Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
duibhe
ainmfhocal
·
Ní hé an duibhe chéanna a thug an dath sin ar an snáth agus a thug an dath seo, théis gurb é an dath céanna é nó go bhfuil sé in ainm is gurb é ar chaoi ar bith

duibhe in iontrálacha eile (20)

 
Casadh liom é ag ceann bóithrín na Críghe Duibhe (an áit chéanna)
 
beo 1
An bhfuil áit ar bith beo is duibhe ná an áit seo.
 
Tá mé in m'aibéis críochnaithe ag gabhair na Críche Duibhe, atá ag dul i mbradaíl orm i mbarr an bhaile.
 
anam
Is duibhe anois í (an oíche) ná anam tincéara.
 
Tá fás maith feamainne duibhe le íochtar, ach tá sí scáinte aníos i mbéal na trá — fásann an fheamainn tiubh síos i bhfad sa gcladach, ach tá léasáin sa bhfeamainn de réir mar tharraingeos tú aníos ar an trá nó níos gaire don talamh
 
fiach 2
Ní fhaca mé aon duine ariamh is duibhe gruaig ná é. Tá sé chomh dubh leis an bhfiach bail ó Dhia air!
+
frigh
D'fheicfeadh sé an fhríd; d'fheicfeadh sé fríd ar dhroim na muice duibhe (ar thóin srl.) — tá sé an-ghrinn; tá an-amharc aige
TUILLEADH (2) ▼
Ab é mac Bh! D'fheicfeadh sé fríd ar dhroim na muice duibhe
Ní bheidh sé ann i ngan fhios dó siúd mo léan! D'fheicfeadh sé an fhríd fhéin ar dhroim na muice duibhe. Deirimse leat go bhfuil na laindéir lasta aige sin
 
Bhí cion cheithre cléibh fhataí ansin thuas agam arú aréir. Níor fhéad mé dhá gclúdú an áit a dtáinig scéala agam go raibh an bhodóig i dtinneas lao. Bhí sé amach in am suipéir go raibh an gó (gábh?) sin thart. Ba duibhe an oíche ná an phic, agus bhuail drogall mé a dhul soir ag plé leo an tráth sin d'oíche. Shíl mé dheamhan clóic a bheadh orthu. Ní raibh amuigh ach corr-réaltóg agus ní raibh an ghaoth ó thuaidh. Ach mo léan deacrach, rinne sé an sioc deireadh oíche, agus mhill sé iad fré chéile. Níor chás é dhá mbeidís cruinn baileach fhéin, ach bhí siad fágtha ina scaipiúch agam ag ceapadh go sroichinn ar ais. Níl luach leithpínne mhaith anois iontu ach a gcaitheamh ag an deachma. Is deacair do dhuine aonraic a bheith suas le chuile obair. Níl aon ghair aige air
 
dris
An dris fhireann fhéin níl sí chomh crosta leis, nuair a bhuaileas an óinsiúlacht é, agus buailfidh sí sin é chuile uair a gcuirfear treampán ar bith air féin … Nach bhfaca tú anuraidh nuair a chuaigh an baile ag baint na feamainne duibhe ar an Oileán. Bhí sí faoina mhullóig aigesean le ceathair nó cúig de bhlianta roimhe sin, ach ní raibh aon bhaint aige di ach an oiread leis an té nár rugadh, ach nach raibh aon duine ag dul ina barr air. Ach ar an dá luath is a ndeachaigh an baile fré chéile dhá baint, bhí sé i gcruth a cheangal a mhic ó
 
Is beag den drogall trá seo atá air, ní hé t'fhearachtsa é. Bhí sé thíos le pound day inniu agus a chliabh aige ag sracadh feamainne duibhe sa gclochairín
+
dubh 1
Ní duibhe an daol fhéin ná é
TUILLEADH (2) ▼
Is duibhe an fhéasóig atá air ná an daol fhéin
An Charraig Dhubh, Poll na Carraige Duibhe (áiteacha sa gcladach. Tá feamainn dubh ar an gcarraig)
 
Ní duibheacht (ní dubh) go dtí í. 'Sí an oíche is duibhe í a tháinig i mbliana
 
dálta
Má tá dalladh feamainne duibhe agaibhse, ní hé a dhálta sin againne anseo é. Ní leasódh a bhfuil d'fheamainn dubh againn dhá phíosa fataí agus bíodh muid taobh léithe. Caitheann muid lucht a cheannacht chuile bhliain, ach ó fuair muid an churach, tá na mulláin agus na branraíochaí dhá fháil (baintear iad)
 
díol 2
"Naonúr naoi n-uaire díol mná rua d'fhear; dháréag de na fir is fhearr díol mná duibhe; Agus aghaidh an tslua ar an mbean bhán"
 
Ní bhainfidh tú mórán feamainne duibhe sna bráideannaí sin ar dhíthrá meathrabharta. Níorbh fholáir duit rabharta mór féin le aon fhoghail a dhéanamh ann
 
Ab é Claí na Muice Duibhe atá sé a dhéanamh thoir anseo le seachtain, nó cé le aghaidh a bhfuil sé chor ar bith aige. Ar ndóigh a Dhia láidir, tá sé siúd chomh dúshlánach agus nárbh foláir báid aeir Mheiriceá lena chur ar lár