Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
daoithiúil
aidiacht
h soiléir lár-focail sa bhfocal seo, cé gur de thréathra Ghaeilge Chois Fharraige — an t-aon áit ar chuala mé é — gan aon h idir ghuthaí a choinneáil
danra, mí-oibleagáideach, dúnárasach, gan a bheith foscailteach ná bronntach. Mar atá sé i gcaint anois, ní churlishunhospitable amach is amach é, cé go bhfuil an dá thréith sin i gceist ann. Tá sé gar go leor go danra freisin. An fear danra cuir i gcás, chuirfeadh sé a mhargadh go bun an amhgair agus níorbh fhéidir ceannacht uaidh, bheadh sé chomh líofa sin an phínn is airde a bhaint amach. Ach an fear daoithiúil, 'sé an chaoi nach ndéanfadh sé margadh ar bith leat, dhá bhfeiceadh sé go raibh spéis rómhór agat sa rud a bhí sé a dhíol. Bheadh sé scanraithe go ndéanfadh sé leas duit, nó go ligfeadh sé féin uaidh é róbhog
+
Is daoithiúil an duine é. D'iarr mé ceap air an lá faoi dheireadh, le tosach a chur ar mo bhróig, agus dúirt sé nach raibh aon cheap aige, ainneoin go raibh mé ag breathnú air istigh faoin drisiúr le mo dhá shúil an pointe céanna. Faitíos go leasódh sé tada fúm: sin é an fáth nach dtabharfadh sé dhom é. Thairgfeadh sé do dhuine é nuair nach dteastódh sé chor ar bith uaidh
Baol air siúd a bhodóigín a dhíol leat. Ar an dá luath is a bhfaca sé go raibh tú líofa ag (chuig) a ceannacht, ní ligfeadh sé lag labhartha as na aon phunt dhéag í. Ag iarraidh thú a chur uaithi a bhí sé an uair sin. Ba mhór leis duit í pé ar bith cén t-airgead a thiocfá léithe. Tá sé chomh daoithiúil le aon duine a chonaic mé ariamh
TUILLEADH (4) ▼
B'fhéidir go bhfuil leabhra acu, ach mo choinsias má tá, ní le t'aghaidhse ná le aghaidh aon duine eile iad. Níl sé cruthaithe ar an talamh inniu an té a thabharfas ceann de na leabhra sin amach an doras. Daoine daoithiúla mar sin iad faoin rud atá acu. Ba deas ba mhian leo an rud a bheadh ag duine eile a fháil iad féin muis. Ach tá rud le déanamh leo: cor in aghaidh an choir agus cam in aghaidh an chaim a thabhairt dóibh
Déarfadh sé go maith anseo é, ach cuirfidh mé geall leat nach n-abróidh sé in mo láthairse é. Ní abróidh a mhaisce, mar tá faitíos air go dtógfainn é. Sin é a bhfuil aige, Laoi na Mná Móire, agus tá sé chomh práinneach as sin agus a bheadh cat as póca. Ní bheidh sé ag aon duine eile nó is cinniúint air é. Sin é an fear daoithiúil i gcónaí. Nach mbíodh L. ar an gcaoi chéanna le M. Ní abródh sé píosa Fiannaíochta a bhí aige in áit ar bith dá gcasfaí M. faitíos a dtógfadh M. é. Mheabhraigh M. do dhuine eicínt eile a dhul isteach agus é a chur dhá rá, agus sheas sé féin sa doras dúnta ag éisteacht. Chuaigh sé isteach de mhaoil a mhainge an oíche dhár gcionn agus dúirt sé chuile mhíle focal di do L. Nuair a chuala L. é, bhí sé i ndiaidh sásaimh ar chuma eicínt. 'Tá trí ceathrúnaí nár chuir mé ann,' arsa seisean. 'Bhí a fhios agam go raibh tú sa doras iata.' Bhraith sé é … Dheamhan ceathrú ná cuid de cheathrú a bhí ar iarraidh ach bhí air (aige) marach eicínt a fháil air …
Nach diabhaltaí daoithiúil an mhaise dhó anois é, nach dtabharfadh sé ceirt na n-easpaí dhom agus fios aige gur theastaigh sí uaim. Nuair a d'iarr mé air í, bhuail sé a shrón sa talamh, mar a bheadh púca ann, agus thosaigh sé ag mungailt faoina fhiacla. Céard adéarfá lena leithide sin
Is beag duine a chonaic mé chomh daoithiúil le T. Sh. an mhaidin ar cailleadh í seo go ndéana Dia grásta uirthi. Chuaigh mé síos gur chuir mé ina shuí é go bhfaighinn braon fuisce lena leagan amach. Ní raibh cuntanós ar bith ann dhá bhfaca tú in aon duine ariamh, mura faoina chur ina shuí é, nó eile. Tá a shliocht air: níor thaobhaigh mise ó shin é, ná ní thaobhód más fada gearr a bheas mé ar an saol

Féach freisin

daoithiúil in iontrálacha eile (9)

 
Is beag an lua a bheadh aige na geanntrachaí a thabhairt dhom théis gur iarr mé air iad. Cén bhrí ach ní leis féin iad. Sin geanntrachaí a bhí ag lucht an bhóthair agus choinnigh seisean iad nuair a bhí an oirnis thuas ann. Rinne sé a chuid féin dhíobh. Dhá mba leis féin féin iad, nár dhaoithiúil an chaoi dhó gan a dtabhairt do chomharsa — ní áirím nach mba leis. Mhúinfeadh cuid de na daoine críonnacht duit, ach dheamhan a fhios agam an den chríonnacht an cheird sin ach oiread
 
Shílfeá gur déirce a bheadh sé a thabhairt duit dhá n-iarrthá tada air. Is mór an t-ionadh go bhfuil sé ag díol tada, agus chomh daoithiúil agus atá sé. Ní dhíolfadh ach an oiread, meireach an áit a bheith faoina mhullóig féin aige, agus nach bhfuil aon dhuine le dhul ina bharr air
 
deoch 1
Ní thabharfadh sé deoch den uisce dhuit dhá mbeifeá ag fáil bháis leis an tart. Tá sé an-daoithiúil
 
diaidh
Bí i ndiaidh chuile shórt air sin. Ná tabhair solas an lae dhó má fhéadann tú a choinneáil uaidh, mar séard é féin, suaracháinín gortach daoithiúil. Leáfadh sé an talamh a siúlfadh duine air dhá mbeadh an power aige a dhéanamh
 
Is olc an oidhe ar an gceann céanna aon dídean a thabhairt dó. Dhá gcastaí muid ina líon, is maith daoithiúil a bheadh sé
 
dílis
Ná bac leis sin! Tá sé chomh daoithiúil leis an diabhal. Ní thiocfadh sé fad dílis a choise leat, dhá mbeadh do chailleadh go deo leis. Thiocfadh b'fhéidir!
 
dóigh 1
Ní bhfuair mé an bicycle, agus ní bhfuair mé an dóigh. Tá sé siúd chomh daoithiúil lena bhfaca tú ariamh. Dhá gceapadh sé go mba rud é a dhéanfadh leas dom choinneodh sé uaim é d'aon uaim amháin. Ní hé ba mheasa ach mise a chuaigh dhá iarraidh air agus a fhiosacht dom nach bhfaighinn é
 
Níl somhaoine ar bith a dhul ar achrann. Is fhearr a bheith chomh mín agus a fhéadfas muid nó go bhfeice muid linn. Má bhíonn sé féin daoithiúil, níl aon dochar a bheith ag ligean corrbhíor faoi ansin
 
Gabhfaidh sé sin dó anois ar chaoi nach bhféadfadh aon fhear faoi thalamh an domhain a eiteach. Cuirfidh mé geall leat, théis chomh danra agus chomh daoithiúil agus atá Sean S., go bhfaighidh sé breith a bhéil féin uaidh. Tá an tseamair Mhuire aige sin a mhic ó!