Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: dearg 1

Nualitriú Bunlitriú

dearg

—aidiacht

—fc. freisin, dearglaoch, deargán, deargadaol srl.

dath.

+–

Tá súile dearga aige — mar a bheidís thar éis goil nó dhá mbeadh galra eicínt ag dul dóibh. Bíonn súile dearga ó bhroinn ag daoine

Bhí a dhá shúil chomh dearg leis an splainc, muran ag gol a bhí sé

TUILLEADH (3) ▼

Tá éadan dearg aige

Níorbh iontaí liom an sneachta dearg a fheiceáil ná é — chuir sé an oiread iontais orm a fheiceáil agus dá mba sneachta dearg a bheadh ann

Bheadh an saighdiúr ina spól dhearg taobh thiar den ghunna gan aireachtáil (fc. spól)

Ní thaitníonn an t-aer dearg sin liom.

"An t-aer dearg thiar (nó dearg dearg thiar adeirtear amantaí) gealach is grian; An t-aer dearg ó thuaidh, bainne ag na buaibh; An t-aer dearg thoir sneachta go fro (fraigh); An t-aer dearg ó dheas mil ag gach (/ɡax/) meach" (tuartha faoi dheirge an aeir)

+–

Éinín broinndearg é ar nós na spideoige — a ucht nó a chliabhrach dearg

Bó droimeann dearg í

TUILLEADH (5) ▼

Gadhar coisdearg a bhí ann

Fear crobh dearg é — ball dearg ar a chrobh mar a bheadh ball broinne ann

Éadach deargbhuí é

Madadh cróndearg atá aige

Ní thaitníonn an spéir glédhearg sin liom. Tuilleadh glasuaire atá uirthi cheapfainn

Bíonn rud chomh dearg le fuil, le rós, leis an splainc, leis an gcaor caorthann srl.

Las sé suas chomh dearg le fuil, agus bhuail taghd é

Tá snáth dearg sa móin sin. Dheamhan mórán gaisce ar mhóin ar bith a mbíonn siad inti — sreangannaí dearga ag dul thríthi

"Fear an chóitín deirg agus snáth dearg ina léine" (gliomach)

críathnaithe, fuiliúil.

+–

Bhí sé dearg le fuil — é faoi fhuil ar fad

Bhí an t-urlár fré chéile dearg le fuil ach a raibh an troid thart

TUILLEADH (2) ▼

Tháinig sé abhaile aríst agus a lámha dearg le fuil. Ar ndóigh mura dteagadh, ní bheadh a fhios ag na daoine go raibh aonach ar bith ann. Is faisean leis anois é.

"An séú bliain déag beidh Éire dearg le fuil; Sa seachtú bliain déag séard déarfas na mná: mo léan cá ndeachaigh na fir" giota den Targaireacht: Targaireacht Choilm Cille

+–

D'fhága sé ansiúd dearg ina chuid fola é (nó daite ina chuid fola) — chuir sé go leor fola leis

Mura n-éirí tú as do chuid aisiléireacht anois, fágfaidh mé dearg in do chuid fola thú

TUILLEADH (1) ▼

Bhí rud le déanamh leis sin: ar an dá luath is a n-osclódh sé a bhéal é a fhágáil dearg ina chuid fola. Ba in é an deasú air

snúúil, lasúnta.

+–

Tá sé an-dearg as a cheannaghaidh. Níl a fhios agam nach bhfuil braon caite aige

Bhí sé dearg suas go bun na gcluas — lasta; adhnáireach

TUILLEADH (3) ▼

Tá sí dearg snúúil; tá sí dearg lasúnta

Bhí a grua chomh dearg leis an splainc le náire

Bhí a leiceann chomh dearg leis an gcaor. Ní thabharfadh sé deoir fhola le náire

Sin í ar chaoi ar bith a bhfuil an dá ghrua dhearg mar rós aici. Tá slacht a codach uirthi bail ó Dhia uirthi

+–

Nach é atá craosach dearg. Tá a chuid ag dul chun maitheasa dhó sin ar chuma ar bith

Tá sé craosach dearg agus is diachta dhó sin ach an oiread le scéal. 'Sé an bia sa sruth fola a chuid sin. Nach mbíonn siad in árachaigh a chéile chuile ré solais?

TUILLEADH (4) ▼

Is tú atá círíneach dearg bail ó Dhia ort, ach is beag an dochar duit. Is maith é do ghreim, ní hé a fhearacht sin againne é

Dar fia chaithfeadh sé nach raibh mórán meirse sa bpríosún air mar 'sé atá círíneach dearg ina dhiaidh. Fuair sé a dhóthain le n-ithe ar aon chor

Is maith atá an pósadh ag dul dó. Tá sé bruithleach dearg. Má mhaireann dó is gearr go mbeidh sé ina dhamh

Má tá sé ag fuasaoid is beag dhá chosúlacht atá air. 'Sé atá bruithleach dearg. Bhainfeá fuil as le dealg spíonáin

scólta, tógtha.

+–

Tá sé dearg — páiste tógtha ina bhléin nó ina mhásaí.

Cén uair ar hathraíodh na pluideogaí ar an bpáiste seo go deireanach. Dheamhan é le dhá lá! Tá sé dearg uileag an créatúr. Nach é an náire bhruite é

TUILLEADH (1) ▼

Níl pointe sa ló nach mbíonn sé dearg pébrí cén ghiollaíocht a gheobhas sé. An bhfeiceann tú scólta uileag anois é, théis nach bhfuil sé mórán le uair an chloig ó chuir mé balcaisí glana air

+–

An bhfuil siad dearg (páistí agus an bhruitíneach orthu)? … Mura bhfuil, níor chuir siad amach tríothu fós í

Tá do chois an-dearg. Léas atá uirthi

TUILLEADH (1) ▼

Tá sí an-dearg den domhan timpeall an loit. Láimh bhocht í

+–

Bhí sé ina chraiceann dearg — ní raibh folach éadaigh air; bhí sé lomnocht

Is gearr go mbeidh sé ina chraiceann dearg aríst muis ar shon na culaithín siúd. Ní sheasfaidh sí aon ráithe amháin go deo dhó

TUILLEADH (1) ▼

Imigh leat a bhreoille agus cuir snáth eicínt éadaigh ort agus ná bí ag imeacht in do chraiceann dearg mar sin. Shílfeá go mbeadh cuibhiúlacht eicínt ionat

Má théann an duán sa mbéal dearg, sin ní fhágfaidh an breac — is furasta a aithinte an béal dearg ar bhreac, ar mhangach nó ar bhallach cuirim i gcás

Is diabhlaí mór an t-ionadh nár imigh sé. Ní raibh frídín an duáin i bhfostós chor ar bith, ní áirím é a bheith sa mbéal dearg

+–

Níl an tine baileach dearg (nó deargtha) fós

An bhfuil an píopa sin dearg agat (ní dhéanfadh deargtha anseo), nó ar lig tú as é — é a bheith ar lasadh

TUILLEADH (2) ▼

Théis nach bhfuil sé ach deargtha agam, níl sé dearg anois aríst (píopa)

Coinnigh an píopa sin dearg, go bhfaighe mé gail as

aibí.

+–

Tá úlla móra dearga ann

Níl na sú salúin dearg fós.

TUILLEADH (2) ▼

Ná hith na húlla sin. Tá siad róghlas. Níor mhór dóibh mí eile shula bheidís dearg

Tá sé faoi shilíní ar fad agus iad dearg.

iontaithe (faoi fhód, créafóig srl.).

+–

Cuir an taobh dearg den scraith aníos — an taobh íochtair; taobh na créafóige

Chuaigh sé ag cur ceaig poitín i bhfolach agus meas tú nach é an taobh dearg den scraith a d'fhága sé leis. Is deacair a bheith ag iarraidh maitheasa air sin déarfá

TUILLEADH (3) ▼

Is gearr go mbeidh an taobh dearg den chréafóig lena chraiceann. Tá sé ar an leabhar ag an bhfiach dubh — is gearr gur thíos sa talamh (san uaigh) a bheas sé

Sin í an cailín atá in ann an taobh dearg den talamh a chur aníos. Beannacht Dé dhuit féin agus do do sheirseach (seisreach). Cáid le dhul uirthi sin í (tractor) — tá sí in ann an fód a chasadh; an talamh a threabhadh.

Ag cur an taobh dearg den ghrua in uachtar atá mé. Sin é atá mé a dhéanamh — ag casadh fóid; ag cur fhataí

Tá go leor talúna dearg aige — curtha faoi fhataí, tornapaí srl.; treafa nó rómhraithe

daite, go maith, go binn, go nimhe neanta.

+–Fuair sé dearg é — buaileadh é; hídíodh rud eicínt air; fuair sé an teanga; cumadh go leor bréag dó; himríodh air srl.
Bailíodh leis anois!  Fuair sé dearg é (daite). Ach a bhfaighe sé amach gur dalladh é le bréaga, ní thaobhóidh sé muid níos mó, agus dheamhan an fearr linn beirthe é

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Gheobhaidh sé dearg é má theagann sé in mo líonsa go brách
'Sé a gheobhadh dearg é murach chomh héasca agus a lig sé leis féin.  Ní bheadh aige ach malrait ar an rud a thug sé féin uaidh
Ní shaorfainn Seán nach raibh láimh aige ann, ach mo choinsias is dar m'anam dá mbeadh a fhios agamsa go raibh, gheobhadh sé dearg é
Shíl sé a thabhairt fúm dearg, ach ní dheachaigh leis.  Bhí mise réidh faoina chomhair.  Is togha scéiméara é
Dhá mionnaíodh J. go bhfaca sé ag bualadh an bhuille é, thabharfaí faoi dearg é, ach níor mhionnaigh.
Tabharfaidh siad faoi na Gearmánaigh dearg anois é.  Ar ndóigh is acu atá a dheis!  Iad fhéin uileag atá ann anois
Má chloiseann sé choíchin gur tú a rinne é, diabhal bréag nach dtabharfaidh sé fút dearg é.  Beidh an chloch sa muinchille aige i gcónaí dhuit

+–

Tá sé ina chogadh dhearg (ina achrann dearg) — tá cogadh tosaithe; tá sé ina chogadh chorpartha

Shíl mé go mbeadh sé ina achrann dearg ach d'fhuaraigh an cúpla acu as ina dhiaidh sin, nuair a chonaic siad nach raibh aon fhonn ar aon duine a dhul ag déanamh eadarascáin

TUILLEADH (1) ▼

Beidh sé ina achrann dearg ar ball feicfidh tú féin air. Ina chéile dóibh muise agus nár ba réiteach dóibh, gan dochar gan díobháil dúinne!

+–

Tá sé ina stoirm dhearg — ina ghealstoirm. Cineál hurricane

'Sé an fáth a dtugann siad stoirm dhearg uirthi: dearg atá an gála agus an ghaoth. Chuala mé fadó é (deirtear seo)

TUILLEADH (2) ▼

Tá sé ag teacht ina stoirm dhearg — ina chaor thinte a mhic ó. Is gearr go gcaithfidh fostú a dhul ar an teach. Tá an buntsop ag éirí cheana

Tháinig sé ina stoirm dhearg orainn agus muid leath cuain. Shíl mé nach srianfadh muid isteach go deo é. Bhí maidhmeannaí a bhí chomh mór le sléibhte ag dul tharainn.

Bhí an t-ádh dearg in do chaipín nár rug sé siúd ort (bhí an t-ádh críochnaithe ort). Dheamhan fata a changlófá le do luiseag!

Murach go raibh an t-ádh dearg in do chaipín, bhí do chnaipe déanta

Dheamhan brat pósta a ghabhfas air sin go deo dearg na díle — go héag

Ní dhéanfadh sé é go deo dearg na díle murach go bhfuair sé cúnamh, ná dheamhan déanamh!

+–

'Sé an diabhal dearg é mura bhfuil riar a cháis aige féin agus ar thriomaigh de mhóin i mbliana — is rímhór an t-iontas é

'Sé an diabhal dearg é nó bronnfaidh sé an cairrín sin oraibh anois agus a bhfuil faighte ina ómós aige

TUILLEADH (3) ▼

Tá an diabhal dearg air agus tuilleadh dhá n-abraínn é — tá an mí-ádh mór air; is drochfhear (fear ábhailleach, doscúch, greannmhar, fealltach srl.) é.

Tá an diabhal dearg uirthi má dúirt sí sin

Tá an clampar dearg air — tá an diabhal dearg air

An bhfuil a fhios agat cén t-ainm a thug sé orm, ach bastard dearg (níl aon bhaint aige sin le dath a chuid gruaige, a ghné craicinn ná eile). Cá'il sé agam an striapach nó go ngiorraí mé leis?

Má bheirimse i mbealach ná i ndearmad ar an mbastard dearg sin, bainfidh mé an t-anam as. Ní bheidh sé tada níos lú aige

Tá an bhuinneach dhearg orm inniu — droch-chineál den bhuinnigh

+–

Nuair is dubh dóibhsean is dearg domsa — nuair a bhíos spéireataí nó triufasaí ina mámhasaí, hairteasaí nó muileataí a bhíos agamsa

Is dearg dom aríst. Sea a mh'anam agus go tóin. Cén smál atá orm chor ar bith?

TUILLEADH (2) ▼

Ní mé an dubh nó dearg dom an babhta seo. Dearg a mh'anam! Ní bhfuair mé dath an mháimh le uair an chloig

Más dearg dom aríst d'imigh an diabhal orm. Agus sea. Scráibeannaí muileataí agus hairteannaí. Múchadh agus báthadh orthu!

Cloch dhearg uileag atá sa mbóthar ó Chromghleann siar — clocha a bhfuil dath dearg orthu. Cineál eibhir

Tá cosa dearga ar an spéir — sórt léasáin (fc. cos)

Rug mé ar iascán dearg — iascán a bhfuil dath dearg air a bhíos sa gcladach

Chuir muid glac mheacna dearga i mbliana, ach loic siad. An ceann fhéin dhíobh, níor tháinig

Tá glúineach dhearg ann luibh. (fc. glúineach)

Sin péine dhearg atá ansin — adhmad: red pine

Tá feamainn dearg isteach (fc. feamainn)

Ag plé leis an dearg atá tú ar an aimsir seo — feamainn dearg (níl ann ach ainm magúil uirthi)

Is gearr go dtriomaí sé. Tá an coileach ag cur a thóin dearg amach — tuar aitealla. Tá an tóin dearg scaitheamh isteach sa gclaise

Dhá gcuirtheá do thóin dearg amach anois, ní bhfaighidh tú aon cheo dhe

Tá fiabhras dearg orthu go sábhála Dia sinn — aicíd, scarlet fever

Tá barr dearg air — galra a bhriseas amach i naíonáin nó i ngásúir. Cineál aodh ar an gcraiceann atá ann

Dheamhan barr dearg ná bruitíneach ná leicneach ná rud ar bith dhá raibh ag imeacht ariamh nár bhuail é seo againne. Is fada a chaith sé ina shnag

Déardaoin Dearg é (fc. dia)

+–

Liostáil sé san arm dearg (arm Shasana)

An t-arm dearg fré chéile agus ní dhealódh ó chéile iad, bhí siad chomh líofa sin ag a dhul ag troid

TUILLEADH (2) ▼

Tugadh suas ag an mBeairic Dearg é (an beairic a dtugtar Eglinton St. Barracks i nGaillimh anois air. Bhíodh sé ag arm Shasana roimhe seo)

"Saighdiúirín dearg i mbarr an chrainn: cloch ina bholg agus maide ina dhroim" (sceachóire)

Féach freisin

→ feamainn

→ cródhearg

→ deargadaol

→ dearg- 3

→ dearglaoch

→ deargmhaidin

→ deargán

→ deirgeacht

→ deirgeadas

→ deirge

→ dúchan

→ maoldearg

dearg in iontrálacha eile (50+)

→ fearacht

Dhearg sé suas a fhearacht is (fearacht's) dá mbeadh olc air — fearacht agus; ar nós agus dhá mbeadh olc air

→ fothram

Ní féidir gurb in fothram gaoithe sa doras iata. Feamainn dearg! Nár ba slán ceoil dhuit anois mar ghaoith! Ní iarrfadh muid aon fheamainn dearg go ceann seachtain eile

→ fálach

Breathnaigh ar na claíochaí faitíos na fálach thuas. Tá an bhratainn sin thíos taithithe ag an gcladach d'acht is go háirid, i ndiaidh feamainn dearg, agus leagfaidís bearna ann ar an bpointe. B'aisteach go dtáinig siad (na beithígh) anois le trí lá i ndiaidh a chéile. Murach go bhfuil bearna leagtha ann, ní chorróidís as an ngarraí

→ fíóg

Síos leat agus tabhair aníos fíóigín agam ón tine. Tá an diabhlánach de phíopa seo as aríst. Múchadh agus báthadh air. Ní choinneodh do cheann fine dearg é

→ caibín

Chuir an coinín a phípín ina chaibín, agus tharraing sé amach a bhoiscín cipíní gur dhearg sé é.

→ calm

Cuimhním oíche a raibh fuireacht calaidh orainn le calm i gcéibh an S. Dheamhan an oiread móna a bhí againn agus a dheargfadh tine dhúinn.

→ cantáil 1

Tá cantáil ar fheamainn dearg ar an saol seo — tá fuadach uirthi; tá faire uirthi; tá go leor dhá hiarraidh.

→ ceal 1

Mura bhfuil feamainn dearg aige, ní cheal a shaothraithe é, arae dheamhan lá beo nach gcaitheann sé stráisiún thíos ar bharr na corraí.

TUILLEADH (1) ▼

Mura bhfaighe sí na flaithis, ní cheal a shaothraithe é ar chaoi ar bith. Tá cosán dearg déanta chuig an séipéal aici, chuile mhionóid sa ló.

→ cinceach

Níl bounce ar bith sa spadalach sin. Breá ó fuaidh sibh dhá tabhairt libh, nár thug sibh móin ar fónamh libh, seachas an chinceach sin nach ndeargfadh ó mhaidin go faoithin.

→ cleite

Tá sé ag cinnt orm abhras ar bith a bhaint as an gcleite cainte atá oraibh. Breá nach ag caint ar fheamainn dearg, nó ar phósaíochaí, nó ar earrach a bheadh sibh?

→ clóic

Dhá mbeadh an lá ag caitheamh sceana gréasaí, ní chuirfeadh sé aon chlóic air siúd ach feamainn dearg a fháil le tógáil.

→ cóirséad

Cáid ó thosaigh sé ag imeacht ina cheannaí leis an gcóirséad dearg siúd? (Is minic le ceannaí mála a leithide de bhall a bheith air)

→ coirt

A bhobarúin, hé brí cár shuigh tú, tá coirt dhearg agat ar do bhríste nua.

→ corcán

Níor mhór don chorcán sin leaba faoi fhéin ar fad. Mura bhfuil sé suas is anuas ann, tá sé siar is aniar ann. Agus nach é atá craosach dearg as a cheann aghaidh!

→ béalbhach

Sílim gur chaith ceannaí an oíche aréir i mbéalbhachaí an tí seo. Fuair mé leaba dhearg san iothlainn ar maidin, agus níor tháinig iamh ar an mada ach ag tafann ar feadh na hoíche.

→ coiric

Tiocfaidh an fheamainn dearg sa gcoiricín air mura bhfuil ag Dia!

→ crúbáin

Beidh iarracht maith againn ar thaobh ó thuaidh gharraí an chladaigh amárach faoina bheith slán dhúinn. Tá sé deargtha againn cheana soir chomh fada le na crúbáin, agus ní aireoidh muid an méid eile má fhaigheann muid freastal.

→ curásach

Shílfeá nach bhféadfadh an cúl sin curfhásach a dhéanamh mar a rinne sé agus a ndeachaigh de leasú air. Agus bhí sé seanleasaithe freisin. Ach 'sé an chaoi a bhfuil sé, tá an talamh maraithe ag feamainn dearg.

TUILLEADH (2) ▼

An fheamainn dearg a rinne curásach den áit sin — an fheamainn dearg, agus gan leasú ar bith eile a chur ina haice

Bhí sé chomh maith dhó a dhul ag deargadh ar easca chriathraigh le dul ag deargadh ar an gcurásach siúd. Níl an tabhairt ann.

→ beo 1

Má tá aithinnear bith beo inti, b'fhéidir go ndeargfadh sí fós, ach í a shéideadh agus réidh an achair a thabhairt di.

TUILLEADH (1) ▼

Má tá aon dé chor ar bith beo inti, deargfaidh an choinneal agus an siúcra í.

→ beochan

Má dheargann an beochan beag sin fhéin ceart, beidh tine mhaith ann ar ball.

→ bior

Is túisce go mór a chuirfinn bior dearg thrí súil duine ná adéarfainn an chaint sin leis.

TUILLEADH (3) ▼

Nach mb'fhearr leat duine ag cur bior dearg faoi do shúil ná é ag déanamh cleas den tsórt sin ort — nach mb'fhearr leat duine ag cur méire faoi do shúil srl.

An té a thiocfadh i gcleithiúnas tútaíola den tsórt sin, ní raibh le déanamh leis go díreach glan ach bior dearg a shá isteach thrína shúil.

Dhá samhlaíteá leis siúd go raibh aon dhuine a bhain leis bocht, chuirfeadh sé bior dearg thríd an tsúil agat.

→ bodhránach

D'éagóir Dé dhaoibh nach ina ndiaidh ar an bportach a d'fhága sibh an bhodhránach de mhóin sin. Tá sí thíos ó mhaidin agus dheamhan deargadh a rinne sí fós mar is ceart, ach ag cnádadh léithe mar a fheiceanns tú anois í.

→ aer

Ní mórán measa atá agam ar an aer dearg sin. Ní fhaca mé ariamh é gan a bhuidéilín a bheith leis — tagann báisteach as an aer dearg nó néalta dearga a bheith ar an spéir.

TUILLEADH (1) ▼

"An t-aer dearg thiar, gealach agus grian; An t-aer dearg ó thuaidh, bainne ag na buaibh; An t-aer dearg ó dheas, mil ag gach meach (beach); An t-aer dearg thoir, sneachta go fraigh" (ceathrú faidhlíochta ar an aimsir)

→ aibéiseach

Is aibéiseach an cheird do dhuine a bheith ag plé le feamainn dearg ar an aimsir seo — ní luífeadh do chroí léithe; bheifeá ina héadan, agus ní maith a thiocfadh sí leat

→ bruithshléacht

Óra a dheartháir mo chroí thú, bhí an cladach ina bhruithshléacht aige inniu, ag gabháil le cuthach faoi fheamainn dearg agus ag rá gur tógadh a roinn fhéin

→ buail

Thug sé broicneáil bhreá bhuailte dhó; thug sé droimeáil bhuailte dhó; thug sé greadadh buailte dhó; thug sé lascadh buailte dhó; gleadhradh buailte; liúradh buailte; léasadh buailte; deargadh buailte srl. — bualadh breá

TUILLEADH (2) ▼

"Aithním culaith an deirg, ach ní aithním a dheilbh ná é fhéin; Agus fear gan bheannú, i measc an tslua, is cóir a bhualadh ar chnámh an ghéill" (An chaint a chaith an chailleach is máthair don Dearg Mór i gCrích Lochlainn, nuair a shiúil Conán isteach chuici agus culaith ghaisce an deirg air. Tá sé ina leathfhocal sa gcaint fós, go háirid an dara leathrann de.)

Tá cosán dearg buailte ag coiníní thríd an bhféar.

→ ainneoin

Níl sástaíocht ar bith orthub a dhul chuig an scoil murach go gcuirtear ann de lom dearg a n-ainneona iad

→ aird 1

Ní ólann sé aon deoir ach uair sna naoi n-aird, agus tá a shliocht air, 'sé atá dearg círíneach.

→ airiúil

Ba talamh an-airiúil é an geadán sin ach tá sé maraithe aige le feamainn dearg nuair nach gcuireann sé leasú ar bith eile air ina haice. Ídíonn an iomarca den fheamainn dearg sin an talamh uileag. Dónn sí é.

TUILLEADH (1) ▼

Má chuireann siad diúain (guano) air sin anois is mó a mhillfeas siad ná a leasós siad faoin talamh. Beidh sé sin sách airiúil go ceann deich mbliana fós d'uireasa aon leasú. Ach tuige nach mbeadh. Dheamhan deargadh a rinneadh ar an talamh sin, tá mé ag ceapadh, ó aimsir Chromail, hé brí cáid ó bhí sé ann.

→ airde 2

Mura mbí aon tsop isteach le airde láin tráthnóna, ní thiocfaidh aon fheamainn dearg ar an ngairfean seo.

→ antlachán

Is suarach an chaoi aige a bheith ag forcamhás ar shnáithín feamainne na baintreabhaí sin. Murach gur dearg antlachán é, ní bheadh (forcamhás = ag faire, ag tnúthán le)

→ anuas

Bhí cóta dearg anuas faoina mullach — cóta a gcaithfeadh sí a cloigeann a chur isteach ann lena chur uirthi

→ feamainn

Feamainn dearg — dath dearg atá uirthi. Teagann sí isteach sa mbruth faoi thír ar feadh na bliana le cóir ghaoithe. Baineann oibriú na farraige de na leacrachaí agus de na bráideannaí domhaine í. Copógaí móra dearga a bhíos inti agus slata mara agus cuailleachaí thríthi. Cuirtear amach ina seanleasú ar an talamh í ó mhí Dheireadh an Fhómhair, ach fóineann sí do leasú ar bith

TUILLEADH (3) ▼

Bhí sé ag sciobadh feamainn dearg le trí mhaidin — a dhul sa gcladach de shiúl oíche nó deireadh oíche agus an snáth a scoilteadh i dtosach ar aon duine eile. Bheadh sé agat uilig ansin duit féin, agus ní fhéadfadh aon duine a dhul ina bharr ort. Ach roinntear an fheamainn dearg in áiteachaí fós. Ceaptar a chion féin do gach duine de réir fairsinge a chuid talúna, agus caitear crainnte ansin uirthi.

Dónn an fheamainn dearg sin an talamh ar fad. Ní bhíonn uirthi ach spogáin d'fhataí

Níl dosán feamainn dearg ann, théis a raibh de ghaoith aneas ann le seachtain.

→ fiannaíocht

Ba aige a bhí an fhiannaíocht go ndéana Dia grásta air: Laoi Airicín Mhic Annagair, agus Laoi Shadhb na Sadhbhann Óige agus Laoi an Deirg agus a raibh acu ann

TUILLEADH (1) ▼

Chaith siad an oíche sin, trian le fiannaíocht, trian le scéalaíocht, trian ag ól beoir agus fíon dearg na Spáinne; rinne siad trí treana den oíche: trian le rianaíocht, trian le fiannaíocht, agus trian suain agus sámhchodlata, nó gur gheal an lá lá arna mhárach; chaith siad an oíche sin, trian le fiannaíocht, trian le scéalaíocht, trian idir thromshámh agus síorchodlata; chaith siad an oíche sin, trian le fiannaíocht, trian le scéalaíocht, trian ag ól fíon de chruithneacht dearg na Spáinne — seoraithe sna scéalta. Chuala mé iad seo ar fad, agus tá leagain eile orthu freisin

→ fiann

Ba é an Craosach Dearg sleá na bhFiann (as scéal a chuala mé é)