deireadh
—/d'er'a/; /d'er'aw/ nó /d'er'ú/ go minic má theagann guth ina dhiaidh .i. lá deireadh an domhain
—aidiacht
—codarsna: tosaigh
—
an ceann atá ar deireadh, ar cúl nó thiar amuigh; an ceann a bhíos ar dheireadh na sratha.
·
Is é an fear deiridh é (an cheathrú dheiridh, an uair deiridh, an buidéal deiridh, an béilí deiridh, na cosa deiridh, an dé deiridh, na preaba deiridh (deireanacha), an teile dheiridh, an bhileog deiridh, an stuca deiridh, an lá deiridh, an blogam deiridh, an oíche dheiridh, an bealach deiridh srl.)
+–
Ba mise an fear deiridh ag teacht abhaile
'Sé an mac deiridh é atá aici
TUILLEADH (4) ▼
'Sé an fear deiridh é a n-iarrfainn tada air — d'iarrfainn ar chuile fhear eile é chun tosaigh air
'Sé an fear deiridh é le dhul aige ag iarraidh cairde air
An tusa an fear deiridh ar an liosta?
Ritheadh muid rása agus múchadh agus báthadh ar an bhfear deiridh!
+–
"Íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deiridh" — ní bheadh duine ar bith íoctha sa deireadh. Bheadh gach duine dhá chur ó dhuine go duine. 'Sé an Kathleen Mavourneen system é
Cé a íocfas J. nuair a bheas an dream eile ar fad imithe as an teach? Cuirfidh P. go dtí M. é, agus cuirfidh M. go dtí mac Ph. Th. é, ach 'sé an scéal é faoi dheireadh thiar: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deiridh
TUILLEADH (3) ▼
Níl aon mhaith sa ngealladh sin domsa! 'Sé an chaoi a bhfuil sé sin, mar adeir an ceann eile: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deiridh. Ach déarfaidís freisin go bhfuil Dia go maith faoi thrócaire ach nach bhfaightear bróga gan airgead. Íocaíocht atá mise a iarraidh
Thosaigh siad do mo chur ó dhuine go duine, leis an aisiléireacht sin, agus dúirt M. faoi dheireadh, go gcaithfinn fanacht go dteagadh S. abhaile agus go dtabharfadh sé sin dom é. Chonaic mé féin gurb é an chaoi a raibh sé go n-íocfadh an fear thoir an fear thiar agus go n-íocfadh Dia an fear deiridh. Shuigh mé féin síos. 'Seo ní fhágfaidh mé,' arsa mise, 'dhá gcaithinn bliain ann, nó go bhfaighe mé é'
Nach deas a shíl siad imeartas ort: gan ceachtar acu ag tabhairt saoradh ná séanadh dhuit faoi. Sin é a fearacht é ag: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deiridh
+–
Sin é an buidéal deiridh (deireanach freisin)
Thug mé an gráinne deiridh den tsóidí do mhac an Ch. ar ball. Dheamhan gráinne eile sa teach
TUILLEADH (18) ▼
Seo é an stuca deiridh. Tá sé tarlaithe ar fad anois
Mura mbeadh ann ach an blogam, thabharfadh sé an blogam deiridh dhuit
Thabharfadh sé an greim deiridh ina theach dhuit dhá mbeadh aon rud aige ort
Tá sé ina shuí ar an teile dheiridh (fc. teile)
Seo é an lá deiridh a mbeidh mise ar an gceird seo ar chaoi ar bith
Sin é an bealach deiridh le dhul ann muis — is drochbhealach é má bhí bealaí eile ag dul ann
Tá sé ar an dé deiridh (fc. dé)
Tá sé ar na preaba deiridh (ar na preaba deireanacha (fc. preaba))
Tá an rotha deiridh bog (carr, rothar srl.)
Caithfidh tú gaoth a chur sa roth deiridh. Tá sé ina leathnóig
Tá an seol deiridh leagtha aici (bád)
Tá leathluí deiridh briste ar an gcarr
Tá an t-acastóir deiridh cliste in mo bhicycle
Tá cois deiridh na cathaoireach briste
An bhfaca ceachtar agaibh bileoig dheiridh an pháipéir
Tá sé luath aige a bheith ina shneachta aríst, agus gan an sneachta deiridh leáite fós
Hé brí céard a rinne sioc ar bith muis, 'sé an sioc deiridh a rinne an chreach. Níl fata sa tír nár scall sé
Sin é an áit dheiridh a chruthaigh Dia — drocháit
+–
Tá an cheathrú dheiridh (dheireanach) den ghealaigh ann anois
Tá an ghealach ar an gceathrú dheiridh
TUILLEADH (3) ▼
Rachaidh muid ann ar an gceathrú dheiridh den ghealaigh
Tá sí (an ghealach) ag dul amach sa gceathrú dheiridh anois
Tá tú sa gceathrú dheiridh di anois
+–
Tá na cosa deiridh buailte suas aici
Tá rud eicínt uirthi i gceann de na cosa deiridh
TUILLEADH (4) ▼
Dhá bhfeictheá í ag éirí ar a cosa deiridh
Thóg sí tairne i mbradán na coise deiridh
Shílfeá nach bhfuil aon tapa mhór inti as na cosa deiridh ar chaoi ar bith
Thosaigh sé ag cur a chosa deiridh uaidh — thosaigh sé ag cur a chosa uaidh (fc. cos)
+–
'Sé inniu lá deiridh an tsamhraidh (lá deiridh an Charghais, na bliana, na míosa srl.)
Éireoidh chuile dhuine ar an lá deiridh — lá an Bhreithiúnais
TUILLEADH (6) ▼
Beidh scéal aige air ar an lá deiridh
Dhá mba é lá deiridh (/d'er'ú/; /d'er'aw/) an domhain é, ní fhágfaidh mé seo go gcríochnaí mé é
Shílfeá go mba é lá deiridh an tsaoil aige é an chaoi a raibh sé ag guí. Agus níor tháinig táirm ar bith air, nó go bhfaca sé mise ag teacht
Ar lá deiridh an domhain, beidh do chuid peacaí ar chlár t'éadan, agus cead ag a rogha duine a léamh
Phós sé ar lá deiridh na hInide! Beannacht Dé dhuit! Dhá mba é lá deiridh an domhain é, ba ghearr ar siúd pósadh!
'Sé inniu lá deiridh an airgead acraí: an lá cairde. Dheamhan ar íoc muide fós é muis, ná cuid d'íoc
+–
Ba mhinic na caiple deiridh ag dul chun tosaigh — is minic go scoitheann rud nach mbíonn dea-chosúlacht ar bith air, an rud ar fónamh; is minic an té a bhíos ar bheagán brá gill, go scinneann sé amach thar lucht mórmhaoine
Ná bac leis sin. Caithfidh chuile dhuine tosach a dhéanamh sa saol. Ar chuala tú ariamh é: is minic na caiple deiridh ag dul chun tosaigh
TUILLEADH (4) ▼
Shíl mé dheamhan lá ratha a bheadh ar an ngamhainín sin go deo, agus nach maith a scinn sé amach ina dhiaidh sin. Deir siad gur minic na caiple deiridh ag dul chun tosaigh
Chonaic tú féin ansin thuas é: M. P. nuair a phós sé isteach sa teach sin. Ní raibh bonn bán ar an áit. Bhí guth ag chuile dhuine dár bhain leis air: ag ceapadh go mb'fhurasta dhó pósadh ní b'fhearr a dhéanamh. Breathnaigh air inniu: an bhfuil aon fhear istigh ar an gceathrú is deisiúla ná é. Is deacair deirimse leat, tada a rá. Ba mhinic na caiple deiridh ag dul chun tosaigh
Tá muid ar an gcúig. Dhá dheich agus a cúig é chreidim. Bíodh misneach agat ansin thall. Deir siad gur minic na caiple deiridh ag dul chun tosaigh
Tá tú ar an gcaolchuid, ach ná cuireadh sin aon drochmhisneach ort. Is minic na caiple deiridh ag dul chun tosaigh
deireadh in iontrálacha eile (50+)
→
faitíos
B'fhada a chaith sí idir fonn agus faitíos, ach chuaigh ag an bhfonn ar an bhfaitíos uirthi sa deireadh, agus m'anam ón diabhal go ndeachaigh sí ag an damhsa. Tháinig an t-athair i lár an mheán oíche thall agus fás fuinseoige aige, agus thosaigh sé ag gleadhradh an dorais leis …
Níl garraí ag gabháil leis nach ag baint farasbarr donacht dhá chéile atá. Diabhal mé go bhfuil roinn thalúna ansin thiar aige agus nach mbeadh sé inrásta agat a siúl, tá sí chomh hachrannach sin. Is beag nár bascadh mé an lá faoi dheireadh inti agus mé ag briseadh trasna go dtí an bóithrín thiar.
Chonaic mé ag dul Gaillimh í an lá faoi dheireadh agus feadhnach bainne aici i gcarr asail — ancard nó coire
+
→
fearacht
M'anam nach é fearacht cheana é, má bheirimse ort ann aríst, nach ngabhfaidh sé chomh saor leat agus a chuaigh sé an uair dheiridh — lig mé uaim réidh go leor thú an uair cheana, ach ní hamhlaidh a bheas sé aríst
TUILLEADH (2) ▼
Dar sliabh, ní hé fearacht an lá faoi dheireadh é, má thosaíonn tú ormsa aríst, go mbeidh scéal agat air. Ara nach thú an nathaíodóir againn! Ag ceapadh go n-éistfeadh duine ar bith leat!
Chuala mé go raibh sé leis an gcailín aimsire a dhíbirt ach a bhfaigheadh na gasúir scoile scíth. A fhearacht siúd, ba bheag a theastaigh sí uaidh ó thús deireadh go tosaigh murach a chuid ealaíne. Nach raibh a ndóthain acu fhéin ann, má bhí fonn oibre orthu
→
fear
Fearfaidh mise do chomaoin ort fós. Ná bíodh faitíos ort. Ní hé deireadh an tsaoil é a dhuine chroí! — cúiteoidh mé do chomaoin leat; ní hé amháin go gcúiteoidh mé do chomaoin leat, ach cuirfidh mé ina cheann, agus is fhearrde thú é uaidh sin amach
→
fearúint
Beidh sé ag fearúint mar seo go dté an ghealach amach. Ba chóir go mbeadh sí i ndáil le caite. Tá sí ar an gceathrú dheiridh, dar liom féin.
Chuaigh an feithideach is aistí dhár leag mé súil ariamh air isteach faoi bhruach in íochtar Gharraí an Chladaigh an lá faoi dheireadh. Péist a bhí ann agus feirí siar uileag air. Bhí sé fad crobh na láimhe. Thíos leis an ngaineamh rua a thaithíos sé, pé ar bith cén sórt feithideach é
+
→
fios
Níl a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh — ag roinnt ruda; b'fhéidir nach é an té a gheobhadh an deireadh a bheadh "ar deireadh"
TUILLEADH (1) ▼
Seol leat. Roinn amach orthu é. Beidh mise luath go leor. Níl a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh
Bhí mé uair ag fanacht le fear fobhairne a chuirfeadh an churach siar a chúnamh dhom, ach diabhal duine a bhí ag teacht. 'Buailfidh mé fhéin faoi,' adeirimse faoi dheireadh agus faoi dhó. 'Rinne mé cheana é gan fear fobhairne ar bith.' Ach m'anam má rinne nárbh é an lá sin é. Dhá mbeadh breith ar m'aiféala agamsa agus mé leath cuain choinneoinn stuaim ar an bhfoighid, agus ní chorróinn as an áit a raibh mé. Bhí farraige ghártha ann agus an sruth i m'aghaidh
→
focal
Deir tú leis an lá faoi dheireadh a thosaigh ag tabhairt cor na bhfocal don mháistir. Nach mór an éisteacht a bhí ag an máistir leis nár thosaigh dhá ghreasáil. Dheamhan greasáil muis. 'Sé an chaoi ar thosaigh sé ag gáirí
→
foilsigh
B'fhada a rith an scabhaitéireacht leis, ach d'fhoilsigh Dia é féin air sa deireadh. 'Sé Dia an fear is fhearr ina dhiaidh sin
Bhí sé chomh maith dom a bheith caite amach i bpoll an tslogaide ansin amuigh ar scáth a bhfuair mé de fhreagairt. Dheamhan a shúil. Tháinig mac siobháin faoi dheireadh. Dúirt mé liom féin ansin go raibh sé in am a bheith ag gliondáil as
→
froigisí
Ní iarrfadh sé go deo ach ag deismínteacht timpeall tí mar sin. Tá sé an-stuama ceart go leor, ach caitheann sé a shaol ag cipiléireacht agus ag déanamh rudaí nach mbíonn call ar bith leo. Rinne sé teach nua cupla bliain ó shin agus chuir sé an oiread freigisí istigh ann agus nach raibh an oiread áite fágtha aige ann sa deireadh agus go suífeadh sé síos! B'éigean dó tosaí dhá mbriseadh agus dhá gcaitheamh amach aríst ar ais
→
frídeoir
Is beag é do mheas ar an bhfrídeoir, ach deirimse leat gurb in é an gnaithíoch. Murach é sin is fadó ariamh an lá a bheidís de dhroim tí. Maidir le bheith i gcleithiúnas an mhac is sine! Bheidís ar deireadh muis! Dheamhan déantús maitheasa ar bith ansin!
+
→
fág ar
Rud ar bith atá ar a fhágáil sin beidh sé ar deireadh — rud ar bith a fhágtar faoi, beidh sé gan déanamh, nó déanfaidh sé siléig ann, nó ní chuirfidh sé aon bharainn déanta air srl.
TUILLEADH (6) ▼
Más ar t'fhágáilse a bheas sé, tá faitíos orm go mbeidh sé ar deireadh
Tá mo dhíol agamsa. Seachain a bhfágfá thú fhéin ar deireadh
Mo choinsias ní fhágfaidh sé siúd é fhéin ar deireadh hé brí cé eile a bheas siar leis
An té a chruthaigh neamh agus talamh níor fhága sé é fhéin ar deireadh
D'fhága an misinéara i gcionn an phoitín sa gcúlteach é an lá sin. Thar éis an aifrinn thug siad amach é nó gur chur siad thrí lasadh é. Ach bhí mo dhuine ar meisce lá arna mhárach. Nuair a fiafraíodh dhe cá bhfuair sé é, séard adúirt sé: 'an té a chruthaigh neamh agus talamh níor fhága sé é fhéin ar deireadh.' Ba in é an fear agat le fágáil i gcionn poitín!
D'fhága tú mise ar deireadh — níor thug tú mo chion nó mo dhóthain dom
→
fág gan
Más leat airgead a dhéanamh, breá nach suas ar na portaigh a théas tú agus neart móna a bhaint. Is somhaoiní dhuit í ná na faochain agus ná an carraigín sin. Agus is lú anró í as deireadh na cúise. 'Sé an chaoi a bhfuil sé agatsa: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur
→
fáinne
Bhíodh sé ag glaomaireacht agus ag gearradh fáinní soir anseo ag iarraidh achrainn, ach fuair sé lán a chruite dhó (dhe) faoi dheireadh
+
→
féar
Ná lig na beithígh isteach ansin go tús féir i ndeireadh an earraigh
TUILLEADH (1) ▼
Ara ná géill do J. Tá sé sin chomh bréagach leis an bhfear adúirt go bhfaca sé an féar ag fás. Nár dhúirt sé liom fhéin an lá faoi dheireadh gurb é an áit a bhfuil an mac ag obair anois ag déanamh céibheannaí i nDúiche Sheoigheach. Diabhal mé gur chreid mé é, agus go ndeachaigh mé dhá inseacht sa mbaile aríst. Rinne siad ball séire dhíom. Céibheannaí i nDúiche Sheoigheach!
→
calm
Tá tú i ndeireadh cailm, déarfainn. Feicim an seol mór ag líonadh — tá an calm caite, arae feicim soinneán gaoithe ag teacht faoin seol mór
Níor facthas a leithide d'aimsir ó rugadh an chéad fhear. Agus mura bhfuil ag Dia, ní tús ná deireadh dhi. Tá an camán luatha chomh gártha sa tine anocht agus a bhí sé oíche ar bith le seachtain.
Chuaigh fear thart anseo an bhliain cheana agus é gléasta mar a bheadh tincéara ann. Ar a chaomhúint a bhí sé i ngeall ar bhean bhocht eicínt a robáil agus a mharú thart síos. Dheamhan duine beo nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheireadh agus cuireadh príosúntacht lena ló air. Má cuireadh fhéin, ba mhaith an oidhe sin air, ná ar aon duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.
→
caothach
M'anam muise, mura bhfuil ag a chuid beithíoch seasc ach a ndéanann siad de thiomsacht ar na caothachaí siúd nach sú salúin i mbéal bulláin dóibh é. Bó ar bith — seasc nó eile — nach bhfuil ag fáil farae ar an aimsir seo, beidh sí ar deireadh.
→
carcair
Tá carcaireacha draighin ann agus is maith an dícheall do dhuine a bhealach a dhéanamh thríothub chor ar bith. Casadh i dtreascairt ann mé an oíche faoi dheireadh agus níor fhága na sceacha liobar leathair ar aon láimh liom.
Giorróidh an carraeireacht leis as a dheireadh. Is olc é tuaradh na maidne a mhic ó, go mór mhór ag seanfhear dona atá ag tarraingt ar na trí scóir.
→
ceal 1
Déarfaidh mise suas leis an smut aige gurb é fhéin is ciontaí ó thús deireadh go tosaigh, agus déanadh sé a rogha ceal di más breá leis.
Má tá sé ag fáil cinnireachta chomh maith sin, is mór an t-ionadh nach mbeadh slacht a chodach air. Ina leaba sin, is geall le leath deiridh cait an giall atá air.
Chaith sé an oíche ag cipiléireacht chainte ansin ar an teallach nó gur dhúirt mé fhéin faoi dheireadh agus faoi dhó (dheoidh) go raibh sé in am codlata. D'imigh sé ansin ar éigean.
→
cleite
Níor iarr duine ar bith ort do chleite a chur sa gcaint. Eadrainn fhéin a bhí sé ó thús deireadh go tosaigh.
Mharaigh mé céirseach agus sacán d'aon iarraidh amháin an oíche faoi dheireadh a raibh mé ag coinnleoireacht.
+
→
comaoin
B'fhéidir go ndéanfainn an oiread de chomaoin duit uair eicínt. Ní hé deireadh an tsaoil é, a dhuine chóir.
TUILLEADH (3) ▼
Chreidim gur tugadh comaoin a láimhe dhó aréir. Tuilleadh ghéar den diabhal aige anois. Is fada sin ag teastáil uaidh, ach fuair sé an fear a thug dhó é faoi dheireadh.
B'fhearr dhuit gan a bheith buailteach nó gheobhaidh tú an té a thabharfas comaoin do láimhe dhuit as a dheireadh. Níl buille ar bith chomh maith leis an mbuille réidh.
Dhá mbeadh sé ina shagart faoi chéad, níor chomaoin dó gan beannú dhomsa. Ba mhinic a bheadh a mháthair ar deireadh murach mise, ach ní móide go bhfuil a fhios aigesean sin.
Más i ngan fhios nó i gcomhfhios é, tá sé ag caitheamh tobac. Tá a fhios agamsa an méid sin ar chaoi ar bith, arae b'éigean dom cion leathunsa a thabhairt dó an lá faoi dheireadh.
→
cora
Tháinig cora fhaithniúchaí ar mo láimh anseo an bhliain cheana agus chaith siad an tsíoraíocht gan a dhul ar gcúl. Bhearr mé an barr díobh faoi dheireadh le siosúr.
→
corradh
Dar m'ainín gur shíl mé go raibh sé corradh ar chéad bliain ó bhí Oíche na Stoirme Móire ann nó gur chuala mé na gasúir ag léamh as an bpáipéar an oíche faoi dheireadh nach mbeidh sí céad bliain go dtí i mbliana, anois. Cothrom Oíche Chinn an Dá Lá Dhéag a bhí sí.
Ceadh nach bhfuil aon chosúlacht air ach mar sin? Shíl mé go raibh sé ag dul ag pósadh bog te an lá faoi dheireadh.