní ag tabhairt ghutha orra é!
Tháinic dógh (doigh) bhuilg ar an T. agus b'éigin eirighe as an gcéilidhe agus gan é nach (ach) uair ar siubhal. Ní hé a (ar) mbeannacht a thug muid do bholg an T. an oíche sin ar chaoi ar bith! (doigh bhuilg = pian bhuilg)
Bhí dógh bhuilg orm ar feadh an lae indé. Chaith mé an lá ag imeacht ar fud an tighe léithe, mar ní fhéadfainn comhnaí a dhéanamh in áit ar bith
Is olc í an dógh bhuilg sin. Chaith sí an tsíorraidheacht ormsa. Fuair mé fuascailt bhreagh uaithe anois le cúig nó sé de bhlianta. Ní fhágfadh sí siubhal an bhóthair ionnad
Chaith mé an lá indé agus snaidhm reatha ar mo phutógaí ag dógh bhuilg. Fhobair nachar chriog sí mé. Is minic a bhí sí orm cheana; ach ní raibh sí cho gártha siúd ariamh orm. Sílim go mbogfaidh mé soir ag an dochtúr an chéad lá eile, ach is beag 'e mhaith sin. Gheobhaidh mé an buidéal buidhe! Sin é an méid!
Ní bheadh artha na ndoigheachaí fiacla agad? Tá mé in ainriocht ag doigheachaí
Sin í annsin an cailín a bhfuil na doigheachaí innte. Tá poll innte agus fearsad eile ag dul anonn thríd an bpoll, agus feicthear dhom gur thríd an bhfearsaid sin a theagas an driog i gcomhnaí. Beidh a shliocht uirre: ní bheidh sí ann ach feadh's mise a dhul 'na bhaile mhóir Dia Sathairn
+
Ní rachaidh sé ar an aonach ambáireach leis an dá luichín siúd. 'Sé Baile an Daighin é má theigheann. Dheamhan chúig phunt a rachaidís
TUILLEADH (2) ▼
'Sé Baile an Daighin é má cheannuigheann sé clog eili. Nach bhfuil an teach aige treannach ar tigh F. cheana le cluig. Ach ní feasach dó, ach an oiread le duine cé an chóir chaithte a chuirfeas sé ar a chuid airgid
'Sé Baile an Daighin é má dheanann siad rud mar sin: a chuid féin a bhaint de'n duine bocht. Ní fhéadfaidís a dheanamh. Nó dhá bhféadadh, is cneamhairí ar na h-ailt na dligheadóirí. 'Ar ndú ní dadaí eili iad
+
→
dáil
Ní raibh baoghal ar bith ormsa suidhe indáil leis sin. Sháróchadh sé mé i gcaitheamh na h-oíche lena chuid floscaidheacht'
TUILLEADH (6) ▼
Shuidh puicneach mhór indáil liom sa mbus, agus ní raibh mé féadachtáil corrughadh aige, bhí sé cho mór cho beaithtí sin (Achréidh)
Tá a chuid portaigh indáil leis an easca. Go deimhin is droch-phortaigh iad. Ní tada eile iad
Tá an chith indáil le thart. Ní miste sin muis
Ní dheacha sé aon dheich bpunt ach chuaidh sé indáil leis
Ní bhfuair sé bás fós ach tá sé indáil leis
Tá nó indáil leis. Ní fiú dhom a rádh nach bhfuil mé críochnuighthe
+
Ó a tháinig an dailleacht air, ní sheasfadh an saoghal leis
TUILLEADH (2) ▼
Tabhair aire do do shúile. Ní hé an uair a thiocfas dailleacht ort, atá agad a bheith dhá bhfuasaoid
Cá'r fhága tú an dailleacht! Ní fheicfidís sin poll i ndréimire. Duine ar bith a ghabhfas 'un bladair leo, agus a bhréagfas suas iad, beidh siad aige ar sheol na braiche
+
→
dáimh
Tabhair faoi deara nach bhfuil dáimh eicínt aca le chéile má's gaol nó cleamhnas é. Marach go bhfuil ní iarrfadh sé ar an mbainis iad
TUILLEADH (8) ▼
Dáimheannaí as éadan iad sin. Tá siad fighte fuaighte le 'chuile dhuine sa tír, de réir gaol a's cleamhnais. Ní maith dhuit aon-cheo a rádh le aonduine as a gcomhair ar chaoi ar bith. Bíodh a fhios ag 'chuile dhuine cá mbeidh sé ag caint
Níor thosuigh mé ag dul thríd na dáimheannaí céadna ariamh, nach ngabhfaidís 'un seachmaill orm. Níl a fhios agam anois cé'n col de dhá chol déag muid, agus is cuma sa tubaiste. Ní bhuachfaidh mise ná iadsan mórán air, ar chaoi ar bith
Ha muise, is dual dáimhe agus daoine dhó a bheith droch-mhúinte. 'Ar ndú' dhá dteigheadh sé le Cloinn Mhac Chonfhaola ní bheadh léigheamh ná innseacht scéil air
Dhá dteigheadh sé le dáimh muis, mar sin a bhí aige a bheith. Ní raibh fear ar a chine nach raibh fabhtach
Is mó an ghairm atá aice sin do'n té nach bhfuil gaol ná dáimh aice leis, ná len a muintir féin. Ach nuair a theastóchas rud eicínt uaithe, ní bhíonn aon-leisce uirre an gaol a mhaoidheachtáil mo léan!
Is fhearr dhuit an té nach bhfuil gaol ná dáimh agad leis, ná a raibh de ghaolta ariamh agad. Níl aon-duine sa tír nach bhfuil muintreach agamsa, ach ní thaobhóchainn ceachtar aca lá an anshógha. Ba bheag an mhaith dhom é dhá dtaobhuighinn féin
Deirimse leatsa nach bhfuil gaol ná dáimh aca le chéile. Tá dhá Dhomhnall i gCúig' Uladh. Ní hé an duine céadna atá muid a rádh chor ar bith
Ní cheapfadh aonduine beo go mbeadh gaol dáimhe ná dúthchais ag an mbeirt le chéile. Tá P. lághach sprideamhail, ach maidir leis an gceann eile, is cneagaire críochnuighthe é
+
→
daingean
An t-alt is daingne in do chorp lúbfadh sé h-idir a ladhraicín agus mac an pheata é. Ní raibh cinneadh go deo leis an spreacadh a bhí in a mhéarachaí
TUILLEADH (5) ▼
Cad ar chad, cad as cionn cad agus cad idir dhá chad agus sliogán eistre in a mhuirtéal orra: sin é an déanamh a thugadh an Gobán Saor ar a chuid ballaí. Bhí a shliocht air: ní raibh aon-bhallaí faoi'n domhan ba daighne ná iad
A bhfuil de gheanntrachaí in Éirinn ní scoiltfeadh í sin. Tá sí ro-dhaingean
Má's leat í sin a dhéanamh sáthach daingean, (a cur isteach sáthach daingean, a fáscadh sáthach daingean agus rl.) ní mór duit ord a fháil agus a dhul ag ordlaidheacht uirre. Is gearr le dhul do mhaoilín casúir ar an daigéad sin
Tá deisiú daingean ar an mbróig sin anois. Ní scóthfaidh tú an crudh sin deirimse leat
Tá fastú daingean air anois. Ní thiocfaidh sé i mbradghail níos mó (bulán ar cuireadh longchaird air)