→
dorn
dorna (34)
→
deasóg
Rug sé greim deasóige orm agus shíl sé cor a chur innte. Níor liom féin ab fhaillighe é. Thug mé mo shean-dorna leis an gciotóig faoi pholl na cluaise dhó
→
deilbh 2
"Aithnighim culaith an Deirg ach ní aithnighim a dheilbh ná é féin; Agus fear gan bheannú imeasc an tsluaigh, dorna a bhí a leathnú ar chnáimh a ghéill" (Sin é adubhairt an Chailleach — máthair an Deirg Mhóir nuair a tháinic Fionn isteach chuice agus culaith an Deirg air)
→
deis
Mharbhóchadh sé S. dhá dtugadh sé aon-deis dó dorna amháin a chur i gcion, ach ní thiubharfadh. Tá S. ro-úsáideach le na lámha aige
→
diaidh
Chuirfeadh fear ar bith indiaidh a chúil é, ach cá'il an té atá indon breith isteach air, ná dorna a sheasamh dhó
→
díocas
Tá ruibh ar an diabhal sin. Mara mbeadh sé ach ag déanamh spraoi fhéin leat, is mian leis díocas a chur san dorna. Dhonódh sé an-éascaidh thú, an diabhal
Tá tusa ag rádh gur cogadh dlisteanach ag Sasana é, ach feicthear dhomsa — agus 'sé mo scil ann é, arsa tusa — nach bhfuil rud ar bith dlisteanach ná mí-dhlisteanach i gcogadh, ach an té is láidre ag crapadh leis a bhféadfaidh sé. An té is fhearr dorna (dorn) 'sé is fhearr corna (corn) de'n fheoil, mar adeir an fear fadó
→
dochar
An bhfaca tusa an dochtúr dubh? Thug S. Sh. amach é len a chuid tinneas droma a leigheas. Níor fhága sé snáth air, agus chuir sé ar a bhéal faoi ins an leabaidh é. D'innis S. Sh. dó cá raibh an dochar. "Annseo" arsa seisean agus bhuail sé a shean-dorna anuas ar an gcaoldruim air, agus chuir sé snamannaí (snadhmannaí) ins an leabaidh air. Ach cho luath agus a fuair S. a anáil leis, d'eirigh sé de léim chascartha agus fuair sé an píce. Bhí an dochtúr dubh leigthe leis féin agus níor mhór dó féin go raibh. Ní changlóchadh sé aon-fhata go bráth aríst!
→
dólámh
Bhí M. Mh. ina sheasamh annsiúd, agus gacha le dorna aige orra agus é dhá leagan le dóláimh. Dheamhan rud a chonnaic tú ariamh mar é. Chuaidh sé tríotha mar thiocfadh seabhac thríd bhulc druideachaí
+
→
dorn
Thomhais sé an dorna liom (fc. tomhais)
TUILLEADH (18) ▼
Má fhaghaim dorna ort déanfaidh mé aon-lá amháin díot a (s)cuirbín
Seas dorna dhom
Tá an-dorna aige = iarraidh de dhorna
Is measa dorna uaidh ná iarraidh ó ord
Cuirfidh mise codladh ort le dorna
"An té is fhearr dorna 'sé is fhearr corna (/kəurɴə/: corn) de'n fheoil" (sean-fhocal) = bíonn maith gach uile rud, ach an ceann reamhar de gach uile rud, ag fear na láimhe láidre
Níl ann anois ag na náisiúin sin, ach an fear is fhearr dorna 'sé is fhearr corna de'n fheoil. Sciob-sceab ceart atá aca anois
Is iomdha créatúlacht a rinne sé ariamh. Ach b'fhurasta dhó agus an saoghal a bhí ann an uair sin. 'Séard a bhí ann sa saoghal sin: an fear ab fhearr dorna 'sé ab fhearr corna de'n fheoil
Is furasta dhó rud a bheith aige féin. Nuair a bhí an saoghal ar forbhás agus gan aon-dlí ann, thapuigh sé sin é, agus rinne sé bun. Cé a bhí indon aon-chaidéis a chuir air. Nach aige féin a bhí an chomhairle ar fad. Ba é an cás é: an té ab fhearr dorna ba é ab fhearr corna de'n fheoil
Má's cúrsaí de'n tsórt sin é, ní bheidh mise falamh ach an oiread le duine. Chreidim gurb é an fear is fhearr dorna gurb é is fhearr corna de'n fheoil annseo
"Ní fhaghann láimh iadhta ach dorna dúinte" (fc. láimh)
Tabhair tomhais an dorna air = tomhais le do dhorna é
Cé mhéad dorna ann?
Tabhair dorna bran do na muca sin = máimín bheag
Dhá gcuirtheá dorna beag de'n mhin mhór thríd sin anois, ní fhaca tú aon-bheatha go h-iomaí ag muca mar é. Diabhal mé go mbeidís i riocht a dhul ag an stealla faoi cheann cupla mí dhá bhfaghaidís é sin dhá cheann de ló
Chuir sí dorna de rud eicínt — mara gabhail é — thríd an bplúr, agus d'at sé suas é ar an dá luath agus ar cuireadh i mbácús é. Shíl mé nacharbh fhéidir gabhail ar bith a fháil anois
Rinne sé dorna méire = smeach nó smalóig len a ordóig agus a mhéir mheadhoin
Rinne sé dorna méire leis an mbean a bhí roimhe amach ar an tsráid. D'ionntuigh sí thart agus dheamhan asna dhó nachar thosuigh ag sméideadh uirre. Lady mhór a bhí innte, de bhean bhreagh dhathamhail. Ní raibh faitíos ar bith orm féin, ach go bhfuigheadh sí tóigthe an bheirt againn. Ní raibh cás ar bith agam ann-san — 'sé a bhí sé a thuaradh dó féin ar aon-nós — ach ní raibh aon-dúil mhór agam féin a dhul sa "mBlackhole"
→
dornáil
Bheadh ciall a mbualadh. Teastuigheann sin uatha scaithtí, mar tá siad ámhuilleach. Ach ní ceird ar bith di a dhul dhá ndornáil mar a bhíos sí. Cé'n bhrigh ach dorna aice siúd cho láidir agus a bheadh ag fear ar bith
Leig de do chuid drad-gháirí fúmsa anois, nó leathnóchaidh mé dorna ar an smaois agad gan mórán achair. An síleann tú nach ndéanfainn é?
→
dúisigh
Dhúisigh sé sean shíothmálachaí eicínt nachar thaithnigh le P. ar chuma ar bith, agus diabhal blas a dhéanas sé ach a shean-dorna a thabhairt dó isteach ar an smut = tharraing sé anuas sean-údair throda nó námhadais a bhí eatorra; mheabhruigh sé do Ph. go raibh siad in aghaidh a chéile roimhe seo faoi rudaí áiride
+
→
dún
Bhí an dorna dúinte aige le dul ag bualadh, ach d'fhastuigh mise a láimh
TUILLEADH (1) ▼
Is minic leis an gceann céadna an dorna a bheith dúinte aige. Ach b'fhéidir go bhfuair sé fear a bhárrtha faoi dheireadh
→
téigh
Tá gárdaí agus cóirí catha mar sin aige, ach ba gearr a ghabhfadh sé ar fhear ar foghnamh. Dorna amháin ó Mh. Mh. agus chuirfeadh sé luighe fiadha air go ceann míosa, mara ngiorraigheadh sé leis ar fad