→
do 1
duinn (50+)
Agus le fearasbár a chur ar an gcumaoin chuir sé fios amach go dtí teach comharsan eicínt ar a inín, nó go gcasfadh sí ceól duinn = idteannta bídh agus deoch a thabhairt duinn
→
cuideáin
Háirigheadh coideáin muid ingeall ar a' nGaedhilge. Marach sin ní thiubharfaidhe aon-tsonntas duinn ach an oiread le aon-duine.
→
coiric
Is minic a bhí braon sa gcoirricín againn fhéin, a's b'éigean duinn é' iomchur. InDomhnach is dathamhail an scéal é, má fhéadann duine tosuighe a' briseadh a's a' réabadh, 'chuile uair a n-ólfa sé cupla pionta 'pórtair'!
→
crámhar
B'fhearr duinn fanacht scaithín eile, go bhfeiceamuid linn. 'Sé mo mheas go roighneocha an lá as an gcramhar sin 'na dheidh sin, ach foighid a bheith aghainn, tamaillín!
Ag feamnadh a ghabhfas mé amáireach faoin a bheith slán duinn. Tá díol lae ar bruach agam, agus leasóidh mé an garraí sin thoir as láimh
+
→
feoil
Nár thuga Dia feóil anachain duinn! = nuair a bheadh beitheach ar a chailleadh nó tinn, nó nuair a bheithí ag trácht ar fheóil, nó daoine a bheith ag strócadh ag iarraidh feóla
TUILLEADH (1) ▼
Níl a fhios ag aonduine cáide go stopa an "rationáil" seo. Beidh fiannaíocht air. Dheamhan é nó go bhfairsingighe rudaí thar cíonn aríst. Más fíor go bhfuil muinntir ná dtíreannaí amach ag fáil bháis leis an ocras … Ní cás duinn é annseo, agus greim ar bith a fháil
Má tá a fhios agad é, ná bí ag fosaíocht leis ach innis amach duinn é, gan frapa gan taca
Bíonn sí ag frith-gháire mar sin i gcomhnaí. Is mór an slacht léithi é, dar léithi fhéin. Cén dochar? Ní bhaineann sí duinn
Mara bhfeice muid dhá droch-fháisc muis choichín, ach an sceamhínteacht bheag sin a bhí air an oíche cheana, ní cás duinn é. Déarfaidís gur anglóir ceart é, ar a mheisce. M'anam go raibh sé bogha go maith an oíche sin, ach dheamhan thairis sin de dhochar a bhí ann, ach cead cainte a thabhairt dó. 'Ar ndú' ní móide gur beag dhuinn a thúisce!
→
faillí
Bhí fios na faille ag J. ach sin rud nach raibh ag ceachtar againne. Ní innseódh sé dhuinn go raibh an dream thiar ag faire orainn le dual na druinne a bhualadh orainn. Níorbh fhearr le J. cleas duinn
→
fia
Séard a bhí le déanamh leis an asal sin luighe fia a chur air in éindigh. Tá na daoine thar bharr a gcéille aige. Is maith an dicheall duinn a choinneál cuibhrithe, dá mbeadh gan tada eile a bheith ar ar n-aire. Cuir san gcró é, agus fáisc air nó go dtuite sé as a sheasamh leis an ocras
→
fiach 2
Síleann an fiach dubh nach bhfuil éan ar bith cho breá len a éan féin = is geal leis an bhfiach dubh a éan fhéin {{(a ghearrcach fhéin); síleann gach máthair gur ar thóin a páiste féin a eiríos an ghrian; falaíonn grádh gráin; más áin linn rud nó duine, ní léar duinn a lochta ná éalann ar bith dhá bhfuil air}}
+
→
fill
Tá sé cho mhaith duinn filliúint abhaile (filleadh: tá an dá ainmbhriathar ann)
TUILLEADH (1) ▼
[Deir tú go mbeidh tú ag filliúint 'un an bhaile mhóir amáireach faoi na bheith slán duit, agus duinn thrína chéile
Níor mhór duinn a raibh againn. Dhá mbeadh agus a oiread eile, ní bheadh deóir ar bith d'fhuighleach
→
dairt
Ó a thosuigh corr-dhairt dhá chaitheamh leis thug sé cúl duinn ar fad. Níor thaobhuigh sé an teach le tuilleadh agus ráithe. Is beag le beannú dhom a dhéanas sé anois. Ní leigfeadh sé isteach in a cheann chor ar bith nach mise a chur suas le na scurachaí a dhul ag caitheamh dairteachaí leis
Chaitheadh muid a dhul amach leis an réalt ar maidin ag baint fhataí ins an am a raibh muid ar aimsir tigh Sh. Diabhal smid bhréige ins an méid sin. Is minic a bhí muid amuigh agus nach (nachar) léar duinn an láighe. Agus dhá mbeitheá ag déanamh áirneán domhain an oíche roimhe, nó amuigh ag ceol chaithfeá an mhaidin ag cuimilt sramaí de do shúile arae bheitheá in do dhall dúda le codladh. D'imigh an saoghal sin — míle buidheachas le Dia
→
danra
Tá an fheamuinn dubh atá againne in áit cho danra agus a chonnaic tú ariamh: thíos ar chúla an characáin. Bealach cho h-aistreánnach é agus atá ins an gcladach ach níor chás duinn é marach cho h-achrannach agus atá an roinn féin: clochair agus clocha gránna ar fad í. Dhá mbeadh crann ní ba mheasa ann, is againn a thuitfeadh sé, ach beidh aithroint ar an gcladach an bhliain seo chugainn le congnamh dé
+
→
deachma
Fág ag an deachma é sin. Ní fiú an tairbhe an trioblóid. Thiocfá ag mianadóireacht annsin ar feadh an lae agus ní bheadh tada déanta agad ann in a dheidh sin. B'fhearr duinn go fada a' ndúthracht a chaitheamh le rud eicínt a mbeidh tairbhe eicínt dhá bharr ná ins an tsean-ghrainseach shalach sin
TUILLEADH (1) ▼
D'fhan riar beag in mo dhiaidh. Chinn orm í a bhailiú ar fad (a bheith indon a cur ins an ualach). Níl innte ach conuas ar aon-chor. Má ghním malach eile di, ní bheidh mé ach ag cur anró orm féin, mar ní choinneochaidh na gadracha maoil ins an maoil í. Nach fearr duinn a fágáil annsiúd ag an deachma. Caithfidh an dul-amú rud eicínt a fháil
→
deannóid
Badh é an lá ba bhreaghcha é a scal as aer ariamh. Tháinig sé in a chalm orra leath-cuain. Shíl muid gur thosuigh dionnóid bheag annsin, ach ní thiubharfá faoi deara ar an seol í. An chéad rud eile a dhearbhráthair mo chroidhe thú, chruthuigh an cuaifeach agus bhí an bád mar a bheadh caora a mbeadh an galra cam uirre. 'Sé Dia féin a bhí buidheach duinn an lá sin, nar cuireadh go tóin puill muid. Tá mé taithighthe ar an bhfairrge ó cuireadh bannlá de chóta orm, ach macsamhail na cuaifighe sin ní fhacaidh mé ariamh agus nar leigidh Dia go bhfeicfinn go bráth ach oiread. Níor fhan dionnóid ann ar an toirt aríst ach shílfeá gur istigh i bhfuirnís a bhí muid, bhí sé cho bruithte sin. Tabhair do leabhar go dtug muide rith cladaigh di cho tréan in Éirinn agus a bhí muid indan
→
deibhil
B'éigin duinn fuirsheacht annsin ag maraidheacht na h-uaire, ag síleachtáil go bhfuigheadh muid deibhil 'chuile phuínte, agus gan baoghal ar bith orainn. An bhfuil a fhios agad cá'id a bhí muid ann: Ó bhuilg an lae nó go raibh sé in a lán-mhara. Ní raibh an aimsir faoi dhúinn le a theacht isteach 'na chlochair chor ar bith. Deibhil fhánach a tháinig an uair sin féin. Níl ann ach go raibh muid indon clochar an bháid a dhéanamh
→
deoch 1
Ólfamuid deoch ar an bhfear gnaoidheamhail a thug duinn é. Agus má' seadh féin ní hí an chéad cheann aige í
→
deoladh
Dá mbeadh rud ar bith againn a choinneochadh deoladh le na muca go dteagadh na fataí isteach, níor chás duinn é
→
dia 1
Is mór an tslí 'un Dé séipéal nua a bheith againn duinn fhéin annseo, agus gan orainn a dhul trí mhíle isteach go R.
→
diachta
Diachta ghéar gan an Nodlaig chéadna tharainn dá mbadh rud é a dhúinfeadh 'u' (bhur) mbéal. Níor thug sib forus ná suaimneas duinn le mí ach í in a leathrann agaibh len 'u' (bhur) mbricfeasta, agus len 'u' suipéar. An uair a thiocfas sí tiocfaidh sí agus ní fhéadfaidh sibse ná aon-duine eile a dhéanamh lá níos túisce. Breagh nach leigfeadh sibh dá 'u' gcuid clabaireacht' annsin fúithe.
+
→
diaidh
Bhí sé ag dul siar indiaidh a thónach ariamh ariamh nó gur tháinic sé salach ar an mbuirdín a raibh na piontaí againn, agus chuir sé in aer é. Mo léan géar níor thairg sé deoch eile a thabhairt duinn in a n-omós, ná na gloineadhachaí a íoc le bean an ósta. Bhí sé spleadhach go leor, ach ba i ngan-fhios dhá phóca sin
TUILLEADH (2) ▼
Caithfidh sé a dhul indiaidh an chairr indiu. B'fhéidir ambáireach faoin a bheith slán duinn, go bhféadfadh sé a dhul leat
Ní raibh mé indiaidh an lae orm féin chor ar bith. Caithfidh duine eirghe-amach a fháil uair eicínt. Cidh Dia nach beag duinn an t-achar a bhíos muid ag obair
+
Déan deabhadh anois má rinne tú ariamh é. Is gearr nach léar duit do láimh. Tá an lá ag diúltú dhá sholus cheana, agus níl siar ná aniar ann an tráth seo bhliain. Dhá mbeadh an lorry líonta againn ó sholus, níor chás duinn é. Níl muid ag iarraidh fearacht Sh. Ph. Mh. a dhéanamh leis: spaidealach agus scrathachaí agus clocha a thabhairt dó de shiubhal oíche!
TUILLEADH (2) ▼
Corruigh amach. Ní mór duinn an easca a bheith bailighthe againn shul má theigheann an ghealach faoi. Tá sí ag diúltú dá solus anois féin. Is contabhairt é an criathrach seo le cíocraí agus caoch-phuill. Fuair mé mo dhóthain cheana dhó …
M. seo thiar a bhí tugtha síos léithe, ach cá bhfios duinn. Diúltaigheamuide dhóib thrín a chéile
+
→
dligh
Ma dhligh sé bainis duinne fuair sé bainis in a h-ómós. Bhí bainis eile aige féin agus níor iarr sé muide, agus 'sí an chumaoin chéadna a chuirfeas muide air anois. Má tá sé ag tnuthán léithe is mór an dul-amudha atá air. Marach é féin ag déanamh oirille orainne, agus a dhul ag iarraidh an dream a bhí taobh thuas agus taobh thíos duinn (dínn) gheobhadh sé cuireadh anois uainn, gligheadh (dligheadh) sé é nó ná dligheadh; agus níor dhligh, mar ní raibh muide ag an mbainis deire a bhí aige fhéin, ach leigfinn é sin tharm marach an cleas a rinne sé féin
TUILLEADH (1) ▼
Dá mbeadh sí gan a dhligheachtáil duinn chor ar bith, níor cheart di a choinneál. Is mór leis amach as an teach seo ar rug a crúib air, agus níor scar sí leis. Ach dar loma-lán an leabhair ní bhfuighidh sí an méid seo cho réidh sin, dá mba isteach as comhair Sh. F. a thiubharfaí í. Ro-fhada a bhí na daoine ag tabhairt áird ar a cuid iarratais — 'seadh sin
+
B'fhurasta a gcur amach aindeoin a raibh d'fhaitíos ag na daoine rómpa. Níl áird aca siúd ar thada ach a ngna féin a dhéanamh. Shuidh an sagart óg thíos ar an teinteán th'éis an Aifrinn mar a dhéanfadh fear de'n bhaile. Ní raibh call duinn a leath-oiread téisclim ná anró a chuir orainn féin, ach bíonn duine ag iarraidh 'chaon tsórt a bheith ar deil in a dheidh sin. Is minic doicheall mór 'ar ndú' ar bheagán fearthainn. Mo chreach mhaidne ghéar muis, dhá mbadh ag M. Ph. a bheadh an sagart, 'sí nach gcuirfeadh an easonóir uirre féin. "Tá sé cho maith aige-san agus atá sé againn féin" adeir sí "an trip" deireadh. Sin í an cailín agad!
TUILLEADH (1) ▼
Ní bheadh misneach ar bith agad a dhul soir agus leicín an doichill a bhriseadh ag J. N. Iarrfaidh mise dhuit í. Th'anam ó'n diabhal imigh leat agus fagh buidéal fuisce agus gluaisfidh an cúpla againn siar. Tá smearachán ghaoil aige liomsa. Mara dtugaidh sé aon-ugach duinn, buailfidh muid pléasc ar an gclog nuadh a cheannuigh siad.
→
Domhnach
Iarraim ar Rí an Domhnaigh cabhair agus congnamh a thabhairt duinn, agus muid a thabhairt slán ó anachain na bliana = Dia. Tá caint ar "Thobar Rí an Domhnaigh" in "Altú an Tobac"
→
dreancán
Is beag an baoghal orm a mh'anam. Má shíleann tú go rachaidh mise ag tarraint drisín ná dreancán ar bith mar é sin isteach faoi chaolachaí mo thighe, tá tú ag dul amú. Fuair muid a' (ar) ndóthain cheana dhíob sin, agus ní ingan-fios duinn féin é, ní ag ceasacht ar Dhia é
→
dris
Níor shíl muid tada a dhéanamh ar an mbaile ariamh nach mbeadh sé sin in a dhris chasáin i gcomhnuí romhainn. An uair a d'fhéach muid le na dá ghabhaltas a thabhairt d'aonduine amháin annseo, ba mhór leis go mbeadh an méid sin maitheasa orainn, agus chuaidh sé d'aon-úaim ag cur suas le P. a chuid féin a choinneál. Anois aríst an uair a bhí an tsean-bhean ag teacht againn, ba mhór leis na deich scilleacha duinn agus chuaidh sé siar do mhaol a mhainge le droch-cháil a thabhairt orainn di. Nar agruighidh Dia air é. Ní fhéadfadh muide a bheith buidheach dó ar chaoi ar bith.
Bhíodh muid thoir annsin thoir ar chúla na céibhe agus muid in ar suidhe síos ann go mbeadh sé in a dhí-thráigh agus go bhféadfadh muid a dhul ag obair. Dheamhan a dhath féin a bhí call duinn a dhéanamh an uair a bheadh sé in a lán-mhara, ná ó a bheadh leath-tuilte féin aige, ach cead againn suidhe annsiúd ag caitheamh clocha ins an bhfairrge agus ag breathnú ar na driúillíní ar an uisce. Ba é saoghal an duine uasail é a mhic ó
+
→
droim
M'anam a mhuirnín nach bhfuil siad againn, ní ag ceasacht ar Dhia é, le bearradh droma, ná bearradh bradach ná aon-bhearradh eile a thabhairt orra. Cailleadh dhá uascán bhreagha orainn anuiridh le cnuimhe, agus trí cinn an bhliain roimhe sin, agus dubhairt muid linn féin annsin ó thárla nach raibh siad ag eirghe linn nachar bhfiú duinn a bheith dhá (dhár) meath féin leo, agus leig muid uainn ar fad iad
TUILLEADH (1) ▼
Tá an-fhás bliana siar annsiúd ar dhruím na leice, ach bhí fuighleach againn thairti indiu. Beidh a shliocht uirre: gheobhaidh sí sceanadh an rabharta seo chugainn faoin a bheith slán duinn. Is maith an lear nach mór fós leis an ngarrdha seo thuas a leasú ar fad
Níl leabharachaí (nó liúrachaí) ar bith san bpas siúd. An dubhliathach sin atá ann, agus bheitheá meathta dhá baint, le h-ais a bheith in éadan na sraoilleógaí móra. Bí réidh agus gabhfaidh fuireann againn ar an oileán an chéad lá den rabharta … Bíodh an diabhal ag an té ar mór leis duinn í. Nach feamainn pháirteach í, agus nach bhfuil baint ag chuile dhuine di cho maith le chéile. Tá sí annsiúd aca cho maith linne agus bainidís í más breá leo í. Níl muide ag dul in a mbéal uirre. Ach tá an iomarca leadaíocht orra …
→
duine
M'anam a dhuine chroidhe nach bhfuil bainne againn duinn féin ní áirighim a dhul dhá dhíol = my dear man