Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: mall

→ fearacht

Deir siad go bhfuil sé leis an leoraí a dhíol aríst. A fhearacht siúd, ba bheag an ghnaithe a bhí aige dhó luath ná mall

→ fios

Ní bhfuair mise fios rúin ná soiscéil ar an troid luath ná mall. Tusa an chéad duine a chaintigh liom uirthi

+

→ foilsigh

Foilsíonn Dia an drochní i gcónaí dhá fhada go dtí é. Deir siad go bhfuil muilte Dé mall ach go meileann siad mín … Féacha an fear sin thiar. Mharaigh sé comrádaí leis ar an sliabh. Dheamhan a fhios agam ar mharaigh nós murar mharaigh — diúltaímid dhó — ach go raibh sé ráite leis. Nach maith a tháinig sé sa saol gur tharlaigh an cleas céanna dhá mhac fhéin. Thug an t-athair an eang leis. Ar an mac a hídíodh é

TUILLEADH (2) ▼

Nár lige Dia go bhfearfadh sé a chionta air. Tá an rud thart anois, agus níl muid ag guí an oilc dó, théis a ndearna sé orainn. Ach foilseeoidh Dia an chréatúlacht luath nó mall

Ná bacaidh léithe. Ligidh di. Fágaidh ag Dia í. Foilseoidh Dia é fhéin uirthi. Más mall, is trom í díoltas Dé adeir siad

→ freagair

Rinne siad leathchuma ar an dá sheandíthriúch a bhí ansin agus féacha fhéin gur fhreagair Dia orthu é dhá fhada dhá ndeachaigh sé. Tá muilte Dé mall, adeir siad, ach meileann siad go mín

→ fáir

Scríobhadh aige (chuige) tá mí ó shin, ach níor frítheadh fáir ná freagra uaidh ó shin. Murach gur anó eicínt atá air scríobhfadh sé feasta. Ní raibh an oiread seo moille ariamh air

→ fálach

Socraigh an clog sin anois go siúráilte ar fhaitíos nach n-aireodh muid éirí le fálach thuas ar bith. Ba bheag nach raibh mé mall ag an aifreann Dé Domhnaigh seo caite — sleamchúis; go gcodlódh muid thar an am

→ cleite

Tuilleadh ghéar den mhí-ádh aige! Is beag a hiarradh air a chleite a chur ann, luath ná mall, murach é a bheith cunórach é fhéin.

→ céithireacht

Nach mór an t-ionadh nach scarfadh an chéithireacht leis luath ná mall.

+

→ bealach

Is maith a rinne tú cead a bhealaigh a ligean leis. Ní raibh gnaithe ar bith agat ag coinneáil moille air.

TUILLEADH (1) ▼

Ní raibh aon lá ariamh, nach raibh sé as bealach le daoine bochta. Scrios sé iad, ach dheamhan mórán dhá bharr aige fhéin anois théis an tsaoil. Tá muileann Dé mall, ach meileann sé go mín.

→ créatúlacht

Má rinne sé an chréatúlacht, foilseoidh Dia é fhéin air luath nó mall.

→ críoch

Is olc an chríoch a bheas air sin fós, tús na breithe ag Mac Dé. Dheamhan duine dhá ndéanfaidh an éagóir nach bhfoilseoidh Dia é fhéin air, luath nó mall — is olc an deireadh a bheas aige sin fós (gheobha sé anbhás, bás le drochthinneas, déanfaidh sé dubhní air fhéin, tabharfaidh sé droch-chor dó fhéin, beidh an anachain ar a thí, go ngiorraí sí leis srl.), ach níl muide ag dul i mbarr a bhreithiúnas ar Dhia. Nár lige Dia go rachadh! An té a ghníos éagóir, titeann díoltas Dé air más fad gearr go dtí é.

→ beo 1

Más leat breith beo air, níl nóiméad moille le déanamh agat. Tá sé ar a chailleadh ó mhaidin inniu.

→ aibigh

Tá an eorna mall ag aibiú i mbliana, arae is beag an ghrian a fuair sí

→ buail suas

Is suarach an t-ionadh é a bheith buailte suas agus a bhfuair sé de fhliuchán agus de chruatan ariamh. An té a gheobhas an fliuchán tiocfaidh sé roimhe uair eicínt, luath nó mall.

→ buail

Chuaigh sé dhá hiarraidh (ag iarraidh mná) ach b'éigean dó bóthar a bhualadh aríst gan mórán moille — ní raibh le fáil aige ach bóthar agus bonnaíochaí

→ buille

Mura bhfana sé as mo bhealach, tabharfaidh mé buille na speirthe dó, luath nó mall.

→ ainm

Níor chuir sé isteach a ainm ar an 'dole' luath ná mall — níor éiligh sé an dole chor ar bith aon uair

→ aire

Bhí fuíoll slaghdáin air agus níor thug sé aon aire dhó fhéin gur buaileadh síos in athuair é. Bhí sé mall aige ansin (aire a thabhairt dó fhéin)

→ foighid

Is iontas é nach n-agródh Dia orthu é agus a bhfuil siad a dhéanamh de chréatúlacht, ach is tuar feirge foighid Dé. Tá muiltí Dé mall ach meileann siad go mín

→ fuasaoid

Níor fhuasaoid sé go raibh sé mall aige

→ feasta

Ba cheart go mbeadh an béilí réidh feastain. Ní fhéadfadh mórán eile moille a bheith air

→ daba

Bhí an-tóir aige ariamh fhéin ar an daba, ach ba bheag nár chuir sé a shúil thar a chuid inniu. Bhí a dhá shúil iontaithe ina cheann. Murach gur éirigh Dia leis an cnáimh a chur aniar, ní raibh an nóiméad féin moille air go mbeadh sé tachta

+

→ deachma

Má fhaigheann tusa fliuchán agus amlú íocfaidh tú deachma na sláinte luath nó mall. Bí chomh siúráilte dhó (dhe) sin agus atá grian ar aer.

TUILLEADH (1) ▼

Anois atá sé ag íoc deachma na sláinte. Thug sé sin drochthónáiste dhó fhéin as a óige, agus ní fhéadfadh sé rith leis. Chaithfeadh sé a dhul roimhe uair eicínt. Dheamhan fear dhá bhfaighidh an tónáiste nach bhfágfaidh sí a shéala air luath nó mall. Is olc an rud í an chois fhliuch, agus an ghail bhruite as do chuid éadaigh thuas ar do chraiceann. Ba in é a fhaisean sin muis. Ní bheadh géilliúint ar bith aige d'athrú éadaigh ná stocaí. 'Sé an chaoi a dtosódh sé ag flithmhagadh fút faoi. 'Níl siad ag cur tada asam dhom,' adéarfadh sé. Ar ndóigh bhí an scéal sin ceart go leor, go dtí leis an aimsir. Sin é an buille

→ deifir

"Mhall Dia an deifir" (seanfhocal, fc. mall)

+

→ deireadh 1

Sin é an deireadh a bhí ag a leithead ariamh. Má tá muiltí Dé mall, meileann siad go mín

TUILLEADH (2) ▼

Deir sibhse gur i ndeireadh na bliana a rugadh mise, ach deirimse nach bhfuil a fhios cé is fhearr a thús ná a dheireadh. Má tá mé mall féin, is minic freisin a rug cú mhall ar a cuid, agus ní bhíonn de chailleadh ar dheireadh an mhála féin

Foighid ort go mbeidh muid ag deireadh na scríbe. Ansin tig linn a (ár) rogha rud a dhéanamh. Maidir lena dhul ag déanamh moille faoi bhealach!

→ deoladh

Tabhair deoladh beag le n-ithe don ghasúr sin agus scaoil ina bhealach é. Cén mhaith a bheith ag coinneáil moille air má tá siad ag súil leis sa mbaile

+

→ diaidh

Ní raibh a fhios agam é go dtí ina dhiaidh sin. Bhí sé buille mall ansin — tar éis sin; tar éis an ruda

TUILLEADH (3) ▼

B'aisteach an rud é sin, nárbh aisteach. Deir sé gur chuala sé an choisméig ina dhiaidh aniar aníos ar feadh an bhóithrín uilig. Sheas sé míle uair, agus sheasadh an choisméig freisin. Chinn air duine ná deoraí a fheiceáil luath nó mall

Tá sé mall agat anois fios a bheith agat céard a bhí agat a dhéanamh, agus an rud déanta. B'fhearr dhuit breathnú amháin romhat an uair sin, ná dhá bhreathnú in do dhiaidh anois

Tá sé mall acu anois a dhul ina dhiaidh air, agus é dhá bhliain ann. Dhá dtapaídís é nuair a tháinig sé isteach sa ngabháltas i dtosach, b'fhéidir go n-éireodh leo a chur as amach, ach an rud a théas i bhfad, mar adeir an seanfhocal, téann sé i righneadas

→ dlisteanach

Más airgead dlisteanach é, tá cead aige a rogha rud a dhéanamh leis, ach más airgead mailíseach é, b'fhearr dhó báite sa bpoll is doimhne sa bhfarraige é. Agróidh Dia ar fhear na mailíse é luath nó mall

→ doicheall

Deir sé nach gcuirfeadh sé a chois chlí ná dheas isteach thar an tairsigh aríst go deo acu leis an doicheall a bhí acu roimhe Dé Domhnaigh seo caite. Is beag nár dhúirt siad leis go mb'fhearr leo go bhfanfadh sé uathu. Ní dhearna sé dhá mhionóid moille ann gur ghlan sé leis gan greim gan blogam

→ doirb 1

Má tá sí líonta, ní doirb a ghlac sí. Níl doirb ag gabháil le na garrantaí siúd agus ní raibh ariamh. Rud eicínt eile atá uirthi. Téadh sé faoi dhéint dhochtúr na mbeithíoch agus ná ligeadh sé chun moille é ach an oiread

→ domhain 1

Bhí mé amuigh i ndomhain an criathraigh uileag nuair a ghoin m'aire mé. Ach bhí sé mall agam an uair sin a theacht ar ais — amuigh i lár an chriathraigh; i bhfad amach ar an gcriathrach

→ drad

Is beag a bhéarfadh orm a rá suas lena drad gurb ise ba ciontaí luath agus mall. Déarfadh freisin, má chaintíonn sé dubh ná dath faoi

→ driopás

Cén sórt driopás atá ort. Mhall Dia an deifir, adeir siad. Glac go réidh thú féin. Beidh móin ann i ndiaidh ár mbáis!

→ dromán

Bhain sé canta as bairille agus d'áitigh sé dhá rúscadh leis aniar ar an dromán. Dheamhan fuaim dhá raibh sé a bhaint as an dromán aige nach gcloisfeá in iar na tuatha. Tá ceart aige ar chuma ar bith, learsachaí (léasrachaí) a bheith ar an droim aige anocht. Dheamhan focal aranta adúirt sé leis théise sin, ach é a thabhairt dhá shiúl ar an dá luath is a bhfuair sé é féin ar an mbóthar. Ghlac mé trua dhó, arae ní raibh láimh ná cois aige sin sa millteanas luath ná mall

→ druid 2

Tá an posta ar ghort an bhaile anois. Nach in é ceathrú don dó é! Níor cheart dó faice moille a bheith anois air

→ déan le

Tuilleadh diabhail agus dúin (deamhain) anois acu! 'Sé a dhéanamh leo é. Tá sé ag teacht ar ais ar a méis féin anois acu. Bíonn cothromacan síne na huaire ann adeir siad. Má ghníonn duine an éagóir, agróidh Dia air é luath nó mall

→ déan 1

Is mall uaidh an seol a ardú. Tógann sé cosamar uair an chloig air seol a bheith déanta aige. Ach is beag a thaitneodh sé leis aon locht a fháil air ina dhiaidh sin. M'anam gurb é atá anglánta

+

→ díoltas

Is mall, ach is trom é díoltas Dé (seanfhocal) — muilte Dé, meileann siad mall, ach go mín

TUILLEADH (1) ▼

Ar chuala tú ariamh é: díoltas Dé, bíonn sé mall ach bíonn sé trom. 'Sé a thuar siad dóibh féin ar aon chor, ní ag tabhairt bhreithe orthu é — nár lige Dia go mba ea. Ní hé leathchóir Dé anois an bhail sin a bheith orthu, agus an dícheannadh a rinne siad féin ar an tseanlánúin a bhí ansin rúb (rompub)

→ díon 1

'Sé an chaoi a bhfuil na bróga atá amuigh anois, níl díon ar bith iontu nó go gcaithe tú na boinn go grinneall i dtosach, agus ní mórán moille é sin ar dhuine. Níl le déanamh ansin agat má tá na huachtair réasúnta chor ar bith, ach péire tosaigh a bhualadh orthu thú féin agus b'fhéidir go dtabharfaidís caitheamh eicínt uathu ansin. Scéal cinnte ar chaoi ar bith gur mó an teolaíocht a bheas iontu ná ar an gcéad iarraidh

→ díth

A, níl aon mhaith a bheith ag caint. Díth céille a bhain an mhéir de Mhurchadh. Dhá dteagadh sé sin suas ar chomhairle duine ar bith a bhí ar mhaithe leis, ní thaobhódh sé an áit sin luath nó mall. Ach mo léan géar. Bhí sé míchomhairleach chuile lá ariamh

mall (50+)