Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
dorn

dorna (31)

 
de
Dheamhan blas dó (dhe) nár tharraing dorna orm — tharraing sé dorna orm
 
deilbh 2
"Aithním culaith an Deirg ach ní aithním a dheilbh ná é féin; Agus fear gan bheannú i measc an tslua, dorna a bhí a leathnú ar chnáimh a ghéill" (Sin é adúirt an Chailleach — máthair an Deirg Mhóir, nuair a tháinig Fionn isteach chuici agus culaith an Deirg air)
 
deis
Mharódh sé S. dhá dtugadh sé aon deis dó dorna amháin a chur i gcion, ach ní thabharfadh. Tá S. ró-úsáideach le na lámha aige
 
diaidh
Chuirfeadh fear ar bith i ndiaidh a chúil é, ach cá'il an té atá in ann breith isteach air ná dorna a sheasamh dhó
 
Tá ruibh ar an diabhal sin. Mura mbeadh sé ach ag déanamh spraoi fhéin leat, is mian leis díocas a chur sa dorna. Dhonódh sé an-éasca thú, an diabhal
 
Tá tusa ag rá gur cogadh dlisteanach ag Sasana é, ach feictear dhomsa — agus 'sé mo scil ann é arsa tusa — nach bhfuil rud ar bith dlisteanach ná mídhlisteanach i gcogadh, ach an té is láidre ag crapadh leis a bhféadfaidh sé. An té is fhearr dorna 'sé is fhearr corna den fheoil, mar adeir an fear fadó
 
Bhí M. Mh. ina sheasamh ansiúd, agus gacha le dorna aige orthu agus é dhá leagan le dóláimh. Dheamhan rud a chonaic tú ariamh mar é. Chuaigh sé tríothu mar thiocfadh seabhac thríd bhulc druideachaí
+
dorn
Thomhais sé an dorna liom (fc. tomhais)
TUILLEADH (18) ▼
Má fhaighim dorna ort déanfaidh mé aon lá amháin díot a (s)coirbín
Seas dorna dhom
Tá an-dorna aige — iarraidh de dhorna
Is measa dorna uaidh ná iarraidh ó ord
Cuirfidh mise codladh ort le dorna
"An té is fhearr dorna, 'sé is fhearr corna (/kəurɴə/: corn) den fheoil" (seanfhocal) — bíonn maith gach uile rud, ach an ceann ramhar de gach uile rud, ag fear na láimhe láidre
Níl ann anois ag na náisiúin sin, ach an fear is fhearr dorna, 'sé is fhearr corna den fheoil. Sciob sceab ceart atá acu anois
Is iomaí créatúlacht a rinne sé ariamh. Ach b'fhurasta dhó agus an saol a bhí ann an uair sin. Séard a bhí ann sa saol sin: an fear ab fhearr dorna, 'sé ab fhearr corna den fheoil
Is furasta dhó rud a bheith aige féin. Nuair a bhí an saol ar forbhás agus gan aon dlí ann, thapaigh sé sin é, agus rinne sé bun. Cé a bhí in ann aon chaidéis a chur air. Nach aige féin a bhí an chomhairle ar fad. Ba é an cás é: an té ab fhearr dorna, ba é ab fhearr corna den fheoil
Más cúrsaí den tsórt sin é, ní bheidh mise folamh ach an oiread le duine. Chreidim gurb é an fear is fhearr dorna, gurb é is fhearr corna den fheoil anseo
"Ní fhaigheann láimh iata ach dorna dúnta" (fc. láimh)
Tabhair tomhais an dorna air — tomhais le do dhorna é
Cé mhéad dorna ann?
Tabhair dorna bran do na muca sin — máimín bheag
Dhá gcuirtheá dorna beag den mhin mhór thríd sin anois, ní fhaca tú aon bheatha go hiomaí ag muca mar é. Diabhal mé go mbeidís i riocht a dhul ag an stalla faoi cheann cupla mí dhá bhfaighidís é sin dhá cheann de ló
Chuir sí dorna de rud eicínt — mura gabháil é — thríd an bplúr, agus d'at sé suas é ar an dá luath is ar cuireadh i mbácús é. Shíl mé nárbh fhéidir gabháil ar bith a fháil anois
Rinne sé dorna méire — smeach nó smalóig lena ordóig agus a mhéir mheáin
Rinne sé dorna méire leis an mbean a bhí roimhe amach ar an tsráid. D'iontaigh sí thart agus dheamhan easna dhó nár thosaigh ag sméideadh uirthi. Lady mhór a bhí inti, de bhean bhreá dhathúil. Ní raibh faitíos ar bith orm féin, ach go bhfaigheadh sí tógtha an bheirt againn. Ní raibh cás ar bith agam annsan — 'sé a bhí sé a thuaradh dó féin ar aon nós — ach ní raibh aon dúil mhór agam féin a dhul sa mBlackhole
 
Bheadh ciall a mbualadh. Teastaíonn sin uathu scaití, mar tá siad ábhailleach. Ach ní ceird ar bith di a dhul dhá ndornáil mar a bhíos sí. Cén bhrí ach dorna aici siúd chomh láidir agus a bheadh ag fear ar bith
 
Lig de do chuid dradgháirí fúmsa anois, nó leathnóidh mé dorna ar an smaois agat gan mórán achair. An síleann tú nach ndéanfainn é?
+
dún
Bhí an dorna dúnta aige le dul ag bualadh, ach d'fhostaigh mise a láimh
TUILLEADH (1) ▼
Is minic leis an gceann céanna an dorna a bheith dúnta aige. Ach b'fhéidir go bhfuair sé fear a bharrtha faoi dheireadh
 
téigh
Tá gardaí agus cóirí catha mar sin aige, ach ba gearr a ghabhfadh sé ar fhear ar fónamh. Dorna amháin ó Mh. Mh. agus chuirfeadh sé luí fia air go ceann míosa, mura ngiorraíodh sé leis ar fad