dícheannadh
—ainmfhocal, fireann; ainm briathartha
—ciall a 2 is mó a bhíos i gceist i gcaint anois. Tá ciall a 1 ag seargadh
1.
an ceann a bhaint de dhuine nó de rud.
+–
Ní hé a chrochadh a rinneadh ach a dhícheannadh. A ndícheannadh ar fad a déantaí fadó
Ar an dá luath is a dtáinig sé i láthair, d'ordaigh sé chuile dhuine ar an bhfeadhain acu a dhícheannadh. Sin é an puicéara a raibh an droch-chroí aige
TUILLEADH (2) ▼
Dheamhan filleadh ná feacadh a rinne sé ach breith ar an gclaimhe agus an Fathach Mór a dhícheannadh. Thug an ceann trí léim théis an corp a fhágáil dó …
Is fhearr an dícheannadh féin ná an crochadh; ach is measa an dó ná ceachtar acu. Dícheannadh nach ea atá sa bhFrainc. Sea measaim
2.
íospairt, sléacht nó mínós a dhéanamh; a bheith in do dhroch-cheann do dhaoine.
+–
Bhíodh T. Ó. M. ag guairdeall ar fud na sléibhte ag déanamh dícheannadh ar mhná agus ar pháistí. Bhí sé ag imeacht ina rógaire reatha. An áit a bhfaigheadh sé an fear as baile, ní bhíodh scrupall ar bith aige an bhean nó na páistí a chur dhá gcois, nó spídiúlacht ar bith a gcuimhneodh sé air a thabhairt dóibh. Deir siad gur casadh isteach i dteach in aice an L. é. Bhí an teach bán cé is moite de sheanbhean dona a bhí ann. Rug sé ar ghrideall a bhí ann, agus chuir sé ar an tine é, agus rug sé ar an tseanbhean agus chuir sé síos dhá róstadh air í. Bhí an cine sin uileag go dona …
Bhí an rí mór ag déanamh dícheannadh ar dhaoine bochta. Dar fia dúirt an gaiscíoch ó Éirinn go gcuirfeadh sé féin dá chois é nó go gcaillfeadh sé leagan leis …
TUILLEADH (2) ▼
Tuilleadh diabhail anois acu! Ba mhaith uathu féin dícheannadh a dhéanamh scaitheamh. B'iomaí dícheannadh a rinne siad sa tír seo ariamh. Gheobhaidh siad rud ar a shon anois. Tuilleadh biseach ar an German. Mo ghrá é!
Bhí an tubaiste orthu sin nuair a bhí an power acu. Na máistrí (tiarnaí) a bhí orainne, dheamhan a raibh daorbhasctha dhóibh. Ní dhéanfaidís aon dícheannadh ná aon chréatúlacht ar a gcuid tionóntaí mar a ghnídís-sean. Diabhal mé na tiarnaí seo thoir go mb'fhurasta a theacht uathu
dícheannadh in iontrálacha eile (6)
+
Ní fhaca mé a mhacasamhail i gcaitheamh an tsaoil ariamh, tá sé chomh díbheirgeach sin. Chuaigh sicín linn soir anuraidh sa ngarraí gleannach siúd aige taobh thoir daoinne (dínne, d leathan). Dheamhan a raibh a fhios againne céard ba cor di, ná go raibh sí ar a chuid chor ar bith. Is uair sna naoi n-aird a thaobhaíodh aon chearc linn é, mar ní thugann muid d'fhaisean dóibh a dhul ann ach a gcoinneáil ruaigthe taobh siar i gcónaí. Bhí mé ag gearradh cuid muc ar an tsráid théis am dhinnéir agus níor airigh mé ariamh a dheirfiúr m'anama thú, gur caitheadh an sicín anoir thar an gclaí le m'ais agus í dícheannta. Nár fhága mé seo mura raibh. Chuir sé féin a chloigeann thar an gclaí. 'Coinneoidh mise feoil libhse,' adeir sé 'mura gcoinní sibhse a (bhur) gcuid cearc uaimse.' Nár dhíbheirgeach an mhaise dhó sin é. Ní chásóinn chor ar bith í, dhá mbeadh millteanas le déanamh aici, ach ní raibh. Shílfeá go bhféadfadh sé a fuagairt agus a rogha rud a dhéanamh léithe dhá mbeireadh sé aríst uirthi. Dheamhan fuagairt muis, ach an cloigeann a bhaint anuas ón dúid di
TUILLEADH (1) ▼
Bhí caoirigh againn anseo trip(uair, babhta) ar an sliabh, agus tháinig siad uair eicínt anuas i mbarra garbha Sh. Mh. Nach diabhaltaí díbheirgeach anois a bhí sé agus gur bhuail sé seirín ar chuile cheann beo acu. Níor thug muid faoi deara iad ariamh go raibh na cosa i gcruth titim dhíobh. Céard adéarfá leis an mbithiúnach sin. 'Sé is mó mailís ar an mbaile sin. Fear a chuirfeadh seirín ar do chaora nach raibh sé chomh maith dhó a dhul agus a dícheannadh in éineacht. Ba é ba ghnaíúla dhó
→
díoltas
Ar chuala tú ariamh é: díoltas Dé, bíonn sé mall ach bíonn sé trom. 'Sé a thuar siad dóibh féin ar aon chor, ní ag tabhairt bhreithe orthu é — nár lige Dia go mba ea. Ní hé leathchóir Dé anois an bhail sin a bheith orthu, agus an dícheannadh a rinne siad féin ar an tseanlánúin a bhí ansin rúb (rompub)
→
dóirt
A Thiarna Dé nach iomaí fuil atá dóirte ón gcéad lá ariamh ar sheas an Sasanach in Éirinn. Nach iomaí fear maith a chuir siad dhá chois, ní áirím an dícheannadh a rinne siad ar mhná agus ar pháistí. Ná raibh Dia leo anois mura bhfuil siad fhéin dhá fáil garbh
→
Domhnach
Is olc an cheird atá air, i nDomhnach: ag déanamh dícheannadh den tsórt sin ar an duine bocht sin
→
droim
Meas tú cáid go dté droim díbeartha ar na Sasanaigh as Cúige Uladh nó an ngabhfaidh go brách. Is fusa é a rá ná a dhéanamh arsa tusa. Tá siad an-dubh ann, agus tá na Sasanaigh chomh geantáilte sin ann agus go dtógfaidh sé aimsir a gcur de dhroim seoil. Déanann siad an-dícheannadh ar na Rómhánaigh (Caitlicigh) thíos ann nach ndéanann. Ó, tá rútaí Chromail go daingean ansin fós