Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
Deireadh
/d′er′ə/; /d′er′əw//d′er′ū/ go minic má theagann guth in a dhiaidh .i. lá deireadh an domhain
aidiacht.
codarsna tosaigh
an ceann atá ar deireadh, ar cúl nó thiar amuigh; an ceann a bhíos ar dheireadh na sratha.
·
Is é an fear deireadh é (an cheathramhadh dheireadh, an uair deireadh, an buidéal deireadh, an béilí deireadh, na cosa deireadh, an dé deireadh, na preaba deireadh (deireannacha), an teile dheireadh, an bhilleog deireadh, an stuca deireadh, an lá deireadh, an blogam deireadh, an oíche dheireadh, an bealach deireadh agus rl.)
+
Ba mise an fear deireadh ag teacht abhaile
'Sé an mac deireadh é atá aice
TUILLEADH (4) ▼
'Sé an fear deireadh é a n-iarrfainn tada air = d'iarrfainn ar 'chuile fhear eile é 'un tosaigh air
'Sé an fear deireadh é le dhul aige ag iarraidh cáirde air
An tusa an fear deireadh ar an liosta?
Ritheadh muid rása agus múchadh agus báthadh ar an bhfear deireadh!
+
"Íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deireadh" = ní bheadh duine ar bith íoctha 'san deireadh. Bheadh gach duine dhá chur ó dhuine go duine. 'Sé an "Kathleen Mavourneen system" é
Cé a íocfas J. nuair a bhéas an dream eile ar fad imighthe as an teach? Cuirfidh P. go dtí M. é, agus cuirfidh M. go dtí mac Ph. Th. é, ach 'sé'n scéal é faoi dheireadh thiar: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deireadh
TUILLEADH (3) ▼
Níl aon-mhaith 'san ngealladh sin domsa! 'Sé'n chaoi a bhfuil sé sin, mar adeir an ceánn eile: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deireadh. Ach déarfaidís freisin go bhfuil Dia go maith faoi thrócaire ach nach bhfaightear bróga gan airgead. Íocaidheacht atá mise a iarraidh
Thosuigh siad de mo chur ó dhuine go duine, leis an aisiléaracht sin, agus dubhairt M. faoi dheireadh, go gcaithfinn fanacht go dteagadh S. abhaile agus go dtiubhradh sé sin dom é. Chonnaic mé féin gurb é an chaoi a raibh sé go n-íocfadh an fear thoir an fear thiar agus go n-íocfadh Dia an fear deireadh. Shuidh mé féin síos. "Seo ní fhágfaidh mé" arsa mise "dhá gcaithinn bliain ann, nó go bhfaghaidh mé é"
Nach deas a shíl siad imirteas ort: gan ceachtar aca ag tabhairt saoradh ná séanadh dhuit faoi. Sin é a fearacht é ag: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deireadh
+
Sin é an buidéal deireadh (deireannach freisin)
Thug mé an gráinne deireadh de'n tsóidí do mhac an Ch. ar ball. Dheamhan gráinne eile 'san teach
TUILLEADH (18) ▼
Seo é an stuca deireadh. Tá sé tárluighthe ar fad anois
Mara mbeadh ann ach an blogam, thiubharfadh sé an blogam deireadh dhuit
Thiubharfadh sé an greim deireadh in a theach dhuit dhá mbeadh aon-rud aige ort
Tá sé in a shuidhe ar an teile dheireadh (fc. teile)
Seo é an lá deireadh a mbeidh mise ar an gceird seo ar chaoi ar bith
Sin é an bealach deireadh le dhul ann muis = is droch-bhealach é má bhí bealaighe eile ag dul ann
Tá sé ar an dé deireadh (fc. )
Tá sé ar na preaba deireadh (ar na preaba deireannacha (fc. preaba))
Tá an rotha deireadh bog (carr, rothar agus rl.)
Caithfidh tú gaoth a chur 'san roth deireadh. Tá sé 'na leathnóig
Tá an seol deireadh leagtha aice (bád)
Tá leath-luighe deireadh briste ar an gcarr
Tá an t-acastóir deireadh cliste in mo "bhicycle"
Tá cois deireadh na cathaoireach briste
An bhfaca ceachtar agaibh billeoig dheireadh an pháipéir.
Tá sé luath aige a bheith in a shneachta aríst, agus gan an sneachta deireadh leáighte fós
Hébrí céard a rinne sioc ar bith muis, 'sé an sioc deireadh a rinne an chreach. Níl fata 'san tír nachar scál sé
Sin é an áit dheireadh a chruthuigh Dia = droch-áit
+
Tá an cheathramhadh dheireadh (dheireannach) de'n ghealaigh ann anois
Tá an ghealach ar an gceathramhadh dheireadh
TUILLEADH (3) ▼
Rachamuid ann ar an gceathramhadh dheireadh de'n ghealaigh
Tá sí (an ghealach) ag dul amach 'san gceathramhadh dheireadh anois
Tá tú 'san gceathramhadh dheireadh di anois
+
Tá na cosa deireadh buailte suas aice
Tá rud eicínt uirre igceann de na cosa deireadh
TUILLEADH (4) ▼
Dhá bhfeictheá í ag eirghe ar a cosa deireadh
Thóg sí táirnge i mbradán na coise deireadh
Shílfeá nach bhfuil aon-tapa mhór innte as na cosa deireadh ar chaoi ar bith
Thosuigh sé ag cur a chosa deireadh uaidh = thosuigh sé ag cur a chosa uaidh (fc. cosa)
+
'Sé indiu lá deireadh an tsamhraidh (lá deireadh an Charghais, na bliana, na míosa agus rl.)
Eireochaidh 'chuile dhuine ar an lá deireadh = lá an bhreitheamhnais
TUILLEADH (6) ▼
Beidh scéal aige air ar an lá deireadh
Dhá mbadh é lá deireadh (/d′er′ū/; /d′er′əw/) an domhain é, ní fhágfaidh mé seo go gcríochnuighidh mé é
Shílfeá go mbadh é lá deireadh an tsaoghail aige é an chaoi a raibh sé ag guidhe. Agus níor tháinic táirm ar bith air, nó go bhfaca sé mise ag tiacht
Ar lá deireadh an domhain, beidh do chuid peacaí ar chlár t'éadan, agus cead ag a rogha duine a léigheamh
Phós sé ar lá deireadh na h-Inide! Beannacht Dé dhuit! Dhá mbadh é lá deireadh an domhain é, ba ghearr ar siúd pósadh!
Sé indiu lá deireadh an airgead acraí: an lá cáirde. Dheamhan ar íoc muide fós é muis ná cuid d'íoc
+
Ba mhinic na caiple deireadh ag dul 'un tosaigh = is minic go scothann rud nach mbíonn deagh-chosamhlacht ar bith air, an rud ar foghnamh; is minic an té a bhíos ar bheagán bráigill go sceinneann sé amach thar lucht mór-mhaoine
Ná bac leis sin. Caithfidh 'chuile dhuine tosach a dhéanamh 'san saoghal. Ar chuala tú ariamh é: is minic na caiple deireadh ag dul 'un tosaigh
TUILLEADH (4) ▼
Shíl mé dheamhan lá ratha a bheadh ar an ngamhainín sin go deo, agus nach maith a sceinn sé amach in a dheidh sin. Deir siad gur minic na caiple deireadh ag dul 'un tosaigh
Chonnaic tú féin annsin thuas é: M. P. nuair a phós sé isteach 'san teach sin. Ní raibh bonn bán ar an áit. Bhí gubh ag 'chuile dhuine dár bhain leis air: ag ceapadh go mb'fhurasta dhó pósadh ní b'fhearr a dhéanamh. Breathnuigh air indiu: an bhfuil aon-fhear istigh ar an gceathramhadh is deiseamhla ná é. Is deacair deirimse leat, tada a rádh. Ba mhinic na caiple deireadh ag dul 'un tosaigh
Tá muid ar an gcúig. Dhá dheich agus a cúig é chreidim. Bíodh meisneach agad annsin thall. Deir siad gur minic na caiple deireadh ag dul 'un tosaigh
Tá tú ar an gcaol-chuid, ach ná cuireadh sin aon-droch-mheisneach ort. Is minic na caiple deireadh ag dul 'un tosaigh

Féach freisin

Deireadh in iontrálacha eile (100+)

+
abair
Is mór adubhairt sé ariamh go ndéanaidh Dia grásta air, ach tá a shraith ar lár faoi dheireadh
TUILLEADH (1) ▼
Tá J. ag cur a chosa uaidh ag iarraidh pósadh freisin anois. Dubhairt sé leis an athair an lá faoi dheireadh, bean a fháil dó nó an sagart! Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
 
Ní raibh sé sásta a bheith in a dhochtúr nó go mbeadh sé in a árd-dhochtúr, ach 'sén chaoi a raibh sé aige faoi dheireadh, bhí sé gan Murchadha gan Mánas
+
Tá sé ag iarraidh a bheith ag freastal do thalamh agus é leath na gcuarta imithe ag cruinneál an rud eile sin. Sin é teanam an dá chailleach agus gan aon-chailleach ag tíacht. Ach sén chaoi a mbeidh sé as a dheireadh, ní bheidh Mrucha ná Mánas aige
TUILLEADH (1) ▼
Shílfeá gur dhá leath-deireadh cuit atá air!
 
Má's ag tnuthán le sean-dádach mar í sin atá sé, beidh sé as pósadh déarfainn. Ach diabhal mé go n-eireochaidh suaróigín eicínt leis as a dheireadh in a dheidh sin fhéin.
 
daigh
Ní fhaca tú aon-fhear ariamh ab fhearr a bhíodh ná é go mbuaileadh an doigh é, ach ó bhuailfeadh, mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis go n-imigheadh sí aríst. Ach ba bheag réidh an achair a thug sí dhó chor ar bith san aimsir dheireadh. Chothuigheadh sí i gcomhnaí é
 
dall 3
Is mise a bhí dallta ar chaoi ar bith an oíche faoi dheireadh ar a theacht amach uaibse. Níor léar dom mo láimh. Ar éigin na gcor agus na gcnámh nachar cuireadh soir ar mo bhéal agus ar m'fhiacla sa bpoll mór mé
 
Nach len a aghaidh sin atá sí ann. Cé'n mhaith di a bheith in a bean leanna mara bhfuil sí indon an dallach dubh a chur ar dhaoine. Sin é a gceird sin ar fad: thú a choinneál ar stropadh go gcaithidh tú an chianóig dheireadh. Bóthar agus bata a thabhairt duit annsin. Is cóir adubhairt an té adubhairt é: "Agus a liachtaí teach ósta ar ól mé ariamh coróin ann; Agus nach dtiubharfaidís dom lóistín na h-oíche"
 
Dhamnóchadh duine é féin leis an gcruithneacht chéadna agus gan faice dhá barr aige ins an deireadh, ach a chuid talmhana spíonta. Ná bac leis an gcruithneacht atá talamh na h-áite seo indon a thabhairt. Bhí Garrdha Mh. L. fúithe agam anuiridh, agus má bhí féin ba ghiobach an barr a bhí air
+
dán
Is diabhlaí a chruthuigh sí faoi dheireadh thiar agus dán a chur ar fhear eicínt. Ach an bhfuil fhios cé hé féin? Is mioniar Dé dhó muis, agus é a bheith ceangailte leis an tsuaróigín siúd. Is fada dhó a shaoghal. Níl againn a rádh ach go ndéanaidh Dia grásta air, mar is gearr go ndéarfar leis é ar aon nós
TUILLEADH (1) ▼
Níl indán socrú dóib. Ní fheicfidh tú aon-deireadh ar an gcogadh sin go deo
 
Gheobhaidh tú luach do chuid dánacht' as a dheireadh. Má speidhearann sé siúd agad lá eicínt agus speidhearfaidh, ní fhágfaidh sé deoir ionnad
 
danra
An bhfaca tú aon-fhear ariamh is danra ná é, ar thada a rádh leis. Bhí mé lá thiar in éindigh leis i gC. Ch. Bhí an oíche ag teacht orainn agus muid i bhfad ó bhaile. Níor tháinig iabh ar a bhéal i gcaitheamh an lae ach ag caint ar a dhul abhaile, nó gur tháinig an tráth len imeacht. Annsin níor fhan smid ar bith aige faoi. An uair a chonnaic mé féin dhá leigean ro-fhada é ins an deireadh, d'iarr mé air a theacht. Spréach sé. Shílfeá gur mó dhá fhonn a bhí air a dhul do mo lascadh féin. Ní raibh goir agam an baile a shamhlú leis, gur tháinic sé dhá thoildeona féin ins an deire.
 
daoire
Tá éadach ar a dhaoirse anois. Chuaidh mé isteach G. an lá faoi dheireadh d'aon-uaim amháin go gceannuighinn báinín. Dheamhan báinín a leigfeadh sé amach as an siopa liom faoi choróin agus punt. "Chonnaic mé an t-am a mbeadh chúig cinn aca ag dul abhaile agam air" arsa mise. "Bailigheadh leo anois. Imeochaidh mé ins na ciomachaí scathamh eile"
 
Is daoitheamhail an duine é. D'iarr mé ceap air an lá faoi dheireadh, le tosach a chur ar mo bhróig, agus dubhairt sé nach raibh aon-cheap aige, aindeoin go raibh mé ag breathnú air istigh faoi'n drisiúr le mo dhá shúil, an puínte céadna. Faitíos go leasóchadh sé tada fúm: sin é an fáth nach dtiubharfadh sé dhom é. Thairgfeadh sé do dhuine é an uair nach dteastóchadh sé chor ar bith uaidh
 
daor 1
Casadh S. Th. istigh liom ag an mbearrbóir, agus b'éigin dom deoch a thabhairt dó. Cé a thiocfadh isteach in a' (ar) mullach ach M. Th. agus S. F. Ní raibh a dhul anonn ná anall agam ach seasamh do'n bheirt sin freisin. Bhris mé mo ghloine agus b'éigin dom íoc uirre. Idir 'chaon tsórt, ba daor an bearradh orm é ins an deireadh
 
Chruinnigh cluiche de'n dream seo thoir air, 'chuile lá dhá dteigheadh sé soir, agus bhainidís an dara thairt as i gcomhnaí, dá bhrughadh agus dhá chartadh eatorra, shul má theagadh sé anoir aríst. Dar fiadh muise, bhí sé in a dhóigh ceart aca! Ach tháinic an oiread críonnacht' dhó faoi dheireadh agus gur fhan sé uatha uiliog!
 
2
Tá sé ar an dé deireadh = ar na preaba deireannacha
 
Deáanna! Bail ó Dhia ort! Tá deireadh do chuid deáannaí caithte aríst i mbliana!
+
Dea bhreith orainn ar an lá deireadh!
TUILLEADH (1) ▼
Má bhíonn an Naomh Pádraig in a bhreith(eamh) orainn, tiúrfaidh sé deábhreith orainn le cúnamh Dé. Gheall sé nach bhfágfadh sé Cloinne Gael ar deireadh
+
Bhí cion cheithre cléibh fhataí annsin thuas agam arbhú aréir. Níor fhéad mé dhá gclúdú in áit a dtáinig scéala agam go raibh an bhudóig i dtinneas laoigh. Bhí sé amach in am suipéir go raibh an gó (gábh?) sin thart. Ba duibhe an oíche ná an phic, agus bhuail drugal mé a dhul soir ag plé leo an tráth sin d'oíche. Shíl mé dheamhan clóic a bheadh orra. Ní raibh amuigh ach corr-réaltóg agus ní raibh an ghaoth ó thuaidh. Ach mo léan deacrach, rinne sé an sioc deireadh oíche, agus mhill sé iad fré chéile. Níor chás é dhá mbeidís cruínn baileach fhéin, ach bhí siad fágtha in a scaipiúch agam ag ceapadh go sroichinn ar ais. Níl luach leithpighne mhaith anois ionnta ach a gcaitheamh ag an deachma. Is deacair do dhuine aonraic a bheith suas le 'chuile obair. Níl aon-ghoir aige air
TUILLEADH (2) ▼
Tá an scéal sin Mac Rí na nDeachmann ag S. Ó. B. Bhí sé dhá innseacht an oíche cheana thíos tigh na S. ach thoisigh P. ag sáruigheacht air sul a raibh mórán bail aige air, agus indar liom féin gur mó an rún a bhí aca as a dheireadh, a dhul ag bualadh crigíní ar a chéile. Níl cuí(bh)eamhlacht ar bith in P. má bhíonn duine ar bith ann a mbeith a fhios aige dadaí, bíonn sé ar an mbrúisceamhlacht sin. Measann sé gurb aige féin atá gach údar. Má's leat an scéal a chloisteáil buail soir ag an teach ag S. féin, agus innseochaidh sé duit é
Tá an slaghdán sin in a lionnán (leannán) agam anois le cheithre mhí. Ó dheamhan ar fhága sé amach mo chrioslaigh ó tholg mé é deireadh oíche ag dul ar aonach na Féile Michil. Dheamhan fágáil muis. 'Sé an scéal é: 'sé deachma na sláinte atá mé a íoc; sin nó 'siad mó chuid peirfhiachaí atá mé a chur díom. Ceann eicínt aca.
 
Bíonn an deá ghealladh i gcomhnaí aige, ach sin é a dheireadh. = geallann sé (go ndéanfaidh sé) rud, ach ní dhéanfaidh
 
dealbh 2
Theagadh sé thíos againne 'chuile oíche dhár dhealbh an ghrian, nó gur buaileadh suas as na cosa é faoi dheireadh, agus go mb'éigin dó fanacht istigh. Má ba fliuch fuar an oíche, theagadh sé. Sílim nar loic sé an oíche féin ar feadh scór blianta …
 
dealg
I sean-scéal tá cur-síos ar fhear agus ar bhean ag siubhal na coille agus é ag cinnt ar an mbean cathú a chur ar an bhfear cé nach cheal a shaothruighthe é. Ins an deireadh chrom sí síos. "Céard atá ort" adeir an fear. "Dealg a ghabh in mo chois" adeir sí, "agus ní fhéadaim a bhaint amach." Chuaidh an fear dhá bhaint amach di, agus sin é an chaoi a bhfuair sé fios di de'n chéad-uair
 
Deallruigheadh é muise ar an mbóthar aréir ag fanacht léithe. Tháinic sí faoi dheireadh thiar thall, ach b'fhada é. Bhí déidín tuitthe aigesan ag fanacht léithe ar aon-chor
 
déan 1
'Sé a mharbhú a rinneadh ins an deireadh
 
Chaith mé an phighinn dheireannach dhéidheannach a bhí agam leis, agus sin é m'ómós agus mo bhuidheachas anois faoi dheireadh thiar
+
'Séard a rinneadh leis an airgead faoi dheireadh agus faoi dheoidh, agus badh é a bhí a dhéanamh leis ó thús, tugadh do'n tsagart é, agus cead aige a rogha rud a dhéanamh leis
TUILLEADH (1) ▼
Tá rud le déanamh le fear ar bith a bhéas ar a cheird sin: cead óil a thabhairt dó go n-ólaidh sé an fheoirlinn deireadh. Annsin cead aige beatha a bhaint as a chrága
 
Cá'id déanta suas í féin agus J. … Diabhal an féidir. Déanfaidh sí bún anois mar adeir an bádóir. Is fada í ag iarraidh duine eicínt a fhastú agus tá aice faoi dheireadh. Fanfaidh an liobaire sin mór léithe, mar chinn sé air féin aon-chailín a fháil
 
dearg 2
Tá deargadh tiaraí air, agus na míoltógaí agus na cleabhair ag déanamh ballséire air. Seachnaigí sib fhéin air. Má theangaíonn sib leis an leath deireadh chor ar bith aige, tosóidh sé ag bruimseálacht
+
dearmad 1
Ní hé a dhearmad mo léan gan meabhrú dhom gur fhan unsa tobac orm an lá faoi dheireadh
TUILLEADH (2) ▼
Mo chuimne agus mo dhearmad, cé'n chaoi a ndeachaidh tú abhaile an oíche a raibh tú annseo faoi dheireadh
Sí an chúig dheireadh sin a chuir 'un dearmaid mé san gcomhaireamh. Níor chuimnigh mé uirre sin beag ná mór
+
deas 1
Is deas a d'eirigh posta glan fiuntach leis faoi dheireadh thiar thall
TUILLEADH (1) ▼
Is deas é, má's sin é an chaoi a bhfuil sé indon pláistéaracht a dhéanamh faoi dheireadh
 
Ní dheasóchadh sé isteach ins an "sate" (seat) le áit a thabhairt d'aon-duine eile dá mbeadh do chailleadh go deo leis. Bhí sé in aon-ghillín amháin annsiúd agus sean-mhná dhá dtreascairt faoi agus thairis, agus ní chorróchadh sé. Tháinic "conductor" an bhus faoi dheireadh agus chuir sé faoi ndeara dhó deasú isteach, agus deifir air
 
deasú
Tá sí i bhfastós faoi dheireadh thiar thall, th'éis mé bheith créachta aice i gcaitheamh na bliana. Mo ghrádh thú a thrapa. Ba mhaith ab fhiú coróin thú! Ghiorruigh tú leis an gcailín seo ar chaoi ar bith. Sin é an deasú anois uirre! (Francach gabhtha i dtrapa)
 
deil 1
Chaith mé an lá leis an "mbicycle" dhá dheisiú. Tá sé ar deil anois dhá mbeadh tyre deireadh agam. Ach sin é an aimiléis. Ní féidir a bhfáil.
 
deilbh 1
"An Crann Deilbh: de mhaidí coille a dhéantaí iad. Chaithtí a dtomhais le riail le fad áirid a bheith ionnta agus leithead áirid is na maidí treasna. Dhá chuaille a bheadh ann agus dhá mhaide treasna. Rinne P. M. Mh. ceann aca dhuinne annseo. Níl a fhios agam cá'il sé anois: ag imeacht is 'chuile áit a mbíonn deilbh le déanamh. Tá sé cho maith dhuinn anois sneachta a chaitheamh ar a lorg chreidim. Ní deilbh a dhéanfas muide go bráth aríst. Ní bheadh na gearrchaileadha sin indon aon-deilbh a dhéanamh … Cur síos an tSnátha ar an gCrann Deilbh (nó crann deilbhe; tá an dá leagan aige): an dá chuaille a chur in a seasamh annsin le balla: ceann ag corr na fuinneoige agus an ceann eile tuairim agus ag giall an dorais. Ní bheidís cho h-árd leis an áiléar sin baileach. An dá mhaide treasna a chur suas orra: ceann in íochtar agus ceann in uachtar agus iad ag dul isteach ionnta in eangaí mar a bheadh leabaidh. Bíonn rungaí ar nós dréimre 'san dá mhaide a bhíos in a seasamh ar a n-éadan: an t-éadan de na cuaillí a bhíos leat. Bíonn buimbiléad tuighe ar an urlár agus dhá cheirtlín shnátha air, i riocht agus nach mbeidh an snáth ag dul ar fud an tighe ort. Ní dhéanfadh sé cúis duit tuinte fada na h-óinsighe a bheith aghad! Annsin tosóchaidh tú ag cur an tsnátha síos ar an gcrann. Crios a dhéanamh an chéaduair. Comhairfidh siad an oiread seo banláí (bandles) de'n tsnáth — an méid banlá a bhéas le dul 'san eige (aige: /ɴ′eɡ′ə/) sin. Cuirfidh siad síos an snáth sin ar an gcránn agus beidh siad dhá chur sin síos choidhchin nó go mbeidh a ndóthain thíos. Tosóchaidh siad ar an bpionna (runga) íochtair ar an taobh seo — taobh na ciotóige — agus tiubharfaidh siad leo suas é ar na pionnaí — dhá chur orra ar fiar — ach gan snaoim (snaidhm) ar bith a chur air ar an bpionna, nó go dteighidh siad go bárr. Anonn treasna annsin agus anuas ar an deis chéadna ar an taobh eile ó runga go runga go dteagaidh siad go talamh. Anall treasna go dtí an áit ar thosuigh siad agus ar ais aríst ar an gcaoi chéadna, nó go mbeidh deireadh na gclannaí thíos. Bíonn dhá phionna dhéag suas ar aoirde na maidí. Scaithtí bheadh agus tuilleadh. Féadfaidh siad tuilleadh rungaí a chur ann de réir (léar adubhairt sé) mar a fheilfeas dóib. Tugtar céadta 'sa deilbh de'n eige 'léar (de réir) mar is maith leat leithead a bheith ann. Féadfaidh siad h-ocht gcéad (snáth) nó seacht gcéad a chur ann. Mara mbeadh ann ach seacht gcéad ní bheadh aon-leithead ag an snáth nuair a bheadh sé deilbhthe. Beidh leithead ag h-ocht gcéad. Nuair a bhíos an oiread seo clannaí thíos ar an gcrann buaileann siad sriongáinín ar an méid sin. Céad a bheadh annsin. Beidh fearas bárr leithid 'san éadach 'léar (de réir) mar a ghabhfas céadta ar an gcrann. Féadfaidh tú deilbh dhá shnáth a dhéanamh nó dhá shnáth dhéag nó scór má thogruigheann tú. Chonnaic mé 'chaon chineál aca. Bíonn chúig chlannaí fichead is 'chuile chéad. Ní fuláir fios a bheith agad cé mhéad céad ann shul a bhaineas tú de'n chrann deilbh é. Nach shin é an fáth a gcuirfidh tú síos air é. Comhairfear na clannaí amach in a gcéadta. Beidh an bhean nó an fear atá ag deilbh ag siubhal i gcomhnaí 'gcomhnaí. Ní fheilfeadh dhuit aon-bhuille marbh a leigint in do chuid oibre dhá mbeitheá ag deilbh. Is maith an píosa de lá a chaithfeá ag deilbh giota. 'San ngeimhreadh bheitheá an lá leis ar fad. … Nuair a thóigtear anuas de'n chrann é, bíonn an-fhad ann. Bhuailfeadh tú snaoim (snaidhm) nó crios ar 'chaon chloigeann dhe annsin, agus déanfaidh tú suas in a throisleáin é mar a bheadh gruaig mná ann go díreach. Sin í an eige. Tá sé faoi réir annsin le dhul ag an bhfigheadóir … Gan aimhreas is aon-tsnáth amháin a bhéas ann. Dhá mbriseadh an snáth 'san deilbh, ghreamóchadh sí ar an bpuínte de'n chuid eile de'n tsnáth é. Chuirfeadh sí snaoim (snaidhm) air … " (Giota faoi dheilbh shnátha a fuair mé ó m'athair. Rinne sé féin an obair go minic)
+
Níl léigheamh ar bith uirre — níl sin. Deir tú léithe an oíche faoi dheireadh a chuir fios ar cháca, ar uibheachaí agus ar shiúcra anoir chugainn in áit ar casadh clann J. L. 'na tighe aice. Chuaidh mé fhéin soir ann ar cuairt d'fhuireasbhaidh mo chuid tae, arae d'árduigh sí léithe an t-aon-cháca a bhí fuínte ins an teach. Ara a mhic ó, ar a theacht faoi'n dorus dom, bhí na mílte fáilte romham, agus ní maith a bhí mé istigh ar lom an urláir nó gur cuireadh isteach ag ól tae mé. Siúd é an áit a raibh biadh gan chuntas ag Feara Fáil. Déirce dhá chuid féin do'n bhacach arsa tusa
TUILLEADH (4) ▼
Thug sé gearradh [...]adhair dóib siar cho fada le tigh J. ach chinn air aon-bhean a fháil ar an réim sin. Bhí sé in a ghamal ins an deireadh. Baintreach as D. U. ab éigin dó a phósadh ins an deireadh. Ba bhuidhe déirce leis í sin féin a fháil. Marach í sin, bheadh sé ar an tráigh thirm. Dheamhan bean faoi'n mbogha bán a phósfadh é ar aon-nós — an stramhasachán bradach
Ba mhó déirce liom rud ar bith a fháil ins an deireadh, bhí mé idteannta cho mór sin
Shíl mise nach mba stró ar bith péire bainbh a fháil le ceannacht ann, ach bhí sciobadh orra. Ní raibh fágtha ins an deireadh ach dhá luichín bheaga bhídeacha agus ba mhó déirce liom iad sin fhéin a fháil. Níorbh fhiú liom an tabhairt sin a chur orm féin lá eile agus cho cruadhógach agus atá an uair
Fuair. "Meiricins". Ba mhó déirce liom iad sin féin a fháil ins an deireadh ó a chinn 'chuile shórt eile orm. Tá an saoghal in a chíor-thuaithbhill anois an uair nach féidir le duine gail a fháil
+
Bíonn an fear deireannach ar deireadh igcomhnaí = ní eirigheann mórán de rud ar bith a bhíos ag imeacht leis
TUILLEADH (2) ▼
Tháinic sé faoi dheireadh dhá fhada go dtí é, ach is fhearr go deireannach ná go bráth, arsa tusa
Agus tá duine cloinne aice faoi dheireadh! Is fhearr go deireannach ná go bráth, mar adeir an ceann eile
+
deis
Tá deiseannaí marbhú aca anois thar mar a bhí fadó. 'Ar ndú' ní raibh leath na ndeiseanna sin aca ins an gcogadh deireadh féin. D'imigh an diabhal orra. Sin é a bhfuil le rádh agamsa leo
TUILLEADH (4) ▼
Is diabhaltaí an deis atá air in éadan 'chuile dhuine. Is fear é atá in áirid a bhuailte muis. Diabhal bréag nach bhfuil. Éistfear leis scathamh, ach smutfaidh duine eicínt as a dheireadh é. Má smutann féin dheamhan leath-chirt a dhéanfas sé leis
Nach dalba an deis atá ar an saoghal: ríoghachta an domhain fré chéile in adhar an chochaill. 'Sé deireadh an domhain é mara bhfuil ag Dia. Ní hé a mhalrait de chosamhlacht atá air
An té a bhí ar a dheis le dhul ag baint mhóna an uair sin, agus an aimsir bhreagh a thapú, bhí a shliocht air: tá móin aige. Ach ní raibh fata de bhláth bliana lánuighthe ag cuid againn an uair sin. Sin é a d'fhága ar deireadh muid
An dóghadh ar chúl daoradh a chuir ó dheis muide trí h-uaire. Tá boc ag S. Mh. cho cam le cois deireadh cuit
 
Deiseal! Déan réidhteach riu. 'Sé'n chaoi a mbeidh sé agad as a dheireadh 'sábhálaidh Dia sinn, tachtfaidh tú [tú] fhéin. Is ceart do 'chuile dhuine am a ghlacadh le na chuid beatha. Níl foighid ar bith agaibh ach é a sclamhadh. Shílfeá nach mbeadh breith ar an áit amuigh go deo agaibh!
 
'Séard a bhí sé a dhéanamh ag deisiú cochaill le dhul ag saghdadh. Sin é an fear agad, agus deireadh a gcuid alluis tugtha ag a bhfuil 'san tír ag crapadh móna roimh na tuiltí
+
deo
Cogadh go deo é déarfainn. Seo é deireadh an tsaoghail mara bhfuil ag Dia!
TUILLEADH (1) ▼
Sin an-chú go deó. Ní bhfuair sí craitheadh ar bith dhá ghirrfhiadh agus glas-mhíol a shíneadh annseo thuas an lá faoi dheireadh
 
deoch 1
Is iomdha deoch a h-óladh ariamh air, agus sin é an chaoi a bhfuil sé 'sa deireadh = is minic a h-óladh a shlainte; ba mhinic daoine ag ól a shlainte ach eisean a sheasadh na deochannaí
+
'Bhfuil sé ag caitheamh aon-deoladh … Dar fiadh muise is olc an chosamhlacht é sin d'fhear a bhí cho mór-thráthach leis, bail ó Dhia air. Facthas dhom an uair deireadh a raibh mé ag breathnú air, go raibh sé an-tsnuighte. Ní raibh ann ach go raibh sé indiaidh a chéile.
TUILLEADH (1) ▼
Siúd é an áit dheireadh a mhic ó — an t-aspuicil. Ní bhfuighidh an fear is folláine ar bith ann ach an deoladh céadna a gheobhas an té a bheadh ag saothrú báis
 
Tá deoruidhe beag de mhadadh ann. Cinnín gliobach agus claimhreach féasóige ar a bhéal, agus ní fhaca tusa in do shiubhal lae ball is francuighthe ná é. Shíl sé an chois a scealpadh agam an oíche faoi dheireadh, nó go dtug mé an bhróig isteach ar an drad dó. Is beag an ghrásta a bhí aice féin orm gur buaileadh é.
+
dia 1
Tá deireadh leis an bpoitín, agus má tá fhéin is mór an tslí 'un Dé é
TUILLEADH (2) ▼
Duine le Dia é mo Mh. bocht. Dhá gcloistheá ag caint le sagart strainséara annsin thoir anuiridh é! Shíl an sagart go mba duine é a raibh an-bhreithiúnas ann i gcaitheamh i bhfad, ach bhrath sé 'san deireadh é in a dheidh sin
An chéad-uair a ndeachaidh mise anonn, bhí an cogadh in a neart an uair sin, agus ní raibh aon-dia beag aca ach Churchill. Bhuailfidís treasna an smuit thú dhá bhfuightheá locht ar bith air. Ach an "turn" deireadh, diabhal mé go sílfeá go raibh a dtromlach in a aghaidh marab é an "election" a rinne é
+
dia 2
Tús Aoine nó deireadh Sathairn = má theagann tús na h-Aoine fliuch, níl indán aitealla dhó go faoithin. Tá sé mar sin le deireadh an tSathairn
TUILLEADH (2) ▼
Eirigh as anois agus teara abhaile. Ní bhfuighidh tú fábhall aríst inniu. Tús Aoine nó deireadh Sathairn a mhic ó
Má fheiceann tú deireadh Sathairn ag teacht anuas, tá tú réidh le triomach a fháil an lá sin
 
diabhal 2
Tá sé imithe faoi dheireadh thiar thall agus go n-imí an diabhal leis, gan dochar gan díobháil dúinne!
+
diaidh
Tá leath-choróin agamsa. Cuir thú féin in a diaidh, agus fágh leath-ghalún. Déanfaidh sin muid. Imeochaidh muid ar an dá luath agus a mbeidh an deoir deireadh dhe sin ólta
TUILLEADH (7) ▼
Níl dorus ar bith indon seasamh léithe. Pé'r bith caoi ins an domhan a gceangluighim í, ionnsuigheann uirre ag dul indiaidh a tóna, nó go bhfaghaidh sí leigean ar an dorus. Tiubharfaidh sí na cosa deireadh annsin dó, agus chaithfeadh sí an oíche ar fad dhá chiceáil nó go mbrisead sí é ar uain nó ar éigin
Cuirigidh isteach í indiaidh a deireadh (curach) = a deireadh a chur 'un tíre idtosach
Níor fhéad muid a cur 'un tíre ach indiaidh a deireadh
Is fada in do dhiaidh mé ach tá tú agam ins an deireadh. Cuir dhíot anois
Ní raibh duine ar bith le breathnú in a diaidh, agus cuireadh isteach ins an "bpoorhouse" í faoi dheireadh
Is beag a bhreathnóchas in mo dhiaidh féin ná indiaidh mo chloinne, má thárluigheann tada dom choidhchin, 'sábhálaidh Dia sinn. 'Sé an chaoi a bhfuil sé ins an saoghal seo, mara mbreathnuighidh 'chuile dhuine in a dhiaidh féin, beidh sé ar deireadh
Rinne sé sin ar fad, agus cuid mhaith leis, ach in a dheidh sin féin, ní droch-fhear é, do'n té a bhfuil sé leis. 'Bhfeiceann tú a mhuintir féin annsin thiar, agus níl duine ar an bhfeadhain aca, nach bhfuil teach nua ceann-scláta as a chionn, gan sciúrtóig ariamh a chailleadh leis. Thiubharfainnse fear maith ar fhear ar bith nach bhfágfaidh a dhuine féin ar deireadh
 
Tá an bodach sin droch-mhúinte (m maon. Béim an ghotha ar an gcéad siolla) díbheirgeach ach d'eile cé'n chaoi a mbeadh sé. Ní fhaca muid aon-duine dhá chineál ar a mhalrait ariamh. Níor casadh bó ná gamhain ar chuid a athar ariamh nachar mharbhuigh sé. Ach thug M. Mh. giorrachan saoghail dhó ins an deireadh, agus ba bheag an scéal é 'ndéanaidh Dia grásta air. 'Sé an t-iongantas é, nacharbh fhadó roimhe sin a rinneadh leis é. Bhí an baile faoin a chosa ceart aige. Bhascadh sé a mbíodh aca
 
Is dicheallach an bhean í. Ní fhágann sí cathaoir ná stól ná soitheach ins an teach nach sciúrann sí 'chuile lá dhá n-eirigheann uirre. Agus d'íosfá do bhéilí de'n urlár atá aice. Bíonn sé cho glan le criostal. Agus ní fhágann sí a gort ná a garrdha ar deireadh ach oiread
+
Deir siad go raibh sagart annsin thoir cheana agus go raibh díchreideamh air 'sábhalaidh Dia sinn! D'ionntuigh sé in a mhinistéara as a dheireadh
TUILLEADH (1) ▼
Tá an saoghal ag teacht an-aisteach anois. Idir díchreideamh agus 'chaon tsórt, ní bheadh a fhios aghad céard adéarfá le na daoine. 'Ar ndú' deir siad go mbeidh díchreideamh as éadan ann nuair a thiocfas "AntiChrist." 'Sé a chosamhlacht go bhfuil sé ag tarraint ar dheireadh an domhain ar aon-chor
 
Seo é saoghal na dínáire ar chuma ar bith! Chonnaic mé cluiche gearrchaileadha óga dhá n-ionnfairt féin thíos ar an tráigh annsin thíos an lá faoi dheireadh, agus [gan] falach orra ach an oiread leis an oíche ar rugadh iad
+
ding
Tá an-ding ins an "mudguard" tosaigh aige. Rith isteach i stuaicín an sconnsa thiar ag an teach a rinne sé. A chuid sleamchúise féin, 'deile! 'Sé an fear deireadh é le dhul ingreim i roth mótair
TUILLEADH (1) ▼
Ding a bhí a chur in a leath-deireadh le barr na bróige. B'fhéidir go gcoinneochadh sin ó bhóthaireoireacht í.
 
Tá an capall sin aige an-dingliseach. Chonnaic mé annsin thuas í an lá faoi dheireadh. Chuaidh sé isteach go dtí í len a cuid a leagan aice, agus fhobair go spréachfadh sí. Maidir le eirghe in áirde bhí sé uirre; mo léan
 
Cá bhfágfadh sé iad mar dhinndiúirí. Badh é an dlí an chéad-bhiadh ins an sliogán dó sin. Bhánuigh a athair é féin le dlí. Ní fhéadfadh sé labhairt ar thada ach ar an gceird chéadna sin fheacht agus áirid. Bhí sé sáthach tolgtha dhó (dhe) ins an deireadh
+
díol 2
Tá máistir nuadh annseo thiar le seachtain in áit Mh. Chuaidh sé soir ag spaisteoireacht an trathnóna faoi dheireadh. Is faoi atá díol fir de thalamh — is faoi sin
TUILLEADH (7) ▼
Is iomdha duine a chuaidh ag magadh faoi sin, ach ba iad féin díol an mhagaidh as a dheireadh. Bhuail M. bleid thíos annseo lá air. Is fada gur dhubhairt sé tada, ach an uair adubhairt chabáil sé M., agus chuir sé a raibh ann i lagrachaí (gáirí) faoi. D'imigh leis annsin
Bhí N. thuas oíche agus ní bheadh aon-sásamh aige ann mara dteightí ag caitheamh le M. — bhí sé imighthe síos tigh T. Faoi dheireadh thiar thall chuaidh muid síos ar chúla na h-aille, agus chaith muid cupla miaróg (méaróg) le M. ach caitheadh cith le N. Bhí sé thíos ins an ngleainnín agus bhí caor-theinte dhá bhaint as an gclaidhe len ais. Ní raibh a dhul ar a chúl ná ar a aghaidh aige. Ní fhéadfadh sé a theacht aníos go dtí muide in aghaidh na gcloch, agus bhí M. taobh amuigh, agus é ag iarraidh a theacht thar claidhe go marbhuigheadh sé é ar bhun an cúig déag. 'Ar ndú' sin é a raibh uainne. Ba é déanamh an mhagaidh díol an mhagaidh, an oíche sin ar chaoi ar bith
Rinne sé an oiread iarratais, agus é dhá eiteachtáil is 'chuile áit agus go mbadh díon déirce leis bean ar bith a fháil ins an deireadh, dhá mbadh inghean ceannuidhe "reaigeannaí" féin í. Shílfeá go raibh a dhóthain teacht i láthair ann muis, agus a dhíol bráigill air, le go mbeadh mná ins na cosa in áirde in a dhiaidh. Ach thug siad uiliog fuath dhó hébrí cé'n fáth a bhí leis
Chaith sé bliain ag tóruigheacht tighe agus é ag cinnt air aon-áit a fháil. Ba díon déirce leis faoi dheireadh thiar thall gur scaoil M. Ph. Mh. isteach é. Má tá sé daor féin, ní cás dó é teálta ar bith a bheith as a chionn, agus a dheacracht agus atá sé teach a fháil gan lán laidhre
Níl aon-díol ariamh dhár thug tincéara ar a bhean, nachar thug sé seo thuas ar an gcliamhain an lá faoi dheireadh. Thug sé "gaduidhe na gcruach" agus "giolla na bhfaochan" agus 'chuile shórt air. Tá an brochán dóirte anois agus beith "te te" ann sílim
Chuala mé go raibh C. Mh. agus bean Dh. in adhar a chochaill an lá faoi dheireadh. Bhí sé in a ropaireacht thar cionn aca, chuala mé. Thug bean Dh. chuile dhíol uirre. Níor fhág sí ceo ar bith sean-síothmálachaí dhá raibh ariamh ann, nár chas sí léithe. In a chéile dhóibh muis agus ná raibh suaímneas eatorra!
Ní raibh aon-sciolladóir ariamh annseo ionchurtha síos len a máthair sin. Sagart a bhí annseo thiar — séiplíneach — ní chuimhnighim cé'n t-ainm a bhí air — fuair sé caidéis di faoi fhanacht ó'n Aifreann. 'Ar ndú' dheamhan díol in Éirinn nar thug sí air. B'fhearr leis an sagart as a dheireadh sílim, nach gcuirfeadh sé chuice ná uaithe
 
Dheamhan siopa inG. nach mbíodh sé sin ag díoluidheacht leis scathamh. Bhí siad uiliog ins an mullach air faoi dheireadh, agus iad ag strócadh ag iarraidh an áit a chandáil. Tháinig an sirriam air míle uair, ach má tháinig féin, chinn orra aon-cheo a bhaint dó. Ní bhainfeadh súiste Oscair aon-phighinn as a chreatlaigh siúd!
+
Tá rún aige díoghaltas a bhaint amach nó is cinneamhaint air [é]. Siúd é an diabhlánach céadna nach leigfidh tada le aonduine. Is mian leis an buille deireadh a bheith aige féin i gcomhnuí
TUILLEADH (1) ▼
Is fada an lá é sin indiaidh díoghaltas a bhaint de'n dearbhráthair faoi'n a chur amach, agus feacha féin go dtug sé an buille feill dó faoi dheireadh thiar thall