→
do 1
dúinn (50+)
Agus le farasbarr a chur ar an gcomaoin chuir sé fios amach go dtí teach comharsan eicínt ar a inín nó go gcasfadh sí ceol dúinn — i dteannta bí agus deoch a thabhairt dúinn
→
feart
A Dhia na bhfeart go dtuga tú fóirithint dúinn agus do chuile chréatúr eile a bhfuil an t-anó air!
Cá bhfios dúinne go bhfuil tada ann (siógaí nó taibhsí). Ach bíonn an chosúlacht ann ina dhiaidh sin.
→
cuideáin
hÁiríodh cuideáin muid i ngeall ar an nGaeilge. Murach sin ní thabharfaí aon tsuntas dúinn ach an oiread le aon duine.
+
→
baile
Ní i bhfad ó bhaile a bhí muide, dhá mbeadh fonn air cuireadh a thabhairt dúinn.
TUILLEADH (1) ▼
B'éigean dúinn é a choinneáil sa mbaile ón scoil inniu i ngeall ar an gcruóig.
→
coiric
Is minic a bhí braon sa gcoiricín againn fhéin agus b'éigean dúinn é a iompar. I nDomhnach is dathúil an scéal é má fhéadann duine tosaí ag briseadh agus ag réabadh chuile uair a n-ólfaidh sé cupla pionta pórtair!
→
crámhar
B'fhearr dúinn fanacht scaithín eile go bhfeice muid linn. 'Sé mo mheas go righneoidh an lá as an gcramhar sin ina dhiaidh sin, ach foighid a bheith againn tamaillín!
→
agair
Murar agraigh Dia an éagóir a rinne sé ar bhaintreachaí agus ar dhílleachtaí airsean, is aoibhinn dúinne!
→
buille
Is iomaí splíontaíocht a thug na Gaill dúinn, ach d'fhan buille sa mbéim ionainn dhá mbuíochas, agus fanfaidh le cúnamh Dé má chuireann muid fhéin le chéile.
→
airigh
Ní aireofá lá a thabhairt dúinn anois le na fataí ó tharla an cur réidh agat fhéin — ní chuirfeadh sé aon cheo as duit anois lá oibre a thabhairt dúinn ag cur na bhfataí ós rud é go bhfuil siad curtha agat fhéin.
+
→
anachain
Nár thé sé in anachain dúinn!; nár lige Dia go dtiocfadh sé in anachain dúinn! (adéarfaí faoi rud eicínt a dhéanfadh duine eicínt den teaghlach nó den chlann agus nach mbeadh a fhios an chun maitheasa nó chun donachta a rachadh sé)
TUILLEADH (4) ▼
Nár thuga Dia feoil anachain dúinn (fc. síos tuilleadh)
Nár fheice Dia feoil anachain againn; nár thuga Dia feoil anachain dúinn (adéarfaí dá mbeadh duine ag cur a chosa uaidh ag iarraidh feola, agus go háirid dá dtiomnaíodh sé an fheoil. Déarfaí freisin é nuair a chaillfí beithíoch nó muc ar an gcomharsa)
Seán: Ag an diabhal go raibh sibh nach bhfuair ruainne feola le aghaidh an dinnéar (cén mí-ádh a bhí oraibh srl. tuige sa mí-ádh nach bhfuair sibh srl.); An Mháthair: Nár thuga Dia feoil anachain dúinn! (.i. nár chailltear beithíoch ná muc dár gcuid!)
D'éirigh a gceart dúinn, ní ag comhaireamh na hanachain é — bhain ár ndíol bris nó lear dúinn, ní ceasacht ar Dhia é (a = ar = ár, aidiacht sealbhach. Ní cloistear ach an a i gCois fharraige)
→
aoibhinn
Mura n-agraí Dia a pheacaí airsean, is aoibhinn dúinne — mura gcuire Dia peiriachaí airsean, rachaidh muide go flaithis
Ag feamnú a ghabhfas mé amárach faoina bheith slán dúinn. Tá díol lae ar bruach agam, agus leasóidh mé an garraí sin thoir as láimh
+
→
feoil
Nár thuga Dia feoil anachain dúinn! — nuair a bheadh beathach ar a chailleadh nó tinn, nó nuair a bheifí ag trácht ar fheoil, nó daoine a bheith ag stróiceadh ag iarraidh feola
TUILLEADH (1) ▼
Níl a fhios ag aon duine cáide go stopa an rationáil seo. Beidh fiannaíocht air. Dheamhan é nó go bhfairsingí rudaí thar cionn aríst. Más fíor go bhfuil muintir ná dtíreannaí amach ag fáil bháis leis an ocras … Ní cás dúinn é anseo, agus greim ar bith a fháil
Má tá a fhios agat é, ná bí ag fosaíocht leis ach inis amach dúinn é, gan frapa gan taca
Bíonn sí ag frithgháire mar sin i gcónaí. Is mór an slacht léithe é, dar léithe fhéin. Cén dochar? Ní bhaineann sí dúinn
Mura bhfeice muid dhá drocháisc muis choíchin, ach an sceamhínteacht bheag sin a bhí air an oíche cheana, ní cás dúinn é. Déarfaidís gur anglóir ceart é ar a mheisce. M'anam go raibh sé bogtha go maith an oíche sin, ach dheamhan thairis sin de dhochar a bhí ann ach cead cainte a thabhairt dó. Ar ndóigh ní móide gur beag dhúinn a thúisce!
→
faillí
Bhí fios na faille ag J. ach sin rud nach raibh ag ceachtar againne. Ní inseodh sé dhúinn go raibh an dream thiar ag faire orainn le dual na droinne a bhualadh orainn. Níorbh fhearr le J. cleas dúinn
→
fia
Séard a bhí le déanamh leis an asal sin luí fia a chur air in éindí. Tá na daoine thar bharr a gcéille aige. Is maith an dícheall dúinn a choinneáil cuibhrithe, dá mbeadh gan tada eile a bheith ar ar n-aire. Cuir sa gcró é, agus fáisc air nó go dtite sé as a sheasamh leis an ocras
+
→
fill
Tá sé chomh mhaith dúinn filliúint abhaile (filleadh: tá an dá ainm briathartha ann)
TUILLEADH (1) ▼
Deir tú go mbeidh tú ag filliúint chun an bhaile mhóir amárach faoina bheith slán duit, agus dúinn thrína chéile
D'fhreastail siad don teach seo nuair a bhí an t-anó ann agus sé an rud is lú dúinne anois an chomaoin a chúiteamh leo.
Níor mhór dúinn a raibh againn. Dhá mbeadh agus a oiread eile, ní bheadh deoir ar bith d'fhuílleach
→
dairt
Ó thosaigh corrdhairt dhá chaitheamh leis thug sé cúl dúinn ar fad. Níor thaobhaigh sé an teach le tuilleadh agus ráithe. Is beag le beannú dhom a dhéanas sé anois. Ní ligfeadh sé isteach ina cheann chor ar bith nach mise a chuir suas le na scorachaí a dhul ag caitheamh dairteachaí leis
Chaitheadh muid a dhul amach leis an réalt ar maidin ag baint fhataí san am a raibh muid ar aimsir tigh Sh. Diabhal smid bhréige sa méid sin. Is minic a bhí muid amuigh agus nach (nár) léir dúinn an láí. Agus dhá mbeifeá ag déanamh airneán domhain an oíche roimhe, nó amuigh ag ceol, chaithfeá an mhaidin ag cuimilt sramaí de do shúile, arae bheifeá in do dhall dúda le codladh. D'imigh an saol sin — míle buíochas le Dia
→
dall 3
Deir tú go bhfuil sé ionann is dall. Muise dalladh gan aon léas air agus dalladh Oisín ina dhiaidh sin, gan dochar ná díobháil dúinne. Ná raibh dall ach é sin
→
danra
Tá an fheamainn dubh atá againne in áit chomh danra agus a chonaic tú ariamh: thíos ar chúla an charracáin. Bealach chomh haistreánach é agus atá sa gcladach, ach níor chás dúinn é murach chomh hachrannach agus atá an roinn féin: clochair agus clocha gránna ar fad í. Dhá mbeadh crann ní ba mheasa ann, is againn a thitfeadh sé, ach beidh athroinnt ar an gcladach an bhliain seo chugainn le cúnamh Dé
Cuirim léan agus deacair orthu agus scéal fada ar an anró acu, agus ná raibh aon duine acu ar an gcomhaireamh ceann bliain ó inniu gan dochar gan díobháil dúinne!
+
→
deachma
Tá an garraí curtha anois go dtí an cúinnín sin. Ara fágfaidh muid ag an deachma é sin. Ní fiú dúinn a dhul dár mearú féin leis, scáth a mbeidh de shochar air — fágtar cúinní beaga scaití i ngarrantaí cuir, i ngeall ar a bheith ró-aistreánach, nó iad a bheith ionann is dochurtha de bharr cloch nó a leithéid. Nó d'fhágfaí cúilíní i ngarrantaí cheal leasaithe scaití agus déarfaí an rud céanna leo
TUILLEADH (2) ▼
Fág ag an deachma é sin. Ní fiú an tairbhe an trioblóid. Thiocfá ag mianadóireacht ansin ar feadh an lae agus ní bheadh tada déanta agat ann ina dhiaidh sin. B'fhearr dúinn go fada a ndúthracht a chaitheamh le rud eicínt a mbeidh tairbhe eicínt dhá bharr ná sa tseanghráinseach shalach sin
D'fhan riar beag in mo dhiaidh. Chinn orm í a bhailiú ar fad (a bheith in ann a cur san ualach). Níl inti ach cunús ar aon chor. Má ghním mallach eile di, ní bheidh mé ach ag cur anró orm féin, mar ní choinneoidh na gadracha maoil sa maoil í. Nach fearr dúinn a fágáil ansiúd ag an deachma. Caithfidh an dul amú rud eicínt a fháil
→
dealaigh
Níor dhealaigh na diabhail de dhaitheachaí seo liom fós. Tá an tseachtain saothraithe go maith agam [...]éid a shliocht orthu: tabharfaidh mise gaoth bhoird amach dóibh Dia Sathairn seo chugainn faoina bheith slán dúinn