abair (adeir)
—briathar mírialta
—láithreach: deirim, deir tú (deireann tú), deir sé (deireann sé) … deirtear. Diúltach: ní abraím srl. Ach tá abraím sa dearfach freisin — is minic a abraím féin é sin srl.; agus tá deirim amantaí sa diúltach — ní dheireann tú é sin; an ndeir tú liom é srl. Tá an dá leagan deir tú, deireann tú srl. ann, ach is tréine foirmeachaí an deir déarfainn. Le má, bíonn abraíonn go minic — má abraím srl. — ach tá má dheirim (d maon) srl. coitianta go leor freisin. Má dheirinns, má abraínns i gcásannaí áiride sa darna pearsain uatha
—fáistineach agus coinníollach: déarfad (déarfaidh mé), déarfainn srl. Deirtear abródh, d'abróinn sa dearfach freisin, agus bíonn ní dhéarfad, ní dhéarfainn /ɴ′ī ɛ̄rhəɴ′/, an ndéarfá srl. sa diúltach
—gnáthchaite: deirinn srl. ach freisin d'abraínn, d'abraíodh sé srl. Diúltach: ní abraínn ach freisin ní dheirinn (dh maon) srl. Baineann an rud céanna leis an bhfoshuiteach caite.
—aimsir chaite: dúras (dúirt mé), dúirt sé, srl. Diúltach: níor dhúras; níor dhúradh (d maon) nó níor dúradh (d lom). Bíonn dúirtis ag duine anseo agus ansiúd (go háirid gasúir a bheadh ag éirí suas, agus greamaíonn sé ar feadh a saoil do chuid acu) sa darna pearsain uatha caite. Bíonn deir mar aimsir chaite go minic in áit adúirt
—coibhneasta: gnás an choibhneasta le briathar eile, ach gurb í an fhoirm adeir (in áit adeireas, adeireanns) a bhíos ann go hiondúil — cé adeir é srl. Fáistineach: adéarfas srl.
—aidiacht bhriathartha: ráite
—ainm briathartha: ag rá
1.
a.
+–
Céard adeir tú (aimsir láithreach nó chaite) — céard atá tú ag rá (ach fc. thíos)
Céard adeir sé faoi
TUILLEADH (11) ▼
Tá do dhá dhíol ar fad le rá agat
Séard a bhí mé a rá anseo ar ball nach bhfuil forás ar bith ar Sh. Ph. ó chuaigh sé sna fir mhóra
Ní hé sin atá mé a rá chor ar bith
Ní miste an méid sin a rá ar chaoi ar bith
Is mór adúirt sé ariamh go ndéana Dia grásta air, ach tá a shraith ar lár faoi dheireadh
Níor dhúirt sé focal (smid ná smeaid, blas, ceo, faice, pioc, faocha, a dhath, srl.)
Dúirt tú bréag má dúirt é sin
Abraím mo rogha rud, ach 'sé an cás céanna dhom é. Ormsa a bheas an milleán aige
Abraíodh sé a dtogróidh sé, ach eisean ba chiontaí
Abraídís leo é, ach ní fhéadfaidh siad an fhírinne a chur as a riocht
Déarfar seo agus déarfar siúd, ach cén dochar!
·
Mac maith atá agam, ní as ucht mise dhá rá é — tá sé go maith agus ní ag déanamh gaisce as atá mise más mé a athair féin
Ón lá ar phós mé an bhean sin, ní raibh easpa punt ná scilling orm, ní as ucht mise a bheith dhá rá é
+–
Shéanfadh sé go raibh sé ina chiontsiocair leis an achrann! Sea a mh'anam! Níor dhúirt mise tada, adeir an fear a chuir an baile ag troid! (sórt seanfhocal) — an fear a rinne an mhístaid, shaor sé é féin
Is minic gurb é fear an réitigh a íocas an téiléireacht, agus an té a tharraingíos uileag é, nach dtuilleann sé milleán ó aon duine. Sin é é: níor dhúirt mise tada, adeir an té a chuir an baile ag troid
TUILLEADH (1) ▼
Ar chuala tú an chailicéireacht a bhí air, ag sárú orm nach raibh sé ann le linn a thúis chor ar bith, agus gurb é a shaighid ar fad iad. Níor dhúirt mise tada, adeir an ceann a chuir an baile ag troid
·
Ó dúirt tú agus gur dhúirt tú é anois, cruthaigh é. Caith dhíot do sheaicéad go bhfeice mé an bhfuil tú chomh maith agus atá do ligean amach
Ó dúirt agus gur dhúirt, níor cheart dó a dhul siar air. Seasadh fear lena fhocal
+–
Is tú adúirt agus ní hé Dia — dhá ndéanadh duine eascainí ar dhuine eile, nó dhá dtuaradh sé mí-ádh, déarfadh an ceann eile é seo. Scaití ciallaíonn sé: man proposes; God disposes
An eascainí chéanna ort! Is tú adúirt agus ní hé Dia! Go mba túisce agat fhéin é ná againne!
TUILLEADH (3) ▼
Dúirt sé nach gcaithfeadh sé aon triomach an samhradh seo. 'Sé adúirt agus ní hé Dia. Mar is toil le Dia a bheas sé sin
Dúirt sí nach mbeadh duine acu sa gcomhaireamh ceann bliain ó inniu: go raibh siad tolgtha fré chéile. Ach dheamhan a fhios aici. 'Sí adúirt agus ní hé Dia
Bhí sé rá go ndéanfadh sé scioból mór eile le haghaidh coirce agus fataí agus chaon tsórt ó thuaidh den teach, ach 'sé adúirt agus ní hé Dia. Ní bhfuair sé saol lena dhéanamh
+–
Is iomaí rud is buaine ná an duine, mar adúirt an té adúirt é — is minic leagan mar seo dhá chur ar sheanfhocla, ar ghiotaí d'amhráin agus de scéalta, ar leathfhocla, ar dheilíní, ná ar chaint ar bith a bhíos i mbéal daoine go minic
Tá sí mar atá sí, agus níl sí gan locht, mar adúirt an té adúirt é
TUILLEADH (2) ▼
'Agus a chailín bhig óig, ná pós thusa fear an dá chroí,' mar adúirt an té adúirt é
Tá sí liath agus tá sí caoch, mar adúirt an té adúirt é
·
Mar adéarfas tú anois. Tiocfaidh mise suas ar t'fhocal — bíodh breith do bhéil féin agat
Mar adéarfas tú. Ní miste liomsa. Tá mise chomh sásta a dhul ann le fanacht as
b.
+–
Abair amhrán; abair Cúirt an tSrutháin Bhuí; abair Aithrí Raiftearaí; abair Caisleán Uí Néill (tabhair faoi deara gur inis scéal atá ann go hiondúil nó inis le ainm an scéil, ach abair le rud ar bith a bhfuil guth le cur leis)
Bhí muid ag rá an phaidrín
TUILLEADH (3) ▼
Bhí an sagart ag rá an aifrinn
Deireann sé na Liodáin chuile thráthnóna
Is maith leis an t-aifreann a rá ar bhuille an naoi i gcónaí
+–
Abair "ábab" agus ná buail do dhá chlab faoi chéile — rud adeirtear le gasúir. Ní féidir na bannaí a rá gan do dhá chlab a bhualadh faoi chéile
Cuirfidh mé geall leat nach n-abróidh tú "ábab" gan do dhá chlab a bhualadh faoi chéile
TUILLEADH (2) ▼
Abair: "cearc uisce i bpoll uisce agus í slubarnaíl slabarnaíl. Cé adéarfadh naoi n-uaire é gan filleadh gan feacadh" (Abair naoi n-uaire é gan t'anáil a thabhairt leat!)
Abair: "ceirtlín bhog bharraigh ar bhogbhallaí an tí: bog bog, arsa an t-ógbhodach ar bhogbhallaí an tí." Abair sciobtha é (má dheireann, tuigfidh tú an gaol atá ag an gconsan g leis an gconsan d)
+–
Ná habair bréag — ná hinis bréag
Mura n-abraí mé bréag, níl a fhios agam cén tráth a dtáinig sé abhaile
TUILLEADH (4) ▼
Nár lige Dia go n-abróinn bréag
Níorbh ait liom go n-abróinn tada ach lomchlár na fírinne
Ná habair rud mar sin ar chraiceann do chluas
Nach beag an carghas atá ort bréag a rá
c.
+–
Céard atá tú a rá riu? — níl ciall ar bith leis an rud atá tú a rá; seafóid nó bréag srl. atá tú a rá. (céard adeir tú — sin what are you saying, gan fearg ná tada eile)
Céard atá tú a rá? Nach bhfaca mé é inné.
TUILLEADH (3) ▼
Céard atá tú a rá? Dheamhan splanc chéille ar bith agat le gairid
Céard atá tú a rá? Go dtabharfainnse an capall sin ar chúig phunt fhichead!
Céard atá tú a rá? Go mba é S. ba chiontaí!
d.
+–
Dúirt tú é! — sin í an fhírinne adúirt tú; sin í an chaint a bhfuil craiceann uirthi; agatsa atá an ceart
Dúirt tú é, a mh'anam! Ní tada eile é ach cneámhaire
TUILLEADH (5) ▼
Dúirt tú é mo choinsias! Níl a leithide de thútachán cruthaithe
Dúirt tú é! Scólacháinín dona é
Anois adúirt tú é! Sin é a bhí a dhéanamh leis. Gan é a ligint sa mbóithrín chor ar bith
Anois adúirt tú é gan bhréig gan mhagadh! Ní bheadh aon duine acu beo fadó an lá murach gur choinnigh sí deoladh leo
Tá sé ráite agat anois — anois adúirt tú é!; sin é an rud atá ceart thar chuile rud; now you said it! Now, you have clinched the argument!
·
Abair! Diabhal focal bréige agat: is beag atá le déanamh aige! (dúirt an fear eile ar dtús gur bheag a bhí le déanamh ag a leithide seo de dhuine. Is ionann an abair agus go cinnte is beag atá le déanamh aige)
Abair! I gceann mar atá na hasail, tá cóisir bheithíoch ansin aici agus gan scioltar orthu leis an ocras
+–
Abair é! Níor tháinig aimsir mar í le fada — abair; d'fhéadfá a rá; you can bet your life on it; you can 'sing' it
Abair é! Is agatsa atá a fhios é
TUILLEADH (2) ▼
Abair é! Móin ar bith nach raibh tógtha roimh an doininn seo, tá sí réidh le triomach i mbliana
Abair é! Duine ar bith a bhfuil muirín anois air, tá sé ina ridire
+–
Abair nach lá é le dhul i bhfad ón gclúid — is drochlá é
Abair nach fear é a ghlacfadh mórán clabaireachta ó aon duine
TUILLEADH (6) ▼
Abair gur drochthalamh é!
Abair ar chuma ar bith, go bhfuil saibhreas ansin amuigh fhoisceacht urchar méaróige don chladach, an té a ghabhfadh ag gliomadóireacht
Abair go mba drochaonach é!
Abair nach bhfaca tú a leithide de scéiméara fir ariamh!
Abair gurb ea! Chuir mise ansin thoir anuraidh iad, agus níor tháinig a leath (cineál fataí). Is scrios ceart iad mar adúirt tusa
Abair nach ea, ná aon duine a bhain leis. Níor tháinig aon chreagaire ar a threibh!
+–
Abair más dochtúr é, gur beag a mheas a bhíos aige air féin scaití!
Abair más ag dul Gaillimh atá sé, gur fada go mbeidh sé ann ar an righníocht sin!
TUILLEADH (2) ▼
Abair más leis sprae a chur amach, go bhfuil sé thar am
Abair más libh a dhul ag an scoil, nach mór daoibh deabhadh a dhéanamh
+–
D'fhéadfá a rá gur maith a chuaigh an imirce dhó (ní athraíonn d'fhéadfá pearsa. Leagan ríchoitianta i gcaint é) — is fíor gur srl.; deirimse leat srl.; abair gur maith srl.
D'fhéadfá a rá gurb é atá fuar!
TUILLEADH (8) ▼
D'fhéadfá a rá gurb ort atá slacht do chodach, bail ó Dhia ort
M'anam go bhféadfá a rá gur beag an néal atá air sin
Dar mo choinsias, d'fhéadfá a rá nach bhfuil sé sin ag ligean aon bhuille marbh ina chuid oibre
D'fhéadfá a rá gur maith te drochmhúinte an cuimleacháinín é sin, má théann araoid ar bith air
D'fhéadfá sin a rá! Is fadó nach bhfaca tú cur chomh buailte an tráth seo bhliain
D'fhéadfá a rá muis! Diabhal bréag ar bith nach mbeidh púir as a bhéal nó is cinniúint críochnaithe air é
D'fhéadfá a rá i nDomhnach! Is iomaí a leithide eile a bhuailfeadh amach ar cuairt agus a d'fhágfadh an obair sin faoina bhean.
D'fhéadfá a rá! Ach inné a bhí an fuacht ann ar chaoi ar bith
2.
+–
Abair nár bhac fear le cur ar bith, ach tosaí ag baint mhóna sa Márta, agus tosaí ag cur potaí nuair a thiocfadh séasúr na gliomadóireachta, meas tú nach mó a bheadh dhá bharr aige, ná a bheith dhá mheath féin ag tochailt idir dhá chloich sna breaclachaí sin amach — cuir i gcás
Abair gur cheannaigh tusa leota feola agus go dtáinig tú aniar abhaile agus gur chaith tú trí nó ceathair de laethantaí dhá slamairt, nár shomhaoiní dhuit é sin, ná sceimhil a chur ar do bholg ansin thiar le piontaí pórtair
TUILLEADH (1) ▼
Chreidim nach ndeachaigh, ach abraíodh muid go ndeachaigh. 'Sé an chaoi is réchúisí do chuile dhuine é
3.
a.
+–
Céard adeir tú leis anois a chuaigh síos de mhaoil a mhainge go dtug sé aníos é — nach mbeadh iontas ort go ndearna sé sin; nach mór an t-ionadh srl.
Céard adeir tú léithe a d'iarr punt orm!
TUILLEADH (7) ▼
Céard adeir tú leo a tháinig isteach anseo agam (chugam) ag iarraidh áit bó orm!
Céard adéarfá le dhul abhaile. Tá sí in am — céard é do mheas faoina dhul abhaile
Céard adéarfá leis an aimsir seo?
Céard adéarfá leis sin — céard é do mheas faoin obair sin, faoin mbarúil sin, faoin saothar atá déanta srl.
Tá sé réidh agam anois. Céard adéarfá faoi sin? An gceapfá go bhfuil sé maith go leor?
Céard adéarfá le fear a tháinig isteach aréir chugam ag iarraidh ualach fataí orm nó go dteaga fataí nua — nach dalba an rud é!
Céard adéarfá le bean a d'fhága an stainníneach trí huaire ansin thiar ar an mbóthar agus í féin in éindí le fear eile!
+–
Anois céard adeir tú le Gaillimh — anois an bhfuil biseach agat; déarfaí é faoi scéal eicínt, nó faoi rud eicínt a dhéanfaí, a bheadh ina chuid iontais; séard é an leagan iomlán: anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! (fc. baile)
Tá J. ag cur a chosa uaidh ag iarraidh pósadh freisin anois. Dúirt sé leis an athair an lá faoi dheireadh, bean a fháil dó nó an sagart! Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
TUILLEADH (5) ▼
Nuair a tharraing mé an ruóig anuas de dhrioball na bodóige agus a shlíoc mé síos é, meas tú nár tháinig leath an driobaill liom. Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
Rug sé i ngreim chúl cinn ar Mh. Mh. agus thug sé Bóthar na Muice Báine amach dó. Anois céard adeir tú le Gaillimh. Is beag a cheapfadh go mbeadh an méid sin guis ann chor ar bith!
Ag stróiceadh go dtéadh sí ag damhsaí! A leithide de ghiostairín! Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
Diabhal thiomanta ceann a thabharfadh sí dom, mura dtugainn seacht bpínne ar chúig cinn de Phoncáin. Anois céard adéarfá le Gaillimh! Is furasta dhóibh brá gill fhéin a bheith acu
Diabhal a chois ná a chnáimh a ghabhfadh ann, dhá mbeinn leis nó go gcaithfinn mo theanga. Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! Nach maith luath atá sé ag dul ó smacht
+–
Deir tú leis a d'imigh abhaile inniu — what do you think of him going home today! (Rud mar sin a bhíos i mBéarla na hÉireann)
Deir tú léithe nach bpósfadh é! Nár fhaighe sí níos fhearr é muis!
TUILLEADH (6) ▼
Deir tú le A. atá ar meath ó mhaidin, agus láithreachán móna ansiúd thuas aige agus í gan tógáil as a scaradh fós i mbliana!
Deir tú liom ar chinn sé dubh is dubh orm aon feaig a fháil istigh ar shlata an bhaile sin inniu! Tá mé scrúdta!
Deir tú leis an gcuain a cailleadh, adeir sí. Shílfeá nach ligfeadh an náire dhi é sin a rá, lá is gur lig sí chun báis le amhgar í
Deir tú leis a bhí ar an bportach inniu roimh lá. A Dhia dhá tharrtháil muis! Is cor sa saol é sin
Deir tú leis an sconmhíol seo thíos nach dtabharfadh m'oirdín dom ag rá gur leo féin é!
Deir tú leis atá thíos ag baint charraigín ón haon déag!
·
Is mór adéarfá le gasúr nach mbeadh aon chiall aige, ach bodach mar é sin! — chuirfeadh sé iontas ort, go ndéanfadh gasúr gan aon chiall féin é, ní áirím bodach mar é sin
Is mór adéarfá le duine nach mbeadh aon fhód móna aige féin a dhul ag tabhairt mála as cruach na comharsan, ach iadsan agus a gcuid móna féin buailte orthu
b.
+–
Déarfainn go bhfuil olc dhá bhualadh — ceapaim; ach tá sé an-choitianta mar seo sa modh coinníollach
Déarfainn go raibh diomdha ag teacht air an uair sin nach ndeachaigh sé féin ann freisin
TUILLEADH (5) ▼
Déarfainn go bhfuil an cogadh ionann is thart
Déarfainn nach ndéanfadh sé aon mhaith
Déarfainn gur bocht an chaoi dhá leithide a bheith teáltaithe istigh sa teach sin chuile ré solais agus iad sin ag magadh faoi
Déarfainn gur suarach an éadáil do dhuine ar bith a bheith i dtuilleamaí déirce bheag den tsórt sin
Déarfainn gur dona na gnaithí atá air a bheith ag imeacht ar a shláinte go fánach mar sin, agus a fhusacht dó a dhul go Sasana, agus saothrú maith ann
·
Dhá mba é an Seoigheach a bheadh ag caint déarfainn fear maith leis, ach an scráibíneach sin — déarfainn go mba fear maith é
Déarfainn fear maith le P. s'agaibhse, ach ná bac le fear ar bith eile ar an mbaile — thabharfainn fear maith ar Ph.; ceapaim gur fear maith é
+–
Ní abróinn nach bhfuil an ceart agat — sílim go bhfuil srl.
Ní abróinn nach raibh baint eicínt aige leis, ach níl a fhios agam thairis sin faoi
TUILLEADH (2) ▼
Ní abróinn nach ndéanfadh sé é freisin dhá gcaitheadh sé ina cheann é
Ní abróinn nach é J. Mór atá as an mbealach freisin, ach d'imigh an diabhal ar an gceann eile féin
c.
+–
Deir siad gur maraíodh é i Meiriceá — tá deir siad an-tréan i leaba deirtear sa gcaint
Deir siad go bhfuil
TUILLEADH (13) ▼
Deir siad anois gur gearr go bhfairsingí an tae
Deir siad go bhfuil dlí le theacht amach go gcaithfear íoc ar an gcat chomh maith leis an madadh
Deir siad nach ligfear duine ar bith go Sasana, dhá mbeadh an bhliain seo caite
Sin é, adeir siad. Ach cá bhfios dúinne é. Diúltaímid dhó
Sin é adeir siad ar aon chor. Ach níl aird le tabhairt ar leath na luaidreáin
Deir siad é a mh'anam: is minic an fear fada ag ceannacht fataí ón bhfear gearr
Ní maith ó maítear agus ní eineach ó iarrtar: deir siad é, dar príosta
Séard adeirim fhéin i gcónaí nár chaith sé é fhéin sa dug ariamh; gur duine eicínt eile a chuir turraic ann
Séard adeir sé nach bhfuil S. A. ach ag cur mírath ar fad ar na portaigh leis an mbaint atá sé a thabhairt orthu
Séard adeir siad (adeirtear) nach bhfuil fear a bharrtha ann
Tá ráite go bhfuil sé le theacht abhaile go gairid — tá sé ráite; deir siad; deirtear; tá le rá
Déarfaidís freisin go bhfuil leigheas sa bhflith — deir siad; deirtear
Déarfaidís go raibh sé ann
d.
+–
Deirimse leatsa go n-íocfaidh sé ann — rachaidh mé faoi dhuit; mise i mbannaí dhuit
Deirimse leat go gcuirfidh mise rud eicínt eile ar a aire
TUILLEADH (12) ▼
Deirimse leatsa go gcuirfidh mise taobhach air dhá fhada go dtí é
Deirimse leatsa nach é a rinne é chor ar bith
Deirimse leatsa gurb in iad a bhí ag cur éadain air (ar an ól) hé brí cén fáth é
Deirimse leatsa go raibh smideannaí beaga aige théis an méid sin
Nach ndeirimse leatsa anois, go raibh sé i Meiriceá!
Nach ndeirimse leatsa nár dhúirt sé ariamh é!
Tá sé sin go holc, deirimse leat
Is caillte an aimsir í, deirimse leat
Thug mise faoi go binn é, deirimse leat
Gheobhadh sé faoi na foraí é, deirimse leat, murach le ómós dhá bhean
Bhuailfí tuí srathaire air deirimse leat, murach gur thug Dia dhó a bheith imithe
Tá sé sin ceanúil air fhéin deirimse leat
+–
Deirimse nach bhfuil
Deirimse gurb é muis!
TUILLEADH (11) ▼
Deirimse gurb é a bhí as bealach
Deirimse nach bhfuil an ceart agat
Deirimse go dtug sé éitheach!
Deirimse go dtug tú fhéin agus é féin éitheach
Deirimse go dtug P. Mh. Uí Fh. éitheach má chaith sé an chaint sin
Deirimse go bhfuil tú ag rá na mbréag — nach raibh mé ann beag ná mór.
Deirimse go bhfuil tú ag déanamh na mbréag — gur tú féin a thóg leat é
Deirimse nach bhfuil sa méid sin ach starróig de bhréag.
Deirimse féin muise nach bhfuil
Má deir tusa gur sine é ná S., deirimse féin nach sine. Is sine S.
Deirimse féin gur mó a bheadh de bharr na móna ag duine, ná de bharr an chuir
4.
+–
Bhí sé an-olc, déarfá — cuirtear déarfá isteach mar seo go minic fearacht is dá mbeadh an té atá caint ag cur mortabháil a chuid barúlach féin anonn ar an duine atá ag éisteacht leis. Níl ann ach gnás cainte. In áiteachaí (bailte agus ceantair bheaga), 'sé a bheadh i leaba tá mé ag ceapadh, dar liom agus seoraithe mar sin a bhíos in áiteachaí eile
Déanfaidh sé lá breá déarfá (tá mé ag ceapadh; dar liom, sílim)
TUILLEADH (8) ▼
Bean anglánta go maith í, déarfá
Tá an dream seo níos measa ná an dream a bhí cheana ann, déarfá
Ní raibh sé sásta an mhuic a chur an t-airgead sin, déarfá
Tá sé rógharbh le dhul chun farraige, déarfá
Déarfá nach raibh sé an-tsásta é a dhéanamh
Déarfá go bhfuil an oíche ag ligean fúithi
Déarfá gur gearr eile a bheadh an troid ar siúl, nuair a bheadh puca déanta dhó (dhe) ag M.
Déarfá anois dhá seadaíodh an uair seo, gur gearr go mbeadh a seaneire (dasachaí) ar fhataí
+–
Tá sí ina cailleach seamlais, mar adéarfá — pour ainsi dire; so to speak
Namhaid na circe mar adéarfá, a bhí timpeall mo thí inniu!
TUILLEADH (3) ▼
Dhá bhfaighteá dhá lá eile air mar adéarfá, bheadh iarracht mhaith agat air
Is beag eile, mar adéarfá, a theastódh uaidh anois, ach dhá laghad sin féin, níl aon fháil agam air
Dhá dtéiteá ag an gcéad aifreann mar adéarfá, agus a dhul ann ansin gan méir a bhaint de do shrón, diabhal mé go mbeifeá ann in ucht an lae
+–
Cé mhéad stuca sa ngarraí sin thoir mar adéarfá — an gceapann tú; nó more or less
Mar adéarfá anois, meas tú a bhfaighinnse obair ann — an gceapann tú go bhfaighinn; an mbeifeá in ann aon chúnamh a thabhairt dom. Cineál slusaíochta nó evasion é i gcásannaí den tsórt seo
TUILLEADH (2) ▼
Mar adéarfá anois, an gceapfá gurb é atá ceart?
Meas tú an raibh an bhean mar adéarfá, i dtinneas clainne?
+–
Péist é mar adéarfá
Ghlacfainn chúig phunt air mar adéarfá, má cheannaíonn tú glan ar na chúig phunt é
TUILLEADH (3) ▼
Bhí sé dhá fheiceáil dom mar adéarfá, go n-éireodh rud eicínt dom
Bhí sé slata ann, mar adéarfá, dá mbeadh sé uileag as fad a chéile — cion sé slat a bhí ann
Tá dhá ghabháltas aige, dhá mbeadh sé uileag cruinn mar adéarfá, ach 'sé an chaoi a bhfuil sé ina sceidíní thall is abhus
abair in iontrálacha eile (50+)
Nach tú atá ainbhiosach a dhul ag rá rud den tsórt sin i láthair comhluadair agus gan fiú is 'i gcead e (don) chomhluadar' a rá
+
→
faiteach
Ná bac le cur ar a shon fhéin a bheith in Seán. Tá sé rófhaiteach. Dhá ndeirtheá leis gur mharaigh sé duine, ní ligfeadh an faitíos dó a rá nár mharaigh
TUILLEADH (1) ▼
Airíonn an giorria sin nach bhfuil aon chú agamsa. Deirimse leat dhá mbeadh go mbeadh sé faiteach thairis sin. Agus deir tú liom go raibh sé amuigh i nGarraí na hIothlann. Sách gar do na tithe a mhaisce. Gabhfaidh scaoll ansin gan mórán achair muis má mhairimse.
+
→
faitíos
B'fhada a chaith sí idir fonn agus faitíos, ach chuaigh ag an bhfonn ar an bhfaitíos uirthi sa deireadh, agus m'anam ón diabhal go ndeachaigh sí ag an damhsa. Tháinig an t-athair i lár an mheán oíche thall agus fás fuinseoige aige, agus thosaigh sé ag gleadhradh an dorais leis …
TUILLEADH (4) ▼
Ní ligfeadh an faitíos dó féin druid a rá murach gur airigh sé an teannadh ar a chúl aige
Is duine gan aon fhaitíos é roimh Dhia ná Mhuire agus caint mar sin a rá leis an sagart
Dúirt sé é sin as faitíos
Téirigh ag an dochtúr leis an taobh sin agat faitíos na timpiste. Deir tú go bhfuil an phian ag smearadh amach. Sin dea-chosúlacht. Deir siad má smearann an phian gur comhartha é nach bhfuil aon easna briste. Ach ní bheadh a fhios agat. Is fhearr a dhul roimhe in am
+
Dúirt mé leis an táilliúr dhá mbeadh aon cheo d'earasbarr aige as ábhar na culaith é fhéin dhá choinneáil
TUILLEADH (1) ▼
Deir tú nach bhfuil do dhíol leasaithe agat. M'anam go bhfuil tharasbarr tharamsa agat
→
farúch
Bhí an t-urlár chomh fliuch sin aige agus go mb'éigean dó a bhaint cúig nó sé de chuarta. Chuir sé líméar faoi, ach dheamhan maith a bhí ann. Bhí an ceann le fána ag an uisce anuas ansiúd air. Thosaigh P. N. ag flithmhagadh faoi agus ag rá go mba cheart dó a chrochadh agus farúch a chur faoi mar a chuireas muintir an Achréidh faoi na cruacha. Ba bheag nár speir sé é.
→
feadhain
Níl stripe ar an bhfeadhain acu is measa ná mo stripesa. Is gearr go mbeidh a bhfuil de phortaigh inti ídithe. Deich mbliana eile ar a mhéid agus deir tusa ina dhiaidh sin gur roinneadh an sliabh seo díreach! — ar an méid, nó an uimhir stripeannaí atá ann. Deirtear féinn freisin go háirid más daoine atá i gceist
+
→
fearacht
Ní bheinnse fearacht cuid eile de na daoine chor ar bith. Níor mhaith liom ariamh an dá chroí a bheith agam. Déarfainn amach an rud gan frapa gan taca, sin nó ligfinn dó. Ní bheinn ag dul siar i mbéal duine agus ag maíochtáil leis, agus an buille feille a thabhairt dó taobh thiar dhá chúl ina dhiaidh sin
TUILLEADH (2) ▼
Deir siad go bhfuil sé leis an leoraí a dhíol aríst. A fhearacht siúd, ba bheag an ghnaithe a bhí aige dhó luath ná mall
Chuala mé go raibh sé leis an gcailín aimsire a dhíbirt ach a bhfaigheadh na gasúir scoile scíth. A fhearacht siúd, ba bheag a theastaigh sí uaidh ó thús deireadh go tosaigh murach a chuid ealaíne. Nach raibh a ndóthain acu fhéin ann, má bhí fonn oibre orthu
→
fear
Fearfaidh mise do chomaoin ort fós. Ná bíodh faitíos ort. Ní hé deireadh an tsaoil é a dhuine chroí! — cúiteoidh mé do chomaoin leat; ní hé amháin go gcúiteoidh mé do chomaoin leat, ach cuirfidh mé ina cheann, agus is fhearrde thú é uaidh sin amach
→
feart
Tá mé éirithe as an tobac inniu agus ní chaithfidh mé aon ghráinne aríst le cúnamh Dé go dtí Lá Fhéil Pádraig na bhfeart. Bainfidh mé píopa as an lá sin. Deir siad nach dochar é
Faraor dóite deacrach nach mise a bhí ag éisteacht leis agus ní imeodh sé uaim chomh saor sin. An fiolladóir bradach a bhfuil an tír creachta aige, agus a dhá luach ar chuile mhíle ní istigh ina shiopa, agus déarfadh sé ina dhiaidh sin gurb é atá ag coinneáil leath na ndaoine beo! Nár ba gann measa a bheas sé!
+
→
fios
Deir siad go raibh fios ag M. na T. ansin thoir. D'inis sé faoin gcogadh — bua targaireachta
TUILLEADH (7) ▼
Ní fhéadfadh aon duine é sin a rá ach an té a mbeadh fios aige. Caithfidh muid foighid a bheith againn. Is maith an scéalaí í an aimsir.
Deir siad go raibh a seanmháthair sin ina cailleach fis
Ní thabharfadh sé aon fhios dom thairis sin, ach dúirt go mbeadh sé ag caint liom aríst gan mórán achair
Dúirt Liam gur taibhse a bhí ann, ach bhí (ag) Colm ní b'fhearr a fhios. D'aithin sé capall an tincéara ar an toirt
Ná habair tada. Níl a fhios go té sin (/ɡu t′ɛ̄/; don té?). B'fhéidir go mbainfeadh an scéal sin caint amach fós — níl a fhios ag aon duine cén chaoi a rachadh sé chun dochair duit
Ná habraíodh duine tada faoi aon duine. Níl a fhios go té sin. B'fhéidir gur rud eicínt a bheadh le rá fút féin
→
fliuch 2
Déarfainn féin gur fliche an carraigín seo inniu ná inné, agus shílfeá nár buaileadh aon deoir bháistí air idir dhá am
→
fliuchán
Caithfidh an fliuchán a chuid fhéin a fháil. Deir siad nach mór deachma na sláinte a íoc — má fhaigheann duine fliuchán, beidh slaghdán, tinneas cnámh srl. air
+
Sin é an fear fobhairne atá ag de Valera sna bólaí seo. Tá sé chomh dílis dó sin anois, agus diabhal aithne air nach íocaíocht a fhaigheas sé ar a shon. Do dhúshlán aon cheo a rá faoi de Valera os a chomhair. Spréachfadh sé a dheartháir mo chroí. Spréachfadh a mh'anam, agus thabharfadh sé fút garbh é
TUILLEADH (1) ▼
Coinnigh leat é sin. Sin é an fear fobhairne atá ag an mboss. Is mór a d'fhéadfadh sé sin a chur ann duit, dhá mbeadh sé leat, ach is mór a d'fhéadfadh sé a chur as duit ar an gcóir chéanna. Níl aon cheo dhá ndéarfaidh sé nach in é a dhéanfas an boss. Bíonn an bheirt ag ól in éindí chuile oíche
+
→
focal
Bíodh an dea-fhocal ag an té a bhíos ag caint. Deir siad nach mbriseann focla maithe fiacla
TUILLEADH (10) ▼
Ní fhéadfadh sé gan an rud a mbeadh an urchóid ann a rá. Tuilleadh diabhail aige má fuair sé droimeáil. 'Sé a theastaigh uaidh. Beidh a fhios aige aríst nach mbriseann focal maith fiacla
Is mór an focal é sin le rá. An bhfuil an cur leis ionat?
Is mór an focal le rá agam é, ach 'sé an fhírinne é. Ní raibh easpa scilling ná punt orm ón lá ar phós mé mo bhean
Deir tú leis an lá faoi dheireadh a thosaigh ag tabhairt cor na bhfocal don mháistir. Nach mór an éisteacht a bhí ag an máistir leis nár thosaigh dhá ghreasáil. Dheamhan greasáil muis. 'Sé an chaoi ar thosaigh sé ag gáirí
M'anam muise gur thug sé cneámhaire air i dtosach, ach nuair a ceisníodh faoi é, chuaigh sé ar ghabháil an fhocail. Ba mhian leis a rá ansin, nach raibh sé ach ag magadh, agus nach raibh sé ag samhailt cneámhaireacht 'ar bith leis
Sin sciorradh focail. Seán Thomáis ab áil liom a rá agus ní hé Seán Chitín
'Sé an sciorradh focail a chuir amú mé. Shíl mé gur tigh J. a chuaigh tú in áit tigh Mh. Tuigim anois thú. Tigh Mh. a shíl tú a rá
D'éirigh sciorradh focail dó agus sin é adúirt sé, ach go deimhin níor mhinic leis an gceann céanna an chuibhiúlacht a rá, níor mhinic sin
Dhá seasadh sé seo thíos ar a fhocal, chaithfinn J. sa gcúirt. Dúirt sé seo thíos liom gur dhúirt J. leis fhéin … ach ní mhionnódh sé ina dhiaidh sin é. Chuaigh sé siar sa gcaint
Dúirt sé liomsa go raibh sé le bróga a fháil go gairid, fiche péire nó mar sin, agus chuir mé focal ar phéire — dúirt mé leis péire a choinneáil dom agus go gceannóinn iad nuair a gheobhadh sé iad
+
→
foilsigh
Foilsíonn Dia an drochní i gcónaí dhá fhada go dtí é. Deir siad go bhfuil muilte Dé mall ach go meileann siad mín … Féacha an fear sin thiar. Mharaigh sé comrádaí leis ar an sliabh. Dheamhan a fhios agam ar mharaigh nós murar mharaigh — diúltaímid dhó — ach go raibh sé ráite leis. Nach maith a tháinig sé sa saol gur tharlaigh an cleas céanna dhá mhac fhéin. Thug an t-athair an eang leis. Ar an mac a hídíodh é
TUILLEADH (1) ▼
B'fhada a rith an scabhaitéireacht leis, ach d'fhoilsigh Dia é féin air sa deireadh. 'Sé Dia an fear is fhearr ina dhiaidh sin
→
foirm
Dúirt sé é sin! Dúirt sé go bhféadfadh ceachtar againn atá fúithi an fheamainn pháirteach a bhaint agus nach mbeadh aon mhaith aon tréas a chur air, nach gcaithfí é sa dlí. Thug sé a éitheach! Cén chiall nach gcaithfí? Déanadh sé mar sin é feiceamuist! Sin caint anois nach bhfuil i gclár ná i bhfoirm
→
folach 1
Is daor an ailím folach féin a cheannacht anois ní áirím mála. Deir siad go bhfuil málaí dhá ndíol i nGaillimh ar thrí is sé pínne
Is follasach nach raibh tú ann ariamh théis a bhfuil de chaint agat faoi. Dhá mbeifeá, ní fhéadfá gan an áit atá mise a rá a thabhairt faoi deara. Tá sé suntasach
Bhí mé thíos ar an móin i gCill Dara anuraidh. Chonaic mé feilméara ansin agus go leor talúna aige. Bhí deich bhfeara fichead ag obair aige agus iad ag codladh i dtentannaí. Déarfá go raibh cuid mhaith ag fortabháil air — ina thuilleamaí; go raibh go leor ar a aire; go raibh cuid mhaith aige le freastal dó; go raibh a sháith idir a lámha aige
→
framsóg
Framsóg mná a fuair sé. Ach deir tú léithe ar chuma ar bith a chuaigh i gcois dhá leith ar an gcapall! A dhiabhail nach í an marcach í!