deireadh
—/d′er′ə/; /d′er′ū/ scaití go háirid má bhíonn guth go dlúth ar a lorg
—ainmfhocal, fireann
1.
an chuid thiar; an chuid ar cúl; an roinn nó an pháirt ag an gcloigeann is faide amach de rud (oíche, lá, bliain, leabhar, saol srl.).
a.
·
Sin é deireadh an leabhair (an pháipéir, an gharraí, an bháid, na curaí, na bó, an chapaill, na huige, an éadaigh, na bróige, an chairr, an bhus, an bhóithrín, mo chuid talúna, na claise, an chuir, na coille, na heasca, an tsléibhe, an phortaigh, na locha, an scraith ghlugair, na dtithe, na ndriseachaí, na gcíocraí, na ngarrantaí, na trá, an chúilín, an aitinn, an mhínligh, an aistir, an turais, na scríbe, na ruaige, an gheábha, srl.)
+–
Seo é a dheireadh
Tá sé amach in áit eicínt i ndeireadh an pháipéir
TUILLEADH (20) ▼
Chuir sé in áit eicínt i ndeireadh na litre é
Gheobhaidh tú thoir ag deireadh an gharraí é — ag ceann an gharraí; ag an gclaí nó ag an bhfál
Bíonn sleo i gcónaí ag deireadh an bháid
Bain an deireadh amach as an gcruib agus beidh tú in ann a chur isteach — an chuid de fhráma na cruibeach a bhíos taobh thiar
Bhain sé an deireadh as an lorry agus d'ardaigh siad isteach an t-asal ann
Seas thiar ag deireadh an chairr
Istigh i ndeireadh an mhótair a bhí mise
Bhí sé caite i ndeireadh an bháid agus mórghalra air
Siar in aice le deireadh na traenach a bhí muid
Breathnaigh siar i ndeireadh an sciobóil sin amuigh, agus b'fhéidir go mbeadh sé ann
Bhuail sé faoi dheireadh an bhicycle
Bhí deireadh an tsoithigh faoi throisleáin uileag
Chuir muid isteach an churach i ndiaidh a deireadh
Tharraing sí an bád eile as a deireadh
Bhí deireadh an mhótair siar — chaithfeadh a thosach nó a aghaidh a bheith soir dhá réir sin
"Thug sé a ceann (bád) do mhuir agus a deireadh do thír" (seoraí i seanscéalta)
Chuir sé deireadh an lorry sa gclaí
Shílfeá nach bhfágfadh sé deireadh an chairr amach ar an mbóthar mar siúd
Bíonn fuathógaí ar dheireadh na huige. Ní bhíonn aon mhaith leo — nuair a bhíos an fíodóir ag fíochán 'sé ceann an éadaigh is gaire dhó, agus deireadh an éadaigh is faide uaidh. Cuireann sé crúibíní ar cheann an éadaigh, agus bíonn fuathógaí ar a dheireadh
"Ní i dtús an mhála atá an sparán ach ina dheireadh" (seanfhocal, fc. sparán)
+–
Deireadh na bróige — an chuid den bhróig atá siar ón lasca. Caitheann an gréasaí pátrún páipéir a bheith aige le na deiriúchaí a ghearradh amach
Tá na bróga seo réidh sna deiriúchaí théis go sílfeá go bhfuil na huachtair go maith
TUILLEADH (2) ▼
Thug siad uathu sna deiriúchaí ar fad. Bhí mé ag saibhseáil leo ansin inniu, agus thabharfá an leabhar nach é an leathar céanna a cuireadh sna deiriúchaí agus sa gcuid eile. Sheasfadh na boinn tosaigh fós
"Bean a chas le Mícheál Mhac Suibhne agus páiste suirí aici. Thosaigh Mícheál ag magadh fúithi: Mícheál: Cá bhfuair tú an páiste? Ise: Fuair mé ar sop é. Bhí an ithir agam féin, agus fuair mé an síol in aisce. Mícheál: Cé dhár díobh é? Ise: De chlann Donnchadha é idir bhonn agus uachtar. Mícheál: Cé dhár díobh na deiriúchaí? Ise: Dhá mbeifeá ann aimsir an lasctha, bheadh a fhios agat sin. Mícheál: Cáide uainn Margadh Bhaile an Dubhghaill (/dūl′/)? Ise: Má chuireann tú do theanga in mo thóin, beidh do shrón ar an margadh. (Scaoil sé cnaipe). Mícheál: Tóg é sin uaim. Ise: Níor tógadh aon lao ó aon bhó ariamh go líodh sí é. Ligh an chéad uair é. 'Óra a dheaide,' adeir an mac (.i. mac Mhichil), 'nach géar í gan gob'" (Giota faoi bhean ar chuir Mícheál Mhac Suibhne caidéis uirthi. Tá an iomad leagan air seo ar fud na Gaillimhe, ach tá siad uileag gáirsiúil. Tá mé dhá thabhairt anseo mar tá samhail mhaith ann agus magadh focail faoin ngréasaíocht deiriúchaí, lascadh)
+–
Chuaigh muid suas go dtí deireadh an bhóithrín — 'sé an ceann a bhíos ar chumar an bhóthair mhóir, agus an deireadh amach i mbarr na ngarrantaí nó i mbun an chriathraigh
Sin é an áit a bhfuil deireadh an bhóthair nua
TUILLEADH (11) ▼
Chuaigh muid amach go deireadh a chuid talúna
Bhailigh muid amach deireadh na ngarrantaí — ceann na ngarrantaí
Má bhí sibh anuas chomh fada sin, bhí sibh ag deireadh an tsléibhe — i gcumar sléibhe agus mínligh
Tá deireadh an mhínligh bailithe agat anois
Téirigh suas go dtí deireadh an phortaigh, agus gheobhaidh tú láí ann — chomh fada agus a bhí an portach oscailte
Thoir ag deireadh na trá a bhí muid
Seo é anois deireadh an aitinn. Níl aiteann ar bith uait siar
Má tá tú in ann do chosa a choinneáil tirim, scaithín eile, tá muid ionann is ag deireadh na heasca anseo
An bhfeiceann tú an tulán glas sin thoir? Ansin atá deireadh na gcíocraí. Talamh crua é uaidh sin soir
Bí ar thús na coille agus ar dheireadh na gcreascannaí (nó ceascannaí)
Is mairg a mbeadh deireadh na coille agus tús na gceascannaí aige (fc. ceasc)
+–
B'fhearr dhuit a dhul faoina dheireadh seo liom — a dhul sa taobh thiar ann agus é a iompar a chúnamh dhom (bara, mála srl.)
Gabh faoina dheireadh agus ardaigh orm é
TUILLEADH (2) ▼
Chuaigh seisean faoi dheireadh an chrainn agus chuaigh mise faoina cheann, agus chroch muid linn é
Téadh triúr agaibh faoina deireadh (bó, capall, lorry, carr, srl.) agus beirt faoina tosach, agus b'fhéidir go n-ardódh muid mar sin í
+–
Tá áit thiar i ndeireadh na bó, agus má bhuaileann tú san áit sin í, giorróidh tú léithe
Tá an capall sin an-chrochta as a deireadh
TUILLEADH (7) ▼
Tá deireadh an-ard ag an asal sin
Cén sórt sop é sin as deireadh na circe sin?
Chonaic mé muic mhara ag breith ar dheireadh ar bhradán fearna ansin thíos sa gcrompáinín an bhliain cheana
I ndeireadh an cheann chruacháin a chuaigh an duán
Rug an madadh i ngreim deiridh ar an ngiorria
Tá an-deireadh fúithi (capall)
Is cumasach an deireadh atá fúithi (bó)
+–
Thug sí a deireadh dom agus shíl sí mé a bhualadh de chic
Má fheiceann tú í ag iarraidh a deireadh a thabhairt duit chor ar bith, bí ar do shon féin
TUILLEADH (1) ▼
Má thugann sí an deireadh dhuit leagfaidh sí thú — má bhuaileann sí dhá deireadh tú srl.
+–
Nach uirthi atá an deireadh (nó leath deiridh) teangmháilte (bean)
Bíonn bean an-láidir as a deireadh
TUILLEADH (2) ▼
Tá an-deireadh aige (fear) ar chaoi ar bith, bíodh aon mhaith ann, nó ná bíodh
Tabharfaidh mise an bhróig ar an deireadh dhó, nó ligfidh sé dhá chuid ealaín
+–
Ag caint ar phúcaí chuile ré solais. Nár chónaí sé go mbeire sé ar dheireadh ort!
Cén faitíos atá ort roimh an sagart. Ar ndóigh ní bhéarfaidh sé ar dheireadh ort!
TUILLEADH (3) ▼
Má bheirimse ar dheireadh ort íocfaidh tú ann
Bain do shúil di ó rug fear Ch. Mh. ar dheireadh uirthi — tá tú as an mbean ó chuaigh fear C. Mh. ag suirí léithe
Béarfaidh mé ar dheireadh fós air — tiocfaidh mé suas leis ar an mbóthar
b.
+–
Bhí sé caite ar an tsraith thiar chun deiridh agus é ag baoiteáil — fear i gcuraigh
Coinnigh an meáchan roinnt siar chun deiridh. Tá sé ar fad faoina droim (ualach ar chapall)
TUILLEADH (7) ▼
Bhí cheithre ghamhain mhaith thiar chun deiridh uilig sa lorry
Teann siar chun deiridh é. Beidh muid féin anseo
Níl gair láimh ar bith a leagan uirthi siar chun deiridh: siar ag an gcairín — capall
Bhí cúigear aige siar chun deiridh agus triúr chun tosaigh, agus murab in é díol mótar ar bith, castar leis é
Bhí na paisinéaraí ag fanacht thiar chun deiridh agus fear an bhus ag iarraidh a gcur amach chun tosaigh, agus gan a fhios cén pointe a dtiocfadh sé ina achrann
Fan siar chun deiridh — in aice leis an deireadh
"Seisreach chapaill i ndoirín coille agus áit an chinnire thiar chun deiridh"
+–
Tá sé ar deireadh; tá sé chun deiridh; tá sé ag an deireadh — 'sé is faide siar ar fad. Ach chiallódh chun deiridh freisin — go háirid más siar chun deiridh nó leagan mar sin atá ann — nach bhfuil sé ach ar na daoine, nó na rudaí deireanacha. Tá sé thiar chun deiridh (ar deireadh) uileag — 'sé an duine deireanach é. Tá sé chun deiridh orthu — tá an chuid eile scaitheamh roimhe
Díol cam air féin agus ar a chapall. Chuir mé aisti, agus 'sí a bhí ar deireadh ar fad
TUILLEADH (8) ▼
Hé brí cé hé an chéad duine, is mise atá ar deireadh
Ní féidir gurb é t'asalsa a bhí ar deireadh agus an ardbheathú atá sé a fháil uait
'Sí a bhí ar deireadh den méid a chuaigh isteach ón scoil seo thoir. Is náire bhruite é, más í a bhí ar deireadh ar fad
Is mise a bhí ar deireadh ag teacht amach as agus níor mhill mé tada
'Sí bád Ch. a bhí ar deireadh sna geallta, théis a raibh de ghaisce aisti
Nach maith nach é S. a bhí ar deireadh. Ainneoin gur carracháinín é, tá gabháil na gaoithe ann
Is diabhlaí santach atá sé ag an obair. 'Sé a bhíos ar deireadh i gcónaí ag teacht den phortach
Cé a bhí ar deireadh sa ngarraí anocht? … Ar chuir tú na lántaí i dtaisce?
c.
+–
Bhí deireadh aige orm — bhí sé in mo dhiaidh; b'fhaide siar é ná mise; bhí tosach agamsa air
Níl a fhios agam cén am a dtáinig sé abhaile, ach bhí deireadh aige ormsa
TUILLEADH (3) ▼
Cheapfainn go mba cheart dó a bheith anseo pointe ar bith. Is beag an deireadh a bhí aige chor ar bith ormsa ag teacht aníos ag an E. Mh.
Ba bheag an deireadh a bhí ag an gcú ar an ngiorria chor ar bith nó gur bhailigh siad suas an C. P., ach uaidh sin amach, rinne sé caoch láimhe di
Ba bheag an deireadh a bhí ag do chapallsa ar an gceann a ghnóthaigh, ach ní raibh aon mhaith ansin ó buaileadh í
2.
críoch.
a.
·
Deireadh loinge (deireadh duine uasail, deireadh seanghearráin, deireadh seanmhadadh, deireadh spíodóra, deireadh tincéara, deireadh scillinge, deireadh muice, deireadh seanreithe, deireadh an duine, deireadh fear poitín, deireadh ballaigh, srl.)
+–
Sin é deireadh an tseanmhadaidh i gcónaí: gan rith gan rath gan fiacail
Deireadh an tincéara chuile lá ariamh é a mharú nó a phlúchadh
TUILLEADH (6) ▼
Sin é deireadh an fhear poitín: bás ar an sliabh i bhfad uainn an anachain agus an urchóid
Deireadh an spíodóra i gcónaí é a chur i leataobh. Más feall fillfear, adeir siad
Deireadh an tseanduine i gcónaí é a chailleadh. An bhfaca tú aon seanduine ariamh dhá mhéad aois dhá mbeadh aige, nach bhfaigheadh sé bás sa deireadh!
Sin é deireadh an drochdhuine chuile lá ariamh
Sin é deireadh na drochbhróige i gcónaí. Scoiltfidh sí ansin
"Deireadh loinge a báthadh; deireadh átha a loscadh; deireadh flath (fleadh?) a cáineadh; agus deireadh sláinte osna". (Rann: flath a chuala mé anseo)
+–
"Tús agus deireadh an duine ar an tine a tharraingíos" — bíonn fuacht ar pháistí agus ar sheandaoine
Níl mé in ann corraí beag ná mór ón tine anois. Bíonn na creaití fuaicht orm má théim go doras. Deir siad é: tús agus deireadh an duine ar an tine a tharraingíos
TUILLEADH (2) ▼
Tá sí mar a bheadh piodarlán de ghasúr ann anois: scartha ar an tine i gcónaí. Ar ndóigh sin é an chaoi a mbíonn an aois i gcónaí. Tús agus deireadh an duine ar an tine a tharraingíos
Diabhal mé gur gearr an bás uaitse, má tá an oiread sin fuaicht ort oíche chomh breá léithe. Tús agus deireadh an duine ar an tine a tharraingíos
+–
"Deireadh seanghearrán bán nó deireadh seanmháistir scoile" — is cosúil go bhfaigheann siad bás le anó nó le siléig, nó go bhfaigheadh roimhe seo
Sin é é. Deireadh seanghearrán bán, nó deireadh seanmháistir scoile. Is leathfhocal é. Chuala muid ariamh é. Diabhal mé muis go sílfeá go bhfuil cion ar na seanmháistrí scoile ar an saol seo. Tá fear acu anseo thiar, agus ní dheachaigh an oiread piliúir ariamh faoi sheanghearrán bán agus a bhíos faoi!
TUILLEADH (1) ▼
Sin é an deireadh a bheas aige faoi dheireadh muis: é a fháil básaithe chois an chlaí maidin eicínt. Deireadh seanghearrán bán nó seanmháistir scoile adeir siad
+–
Chuir siad deireadh leis — fear a crochadh
Gabhfaidh deireadh le Haw Haw anois má tá sé i ngreim
TUILLEADH (4) ▼
Chuaigh deireadh leis an duine bocht
Tá deireadh leat má fhaigheann sé siúd greim ort — maróidh sé thú
Tá deireadh leis an seanasal anois dhá fhada go dtí é
Shíl sé deireadh a chur leat d'aon iarraidh. Dhá bhfaighteá an chloch, ní fhágfadh sí deoir in do chluais
+–
Tá a dheireadh féin roimh chuile dhuine — bás nó slí bháis
Chuir sé deireadh leis an duine bocht sin, ach tá a dheireadh fhéin roimhesean freisin
TUILLEADH (3) ▼
Fág faoi Dhia é. Tá a dheireadh féin roimhe. Má rinne sé an chréatúlacht, agróidh Dia air é
Is olc an deireadh é sin ar fhear mhaith
Sin é an deireadh a bhí ag a leithead ariamh. Má tá muiltí Dé mall, meileann siad go mín
·
É a chailleadh chois an chlaí: ní bheidh de dheireadh aige ach é. Tá Dia ina fhabhar nár cailleadh cheana é
A dhul don phoorhouse: ní bheidh de dheireadh aige ach é, ná cuid de dheireadh. Ach a mbeidh a bhfuil aige meallta uaidh acu siúd, gheobhaidh sé bóthar agus bata amach
+–
Sin é is deireadh dhó mura bhfuil ag Dia — sin é an deireadh a bheas aige
Imeacht le druncaeireacht: sin é is deireadh dhuit. Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá tú a chur ort féin
TUILLEADH (3) ▼
Céard ba deireadh dhó — cén deireadh a bhí aige
Sin é ba deireadh dhó, théis chuile rud
Liostáil: sin é is deireadh dhó sin. Níl tada eile ag cur síos leis
+–
'Sé an t-ól a thug deireadh dhó — bás
'Sí an bhóithreoireacht de shiúl oíche a thabharfas deireadh dhó
TUILLEADH (1) ▼
Is fánach an rud atá in ann deireadh a thabhairt do dhuine
b.
+–
Cuireann sin deireadh leis anois — críochnaíonn sin é
Chuir muid deireadh léithe tráthnóna. Tá sí bainte go ceann bliana eile ar aon chor
TUILLEADH (2) ▼
Chuir muid deireadh le na seanfhataí inné, agus dheamhan fata nua a bheas le baint go ceann trí seachtainí eile
Chuir muid deireadh lena raibh de tae ann ar maidin
+–
Ní bheidh deireadh go deo leis an aimsir seo
Níl tús ná deireadh leis an mbáistigh
TUILLEADH (9) ▼
Dheamhan an tús ná deireadh don tsneachta seo fós
Tá sé mar sin ó thús deireadh go tosaigh
Is fhearr dhuit fanacht go deireadh anois
Caithfidh mé an litir seo a léamh go deireadh shula n-imí mé
Ní fheicfidh tú deireadh choíchin leis an obair sin
D'imigh sé roimh an deireadh — roimh an gcrích; sula raibh an rud thart nó críochnaithe
Bainfidh mé cupla boirdín (feamainne) roimh dheireadh an rabharta
Hé brí céard é a thús is seafóid a dheireadh i gcónaí — b'fhéidir go mbeadh tús na cainte ciallmhar ach bíonn a deireadh ina seafóid
Hé brí céard é a thús, is iad na mná a dheireadh agat i gcónaí
+–
Ní deireadh dhó seo (sioc). M'anam nach deireadh! — níl sé thart fós
Ní deireadh don chogadh fós. Bainfidh siad scaitheamh eile as
TUILLEADH (3) ▼
Shíl mé go raibh sé ina chlaochmú tráthnóna, ach dar príosta, tá sé ag biathú as aríst. Ní deireadh dhó fós (sneachta)
Ní deireadh den triomach fós. Ní hea muis, ná cuid de dheireadh
Ní deireadh di (báisteach) — níl aon deireadh i ndán di; beidh sé ag báisteach go deo anois
·
Tá sé in am deireadh a dhul ar an damhsa sin anois
Tá sé thar am deireadh a dhul ar na cártaí sin feasta
+–
Níl deireadh déanta aige fós (báisteach)
Shíl mé go raibh deireadh déanta aige, ach níl (de shneachta)
TUILLEADH (10) ▼
Níl deireadh caite aige ná baol air fós. An bhfeiceann tú chomh lasta agus atá an spéir — sioc
Níl baol ar bith orm deireadh a bheith bainte agam fós (móin, fataí, srl.)
Níl deireadh insithe agam fós — tá tuilleadh le n-inseacht
Beannacht Dé dhuit, níl deireadh feicthe agat fós — tá tuilleadh le feiceáil
Ní bheadh deireadh a chuid scéalta sin insithe bliain ó inniu
Ní bheadh a dheireadh ráite tráthnóna agam — amhrán
Níl a dheireadh faighte fós agam — airgead a chuaigh amú
Chaithfeá dhá lá do shaoil le na sionnaigh sin agus ní bheadh a ndeireadh maraithe agat
Is maith a chruthós tú má bhíonn deireadh na bhfataí glanta agat amárach
Níl deireadh ite fós aige
c.
+–
Tá an t-amhrán siúd aige gan tús gan deireadh — an-fhada agus gan é ag teacht le chéile
Ní bheidh tús ná deireadh ar an obair sin go deo — an-mheata, an-tsáraithe
TUILLEADH (1) ▼
Is fear gan deireadh ná tosach é — místuama, liopastach
3.
fuílleach; an chuid de rud nár hídíodh fós.
a.
·
Sin í deireadh na móna (na feamainne, na bhfataí, an tae, an phlúir, an bhainne, an choirce, an fhéir, an tobac, an airgid, an fuisce, na feola, na dtairní, an adhmaid, na hola, an bhealadh, srl.)
+–
Sin í deireadh na móna anois — tá an mhóin ídithe ar fad
Ní bheidh deireadh an choirce curtha aige lá na Faiche seo chugainn
TUILLEADH (17) ▼
Céard a rinne sibh le deireadh an bhainne?
Cá ndeachaigh deireadh an fhéir a bhí ansin? Bhí glaicín deas ann
Tá deireadh mo chuid tobac caite agam
Tá deireadh a bhfuil de leasú ann anois ídithe hé brí céard a dhéanfar
Tá deireadh na raithní curtha isteach faoi na beithígh anocht. Caithfidh sibh a dhul ag baint leabthachaí feasta, má bhíonn siad (na beithígh) i bhfad eile istigh
Tá a ndeireadh istigh anois (fataí)
Tá a deireadh bainte agam (móin)
Tá a ndeireadh ar fáil — deireadh an dreama a bhí imithe
Tá a ndeireadh imithe uaidh anois (clann)
Tá a ndeireadh maraithe i mbliana (iasc)
Tá a deireadh triomaithe i mbliana. Dheamhan fód eile a thriomós
Tá a deireadh díolta anois (móin)
Tá deireadh na huachta amuigh anois aige
Tá deireadh an phórtair ólta anois
Aire dhaoibh! Beidh deireadh na feola sclafa aige seo thuas mura dtapaítear é
Diabhal bliain ó inniu go bhfeice tú deireadh an airgid sin le fán. An rud a fhaightear go dona, imíonn sé go dona
Tá deireadh na bracha teagtha as anois — níl níos mó bracha ann
+–
"Níl a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh" — má bhítear ag roinnt rud, b'fhéidir gur diomdhaí a bheadh an fear tosaigh ná an fear a gheobhadh an roinnt dheiridh
Beidh mise luath go leor. Tógaidís leo í. Níl a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh
TUILLEADH (4) ▼
Deir siad nach mbíonn an chéad fhear buíoch ná diomdhach, agus deir siad freisin nach bhfuil a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh
Deir sibhse gur i ndeireadh na bliana a rugadh mise, ach deirimse nach bhfuil a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh. Má tá mé mall féin, is minic freisin a rug cú mhall ar a cuid, agus ní bhíonn de chailleadh ar dheireadh an mhála féin
Níl agamsa ar aon chor ach an drioball, ach níl a fhios, adeir siad, cé is fhearr a thús ná a dheireadh
Ní bhfuair mise aon tús ar an bhfeamainn. Bhí chuile dhuine ann romham, ach b'fhéidir gur éirigh an oiread liom ina dhiaidh sin agus a d'éirigh le chuile dhuine. Níl a fhios ag duine cé is fhearr a thús ná a dheireadh
·
Seo é deireadh an chogaidh (deireadh na dolaíochta, an tslaghdáin, an fhiabhrais, na bruitíní, na ndaitheachaí meisce, deireadh an dinnéir, an tsuipéir, an lóin, an damhsa, na bainse, na báire, an chluiche, na faice, an chleis, na báistí, an tsneachta, an tseaca, na toirní, na gaoithe móire, na croisínteachta, an iascaigh, an tarlaithe, an ghróigthe, an leasaithe, an lánaithe, an chuir, an ghortghlanta, an chruachta, na caoladóireachta, na tuíodóireachta, na gréasaíochta, na carraeireachta, na siúinéireachta, srl.)
+–
Is gearr uait deireadh na dolaíochta anois
Tá sé i ndeireadh an fhiabhrais anois. Chuaigh sé thrí aothú trí nó ceathair de laethantaí ó shin
TUILLEADH (3) ▼
Sílim go bhfuil muid i ndeireadh an tsneachta dhá fhada go dtí é. Tá sé ina chlaochmú
Tá tú ag dul isteach i ndeireadh an tseaca anois. Is furasta a aithinte ar an spéir anocht é
An bhfuil aon bhaol ort a bheith i ndeireadh na caoladóireachta fós?
·
Deireadh an áil (na féinne, an teaghlaigh, Chlainn Mhac Chonfhaola srl.)
+–
'Sé deireadh na Féinne é — Oisín i ndiaidh na Féinne é; muirín a bhánófaí go dtí duine nó beirt, nó baile go dtí teach, nó ál éan go dtí éan amháin srl.
Smál eicínt a bhí orthu sin. Tá sé sin anois ar dheireadh na Féinne. Níl an deoraí eile acu sa gcomhaireamh ceann, théis go raibh dháréag acu ann
TUILLEADH (4) ▼
Is mise deireadh na Féinne anois. Dhealaigh a raibh de thithe eile ann uaim síos go bóthar. Tá mé liom féin anois ar bharr an bhaile
'Sí deireadh na Féinne anois an chearc sin. Níl fágtha agam dhá raibh de chearca agam ariamh ach í féin. Agus ní bheidh sí sin fhéin i bhfad ann má fhaigheann sé siúd aon ligean uirthi. Bhí chúig cinn fhichead acu agam dhá bhliain ó shin. Sin í an chreach agus an chreach nár roinneadh
Chonaic mise dhá theach déag ansin san am a raibh mé mo bhuachaill ag an S., agus níl ann inniu ach G. Tá sé ar dheireadh na Féinne … Ghread an chuid eile leo go Meiriceá, agus chuaigh scaipeadh orthu ar chuile chaoi. Ba deacair a gcur i dtoll a chéile inniu
Tá an bheirt sin anois ar dheireadh na Féinne. Bhuail díleá eicínt an chuid eile. Cailleadh iad ó dhuine go duine. Bhí ráite gurb é an teach nua a rinne é. D'athraigh siad amach aríst i seanscioból agus dheamhan imeacht a tháinig ar aon duine acu ó shin. Ach is beag an chreach atá ann anois go bhfóire Dia orainn, ar scáth beirt
b.
·
Sin é anois deireadh a chuid feirge (a chuid macnais, suaimhnis, oilc, meanmna, bróid, uabhair, reatha, móiréise, nirt, anála, spreacadh, sonais, séin, láíochta, bóithreoireachta, fonnadóireachta, feadaíola, scréachaíola, síonaíola, cuartaíochta, deireadh a shaoil agus a mhaitheasa, deireadh a chuid gáirí, a chuid caoineacháin, a chuid bróin, a chuid taighd, a chuid foighde, a chuid laethantaí maithe, a cuid rístíochta, a chuid díomhaointis; a chuid bochtaineachta srl.)
+–
Tá deireadh suaimhnis feicthe ag S. anois — ní bhfaighidh sé níos mó suaimhnis
Is gearr uaidh deireadh só anois má phósann an mac an ropaire sin
TUILLEADH (3) ▼
Sílim a bhuachaill (lao) go bhfuil tú i ndeireadh do chuid macnais anois. Níl aon fhéar ar gharraí an L. le macnas a chur ort
Bhí mé i ndeireadh m'anála — séidte ar fad
Tá sé i ndeireadh a spreacadh (lúid, nirt, srl.) — níl aon spreacadh fanta ann
+–
Tá deireadh a cuid cuartaíochta déanta anois má tá sí ag dul ag pósadh
Tá sé in am agat deireadh do chuid caoineacháin a bheith déanta agat feasta
TUILLEADH (6) ▼
Sin é deireadh a chuid gáirí muis: beidh ceol thar phíobaireacht aige feasta ina haice siúd
Tá deireadh a chuid laethantaí maithe caite — seanfhear; nó duine ar mhó d'anró ná de shó a bheadh i ndán dó feasta
Ní fiú an seantreabhsar sin a dheasú anois. Tá deireadh a chuid laethantaí maithe caite
Tá deireadh a chuid rístíochta feicthe aige anois. Caithfidh sé a chuid allais a chur feasta
Sin é deireadh a (bhur) gcuid bóithreoireachta aríst i mbliana. Amach as sin ní fhágfaidh sibh
Is gearr go mbeidh deireadh na carraeireachta déanta agam i mbliana
+–
Tá deireadh a chuid fataí ite — tá sé réidh; is gearr an bás uaidh
Ba mhaith an damhsóir é, ach tá deireadh a chuid damhsa déanta sílim — tá sé réidh
TUILLEADH (3) ▼
Ní dhéanfaidh sé aon bhalla eile. Tá deireadh a chuid ballaí déanta
Ní mharóidh sé aon chearc eile. Tá deireadh a chuid cearc maraithe anois
Tá deireadh mo chuid oibrese déanta anois, tá faitíos orm. Is gearr a mhairfeas mé
+–
Nach mór an néal atá ag teacht air seo thíos i ndeireadh a shaoil thall: a dhul ag fáil stalach dó. A Dhia láidir giorróidh sí leis
Is beag atá mo leithidese i ndeireadh mo shaoil thall in ann a dhéanamh
TUILLEADH (3) ▼
Tá an t-athair i ndeireadh a shaoil anois
Nach beag an tsúil le Dia a bhí aige, i ndeireadh a shaoil agus eile, a dhul ag déanamh a leithide de chleas
Duine ar bith atá i ndeireadh a shaoil mar atá mise, tá rud ar a aire
+–
Is beag é m'fhoghailse anois. Tá mé i ndeireadh mo shaoil agus mo mhaitheasa — níl mé in ann faice oibre a dhéanamh. Tá mo chuid oibre ar iarraidh
Ar ndóigh ní ag faire ar an seanfhear bocht sin atá i ndeireadh a shaoil agus a mhaitheasa atá tú
TUILLEADH (2) ▼
Duine ar bith atá i ndeireadh a shaoil agus a mhaitheasa mar atá tusa anois, is gearr le dhul é
Ní fhéadfadh sé rud ar bith níos measa ná sin a dhéanamh i ndeireadh a shaoil agus a mhaitheasa
c.
·
Seo é deireadh oíche (deireadh lae, deireadh na bliana, an earraigh, na Nollag, na hInide, na Cincíse, na seachtaine, na míosa, na gealaí, na trá, an rabharta, an tsaoil, an domhain, srl.)
+–
Tá sé ina dheireadh lae
TUILLEADH (6) ▼
Bhí sé ina dhiúin (nó niúin) bheag agus ina dheireadh lae
"Bhí sé ina dhiúin bheag agus ina dheireadh lae, an capall ag dul ar scáth na copóige agus an chopóig ag dul don Domhan Soir …" (as seanscéal)
Is gearr go mbeidh sé ina dheireadh oíche
Ní fiú dhúinn a dhul ag bacadh anois leis. Tá sé ina dheireadh lae
Dhúisigh mé am eicínt amach i ndeireadh na hoíche, ach thit mé i mo chodladh aríst
B'fhéidir nach mbeadh a fhios agat céard a dhéanfainn amach anseo i ndeireadh bliana
+–
D'imigh mé deireadh oíche (/d′er′əw/ nó /d′er′ū/)
Deireadh oíche a d'imídís i gcónaí
TUILLEADH (5) ▼
Tús Aoine nó deireadh Sathairn, níor thriomaigh siad ariamh dhá dteagaidís fliuch — deirtear seo
Tá deireadh gealaí anois ann
Bhí deireadh trá ann, agus ní raibh dhá ghabháilín fheamainne bainte aige
Fan go dtí deireadh an lae
Níor tháinig sé isteach go dtí deireadh an aifrinn
+–
Tá muid ar dheireadh an rabharta inniu — tá sé caite
Lá saoire eicínt ar dheireadh na Nollag a bhí ann ar aon chor
TUILLEADH (7) ▼
Lá eicínt amach ar dheireadh na hInide anuraidh a phós sé
Bhí muid ar dheireadh a (ár) mbéilí nuair a tháinig sé isteach
Níl sásamh ar bith aige sin a theacht ag cuartaíocht mura mbeidh na daoine ar dheireadh an phaidrín
Chuaigh mé oíche soir ann ar dheireadh gealaí
Tháinig sé isteach ar dheireadh an aifrinn agus chuaigh sé ar a leathghlúin
Tá muid ar dheireadh na gealaí anois
Déarfainn go bhfuil muid ar dheireadh an chogaidh
+–
Mura bhfuil ag Dia, 'sé deireadh an domhain é — is gearr uainn deireadh an domhain. Déarfaí é le báistigh shíoraí, le cogadh uafásach, nó rud ar bith neamhiondúil mar sin
Tá sé ina dhórtadh aríst inniu. An tseachtain seo as éadan. Mura bhfuil ag Dia, 'sé deireadh an domhain (an tsaoil amantaí) é
TUILLEADH (2) ▼
Ná bac leis an saol anois. Ní bheidh aon dhuine ann ina dhiaidh seo. 'Sé Cogadh an Domhain é. 'Sé, agus 'sé deireadh an domhain é ach grásta Dé
An bhfaca tú an chaoi a gcaitheann sé na scaltrachaí le gairid. Agus an chuma atá air ag báisteach. Dheamhan fiú agus an lá a tháinig aon samhradh anois le chúig bhliana, a bhféadfá caitheamh dhíot le brothaíl. Ó, 'sé deireadh an Domhain é ach grásta Dé
d.
+–
Fataí deiridh bliana iad sin, agus níl aon chúis leo
Sin uainín deiridh bliana
TUILLEADH (3) ▼
Sin é an cur deiridh bliana. Más ea féin, níl aon chailleadh air
Tá glac mhór de mhóin deiridh bliana thuas ansiúd agam, ach dheamhan ceannacht a gheobhas mé uirthi go brách — móin a baineadh mall sa mbliain, nuair a bhí séasúr na móna caite
B'fhearr duit gan ál deiridh bliana ar bith a chur síos. Bíonn siad an-mheata — an t-ál a theagas amach i ndeireadh an ghoir, bíonn sé an-mheata
e.
+–
I ndeireadh na bliana a rugadh tú — duine nach mbeadh in am le haghaidh solamair ar bith dhá mbeadh ag imeacht
Tá an dinnéar go díreach ite againn. Dhá dteagtá scaithín beag níos túisce, bheadh rud eicínt le fáil agat. Is cosúil gur i ndeireadh na bliana a rugadh tú
TUILLEADH (3) ▼
'Sé do thráth a theacht anois. I ndeireadh na bliana a rugadh thú. Níl striog sa mbuidéal nach bhfuil ólta
Lig tú buille deireanach ort féin é. I ndeireadh na bliana a rugadh thú siúráilte go leor. Ach i dtús na bliana a rugadh S. anseo bail ó Dhia air. Bhí sé istigh nuair a bhí an bheadaíocht bheag sin ann
Shoraidh dhaoibh nár chuir bealadh faoina (bhur) n-ioscadaí, agus a bheith anseo tamaillín níos túisce. Bhí geampa breá de bhradán agam a tháinig ó Ph. I ndeireadh na bliana a rugadh sibh
f.
+–
Ná fág tú féin ar deireadh — ná fág thú féin gan tada, nó taobh le cuid an bheagáin (le duine a bheadh ag roinnt ruda); ná déan drochoineach ort féin
Má fhágann tú é siúd ar deireadh, ní bheidh aon seasamh faoi chaolachaí an tí leis
TUILLEADH (7) ▼
Roinn mé é chomh cothrom agus a d'fhéad mé agus an té atá ar deireadh bíodh. Dheamhan neart agamsa air. Is leor do dhuine dhona a dhícheall a dhéanamh
'Sé an chaoi a bhfuil an saol seo: bain amach a bhféadfaidh tú, agus an té a bheas ar deireadh, a chead sin a bheith aige. Chuile rud ag luí ar an lagar agus an lagar ar an talamh
Ná bac thusa le S. ach tapaigh do chuid fhéin chomhuain is a fhéadfas thú. 'Sé S. an fear céanna nach mbeidh ar deireadh, feicfidh tú fhéin air. Tá sé sin sách treallúsach lena cheart a bhaint amach
Tá trua agat do Bh. Ná bíodh muis ná a dhath. Ní bheidh B. ar deireadh deirimse leat, má bhíonn fód ar bith ag aon duine eile sa tír
Ní bheidh sé sin ar deireadh d'uireasa posta. Tá éadan aige ar chaoi ar bith, bíodh foghlaim air nó ná bíodh!
'Sé fear a roinnte atá ar deireadh. Breá nár choinnigh tú stiall duit féin
Tabhair an leabhar air nach bhfágfaidh D. é féin ar deireadh, hé brí cé a bheas uireasach
+–
"An té a chruthaigh neamh agus talamh, níor fhága sé é féin ar deireadh" (seanfhocal) — níor fhága Dia é féin ar deireadh; choinnigh sé rud eicínt dó féin; 'sé ceart fear roinnte nó fear ceannais, gan oirille a dhéanamh air féin
An t-airgead sin atá dhá ligean amach! Gheobhaidh mise agus tusa a (ár) gcuid dhó (dhe), ach an té a chruthaigh neamh agus talamh, níor fhága sé é féin ar deireadh. Beidh an ceann ramhar ag na comhairleachaí
TUILLEADH (3) ▼
Fuair P. seacht gcinn, M. seacht gcinn, agus cuid ar leith na coimhlinte, mar adeireadh P. T., ag fear na heangaí. Ní taobh le seacht gcinn a bhí sé ar chaoi ar bith, ach an té a chruthaigh neamh agus talamh, níor fhága sé é féin ar deireadh. Sin é an chaoi a mbíonn sé
Thug sé burla nótaí don Gh. 'Roinn amach iad sin ar na fir sin,' adeir sé, agus isteach leis féin sa teach. Fuair chaon duine againn dhá raibh ann punt an duine, hé brí cé mhéad a d'fhan ag an G. ina dhiaidh sin. Bí siúráilte nach é cuid an bheagáin é. An té a chruthaigh neamh agus talamh, níor fhága sé é féin ar deireadh, adeir siad
Tá siad sin in ainm is a bheith dhá dhéanamh sin in aisce — gan pínn gan bonn — ach ní bhíonn siad gan ailp a bhaint as ina dhiaidh sin. Cuirfidh mise geall leat gur mó a gcion féin di as deireadh na cúise, ná cion na ndaoine bochta a roinneann siad orthu é. An té a chruthaigh neamh agus talamh, níor fhága sé é féin ar deireadh. Ní fhágfaidh siadsan iad féin ar deireadh ach an oiread
4.
a.
+–
Tá sé ag teacht sa deireadh — tá sé ag teacht faoi dheireadh
Feicfidh tú féin sa deireadh gurb agamsa atá an ceart
TUILLEADH (5) ▼
Oibrigh leat anois. Beidh aiféala ort sa deireadh — ach a mbeidh chuile shórt déanta agat
Cé acu den bheirt is fhearr sa deireadh ina dhiaidh sin?
Dhá ndéanthá an saol mór dóibh sin, aon mheas amháin a bheadh ort sa deireadh
Aon chás amháin é sa deireadh, a dhéanamh nó gan a dhéanamh.
Théis a raibh de chion aige ar ghasúir ariamh, ní raibh neart ag gasúr ar bith a thaobhachtáil sa deireadh — gairid shula bhfuair sé bás
+–
"An rud a bhíos dhá shíorlua, teagann sé isteach sa deireadh"; "déantar é sa deireadh" (seanfhocal) — má bhíonn síorchaint faoi rud, déantar é sa deireadh; nó má bhíonn síorfhaitíos roimh rud, teagann sé isteach sa deireadh
Agus rinne tú an cliabh! Dar fia is ait a chruthaigh tú! An rud a bhíos dhá shíorlua, teagann sé isteach sa deireadh
TUILLEADH (3) ▼
Agus tá sí pósta inniu. Is minic cheana a bhí sí in ainm is a bheith ag dul ag pósadh, ach an rud a bhíos dhá shíorlua, chreidim go dteagann sé isteach sa deireadh
Ní theagadh iamh air le mo chuimhne ach ag caint ar an mbás, agus chreidim an rud a bhíos dhá shíorlua go dteagann sé isteach sa deireadh. Tá sé féin imithe anois, an duine bocht!
Tá an cogadh anois ar ghort an bhaile thar is ariamh. Is minic a chuala mé luaidreáin ó thosaigh sé, go dtiocfadh sé go hÉirinn shula stopadh sé, agus an rud a bhíos dhá shíorlua, déantar é sa deireadh
+–
Tháinig olc air as a dheireadh — i ndeireadh na ngnaithí
Mura lige tú dhom, buailfidh mé thú as a dheireadh
TUILLEADH (9) ▼
'Sé an chaoi a mbeidh sé agat as a dheireadh go mbeidh tú gan Murchadh gan Mánas
Beidh tú ag míoladóireacht leis, nó go dtuga sé fút é as a dheireadh
Níl a fhios agam cén chaoi a mbeadh sé as a dheireadh murach gur ardaigh mise liom T. Bhí an ceann eile an-líofa ag troid
D'éirigh sé as a dheireadh, agus ghread leis
Is doiligh a rá céard a tharlós as a dheireadh. Níl aon duine in ann a rá céard is cor don scéal sin fós
Gheobhaidh Sasana garbh as a dheireadh é, agus tuilleadh ghéar den diabhal aici. Is fada dhá thuaradh sin di féin í
M'anam nach bhfuil a fhios agam fhéin cé a bheas buíoch nó diomdhach as a dheireadh, agus dheamhan an miste liom
Tabhair cead a chinn anois dó. É féin a bheas síos leis as a dheireadh
Dhá bhfágtaí eatarthu é, agus gan eadarascán ar bith a dhéanamh, chaochfadh an droinníneach beag é as a dheireadh
+–
D'éirigh sé faoi dheireadh agus faoi dhó, agus shiúil sé amach — faoi dheireadh thiar; nó at length go minic. Faoi dheoidh? Faoi dhó? Bíonn fuaim leathan air i gcónaí sa gcaint, ach thiocfadh dó gur faoi dheoidh a bhí ann an chéad uair agus nuair a shearg an focal dheoidh, gur cuireadh focal sothuisceanach ina leaba: fearacht gleorach > glórach; fialnáire > feálnáire srl. Tá an focal cách ag déanamh cáit ag daoine agus in áiteachaí ar fud na Gaillimhe ar ala na huaire. Ní feasach dom go bhfuil an leagan faoi dheoidh sa gcaint, munab é an leagan réamhráite é. Ach tá faoi dheireadh agus faoi dhó an-tréan sa gcaint
D'éist mé féin scaitheamh maith leis, ach faoi dheireadh agus faoi dhó, thosaigh mé ag cur ina aghaidh. Bhí sé ina sháraíocht ar an toirt
TUILLEADH (5) ▼
Chaith sé an-fhada idir chamánaí nó go ndeachaigh mé féin síos chucu faoi dheireadh agus faoi dhó, agus gur fhiafraigh mé dhíobh céard a bhí fúthu a dhéanamh leis, agus é a chur ar thaobh eicínt …
Bhí an lao suas le uair idir chnámha agus é ag cinnt orm fhéin a thabhairt liom. D'fhan mar sin go ceann dhá lá, agus shílfeá nach raibh daorbhasctha di chor ar bith. Ach bhuail donacht ansin í, agus chaith sí mí mhór fhada idir luí agus éirí. Diabhal mé gur shíl mé féin go srianfadh sí as, ach cailleadh í faoi dheireadh agus faoi dhó
Bhí sé ag imeacht ag mungailt faoina fhiacail, agus ag gearán go neamhaí, agus hob ann agus hob as aige. D'éirigh mé féin faoi dheireadh agus faoi dhó. 'Mura bhfuil rún agat a thabhairt uait,' arsa mise, 'coinnigh é,' agus amach liom an doras
Chuaigh chúig scéala suas ag glaoch air. Tháinig sé anuas faoi dheireadh agus faoi dhó
Chaith sé ceathrú uaire ag braiteoireacht, agus ag cartadh an phíopa siúd. D'oscail sé a bhéal ansin agus d'fheicfeá ag ligean siar a sheile é. 'Dheamhan a fhios agam fhéin,' adeir sé faoi dheireadh agus faoi dhó. Is mór dhá fhonn a tháinig orm failm de chic a thabhairt don phíopa
+–
Labhair sé faoi dheireadh — sa deireadh; at last
An bhfuair tú é faoi dheireadh?
TUILLEADH (7) ▼
Dheamhan an féidir go dtáinig sé abhaile faoi dheireadh
Deir tú leis a thosaigh ag caint liom faoi dheireadh
Dhá bhfaighinn ligean ar bith air faoi dheireadh, scarfainn leis an mbeithíoch ar an méid a thairg sé uirthi
Agus tá sé ag dul ag pósadh faoi dheireadh!
Rinne sibh an claí faoi dheireadh, théis chomh fada agus a bhí sibh ag caint air
Briseadh é faoi dheireadh. Is fada sin ag teastáil uaidh
Má choinníonn sibh an bóthar sin seadaithe, agus gan suaimhneas ar bith a thabhairt dóibh faoi, déanfar é faoi dheireadh (sa deireadh)
b.
·
I ndeireadh na cúise (na faidhleála, na rúcála, na ngnaithí srl.); rinne sé é faoi dheireadh thiar; rinne sé é faoi dheireadh thiar thall; rinne sé é as deireadh na cúise; i ndeireadh na scríbe; as deireadh na faidhleála; as deireadh na rúcála
+–
Tháinig tú faoi dheireadh thiar nuair a chinn ort i chuile áit eile
Agus tá sé thart faoi dheireadh thiar. Dar mo choinsias, má tá féin, tá sé in am sin aige — at long last (at last — faoi dheireadh)
TUILLEADH (10) ▼
Tá rún pósta aige faoi dheireadh thiar! M'anam nach miste dhó sin ach oiread! Is fadó an lá ó dúradh gur mhac é
Thug sé dhom é faoi dheireadh thiar, agus mé i mo shiún sincín aige dhá iarraidh air leis an fhad seo
Agus bhásaigh sé faoi dheireadh thiar! Bhí aois chapall na muintire aige sin go ndéana Dia grásta air!
Rinne sé é faoi dheireadh thiar thall nuair a bhí muid sáraithe ag tuineadh leis. Má rinne féin, ní mórán slaicht a chuir sé ar a shaothar. Is mór an ghráin é. B'fhearr liom gan déanamh é anois!
Faoi dheireadh thiar thall, tháinig sé i leith go dtí mé agus dúirt sé i gcogar liom a dhul in éindí leis …
Agus d'éirigh tú as an gcaoineachán faoi dheireadh thiar thall! Dar príosta is ait a chruthaigh tú!
Tá sí bainte aige ar éigean faoi dheireadh thiar thall, ach 'sé a bhfuil ann é, 'sé sin
Is fada atá sé ag gealladh dhom, ach fuair mé í faoi dheireadh thiar thall
Tógadh é faoi dheireadh thiar thall. Nár theaga sé amach choíchin muis! Is iomaí mailís atá déanta aige ar dhaoine bochta ó thosaigh sé ag díolachán ansin.
Is beag nach bhfuil sé curtha aige faoi dheireadh thiar thall. Cí Dia muise go bhfuil sé in am sin aige
+–
Níl a fhios agam féin céard a dhéanfas sé as deireadh na cúise (i ndeireadh na cúise) — as a dheireadh; faoi dheireadh thiar thall; nuair a rachas sé ar an sciain is géire; in the last analysis.
Dhíol sé an bhó ar na chúig phunt dhéag as deireadh na cúise. Chreidim go mba mhór leis a tabhairt abhaile
TUILLEADH (5) ▼
Déarfá nach raibh sé an-líofa ag a pósadh, ach phós sé í as deireadh na cúise. Má phós a mhaisce, fuair sé spré mhór
Is beag a mheas a bhí againn air sin, ach diabhal mé go ndéanfaidh sé gníomh as deireadh na cúise
Níl fear ar bith in ann a rá céard is cor don chogadh seo as deireadh na cúise
Agus nach é S. a raibh an ceart aige as deireadh na cúise. Deile?
Má tá tú sách fadbhreathnaitheach, is follasach duit féin as deireadh na cúise, gur mise atá ag rá na fírinne
+–
Ghoin m'aire mé i ndeireadh na scríbe, ach bhí an anachain déanta — faoi dheireadh thiar; i ndeireadh na cúise
Imreoidh sé ort i ndeireadh na scríbe nó is ait a oibreos tú!
TUILLEADH (6) ▼
Ní bheidh aige ach cuid den mhagadh i ndeireadh na scríbe
M'anam go mba mise ba lú tuirse i ndeireadh na scríbe — i ndeireadh an aistir
Foighid ort go mbeidh muid ag deireadh na scríbe. Ansin tig linn a (ár) rogha rud a dhéanamh. Maidir lena dhul ag déanamh moille faoi bhealach!
I ndeireadh na scríbe, níl fear ar bith is fhearr ná an té nach gcuirfidh araoid ar cheachtar acu, ach cead acu fhéin a phlé le chéile
Feictear dhomsa, i ndeireadh na scríbe, nach bhfuil gair ag fear ar bith ar an saighdiúr. Breathnaigh ar J. Ph. Féacha a bhfuil sé a fháilt d'airgead! É féin agus a bhean agus a chuid gasúir fré chéile!
Bainfidh ceann eicínt acu amach é, má théann siad chun dlí, ach i ndeireadh na scríbe, is cuma eatarthu é. Is beag is fiú an áit nuair a bheas na dlíodóirí réidh leis
+–
Tháinig sé amach ar lom an bhóthair as deireadh na faidhleála, agus d'iarr sé fear ar bith dhá raibh ann ag troid — as deireadh na cúise
Thusa a bheas síos leis as deireadh na faidhleála, agus ní eisean
TUILLEADH (1) ▼
As deireadh na faidhleála, ba mhian leis a dhul ar láíocht, ach diabhal cos an chinn eile nach ag borradh leis an achrann a bhí sé
·
Gheobhadh sé faoi na foraí é as deireadh na rúcála murach gur dealaíodh iad — bíonn achrann nó siúite nó glacamas lámh i gceist anseo go hiondúil .i. rúcáil achrainn.
Dheamhan a fhios agamsa cé a bheadh donaithe i ndeireadh na rúcála, murach an ghrifisc sin thiar a theacht ann
5.
+–
Cé a tháinig isteach faoi dheireadh? — cé hé an duine deiridh a tháinig isteach; who came in last?
Cén áit a bhfaca tú é faoi dheireadh?
TUILLEADH (12) ▼
Céard a d'ól sibh faoi dheireadh?
Cén chruach a bhuail sé faoi dheireadh?
In ospidéal na Gaillimhe a bhí sé faoi dheireadh, ach ní raibh siad in ann aon leas a dhéanamh dhó ann
Is fhearr é ar chuma ar bith, ná an áit a raibh mise faoi dheireadh
An cléireach a raibh mise ag caint leis faoi dheireadh, ní thabharfadh sé saoradh ná séanadh dhom faoi. Thosaigh mé fhéin ag bagairt phóilíos air, ach ba in é a raibh de mhaith ann …
Níor thug mé ar an mbicycle a bhí agam faoi dheireadh ach chúig phunt. Thabharfainn scór air anois, dhá bhfaighinn air chor ar bith é
Chinn orm a fheiceáil chor ar bith an uair faoi dheireadh a raibh mé ann
An t-ualach faoi dheireadh a thug mé liom, as an gcruaich thuas a thug mé é
Ní raibh aon chaint air sin sa bpáipéar faoi dheireadh a tháinig againne
An litir faoi dheireadh a tháinig uaidh, dúirt sé go raibh sé ag déanamh mar adéarfá leis é
An madadh faoi dheireadh a bhí agam, d'imigh sé le dúchas nó diabhal eicínt, agus níor facthas ariamh é. An ceann roimhe sin mharaigh mótar é. Níl na madraí ag éirí liom
Sílim go n-athraíonn sé lóistín chuile sheachtain mórán. An lóistín faoi dheireadh a raibh sé, is beag nár cailleadh ann é leis an ocras
+–
Bhí sé anseo an lá faoi dheireadh agus mura raibh dradaireacht le fáil uaidh, ní lá go maidin é — the last day, the other day; an lá cheana
Chaith sé tamall mór ag caint leis an lá faoi dheireadh
TUILLEADH (3) ▼
Tháinig sé isteach anseo an lá faoi dheireadh, agus hé brí cén sórt caint a bhí ar siúl acu sin, tháinig buile chatha air nach ndeachaigh na daoine ag bhótáil
Ní tada é inniu ar ghualainn an lá faoi dheireadh. Sin é an lá a raibh sé spréachta!
An bhliain faoi dheireadh a raibh sé sa mbaile, ní dhearna sé tíochas ar bith. Dheamhan mórán le seachtain a chaith sé anseo sílim
6.
+–
Is mór a chuirfeas an bháisteach seo an fómhar chun deiridh — siar; gan é a bheith in alt a bhainte chomh luath agus ba cheart dó; amantaí chun donachta freisin
Bliain fhliuch a bhí inti. Beidh an t-arbhar chun deiridh — siar; deirtear ar deireadh freisin scaití
TUILLEADH (5) ▼
Ní fheicfidh tú aon fhata nua isteach i mbliana nó go gcaitear Domhnach Chrom Dubh. Chuir an sioc sin faoi Bhealtaine chun deiridh ar fad iad
Is mór atá na cnónnaí chun deiridh i mbliana: bliain thirim
Is beag an dochar dóibh a bheith chun deiridh fhéin agus gan aon scalán gréine a fháil le dhá mhí, ach scalán fánach
Diabhal mórán a chuirfeas an múr sin chun deiridh iad, mura dteaga tuilleadh.
Tá an crainnín sin go mór chun deiridh le hais a bhfuil eile acu ann. Meas tú cén chiall? Shílfeá go bhfuil sé in áit chomh cóiriúil le ceachtar acu
+–
Is mór an cur chun deiridh orm na cupla lá sin a chaith mé ar an leaba. Ba iad an dá lá móna ab fhearr an bhliain seo iad. Dhá mbaininn dhá shleán an t-am sin agus a caitheamh suas ina cora, bheadh sí tirim anois
Tá dasachaí go hard os cionn talúna, ach má tá i ndán is go dtiocfaidh glasreo ar bith seaca, is an-chur chun deiridh orthu é
TUILLEADH (4) ▼
Is diabhlaí an cur chun deiridh orm nach bhfuil an capall agam. Bheadh an fheamainn seo amuigh ar na garrantaí agam cupla uair an chloig de lá, thar is a bheith ag sceidínteacht mar seo léithe ina boirdíní asail
Ba mhór an cur chun deiridh air leis an scaradh nach raibh bara aige. Ní bheadh stró ar bith í (móin) a scaradh ansiúd le bara. Tá plás réidh ann
Is cur chun deiridh ar na daoine anseo nach bhfuil bealach portaigh acu díreach suas ón mbaile, agus gan dhá mhíle timpill a bheith orthu, mar atá
Tá tú chun deiridh leis an gcur i mbliana — níl an oiread curtha agat agus ba cheart a bheith an tráth seo
+–
Tá sé ag dul chun deiridh — ag dul ar gcúl; tá sé ag tabhairt uaidh; gan an spreacadh ag fanacht ann, nó an mhaith
Tá na fataí ag dul chun deiridh — ag feochan; na dasachaí ag sleabhcadh
TUILLEADH (7) ▼
Níl rása ar bith dhá shaol is fhearr an fear ná an darna rása, ach ó bheas sé sin bailithe aige, gabhfaidh sé chun deiridh
Tá sé in am aige a bheith ag dul chun deiridh. Nach bhfuil sé go hard os cionn an dá scór?
Is mór a chuaigh sé chun deiridh ó chonaic mise go deireanach é. Tá sé ina scairíneach ag an obair
Dheamhan ionga ná orlach ag teacht ar na hoinniúin sin amuigh. Ag dul chun deiridh atá siad, sílim
Is diabhlaí nach mbeadh biseach eicínt faoin lao beag sin agus an aire atá dhá thabhairt dó. Ach dheamhan é. 'Sé an chaoi a bhfuil sé ag dul chun deiridh
Tá mé rómhór chun deiridh anois le dhul ag comórtas le buachaill óg mar thusa, ach bhí lá ann agus ní bheadh tuilleamaí ar bith agam leat le láí ná le sleán ná le aon obair eile
Ag dul chun deiridh a bheas tú chuile lá feasta
·
Tá tú ar deireadh leis an gcoirce — chun deiridh
Tá an fómhar ar (chun) deireadh i mbliana
deireadh in iontrálacha eile (50+)
→
faitíos
B'fhada a chaith sí idir fonn agus faitíos, ach chuaigh ag an bhfonn ar an bhfaitíos uirthi sa deireadh, agus m'anam ón diabhal go ndeachaigh sí ag an damhsa. Tháinig an t-athair i lár an mheán oíche thall agus fás fuinseoige aige, agus thosaigh sé ag gleadhradh an dorais leis …
Níl garraí ag gabháil leis nach ag baint farasbarr donacht dhá chéile atá. Diabhal mé go bhfuil roinn thalúna ansin thiar aige agus nach mbeadh sé inrásta agat a siúl, tá sí chomh hachrannach sin. Is beag nár bascadh mé an lá faoi dheireadh inti agus mé ag briseadh trasna go dtí an bóithrín thiar.
Chonaic mé ag dul Gaillimh í an lá faoi dheireadh agus feadhnach bainne aici i gcarr asail — ancard nó coire
+
→
fearacht
M'anam nach é fearacht cheana é, má bheirimse ort ann aríst, nach ngabhfaidh sé chomh saor leat agus a chuaigh sé an uair dheiridh — lig mé uaim réidh go leor thú an uair cheana, ach ní hamhlaidh a bheas sé aríst
TUILLEADH (2) ▼
Dar sliabh, ní hé fearacht an lá faoi dheireadh é, má thosaíonn tú ormsa aríst, go mbeidh scéal agat air. Ara nach thú an nathaíodóir againn! Ag ceapadh go n-éistfeadh duine ar bith leat!
Chuala mé go raibh sé leis an gcailín aimsire a dhíbirt ach a bhfaigheadh na gasúir scoile scíth. A fhearacht siúd, ba bheag a theastaigh sí uaidh ó thús deireadh go tosaigh murach a chuid ealaíne. Nach raibh a ndóthain acu fhéin ann, má bhí fonn oibre orthu
→
fear
Fearfaidh mise do chomaoin ort fós. Ná bíodh faitíos ort. Ní hé deireadh an tsaoil é a dhuine chroí! — cúiteoidh mé do chomaoin leat; ní hé amháin go gcúiteoidh mé do chomaoin leat, ach cuirfidh mé ina cheann, agus is fhearrde thú é uaidh sin amach
→
fearúint
Beidh sé ag fearúint mar seo go dté an ghealach amach. Ba chóir go mbeadh sí i ndáil le caite. Tá sí ar an gceathrú dheiridh, dar liom féin.
Chuaigh an feithideach is aistí dhár leag mé súil ariamh air isteach faoi bhruach in íochtar Gharraí an Chladaigh an lá faoi dheireadh. Péist a bhí ann agus feirí siar uileag air. Bhí sé fad crobh na láimhe. Thíos leis an ngaineamh rua a thaithíos sé, pé ar bith cén sórt feithideach é
+
→
fios
Níl a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh — ag roinnt ruda; b'fhéidir nach é an té a gheobhadh an deireadh a bheadh "ar deireadh"
TUILLEADH (1) ▼
Seol leat. Roinn amach orthu é. Beidh mise luath go leor. Níl a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh
Bhí mé uair ag fanacht le fear fobhairne a chuirfeadh an churach siar a chúnamh dhom, ach diabhal duine a bhí ag teacht. 'Buailfidh mé fhéin faoi,' adeirimse faoi dheireadh agus faoi dhó. 'Rinne mé cheana é gan fear fobhairne ar bith.' Ach m'anam má rinne nárbh é an lá sin é. Dhá mbeadh breith ar m'aiféala agamsa agus mé leath cuain choinneoinn stuaim ar an bhfoighid, agus ní chorróinn as an áit a raibh mé. Bhí farraige ghártha ann agus an sruth i m'aghaidh
→
focal
Deir tú leis an lá faoi dheireadh a thosaigh ag tabhairt cor na bhfocal don mháistir. Nach mór an éisteacht a bhí ag an máistir leis nár thosaigh dhá ghreasáil. Dheamhan greasáil muis. 'Sé an chaoi ar thosaigh sé ag gáirí
→
foilsigh
B'fhada a rith an scabhaitéireacht leis, ach d'fhoilsigh Dia é féin air sa deireadh. 'Sé Dia an fear is fhearr ina dhiaidh sin
Bhí sé chomh maith dom a bheith caite amach i bpoll an tslogaide ansin amuigh ar scáth a bhfuair mé de fhreagairt. Dheamhan a shúil. Tháinig mac siobháin faoi dheireadh. Dúirt mé liom féin ansin go raibh sé in am a bheith ag gliondáil as
→
froigisí
Ní iarrfadh sé go deo ach ag deismínteacht timpeall tí mar sin. Tá sé an-stuama ceart go leor, ach caitheann sé a shaol ag cipiléireacht agus ag déanamh rudaí nach mbíonn call ar bith leo. Rinne sé teach nua cupla bliain ó shin agus chuir sé an oiread freigisí istigh ann agus nach raibh an oiread áite fágtha aige ann sa deireadh agus go suífeadh sé síos! B'éigean dó tosaí dhá mbriseadh agus dhá gcaitheamh amach aríst ar ais
→
frídeoir
Is beag é do mheas ar an bhfrídeoir, ach deirimse leat gurb in é an gnaithíoch. Murach é sin is fadó ariamh an lá a bheidís de dhroim tí. Maidir le bheith i gcleithiúnas an mhac is sine! Bheidís ar deireadh muis! Dheamhan déantús maitheasa ar bith ansin!
+
→
fág ar
Rud ar bith atá ar a fhágáil sin beidh sé ar deireadh — rud ar bith a fhágtar faoi, beidh sé gan déanamh, nó déanfaidh sé siléig ann, nó ní chuirfidh sé aon bharainn déanta air srl.
TUILLEADH (6) ▼
Más ar t'fhágáilse a bheas sé, tá faitíos orm go mbeidh sé ar deireadh
Tá mo dhíol agamsa. Seachain a bhfágfá thú fhéin ar deireadh
Mo choinsias ní fhágfaidh sé siúd é fhéin ar deireadh hé brí cé eile a bheas siar leis
An té a chruthaigh neamh agus talamh níor fhága sé é fhéin ar deireadh
D'fhága an misinéara i gcionn an phoitín sa gcúlteach é an lá sin. Thar éis an aifrinn thug siad amach é nó gur chur siad thrí lasadh é. Ach bhí mo dhuine ar meisce lá arna mhárach. Nuair a fiafraíodh dhe cá bhfuair sé é, séard adúirt sé: 'an té a chruthaigh neamh agus talamh níor fhága sé é fhéin ar deireadh.' Ba in é an fear agat le fágáil i gcionn poitín!
D'fhága tú mise ar deireadh — níor thug tú mo chion nó mo dhóthain dom
→
fág gan
Más leat airgead a dhéanamh, breá nach suas ar na portaigh a théas tú agus neart móna a bhaint. Is somhaoiní dhuit í ná na faochain agus ná an carraigín sin. Agus is lú anró í as deireadh na cúise. 'Sé an chaoi a bhfuil sé agatsa: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur
→
fáinne
Bhíodh sé ag glaomaireacht agus ag gearradh fáinní soir anseo ag iarraidh achrainn, ach fuair sé lán a chruite dhó (dhe) faoi dheireadh
+
→
féar
Ná lig na beithígh isteach ansin go tús féir i ndeireadh an earraigh
TUILLEADH (1) ▼
Ara ná géill do J. Tá sé sin chomh bréagach leis an bhfear adúirt go bhfaca sé an féar ag fás. Nár dhúirt sé liom fhéin an lá faoi dheireadh gurb é an áit a bhfuil an mac ag obair anois ag déanamh céibheannaí i nDúiche Sheoigheach. Diabhal mé gur chreid mé é, agus go ndeachaigh mé dhá inseacht sa mbaile aríst. Rinne siad ball séire dhíom. Céibheannaí i nDúiche Sheoigheach!
→
calm
Tá tú i ndeireadh cailm, déarfainn. Feicim an seol mór ag líonadh — tá an calm caite, arae feicim soinneán gaoithe ag teacht faoin seol mór
Níor facthas a leithide d'aimsir ó rugadh an chéad fhear. Agus mura bhfuil ag Dia, ní tús ná deireadh dhi. Tá an camán luatha chomh gártha sa tine anocht agus a bhí sé oíche ar bith le seachtain.
Chuaigh fear thart anseo an bhliain cheana agus é gléasta mar a bheadh tincéara ann. Ar a chaomhúint a bhí sé i ngeall ar bhean bhocht eicínt a robáil agus a mharú thart síos. Dheamhan duine beo nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheireadh agus cuireadh príosúntacht lena ló air. Má cuireadh fhéin, ba mhaith an oidhe sin air, ná ar aon duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.
→
caothach
M'anam muise, mura bhfuil ag a chuid beithíoch seasc ach a ndéanann siad de thiomsacht ar na caothachaí siúd nach sú salúin i mbéal bulláin dóibh é. Bó ar bith — seasc nó eile — nach bhfuil ag fáil farae ar an aimsir seo, beidh sí ar deireadh.
→
carcair
Tá carcaireacha draighin ann agus is maith an dícheall do dhuine a bhealach a dhéanamh thríothub chor ar bith. Casadh i dtreascairt ann mé an oíche faoi dheireadh agus níor fhága na sceacha liobar leathair ar aon láimh liom.
Giorróidh an carraeireacht leis as a dheireadh. Is olc é tuaradh na maidne a mhic ó, go mór mhór ag seanfhear dona atá ag tarraingt ar na trí scóir.
→
ceal 1
Déarfaidh mise suas leis an smut aige gurb é fhéin is ciontaí ó thús deireadh go tosaigh, agus déanadh sé a rogha ceal di más breá leis.
Má tá sé ag fáil cinnireachta chomh maith sin, is mór an t-ionadh nach mbeadh slacht a chodach air. Ina leaba sin, is geall le leath deiridh cait an giall atá air.
Chaith sé an oíche ag cipiléireacht chainte ansin ar an teallach nó gur dhúirt mé fhéin faoi dheireadh agus faoi dhó (dheoidh) go raibh sé in am codlata. D'imigh sé ansin ar éigean.
→
cleite
Níor iarr duine ar bith ort do chleite a chur sa gcaint. Eadrainn fhéin a bhí sé ó thús deireadh go tosaigh.
Mharaigh mé céirseach agus sacán d'aon iarraidh amháin an oíche faoi dheireadh a raibh mé ag coinnleoireacht.
+
→
comaoin
B'fhéidir go ndéanfainn an oiread de chomaoin duit uair eicínt. Ní hé deireadh an tsaoil é, a dhuine chóir.
TUILLEADH (3) ▼
Chreidim gur tugadh comaoin a láimhe dhó aréir. Tuilleadh ghéar den diabhal aige anois. Is fada sin ag teastáil uaidh, ach fuair sé an fear a thug dhó é faoi dheireadh.
B'fhearr dhuit gan a bheith buailteach nó gheobhaidh tú an té a thabharfas comaoin do láimhe dhuit as a dheireadh. Níl buille ar bith chomh maith leis an mbuille réidh.
Dhá mbeadh sé ina shagart faoi chéad, níor chomaoin dó gan beannú dhomsa. Ba mhinic a bheadh a mháthair ar deireadh murach mise, ach ní móide go bhfuil a fhios aigesean sin.
Más i ngan fhios nó i gcomhfhios é, tá sé ag caitheamh tobac. Tá a fhios agamsa an méid sin ar chaoi ar bith, arae b'éigean dom cion leathunsa a thabhairt dó an lá faoi dheireadh.
→
cora
Tháinig cora fhaithniúchaí ar mo láimh anseo an bhliain cheana agus chaith siad an tsíoraíocht gan a dhul ar gcúl. Bhearr mé an barr díobh faoi dheireadh le siosúr.
→
corradh
Dar m'ainín gur shíl mé go raibh sé corradh ar chéad bliain ó bhí Oíche na Stoirme Móire ann nó gur chuala mé na gasúir ag léamh as an bpáipéar an oíche faoi dheireadh nach mbeidh sí céad bliain go dtí i mbliana, anois. Cothrom Oíche Chinn an Dá Lá Dhéag a bhí sí.
Ceadh nach bhfuil aon chosúlacht air ach mar sin? Shíl mé go raibh sé ag dul ag pósadh bog te an lá faoi dheireadh.