Dul
—briathar.
—Fuaim: /ɡol′/ go h-iondamhail ach scaithtí (/ɡōʟ/). Tá briathar dul agus gabhail measctha le chéile is cosamhail. Ní bhíonn fuaim d ins an ainm-bhriathar aon uair. Bíonn fuaim /ə/ (a) agus séimhiú roimh an ainm-bhriathar 'nuair nach mbíonn "ag" roimhe i.e. indon a dhul. Fuaim ie ins an mBéarla "die" ins an Aimsir Láithrigh, ach nach bhfuil sé cho barrainneach amach agus amach. Tá níos mó de'n "e" (/ə/) ann inGaedhilge. Is minice sílim an "-tear" ins an mBriathar Saor Láithreach (teightear) gan séimhiú ná séimhighthe, ach athruigheann sé ó dhuine go duine. Tá na fuaimeanna céadna ins an Aimsir Gnáth Caithte, ins an bhFoshuidhteach Láithreach agus Caithte agus ins an Modh Orduightheach.
—An Aimsir Caithte: chuadhas = /xūə:s/ /xūəs/ ach imigheann ua go minic agus deantar /xos/ dhe, agus, tóigeann sé an aimsir chaithte go minic ó ghabh i.e. ghabhas (/ᵹə:s/). Chuaidh sé = /xūə/ (gan fuaim ar bith ar -idh). Ar an Achréidh agus i Muigh Cuilinn tá fuaidh (/fūə/) an-choitianta. An diúltach ins 'chuile áit: ní dheachas, ní dheachaidh agus rl (/axə/ : níl aon-fhuaim ar an d).
—Aimsir Fháistíneach: is minice aimsir Fháistíneach agus Modh Coingheallach anois as gabh ná rachaidh agus rl. Gabhfaidh mé agus rl. (/ɡō/ — Cois Fhairrge; /ɡə/ Camus Rosmuc agus na ceanntair siar) an ghnáth-aimsir Fháistíneach, ach go bhfuil rachaidh tréan go leor fós ins gach uile áit. Rachaidh is mó atá ar an Achréidh ach tá gabhfaidh (abh = fuaim ou i "round" Béarla) ann freisin. Ins an mBriathar Saor Caithte deirtear ní dheachadh (Riaghalta) i leabaidh ní dheachthas go minic.
—Deirtear gabhail (/ɡō:l′/) ó ghabh in áit dul go minic ins an mbriathar saor, agus cloistear an dá rud i leaganacha fearacht "ag dul dó", "ag gábhail dó" agus rl.
—Tóigtear an t-aidiacht-briathar ó ghabh nó imigh (ó "imigh" go h-iondamhail i.e. tá sé imighthe ann, nó tá sé gabhtha nó gaibhte ann. Níl dulta ins an gcaint. Tugtar an deifridheacht idir imeacht agus a dhul faoi deara: an uair a bhíos an chiall gluaiseacht ó áit, nó áit a fhágáil le dul, ní bhaintear leas as dul ann féin. Ní féidir "chuaidh sé" ar "he went" a rádh ná "chuaidh sé as seo" nuair is fágáil nó scaramhaint atá i gceist. "D'imigh sé" adeirtear i gcásanna de'n tsórt sin i.e. d'imigh sé ar ball, d'imigh sé, d'imigh sé leis (ní "chuaidh sé leis"). Ach "chuaidh sé go Baile Átha Cliath". "Chuaidh sé ins an mbus ag ceann an bhóithrín". "Chuaidh sé ar an róthar agus rl. ("D'imigh sé ar an róthar" = d'fhága sé áit áirid agus is róthar a bhí aige ag fágáil).
—Bíonn brigh áirid leis de réir an réamhfhocail a bhíos roimhe nó in a dhiaidh, nó de réir an rádh cainte a mbeidh sé ann
1.
imeacht nó gluaiseacht.
a.
+–
Chuaidh sé an bóthar. Ní dheachaidh sé an chara
Cé'n bealach a ndeachaidh sé abhaile? An casán ab eadh? Shíl mise go ngabhfadh sé (go rachadh sé) an timcheall
TUILLEADH (12) ▼
Ná teirigh an t-aithgiorra. Tá an oíche ro-dhorcha. Is fhearr dhuit a dhul an bóthar
Is dícéillidhe an fear thú a dhul an abhainn (treasna na h-abhann, a dhul an chara) a leithide d'oíche. Beidh fuarloch (forloch) innte anocht, agus is fánach an chaoi a scuabfaí 'un bealaigh thú, i bhfad uainn an anachain!
Ná teirigh an chara anocht. Teirigh an droichead má tá timcheall féin ann
Chuaidh mé na breaclachaí, ach dhá mbeadh breith ar m'aithmhéala agam ní rachainn, arae níor fágadh snáth éadaigh orm gan stróiceadh
Is olc an bealach é an sliabh ag aonduine le dhul, má bhíonn aon-duibheacht ins an oíche
Ní ghabhfaidh tú an sliabh, an ngabhfaidh. Indomhnach b'fhearr liom a dhul an bóthar, agus fios agam go bhfuil sé a thrí fhad. Tá an criathrach sin faoi chaochphuill agus faoi chíacraí as éadan
Ná teirigh an garrdha treasna anocht nó ní fhágfaidh na crícheanna snáth ort
Tá tú ag dul an bealach ceart anois. Déan ar t'aghaidh
Sílim nach raibh muid ag dul an bealach ceart chor ar bith ar ball
Gabhfaidh mise an t-eolas. Teigheadh a rogha duine a rogha taobh
Ní ghabhfaidh tú an choill anois. M'anam gur suaímnighe dhuit an bóthar
Chuaidh mé an garrdha ar maidin agus ní fhaca mé aon-amharc dhe
·
Teigheann sé an bóthar 'chuile trathnóna = he passes by here
'Chuile uair dhá dteigheann sé an bóthar glaodhann sé isteach
b.
·
Cáil an píosa le dhul agad? = cáil an t-aistir atá rómhat; cén áit ar an mbróig a bhfuil píosa le cur
·
Cén áit ar do bhríste a bhfuil an píosa le dhul? Ní ar an bpoll seo é
Ag binn an tighe atá an stráca le dhul, an eadh?
c.
+–
Chuaidh sé 'fhoisceacht mbeannuighidh Dia dhó é a mharbhú = an-ghar
Chuaidh sé cho gar dó agus a chuaidh an ceol do Hannraoi (é a mharbhú, a bhriseadh, as a phosta; é a bháthadh agus rl.)
TUILLEADH (1) ▼
Chuaidh sé ag obair i muinghnín a chroidhe agus a chruite.
d.
+–
Chuaidh muide cluiche = rinneamar cluiche; bhaineamar cluiche amach an babhta sin
Chuaidh siad trí chluiche imbéal a chéile agus chinn orainne a dhul cluiche ar bith. Dheamhan cúig ná cárta a bhí mé a fháil
TUILLEADH (8) ▼
An ndeacha sib deich? Chuaidh muide cúig
Cé a chuaidh fiche? An dá Sheán. Bígidh ins an áirdeall orra agus féachaighidh leis an mbun a choinneál istigh
Ní dheachaidh sé ach deich. Dar ndú', dhá dteigheadh, meastú an leigfinn tharm a aona h-airt gan sclamh a bhaint aisti!
Chuaidh muid cúig an geábh deireadh agus rachamuid scór an geábh seo, agus bun amuigh a bhéas an uair sin ann
Is beag a chuaidh tú a dhuine bhoicht ach an oiread liom féin. Ní féidir a bheith suas le na h-ealadhantóirí eile seo. D'imreochaidís ar Rí na Méaracán
Ní dheachaidh tú fiche anocht, ní áirighim an "trip" seo. Cé leis a ngabhfá fiche agus a raibh de ghadhair istigh ag faire ort
Chuaidh mé árd go maith ach ní dheachaidh mé sáthach árd in a dheidh sin, le bun a dhéanamh
Dhá aoirde dhá ngabhfaidh tú, gabhfaidh mise an chúig bhairr in a dheidh sin. Bí siúráilte dhó sin
·
Chuaidh mé chúig cinn = d'eirigh cúig cinn liom (i mbáire binne nó cluiche mar sin)
Chuaidh Seán naoi gcinn déag agus buaileadh é in a dheidh sin
e.
+–
Chuaidh sé an-árd leis an teach. Thairg sé trí chéad chúig phunt dhéag agus trí fichid air
Chuaidh T. Ph. L. dhá phunt dhéag deich leis an mbudóigín, ach ní scarfadh S. léithe gan an t-airgead díreach
TUILLEADH (19) ▼
Chuaidh mise scór leo, ach ní raibh aon-mhaith dhom ann. Tá sé an-danra. Ní leigfeadh sé lag labhartha as dhá phunt agus fiche deich iad
Ghabhfainnse tuilleadh léithe, ach b'fheasach dom go maith nach raibh aon-tsamhaoine dhom a dhul ag margáil fúithe, nach leigfeadh sé as an airgead adubhairt sé í
Cé mhéad a chuaidh an bhó … muise an ndeachaidh?
Meastú cé mhéad a ghabhfadh an capall sin dá mbeadh sí agam ar aonach na F.?
Cé mhéad atá plúr ag dul anois … tá baol. Nach hí an scrios í?
Gabhfaidh móin naoi bpunt an "lorry" amach annseo. Foighid ort!
Rachadh féar tuilleadh imbliana marach a fheabhas agus a tháinic an bhliain
Ní ghabhfadh sí "an pradhas" sin ar aon-aonach eile, nó baoghal ar bith uirre
Níor ceart go rachadh sí an pradhas sin, dhá mbeadh ceart le fáil, ach tá 'chuile shórt in a ór.
Má chuaidh sí deich bpunt, chuaidh sí a luach go maith. Céard atá innte ach sean-chrupach atá aois chapall na muíntire.
Tá móin ag dul a luach go binn anois. H-ocht bpunt ar lán do ghabhail de "lorry". Ins an saoghal a tháinic sé tada a bheith uirre
Ab shin é a bhfuil sí ag dul anois mar cheilp, th'éis a raibh de chaint uirre. Ní fiú an tairbhe an trioblóid
Bhí beithidhigh bliana ag dul h-ocht bpunt an ceann an t-am seo anuiridh, ach níl baoghal orra a bheith dhá dhul sin imbliana — fós ar aon-nós
'Nuair a fheicfeas tusa dhá dhul sin iad — scór an ceann mar a theighidís ins an gcogadh cheana — abair an uair sin gur togha saoghail é
Chuaidh siad dhá phunt dhéag an ceann an t-aonach cheana. Má bhí siad dhá dhul indiu, ní fhaca mise iad, agus bhí mé cho luainneach ar fud an aonaigh le aon-fhear agaibhse
Má chuaidh caoirigh an méid sin an uair [sin] níl siad dhá dhul sin anois, agus ní bheidh aríst go bhfeicidh tú scathamh
Cé'n fáth a dtiubharfainn breith do bhéil féin duit? Dhá mbeadh fataí dhá dhul sin, thiubharfainn duit é, ach is feasach duit féin cho maith liomsa nach bhfuil. Is fada uatha é
Níl plúr ag dul an oiread anois agus a bhí sé cupla bliain ó shoin. Dhá mbeadh sé dhá dhul anois, ní bheadh aon-ghoir ag na daoine a cheannacht chor ar bith
Ní fhéadfaidh tú an dubh a chur in a gheal ormsa. Is beag an baoghal go bhfuil móin dhá dhul sin, nó má tá, is ó arbhú indé é
f.
+–
Is gearr le dhul air cupla scilling = ní sheasfaidh sí i bhfad dó; ní mór dó cuid mhaith le cois cupla scilling len a dhola a dhíol
Tá chúig phunt ag teacht isteach ann in éadan na seachtaine ach cá'id le dhul ar an teach sin chúig phunt agus a bhfuil de mhuirín ann. Nach bhfuil dháréag agus píobaire ann bail ó Dhia agus ó Mhuire orra!
TUILLEADH (9) ▼
Ara cá'id le dhul puintín gágach. Seas suas in aghaidh cuntar ósta agus nach maith an poll a chuirfeas tú ann le do thart a choisceadh, ní áirighim thú a chur ar misce
Nach gearr a chuaidh mo cháca air. Bhí sé ithte aige ar ionntú an tsuip. Tá sé siúd ag fáil ángair (amhgair). Sin nó tá collach goile air nó rud eicínt nach bhfuil ceart.
Dar príosta is gearr le dhul ormsa dhá unsa tobac má's é díol mo sheachtaine é. Dhá bhfaghainn trí unsa féin, ní bheadh mórán le reic aca
Ba ghearr le dhul air siúd bairille pórtair ar a aghaidh féin. Tá méadail an phórtair aige
Is gearr a rachas an teirgéis tae atá muid a fháil ar an teach seo. Ní ghabhfaidh sé achar ar bith. Nach ar tae a bhí na daoine ag maireachtáil
Shílfeá muis go raibh muide ag fáil foracún maith tae ingeall ar na páistí, ach ba ghearr a theigheadh sé in a dheidh sin. An uair a thugas daoine d'fhaisean dóib fhéin a bheith ag caitheamh síos scallach dó (dhe) 'chuile ré solais, bíonn siad thart dhá fhuireasbhaidh nuair nach bhféadann siad a fháil
Ba ghearr le dhul ar an gceann céadna deich bpunt ins an tseachtain dá mbeadh sé dhá fháil. Tá sé an-drabhlásach. Cheapfainn nachar shábhail sé leithphighinn ariamh dhár shaothruigh sé
Tá riar maith talmhana againn, ach cé'n t-achar le dhul é ar a bhfuil de bheithidhigh againn, agus ar a ndéanann muid de chur. Bíonn cur mór againn i gcomhnaí
Tá an-údhachta in a diaidh, ach is gearr goirid a ghabhfas sí ar a bhfuil de sclamhairí annsiúd dhá h-iarraidh
+–
Is gearr le dhul Seán ormsa = ní sheasfaidh sé achar ar bith dom; buailfidh mé idtroid é gan stró ar bith
Tá an F. láidir, ach cá'id le dhul air siúd é? Ní sheasfadh sé ala an chluig do'n bhéinneach údan
TUILLEADH (3) ▼
Tá gárdaí agus cóirí catha mar sin aige, ach ba gearr a ghabhfadh sé ar fhear ar foghnamh. Dorna amháin ó Mh. Mh. agus chuirfeadh sé luighe fiadha air go ceann míosa, mara ngiorraigheadh sé leis ar fad
Dhá mbeadh an oiread eile téagair ann ba ghearr le dhul é ar Mh. seo thoir. Tá M. cho cruadh le miotal. Ar rug sé greim ariamh ort? Is measa an dá chrobh láimhe atá aige ná bís an Bh.
Ba ghearr le dhul ar an mbád sin tonna balasta
+–
Beannacht Dé dhuit! Cé'n t-achar a ghabhfadh do chupla puintín gágach ar luach tighe. An bhfeiceann tú cho daor agus atá 'chuile shórt. Ní dhéanfá aon-teach anois níos lugha ná trí chéad phunt, dhá mbeadh sé taobh leis
Is gearr a chuaidh sé ar mhadadh J. B. indé — an madadh gliobach sin atá aige. Rug sé ingreim muiníl air agus bhuail sé anuas faoi'n talamh é agus choigil sé faoi é, nó nach raibh smeámh ann
TUILLEADH (10) ▼
Bíodh unsa céille agad! Is gearr le dhul do chruach mhóna, ar a chruaich siúd. Tá a dhá oiread innte ar a laghad ar bith
Ní mórán a chuaidh an méid sin leasuighthe ar an ngarrdha. Shíl mé go mbadh cheart di stróic thairis sin a thabhairt léithe, ach tá a oiread go leith eile ag tastáil ar a laghad ar bith
Gabhfaidh an méid sin cloch anois cuid mhaith ar an teach. Ní bheidh do dhíol ann, ach dheamhan mórán as a bhéas tú
Chuaidh na trí galúin riar maith ar lucht na bainse. Níor riar siad 'chuile dhuine, ach dheamhan ceo ar bith nachar riar. Bhí againn teacht leo, agus an té a bheadh diomdhach a chead sin a bheith aige
Ba cheart go r[achadh] an chruach mhóna sin achar maith orainn, má ghníonn muid réidhteach ar bith léithe, ach is minic linne réidhteach a dhéanamh le rud ar bith!
Rachaidh an coirce síl sin stróic mhaith ar a bhfuil d'ithir againn imbliana. Dhá bhféadthá buta eile a fháil in áit eicínt, bheadh riar do cháis agad
Ní ghabhfaidh a bhfuil d'fhataí annsin achar ar bith ar na beithidhigh. Nach mb'fhearr dhaoib a dhul i gcoinne aistear eile!
Maidir len a bhfuil na daoine a fháil do tae anois, ní ghabhfadh sé ibhfad ná ingearr ar chomhlódar. Cé'n chaoi a ngabhfadh, teirgéis mar é
Ní rachaidh na cupla "fag" sin i bhfad ná ingearr air siúd. B'fhearr dhaoib a dhul ag soláthar aríst. Reicfidh sé muid, má bhíonn sé d'fhuireasbhaidh "fags"
Go dtugaidh Dia ciall duit! Ní rachaidh buidéilín pórtair i bhfad ná ingearr ar mo thart-sa. Níl ann ach sugh salmhain i mbéal buláin dom, má tá sin féin ann
+–
Tá cupla punt agam, ach ní mór suidhe in a bhun ceart, arae is gearr le dhul é = ní sheasfaidh sé i bhfad
Tá cupla coca féir agam ach is gearr le dhul iad, agus a bhfuil ag faire orra
TUILLEADH (6) ▼
Maidir len a bhfuil d'fheamainn dubh againn imbliana, cáid le dhul í, má's linn na trí gharrdha sin thuas a chur
Is gearr le dhul thú a dhuine bhoicht. Níl spreacadh an éinín gé ionnad. Chuirfeadh fear ar foghnamh de shéideoig do'n Domhan Soir thú
Ara tabhair cead glaodhmaireacht' dó go mbeidh sé tuirseach. Sin é eile a bhfuil sé indon a dhéanamh. Is gearr le dhul é, má chuireann sé achrann ar aonduine. Níl brigh slatmhara lobhtha ann. Níorbh fhiú d'aonduine a dhul ag fiachadh ar an gcleiteacháinín bocht: níorbh fhiú sin
Déan do dhicheall ach is gearr le dhul thú. Mharbhóchainn céad de do leithidí
Meath do chine aríst! Cá'id le dhul thú a characháinín dona na míol! Ní bheadh tolgán ar bith agam deichneabhar mar thú a chur in aer. Féach liom é go bhfeicidh tú!
Tá gaisce mhaith aca ag imeacht len a gcuid gunnaí mar sin, ach ba gearr le dhul iad dhá dteagadh orra. Nímé cá'id a rachaidís ar an German. Dheamhan an seasfaidís uair an chluig dó.
2.
a.
+–
Gabhfaidh mé Baile Átha Cliath go goirid = go Baile Átha Cliath (áiteacha a bhíos igceist go minic i gcaint fágtar an "go" ar lár. Fc. na somplaí seo síos. Ach tabhair faoi deara gur "go Ameriocá" adeirtear, agus ní Ameriocá d'fhuireasbhaidh an "go")
Chuaidh sé Gaillimh indiu
TUILLEADH (13) ▼
Theighinn Baile Átha an Ríogh ar aontaigh roimhe seo
Rachamuid Conamara go goirid. An bhfuil tú sásta?
Is fadó an lá anois nach ndeachaidh sé Conndae an Chláir.
Theigheadh sé taobh Mhuigh Cuilinn go minic fadó, ach is beag a theigheas sé ann anois
Chuala mé ag rádh go raibh sé le dhul taobh Uachtar Árd Dé Domhnaigh seo chugainn
Ní dheachaidh tú taobh na bhF. le tamall. Cé'n chiall?
Meastú nach bhfuigheadh sé bean, dá dteigheadh sé bealach an Chlocháin. Deir siad go bhfuil mná ann ar árdú orm
Má theigheann tú bealach R. aon-uair, buail isteach chuige
An ngabhfaidh tú taobh S. Gh. indiu?
An rachaidh tú tigh Sheáinín Sh. É. anocht. Tá céilidhe ann
B'fhéidir go ngabhfainn soir tigh Mh. Ph. R. Tá cliobóig dheas d'inghin aige
Ní ghabhfainn tigh Ch. aríst go ceann scathaimh, dhá mbadh mé thusa. Má bheireann sé ort, tiubharfaidh sé faoi na foraí (fabhraí) dhuit é
Ní theigheann sé tigh Sh. chor ar bith anois. Tá an brachán dóirtthe
b.
·
Cá rachaidh tú? = cáil tú ag dul (an-choitianta ag sean-daoine)
Dia dhuit a Tom. Cá rachaidh tú anois, a chuid?
+–
Cá'il do dheifir (do chruadhóg) ag dul
Fan liom. Cá'il do dheifir ag dul? = cá rachaidh tú le go bhfuil an oiread sin deifir ort?
TUILLEADH (2) ▼
Cá'il do dheifir ag dul? Bíodh foighid agad. B'éigin fanacht leat nó gur rugadh thú
Shílfeá go bhfuil an t-an-fhorú ort bail ó Dhia ort. Cá'il do dheifir ag dul? Breagh nach suidhfeá síos agus do reasta a leigean mar a dhéanfadh fear
c.
+–
Ní ghabhfadh Pádraig go dtín a ghlúine, tá sé cho mór sin
Is beag an baoghal ort a bheith cho mór leis. Níl tú ag dul go dtí a ghualainn féin
TUILLEADH (5) ▼
Ab í an tsudóigín bheag sin. Ní ghabhfadh sí go dtí mo lár
Tá feasóig air ag dul go dtín a bhrollach
Tá na beithidhigh ag dul go dtí a mbolg i bhféar
Bhí muid ag dul go dtí a (ar) muineál i gcriathrach (in uisce etc.)
Chuaidh mé go dtí mo cholpaí in uisce ag iarraidh a theacht abhaile
d.
+–
Teigheann sé siar (soir, suas, síos, amach, isteach, thart etc.) an bóthar, (an abhainn, an cladach, an pháirc agus rl.) 'chuile lá
Chuaidh sé siar le cíor agus chuir sé corr-shlam annseo agus annsiúd, ach cé'n mhaith sin? Tastuigheann an teach ar fad a chur. Níl orlach bacaird ann, nach bhfuil ag leigean isteach
TUILLEADH (3) ▼
Ghabhfadh sé idtigh Diabhail ag tóraidheacht óil
Chuaidh an ghaoth ó thuaidh = d'athruigh sí
Gabhfaidh sí ó dheas go goirid (an ghaoth)
3.
"Ag dul" mar bhriathar congantach. Tá ag dul an-choitianta mar bhriathar chongantach agus é ag teacht isteach tuilleadh déarfainn: tá sé ag dul ag déanamh an tighe; tá mé ag dul ag bualadh coirce; bhí mé ag dul dhá thóigeál marach go dtáinic tú; bhí mé ag dul ag leigean fead go díreach ort; beidh sé ag dul ag tarraint fheamainne imbárach agus rl.
+–
B'fhearr duit a dhul agus é a dhéanamh
Breá nach dteigheann tú agus a dhul ann as láimh
TUILLEADH (1) ▼
Cheal nach rachthá agus díon a chur ar an gcró sin amuigh, shul a dtuitfidh sé
Dul in iontrálacha eile (100+)
+
→
abair
Ó dubhairt agus gur dhubhairt, níor cheart dó a dhul siar air. Seasadh fear len a fhocal
TUILLEADH (10) ▼
Mar adéarfas tú. Ní miste liomsa. Tá mise cho sásta a dhul ann le fanacht as
Abair nach lá é le dhul i bhfad ó'n gclúid = is droch-lá é
Abair má's ag dul Gaillimh atá sé gur fada go mbeidh sé ann ar an roighinidheacht sin!
Abair má's lib a dhul ag an scoil, nach mór daoib deabhadh a dhéanamh
Céard adéarfá le dhul abhaile. Tá sí in am = céard é do mheas faoi'n a dhul abhaile
Diabhal a chois ná a chnáimh a ghabhfadh ann, dhá mbeinn leis nó go gcaithfinn mo theanga. Anois céard deir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! Nach maith luath atá sé ag dul ó smacht
Is mór adéarfá le duine nach mbeadh aon-fhód móna aige féin a dhul ag tabhairt mála as cruach na comharsan, ach iadsan agus a gcuid móna féin buailte orra
Déarfainn gur dona na gnaithí atá air a bheith ag imeacht ar a shláinte go fánach mar sin, agus a fhusacht dó a dhul go Sasana, agus saothrú maith ann
Tá sé ro-gharbh le dhul 'un fairrge, déarfá
Dhá dteightheá ag an gcéad Aifreann mar adéarfá, agus a dhul ann annsin gan méir a bhaint de do shrón, diabhal mé go mbeitheá ann in ucht an lae
+
→
abair le
Tá mo chroidhe istigh dhá rádh liom nach ceart dom a bheith ag dul in éindigh léithe: nach bhfuil mé ach dhá cur amú
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé ag dul 'un cinn 'san saoghal mar adéarfá leis é
Níl neart agam cor ar bith a bhaint asam féin, nach dteagann pian chráidhte isteach faoi mo chaoldruim. Brath mhór atá agam a dhul chuig an dochtúr léithe, ach dheamhan agus móide meabhair a bhainfeadh sé sin aiste ach an oiread liom féin. Is minic nach mbaineann
+
→
céadéaga
Ní bhfuighidh sé sin aon-bhás choidhchin. Beidh sé ag dul ins na céid-déaga mar sin, agus ualaigh ag teacht air, agus é ag díriú aniar aríst ag caitheamh gail de'n tsean-dúda. Nach bhfuil sé ag saothrú báis ó a rugadh mé agus dheamhan bás ná bascadh fós air
TUILLEADH (2) ▼
Bhíodh an-chaint ar dhaoine a dhul ins na céad-déaga fadó, ach ní chloisfeá caint ar bith anois air. 'Sé'n chaoi a raibh siad an uair sin, ar an dá luath agus a bhfeicfidís ualach ar bith ag teacht orra, chuirfí na h-ordógaí orra ar an bpuínte. Badh é a scil ann é, badh é sin
Tá an scanrachán seo thoir ag dul ins na céad-déaga le obair. Nach dona na gnaithí atá air a bheith dhá chur fhéin thar fholann mar sin. Sínfidh na clochair siúd leis, feicfidh tú féin air. Níl rud ar bith indon fear a shníomh, ach ag briseadh cloch.
+
→
dá
Beidh dhá dhéanamh air anois: do dhéanamh-sa agus an duine a chaithfeas a dhul air in do dhiaidh
TUILLEADH (3) ▼
Cheap mé an dá bhóithrín a thabhairt liom — a dhul síos an bóithrín thiar agus aníos an bóithrín thoir — agus mara bhfaghainn ar an méid sin é, sneachta a chaitheamh ar a lorg
Bhí an dá shúil ag dul amach thar a cheann le scéin (le dúil san mbeatha; ag breathnú orm agus rl.)
Cén chaoi a bhféadfaidh mise a dhul ann mara ndéana mé dhá leith dhíom féin? Nach bhfeiceann [tú] nach bhfuil aon-ghoir agam corraí as seo
+
→
dádach
Níl ann ach dádach. Ní fiú a dhul dhá ithe. Bíonn siad sceithte ar fad an tráth seo 'bhliain.
TUILLEADH (2) ▼
Dar príosta ní shin dádach. Tá an lábán ann fós. Ba mhór an feall a dhul ag fiachadh air, agus a dtiocfadh d'eochraí uaidh. Tá an-aois aige mar sin féin
Ní bhíonn aon-mhaith len ithe le na sean-dádachaí sin, má bhíonn méid féin ionnta. Bíonn siad ro-roighin. Bhí sé cho maith dhuit a dhul in éadan leathar capaill leo
+
→
daidhce
Siúd í a raibh an daighce uirre. Dheamhan corruighe dhá cois a dhéanfadh sí, th'éis gur iarr an mháthair uirre a dhul amach agus na beithidhigh a bhleaghan. Agus chuala mé gurb éard a chuir uirre é in áit nach leigfidís ag céilidhe i nD. Ch. í an oiche roimhe sin. Í a leigean chuig céilidhe go D. Ch. deich míle bealaigh, má tá sé taobh leis.
TUILLEADH (7) ▼
Má theigheann tú di ar an mbealach sin ní chuirfidh tú uirre ach daighce, agus beidh muid gan Murrchadha gan Maghnus annsin. Abair mar seo léithe gur tháinig muid fiche míle bealaigh chuig sochraide agus go bhfuil fiche míle eile le dhul ar ais againn agus go bhfuil "bicycle" briste orainn. Tosuigh ag dilleoireacht. Maistín maith í. Tá na seacht n-aithne agamsa uirre, agus sin é an fáth go mb'fhearr dhuitse a dhul 'un cainte léithe. Ní móide go n-eiteochadh sí thusa faoi dheoch, ach má chaitheann sí in a ceann é, ní thiubharfadh sí deoir do dhiaumhlach
Daighce a bhí uirre anocht faoi gur fhága C. annsin aréir í … Ceadh nar chuala tú é sin. In Domhnach rinne sé malrait mná aréir … í seo thiar. Spéir na gréine Sh. Ch. Tá faitíos orm muise gur b'olc an mhalrait aige í: a dhul ó ghiolla na sliogán go dtí giolla na mbáirneach mar adeir fear Ch. Ach mo choinsias is deacair í seo istigh a bheárradh anocht
Tá daighce eicínt ar an Sáirsint agus é a bheith cho luainneach ar a chois anocht. Níor chomhnuigh sé ar feadh na h-oíche ach ag dul ó chloigeann an R. go dtí ceann an bhóthair. B'fhéidir gur ins an áirdeall ar M. atá sé. Má's eadh béarfaidh sé air go siúráilte. Tuilleadh ghéar de'n chlampar aige — nach bhfaireann é agus aire a thabhairt dhá ghna (gno) agus fios aige nach bhfuil an ceann eile ach ag iarraidh breith thall air go dtugaidh sé 'un cúirte é. Diabhal blas eile.
Beidh daighce air nó go bhfaghaidh sé daithte é; agus gheobhaidh as a dheire. B'fhearr dhuit ag gabhail de chlocha ar do cheirteacha ná a bheith igcleitheamhnas a dhul ag baint aon-cheart dó. Is fada atá sé ag rith leis, ach an uair a gheobhas sé é, gheobhaidh sé in aoinfheacht é, agus is fada dhá thuaradh dó féin é
Sin é ceird gasúir i gcomhnuí: daighce orra faoi'n a dhul chuig an scoil. Shílfeá inDomhnach, gur mó an luighe atá ag gasúir anois léithe, ná fadó. 'Ar ndú (ndóigh) ba mhó a bhuailtí orra fadó
Daighce air nó dhó (dhe) anois, caithfidh sé imeacht. Tá u (ar) ndóthain againn cheana, slán a bhéas siad, agus gan a dhul ag beathú bromaire atá indon a chuid féin a shaothrú
Is fhearr duit leigean de do chuid daighce anois, agus a dhul a chodladh as réidhteach, nó má eirighimse aghad (chugad) cuimhneochaidh tú air. Níl aon-oíche ins an aer nach ar an gceird chéadna a bhíos tú, mara bhfaghaidh tú cead do chomhairle féin faoi 'chuile rud. Nach gránna an chaoi de do leithide de stócach a bheith ar an gceird sin feasta choidhchin.
Bhí mé thíos ann lá annseo anuiridh. Domhnach a bhí ann. Bhí sí ag strócadh ag iarraidh a dhul síos 'un bóthair. Ní leigfeadh an mháthair di. Bhí rud eicínt le déanamh: soithigh le nigheachán nó rud fánach ar aon-nús (nós). D'iarr an mháthair uirre é a dhéanamh. Dhá bhfeictheá cho daighceamhail agus a d'iompuigh sí ar a cois, agus siar léithe a chodladh. Dá mba mise an mháthair, bheinn dhá lascadh 'fhad's gheobhainn teas in a craiceann. Bhí sí do-chorruighthe freisin, ach níor leig sí amach mórán dhó (dhe) liomsa
+
→
daigh
Tá dógh (doigh: /dəi/ : /dɛ̄/ : /dō/) ghoile ag dul dom = pian isteach faoi'n gcliabhrach nó imbéal an chléibh. Teagann sí ar dhuine mara mbeidh a chuid bídh ag teacht leis, nó ag feileamhaint dó, nó mara bhféadann sé aon-cheo a dhéanamh thrídh n-a cholainn. Cineál indigestion é
TUILLEADH (3) ▼
Tá dógh croidhe agus dógh ghoile agus dógh bhuilg agus 'chuile dhógh dhá bhfuil ann ag dul dó. Ach is maith atá fhios agam-sa céard atá ag dul dó sin: neart leoistidheacht' agus rístidheacht. Dhá mbeireadh an t-athair ar mhaide 'nuair a thosuigheas sé sin ag fuasaoid, agus tosuighe dhá rúscadh leis aniar ar an dromán, agus é 'ruaigeadh amach in a ghnatha, mise i mbannaí gur beag 'fhuasaoid a bheadh aríst aige. Ach ag peataidheacht leis a bhíos siad in a leabaidh sin
Doigheachaí atá ag dul duit. Ól deoch uisce fuar cho tréan in Éirinn agus atá tú indon a ól … Níl tú indon fuilingt leis an uisce fuar! Nach maith a chaithfeas tú fuilingt lena doigheachaí!
Sin í annsin an cailín a bhfuil na doigheachaí innte. Tá poll innte agus fearsad eile ag dul anonn thríd an bpoll, agus feicthear dhom gur thríd an bhfearsaid sin a theagas an driog i gcomhnaí. Beidh a shliocht uirre: ní bheidh sí ann ach feadh's mise a dhul 'na bhaile mhóir Dia Sathairn
'Sé Baile an Daighin é má's féidir leis éirghe i mullach na ndaoine ar an gcóir sin. Bhfuighidh (gheobhaidh) sé maide dhá mheadh féin fós, nó is mór atá mise ag dul amú. Ach bíodh a lear air féin. An té a dheanas an t-olc is maith an aghaidh air a bhfuighidh sé féin dhe
Sháruigh an gasúr sin aige a bhfaca mé ariamh le dailleacht. Tá sé sé nó seacht de bhlianta anois ag dul 'un scoile, agus níl sé indon focal a léigheamh fós
→
dáimh
Níor thosuigh mé ag dul thríd na dáimheannaí céadna ariamh, nach ngabhfaidís 'un seachmaill orm. Níl a fhios agam anois cé'n col de dhá chol déag muid, agus is cuma sa tubaiste. Ní bhuachfaidh mise ná iadsan mórán air, ar chaoi ar bith
→
daingean
Má's leat í sin a dhéanamh sáthach daingean, (a cur isteach sáthach daingean, a fáscadh sáthach daingean agus rl.) ní mór duit ord a fháil agus a dhul ag ordlaidheacht uirre. Is gearr le dhul do mhaoilín casúir ar an daigéad sin
Níl aon-chnoth ag gabhail leis nach raibh ar bogadh. Fagh do "rinnse" agus daingnigh iad má's leat a dhul ar marcaidheacht air
→
dáiríre
Dháiríre píre an bhfuil rún agad a dhul ann. Dar mo chúis (cubhais) gabhfaidh mé in éindigh leat maran ag magadh atá tú
+
→
dairt
Ní comórtas ar bith do bhuachaill óg a dhul ag caitheamh dairteachaí le malraigh nach bhfuil bliain as an gcliabhán fós — tada leis. Teigheadh sé dhá gcaitheamh len a chomhaoiseacha féin, is é is córa dhó
TUILLEADH (14) ▼
Níl neart ag duine a dhul an bóthar aca, nach bhfuil cluiche aca amuigh roimhe, len a dhalladh le dairteachaí agus le clocha. 'Siad na h-údair iad. Is maith an tógáil atá sé a thabhairt orra — gan smacht gan ceannús ceann
Ó a thosuigh corr-dhairt dhá chaitheamh leis thug sé cúl duinn ar fad. Níor thaobhuigh sé an teach le tuilleadh agus ráithe. Is beag le beannú dhom a dhéanas sé anois. Ní leigfeadh sé isteach in a cheann chor ar bith nach mise a chur suas le na scurachaí a dhul ag caitheamh dairteachaí leis
B'uathbhás iad na dairteacha a bhí ag dul amach thar an mullach agam. B'éigin dom imeacht ar mo chromadadh istigh faoi'n gclaidhe gur bhailigh mé suas an Ch. nó sciochaidís an cloigeann dom (díom). 'Chuile eallach i mbaile ach na diabhlánaigh sin. Tá marbhú duine orra
Bheadh an scéal ceart go leor dá mbeithí taobh le dairteachaí a chaitheamh, ach seachain nar caitheadh clocha freisin. Ní thrustfainn A. Ní miste leis sin ins an gcatmara é, ach duine eicínt a dhonú. Streille gáire a chuirfeas sé air fhéin annsin. Is olc na gnaithí atá ar dhream ar bith a thiocfas i gcleitheamhnas a dhul ag déanamh spóirt ins an áit a mbeidh sé sin
B'fhearr dó anois go díreach glan a dhul ag caitheamh dairteacha leis an ngealaigh ná a bheith ag iarraidh ceart a bhaint de'n tsean-lánamhain sin. Lá agus gur chinn siad sin ar bhaile cheana, tá sé fánach aige-san a bheith leo. Agus dar fiadh bhí "set" ar an mbaile sin roimhe seo nach raibh ar fóghnamh.
Má bhíonn báirseach de bhean in t'éadan ó mhaidin go faoithin, b'fhearr go mór fada a dhul ag caitheamh dairteachaí leis an ngealaigh ná do shaoghal a chaitheamh in a buil. Tá caitheamh agus cáineadh ar an té a imeochas uaithe. Bíonn sagairt ag cur dóibh agus mar sin, ach ní ag aon-duine atá a fhios é, ach ag an té atá in adhastar an anró é féin. Is gnaoidheamhla go mór a fágáil annsin i dtigh tubaiste ná clann a thógáil ag éisteacht leis an ropaireacht sin i gcomhnuí. Mar cuimhnigh go bhfuil mise dhá rádh leat an ceann aca a thosuigheas ar an gceird sin — go bhfuil sé de bheith uirre gan eirghe as dá dtugtaí an saoghal mór di.
Bhí sé cho maith di anois a dhul ag caitheamh dairteacha leis an ngealaigh le síleachtáil go gcuirfidh sí an oiread de'n dallach-dubh air sin agus go bpósfadh sé í. Ní phósfaidh muise cho uain agus a bhéas grian ag dul deiseall
Is ag caitheamh dairteacha leis an ngealaigh dó é, a dhul ag saothrú an riasca' údan. Dheamhan fata a thiubharfas sé go bráth dó, dá gcuireadh sé a bhfuil d'aol i dtornógaí na h-Éireann air. Abruigheadh "fear na bhfataí" a rogha rud. Cé'n scil atá aige-sin ann ach an oiread liomsa, a leath-oiread sin féin! (níl aige ann)
B'fhearr duit tosuighe ag caitheamh dairteachaí anois leis an mbogha báistighe sin a fheiceas tú ins an aer ná a dhul ag cur chomhairle air sin. Is measa é sin ná Mac na Mío-Chomhairle. Fuair Mac na Mío-Chomhairle grásta idir an stioróib agus an talamh, ach é sin: mara bhfuil ag Dia níl indán grásta dhó go ndéantar dhá leith glan-eascartha dhá mhuineál idtosach
B'fhearr dhó a dhul síos annsin thíos ag an gcladach agus a dhul ag caitheamh dairteacha le Condae an Chláir (Árainn agus rl.) ná a bheith ar an gceird atá air. Ag réidhteach agus ag rómhar sean-chlochair annsin thiar, agus é ag ceapadh go ndéanfaidh sé bun ar na cupla acra gágach sin. Dheamhan bun muise len a loiseac
Is túisce a ghabhfainn ag caitheamh dairteachaí le Árainn ná a bhuailfinn faoin obair gan tabhairt sin, agus gan a fhios agam cá'il mo luach saothair mar adeir an ceann eile. Meas tusa a dtiocfainnse do mo mheath féin agus ag cur mo chuid alluis ag iarraidh sean-mhóinteáin atá annsin suas a shaothrú — scáth chúig phunt airgid. Nach mé atá adhartha, mar adeir fear an Achréidh. Is deacair a dhul ag iarraidh maitheasa ar dhream ar bith a shíleas go mbeidh aon-tabhairt go bráth ins an muing chaca sin
Ara beannacht Dé dhuit, ní raibh ins an rud a bhí ann an uair sin ach caitheamh dairteacha, le h-ais na gCogaí a bhíos ann anois. Daoine a dhul amach ar aghaidh a chéile le claimhí, le sleaghachaí agus le tuaightí. 'Ar ndú, dheamhan deichneabhar a bheadh marbhuighthe seachtain. Is mó an t-ár a dhéanfadh "bomb" amháin anois ná a dhéanfaidís i gcaitheamh a saoghail. Seo é deire an domhain ach grásta Dé. 'Sé Cogadh an Domhain é: Cogadh na gCríoch a bhí tugtha síos ins an Targaireacht. Dheamhan ceo dhá raibh ins an targaireacht nach bhfuil istigh. Fainic thusa nach bhfuil
Go dtugaidh Dia ciall duit! Caitheamh dairteachaí a bhí annsin … bhuel b'ionann agus gurbh eadh. Ach an t-achrann atá mise a rádh; bhí dhá bhaile uiliog amuigh. Ceann aca ar chaon taobh de'n alt siúd atá ins an mbóthar taebh thiar d'Ard an Mh. Ba gheall le clocha sneachta iad na spalaí ag dul thart. Bhí mná agus gasúir freisin amuigh: 'chuile dhuine ó aois liath go leanbh ar na bailteachaí agus daigéad de chloch aige. Bhí muide ar an bhfascadh tigh Gh. agus feiceál againn ar fad air
Ní raibh a dhul isteach ins na póilíos fadó thar chaitheamh dairteachaí, i gcomórtas a dhul isteach ionnta anois. Dhá mbeadh caraidheachaí ar bith aghad an uair sin — duine ar bith adéarfadh focal ins an gcúirt duit — bhí leat. Ghlacfaí ionntu thú gan stróbh ar bith (stró > stróbh i gcomhnuí i gcaint de bharr a bheith idir-ghuthaí i gcomhnuí bunáite). Ach tá siad an-ghéar anois. Ní mór dhuit breac-fhoghluim mhór a bheith ort go nglacfaí thú. Nach ionnta atá saint ag 'chuile dhuine anois!
+
→
dalba
Is dalbaí an puicéara sagairt é le theacht in a líon beag ná mór. Go bhfoiridh Dia ar an té a chaithfeas a dhul isteach chuige ag iarraidh tada. Chuirfeadh sé an Naomh Peadar thar barr a chéille
TUILLEADH (1) ▼
Garrdha dalba é sin. Bhí sé cho maith dhuit a dhul amach i lár easca shléibhe agus tosuighe dhá saothrú le bualadh faoi'n ngarrdha sin. Th'éis ar chaith mé de dhúthracht leis dhá leasú, agus dhá shocrú agus dhá thriomú, chinn orm aon-bharr slachtar a bhaint ariamh dó (de). Bheadh sé fliuch de do sheacht míle buidheachas. Tá máithreach an uisce faoi
→
dall 2
Ní fhaca mé aon duine ariamh ba daille (/deʟ′ə/) ná é ag dul chuig an scoil. Chaith G. a dhúracht leis, agus thugadh sé dual na druinne dhó chuile ré solais, ach má thugadh féin, ba aon-mhaith amháin dó é
+
Muise chreidim gur dalladh púicín féin atá air, nó céard is léar dó fúithe le go bhfuil sé ag dul dhá pósadh? Má's léar, tá faitíos orm nach léar d'aonduine eile é, ar chaoi ar bith
TUILLEADH (1) ▼
Chuirfeá dalladh púicín ormsa anois, dá leiginn duit ach ní leigfidh. Fagh duine eicínt le dhul ag magadh faoi tharmsa
+
→
dallán
Dalláin ag an diabhal ort. Cá'il na dalláin? An caoch atá tú? Tóruigh an méid atá gearrtha agad aríst agus togh na síolta caocha as. Is deas iad mo chuid síolta! Bhí sé cho maith dhom imeacht ag gabhail "Laddie O'Lee" ar na cnocáin le dhul ag deargadh talmhana len a n-aghaidh sin
TUILLEADH (1) ▼
Nach bhfeiceann tú na dalláin bainte asta. Sin é an chosamhlacht a chuir tú ort féin agus cead a thabhairt do na diabhlánaigh de ghasúir sin a dhul ag spochadh leo. Dar brigh na míonn agus bhainfinn an t-anam asaibh mara gcrapaidh sib lib — agus crapadh lib go beo freisin! Nach raibh a fhios agad pé'r bith céard a mhillfidís sin in do thímcheall nach leasóchaidís tada. Tá an millteanas de bheith orra. Ní millteanas go dtí é
Ní fhaca mé aon-dallarán ariamh ba mhó ná é ag dul chuig an scoil. Sháruigheadh sé an máistir ceart. "An bhfeiceann tú an ghruaig sin" adeireadh sé. "Ní raibh oiread agus ribe liath innte nó gur casadh thusa in mo líon"
Meastú an ngabhfainn amach faoi'n dallcairt sin. Is beag an baoghal orm, dhá bpréachtaí ar an teallach sib cheal teine. Ní theastóchadh uaim nach a dhul do mo chailleadh féin ar phortach a leithide de lá
+
Chaitheadh muid a dhul amach leis an réalt ar maidin ag baint fhataí ins an am a raibh muid ar aimsir tigh Sh. Diabhal smid bhréige ins an méid sin. Is minic a bhí muid amuigh agus nach (nachar) léar duinn an láighe. Agus dhá mbeitheá ag déanamh áirneán domhain an oíche roimhe, nó amuigh ag ceol chaithfeá an mhaidin ag cuimilt sramaí de do shúile arae bheitheá in do dhall dúda le codladh. D'imigh an saoghal sin — míle buidheachas le Dia
TUILLEADH (3) ▼
An té atá in a dhall dúda le codladh, ní ag céilidhe atá aige a dhul — ní h-eadh sin. 'Sé a áit é go deimhin!
Ara beannacht Dé dhuit — a dhul ag cuartuidheacht an tráth seo d'oíche agus mé in mo dhall dúda le codladh. An bhfuil a fhios agad go raibh an oíche thar druim aréir 'nuair a chuaidh mise a chodladh … bó a bhfuil a h-aimsir caithte agus shílfeá go raibh an-chosamhlacht uirre in am-suipéir aréir. Bhí na grianáin "sleaiceáilte" (slackáilte) aice, ach mar sin féin níor rug sí
Bíonn sé in a dhall dúda 'chuile oíche ag an naoi a chlog. Ach cé'n t-iongantas é. Marbhuigheann sé sin é féin le uathbhás oibre i gcaitheamh an lae. Is minic a thuiteas sé in a chodladh amuigh ins an ngarrdha th'éis a dhínnéir, agus codluigheann sé uair agus dhá uair go minic. Eirigheann sé annsin agus buaileann daol oibre é, agus shílfeá gurb é an Fathach Mór fadó é ag dul faoi mhuintir an Rí. Ní fheicfeá tada ach púir chréafóige ag dul go h-aer
→
damanta
Ba damanta an cleas dó a dhul ag baint an ghiodáinín talmhana sin do na dílleachtaí bochta. Déarfá go mbadh bheag an tsúil le Dia a bheadh ag duine ar bith a bhuailfeadh faoi.
+
Ná bac leis an dream atá annseo a dhul a chodladh in am. Ní theagann P. oíche ar bith go mbíonn sé an damhadh réag, S. nuair a ghlaodhas an coileach, agus M.! Ní theagann M. go mbíonn sé in a lá gheal go minic. Ach is féidir leis sin an mhaidin a chodladh, ní hé sin do'n chuid eile é
TUILLEADH (1) ▼
Chuaidh mé a chodladh luath go leor, ach níor thuit aon-néal orm go raibh sé an damhadh réag ins an oíche. Uair annamh a ólaim aon-tae ag dul a chodladh dhom, ach d'ól mé aréir é, agus bhí a shliocht orm: bhain sé an codladh dhíom
→
damhsa
Píobairí a bhíodh ag dul thart fadó, agus chaithfeadh 'chuile dhuine a dhul amach ar lom an urláir ar a aghaidh féin: sin nó fear a dhul amach agus bean ar a [...]
+
→
damnaigh
Damnú síorruidhe air, an cimleacháinín, mara maith a fuair sé ann féin a dhul ag maslú bean ar foghnamh. Foighid ort go gcloisidh a h-athair é. Ní ag comhaireamh na gcoisméagachaí len a dhá choisín bhasacha a bhéas sé, leabharsa, má fheiceann sé é siúd ag teacht!
TUILLEADH (3) ▼
Damnú síorruidhe air mar shneachta. Níl oiread agus caorán móna ar an teallach agam ó am suipéar aréir, agus níl aon-asal in araidheacht a dhul 'na phortaigh indiu ach oiread le indé. Shílfeá gur dúil atá ag an aimsir bothae a dhéanamh de na daoine!
Tá a bhfuil ins an teach damnuighthe aige anois, ag iarraidh imeacht go Sasana. Diabhal mise muis, go bhfaigheadh sé cead a chinn marach cho baoghlach agus atá an áit thall faoi láthair. An uair a bhí sé suaímneach, agus gan tada dhá chaitheamh anuas ann, ní raibh luighe ar bith aige a dhul ann. Ach anois níl breith bonn báis aige go mbeidh sé imighthe. Is beag dhá chuid contráilteacht' é mo léan
Ní fhéadaim a dhul soir i mbéalmhachaí an bhaile seo thoir beag ná mór nach bhfuil mé damnuighthe aige ag cur cumaoin' orm agus do mo tharraint isteach i dtighthe ósta as cosa idtaca. Ach is maith atá a fhios agamsa céard atá ag goilleamhaint ar an mbuachaill sin
+
→
dán
Tá mé ag dul amú ar an aithrighe sin. Níl sí ag luighe le dán chor ar bith anois dom. Is fadó an lá ó adubhairt mé í go deireannach
TUILLEADH (14) ▼
Ní mheasaim go bhfuil an chaint sin ag teacht le dán chor ar bith. Nachar dhubhairt tú cheana gur báthadh é. Má báthadh cé'n chaoi a bhféadfadh sé a dhul isteach i dteach an scolóig … ó tuigim anois thú. An darna mac a báitheadh. Huga leat
Teastóchaidh dáin uaib imbáireach má's libh a dhul 'nan aonaigh go Gaillimh
Chuir muid dán uirre agus ba deacair sin. Bhí sí an-dodach le dhul ina h-aice chor ar bith. Tá féirín anois ag an slóchtaí, agus níl mise ina dhiaidh air: ba danra é le margadh a dhéanamh leis
'Séard a bhí le déanamh leis sin dán a chur air, agus a thabhairt síos sa gcaladh agus an chéad bhád a bheadh ag dul ar an talamh ó thuaidh é a chur isteach innte. Ro-mhaith a bheadh sé aige agus an bhail atá sé a chur ar na daoine
Ní raibh sé ariamh ar dhánta na talmhana aon-chur is fhearr a d'íocfadh duine ná an "bheet" sin, ach cé'n mhaith sin nuair nach bhfuil aon-talamh ag na daoine len a cur. Tá bláthannaí agus beatha muc agus beithidheach uirre; ní ídigheann sí an talamh mar a ghníos an chruithneacht, agus dar príosta tá sí ag dul airgead mór. Tiocfaidh an "lorry" isteach ag an gclaidhe agad len a h-árdú uait. 'Sé an scéal é, tá an tír seo buailte ar 'chuile chaoi ina dheidh sin
An rud atá indán do dhuine caithfidh sé a dhul thríd (leath-fhocal) = an rud atá le h-aghaidh duine; an rud atá i gcinneamhaint duine; an rud atá ceaptha amach do dhuine roimh-ré
Níl indán duit a dhul go Flaithis adeir sé go dteagaidh craobhóigín ghlas ar an bpíosa mhaide sin atá san abhainn
Dhá mbeadh sí ag dul faoi agus thairis 'chuile mhionnóid, ba é an cás céadna dhó é nuair nach raibh sí indán dó. Ar chuala tú ariamh é: "leagaim láimh ort nó ná leagaim, má's tú atá indán dom is tú a bhéas agam"?
Pósfaidh tú an duine nach bhfaca tú ariamh. Beidh tú ar siubhal go bhfaghaidh tú an té atá indán duit, agus níl a dhul thairis sin agad "leagaim láimh ort nó ná leagaim, má's tú atá indán dom is tú a bhéas agam." Sin é an chaoi a bhfuil sé. Tá cinneamhaint eicínt ag 'chuile dhuine, agus níl aon-ghoir againn í sin a sheachaint
Dhá mbeadh indán eirghe dhó, d'eireochadh sé (banbh). Ní raibh sé ag dul dom sin é é
'GCuiridh Dia dílis an t-ádh ort, agus éist leis. Níl tú ach do do chuir fhéin thar bharr do chéile le dhul ag comhairle airsin. Níl indán comhairle dhó; ach oibrigheadh sé leis. Comhairleochaidh an saoghal ar ball é
Má tá aon-dán maitheasa duit, siúd é an áit agad. Mara dteagaidh tú suas ar chomhairle na ndochtúirí, cé'n mhaith dhuit a dhul aca chor ar bith?
'Sé an chaoi a bhfuil an scéal sin má eirigheann rud duit le do chiontsiocair nó le do chionfaillighe féin, ní raibh ann ach go raibh sé indán duit. Sin caint ar sreath, adeárfainnse. Chonnaic mé laogh le T. Mh. annseo thuas dhá chailleadh le buinneach anuiridh. Ó'n lá ar bhuail sí é, go dtí an lá ar thug sí léithe é, dheamhan thiomanta purgóid ná buidéal a thug an fear sin do'n laogh sin, ná go fiú's a chur ar mhalrait féir ní dhéanfadh sé. Bhí mé féin agus é féin annsin thuas chois an chlaidhe ag breathnú air ag fáil bháis. "Ní raibh aon-dán eirghe dhó" adeir sé. "'Séard a bhí le déanamh leat" adeirimse "chúig bhliana príosúin a dhul ort"
Má bhí indán agus go raibh sé le pósadh, breagh nachar phós sé, agus gan a dhul ag tarraint slí chainte air féin agus gan a fhios sa diabhal cé'n fáth
+
→
dána
Ní fhaca mé a leithide de pháiste ariamh tá sé cho dána sin. Nuair adubhradh leis gan a dhul amach ar an tsráid, sin é an uair a chuaidh sé amach. Thug mé isteach é agus fuair sé gleáradh, ach ba bheag an mhaith sin. Chuaidh sé amach aríst
TUILLEADH (1) ▼
Bhac an póilí é faoin a dhul ann, ach thug sé siúd a dhubhshlán agus chuaidh sé ann. Tá sé dubh-dhána mar sin th'éis nach bhfuil aon-duine faoi thalamh an domhain is lághaighe ná is oibliogáidighe ná é, má tá sé leat