1.
millteanas, damáiste, mísc, anachain, tubaiste, díobháil, rud a chur as do … ; goimh, gangaid.
a.
+–
An ndearna sé aon dochar duit — díobháil, millteanas, damáiste, mísc
Ní dhéanfaidh sé aon dochar duit
TUILLEADH (14) ▼
Má tá rún aige aon dochar a dhéanamh, ní rachaidh leis
Ní beo é mura mbeidh sé ag déanamh dochair i gcónaí
Ní dhéanfaidh an bháisteach seo aon dochar
Rinne an craobhmhúr sin dochar mór. Is áibhéil an lear féir a bhí ligthe amach ag daoine inniu
Ba é a bhuac a bheith ag déanamh dochair dá chomharsa
Cén dochar a rinneadh dhó scáth cupla gearradh
Fágaidh ansin anois í. Níl mórán dochair le déanamh aici ann ó tharla go bhfuil chuile shórt craptha. Nach diabhaltaí bradach i gcónaí í
Déanfaidh an cogadh seo dochar fós feicfidh tú féin. Ní chónóidh siad ach oiread go dteaga sciorta dhe don tír seo nó is maith an t-ádh atá uirthi
Tuilleadh diabhail aige anois! Ba bheag an carghas a bhíodh aige féin dochar a dhéanamh don té údaí eile. Tá sé ag teacht ar a mhéis féin aige anois
Is iomaí dochar a rinne sé ariamh ach tá sé féin dhá fháil garbh anois, ní dhá roinnt leis é
Ní raibh aon mhaith dhuit ag caint an uair sin. Bhí an dochar déanta
Dochar fánach a rinne sé dhó, ach nach cuma sin, ó fuair sé a chuid airgid
D'éirigh mé as, leisce dochar a dhéanamh dhó
Diabhal dochar sa ngaoith sin. Ní scoirfidh sí an coirce mura neartaí sí
+–
Nuair is mó an dochar sea is fearr an fhoighid (seanfhocal) — níl uair ar bith is mó a bhfuil ag (air) duine stuaim a chur ar an bhfoighid leis an uair a ndéantar millteanas mór nó foghail air. Má théann sé chun drochmhúineadh an uair sin, 'sé is dóigh dhó, gníomh a dhéanamh a mbeidh aiféala aríst air dhá bharr
Tá foghail mhór déanta ort, agus ní hé a d'fheil duit a dhuine bhoicht, ach níl rud ar bith is fhearr duit anois ná an buille réidh. Nuair is mó an dochar sea is fhearr an fhoighid
TUILLEADH (1) ▼
Buaileadh san éagóir thú. Diabhal bréag nár buaileadh. Ach má tá tú i ndiaidh do shásaimh air, fainic a n-ionsófá é. Tabhair suas do na póilíos iad. Nuair is mó an dochar sea is fhearr an fhoighid
+–
Is mó an dochar an fear thall go mór ná é seo, théis gur mó an ghlaomaireacht é seo
Ba mhó an dochar chuile dhuine ná an créatúr sin. Fear nár chuir aon araoid ar aon duine ariamh
TUILLEADH (2) ▼
Is lú an dochar go fada leagan ó chapall ná leagan ó asal. Mharódh leagan asail thú
Is lú go mór an dochar gearradh ó speal nua nó ó sheanspeal. Bíonn gearradh an cheann nua glan
+–
Fear ar bheagán dochair é — níl sé gangaideach
Ba rud ar bheagán dochair é sin le hais an rud seo
TUILLEADH (2) ▼
Is póilí ar bheagán dochair é sin, ach ní hé sin don cheann a bhí in éindí leis
Níl de dhochar ann ach an oiread le páiste — tá sé simplí, dea-chroíoch
+–
Níl dochar ann a mhuirnín! — déarfadh máthair é dhá ngortaíodh a páiste é féin, nó dhá ndéanadh duine eicínt éagóir, nó rud eicínt air
Níl dochar ann a stór. Beidh sí ar fheabhas amárach. Cuirfidh mise ceirín léithe a chneasós í
TUILLEADH (3) ▼
Níl dochar ann. Ceannóidh mise liathróid duit chomh maith léithe ach a sroiche mé Gaillimh
Dia linn! Chuaigh sé le t'anáil. Níl dochar ann a chuidín
Thug sé leasainm ort a linbh, ach níl dochar ann. Níl duine ar bith is fhearr an oidhe leasainm ná é féin — an carracháinín bradach!
+–
Dúirt sé i dtosach gur mé a rinne é, ach d'fhéach sé leis an dochar a bhaint as ina dhiaidh sin. 'Ní raibh tú ach ag breathnú orthu dhá dhéanamh,' adeir sé — goimh; bhí sé ag iarraidh an rud adúirt sé ar an gcéad iarraidh a thláthú
Ná bí ag baint an dochair as anois chor ar bith le do chuid leiciméireachta. An rud adúirt tú, dúirt tú é, agus sin é a bhfuil ina thimpeall
TUILLEADH (3) ▼
Ag iarraidh an dochair a bhaint as a chuir sé an t-agús sin ann. Thuig sé go raibh an anachain déanta aige agus an tairne sa mbeo
Thóg sé suas ort é muis. Tá sé sin an-aisteach. Ní chuimhneoidh sé chor ar bith gur sciorradh focail a d'éirigh dhuit. Más leat an dochar a bhaint as anois, níl agat ach a tharraingt anuas aríst an chéad oíche eile agus an chaint cheart a chaitheamh a dhó nó a trí de chuarta i riocht is go dtiocfaidh sí isteach sna cluasa go maith aige
Dhá gcloistheá an nathaíocht a bhí air. Chaith sé an oíche ag cur chaoi ar choiníní, agus mé ag ceapadh chuile phointe go bhfeicinn buailte ag an dream seo thiar é, mar dhóigh dhe gur ag scaoileadh acu féin a bhí sé. Ach bhaineadh sé an dochar as aríst ar ais lena chuid leiciméireachta
+–
Ní dochar ach sochar a dhéanfas sin duit — má ghníonn tú é sin, 'sé do leas, agus ní hé t'aimhleas, a dhéanfas tú
Bail ó Dhia ort! Má théann tusa soir ansin thoir chun an aonaigh, agus péire banbh a cheannacht le airgead an ghearrbhodaigh eile, ní dochar ach sochar a dhéanfas sin daoibh beirt. Cé fearr dó ina chónaí mar airgead
TUILLEADH (8) ▼
M'anam nach dochar ach sochar — agus sochar mór freisin, a dhéanfadh múr báistí anois. Tá chuile shórt spalptha
Ba aon chás amháin duit dochar le sochar a dhéanamh dhó, arae is mar a chéile an buíochas a bheas aige ort. Dhá ndéantá an saol dó, bheadh sé in t'éadan lá arna mhárach
Is corr an sórt duine é. Déanfaidh sé an sochar agus an dochar duit i dteannta a chéile. Níl aon duine in Éirinn is grádiaúla ná é. Roinnfeadh sé an greim a bheadh sé a chur ina bhéal leat. Ach dhá dtéadh sé amach an nóiméad ina dhiaidh sin, agus asal leat a fháil istigh sa seanriasc bréan siúd thuas aige, bheifeá istigh aige an chéad chúirt eile
Níl an dochar ná an sochar sa gceann céanna. Ní chuirfidh sé ann ná as duit. Bhí a athair féin amhlaidh
Dheamhan dochar ann, ach tá sé mar sin leis an sochar. Níl an mhaith ná an t-olc ann. Sin é an chaoi a bhfuil sé
Dar príosta hé brí cén sochar a rinne sé do na daoine, ní fhéadfadh duine ar bith a rá go ndearna sé dochar. Chonaic muide an-tsoilíosach ariamh é — an fear croí
Níor chomaoin dó a dhul ag déanamh sochair ar bith dóibh sin agus a ndearna siad féin de dhochar air cheana. Ach d'ordaigh Dia maith in aghaidh an oilc chreidim
Ba ghearr le dhul a chuid sochair ar ghualainn a chuid dochair. Chuir sé amach a raibh sa leath thoir den dúiche ar fad, agus mar gheall gur shásaigh sé é féin, d'fhága sé cupla tionónta a bhí salach i seilbh anseo. Nár mhór an sochar é sin — nár mhór!
+–
Ní dhearna sé díth ná dochar dó — ní go minic a bhíos sé seo i gcaint ach amháin i seanamhráin agus i seanphaidreacha, ach deirtear scaití é mar sin féin
Ní dhearna sé dochar ná díobháil d'aon duine ariamh
TUILLEADH (3) ▼
Is fada fada a bheinnse ag dul an bóithrín shula chuimhneoinn dochar ná díobháil a dhéanamh do do cheapachín phlandaí. Leag ar an dream é a bhíos tugtha síos leis an bhfoghail i gcónaí
Cé a dhéanfadh é ach an dream a ghníos an dochar agus an díobháil i gcónaí? Tá sé de bheith ar na háibhirseoirí sin nach ligfidh siad rud ar bith thartu gan araoid a chur air. Tá seanaithne agamsa orthu sin
Sin rud nach bhfuair aon dhuine ann féin ariamh a rá liomsa, go ndearna mé dochar ná díobháil do bheithíoch a bheadh aige. Ní dhearnas muis. Dhá mbeadh an chloch sa muinchille agam do dhuine, ní ar a bheithíoch a ghabhfainn dhá ídiú. D'ídeoinn air féin é
+–
Mo chuid tubaiste dhó, gan dochar gan díobháil dúinne! — ní mian liom go bhfearfadh aon cheo den eascainí a chuirim airsean, orm féin ná ar aon duine dá mbaineann liom, ná dá bhfuil in aon mhuirín liom go háirid
Brú agus ding air, gan dochar gan díobháil dúinne!
TUILLEADH (5) ▼
Má tá slaghdán air, go ngreamaí sé dhó muise, gan dochar gan díobháil dúinne!
Bail na codach sin ar an gcuid eile dá bhfuil aige, gan dochar gan díobháil domsa. Dhá bhféadadh sé féin rud a chur as do dhuine, is umhal éasca a dhéanfadh sé é
Ní mór liomsa don bhrútaí caochshrónach sin a bhfaighidh sé gan dochar gan díobháil dúinne, dár gcuid ná dár muintir amuigh ná sa mbaile!
Sin é anois an duine deiridh dhá chuid clainne imithe uaidh. Tá sé fágtha gan Murchadh gan Mánas anois. Tuilleadh diabhail anois aige gan dochar gan díobháil dúinne, dár gcuid ná dár maoin. Ní hin í mo chéad eascainí air muis, agus fearann an eascainí ar chaoi eicínt. Ba bheag an scrupall a bhí aige féin eascainí a dhéanamh ná daoine a dhíbirt. Tá sé faighte faoi na foraí aige féin anois
Go laga Dia é muis, gan dochar gan díobháil domsa. Ní chaoinfidh mórán é os cionn cláir. Má chaoineann, ní hiad mná an Bh. L. iad ar chaoi ar bith. Shaothraigh siad sin an saol aige
b.
+–
Cén dochar? — an-choitianta i gcaint — what harm, what is the harm, no matter, alright, very well
Dhóirt mé é ach cén dochar — ní miste faoina dhóirteadh
TUILLEADH (5) ▼
Cén dochar má d'imigh sé féin
Mura bhfuair tú féin é, cén dochar?
Má briseadh féin é, cén dochar?
Níor thug mé isteach aon fhód móna, ach cén dochar. Tá fuílleach istigh
Maraíodh an madadh orainn, ach cén dochar. Tá breac sa bhfarraige chomh maith agus a maraíodh fós
+–
Níl aon dochar uair nó dhó a chaitheamh ag cuartaíocht chuile oíche. Is mó an sochar é go fada, thar is a bheith sactha istigh go hacht is go háirid
Níl a dhath dochair (níl dochar ar bith, níl lá dochair, níl blas dochair srl.) i bpeaca sologhtha. Peaca fánach é. Nuair nach sceadfadh duine é féin an-mhór
TUILLEADH (6) ▼
Ní dochar ar bith é sin a bhualadh
Dheamhan ceo dochair corrchniogaide a choinneáil buailte air
Níl aon dochar an buidéal ar fad a ól má thograíonn tú
Níl dochar ar bith an phuchóid sin a bheith amach ar an tyre. Chuaigh mise as seo siar go dtí an Ch. R. agus aniar aríst ar phuchóid níos measa
Ní dochar ar bith an méid sin a thabhairt in t'aghaidh. Mura rug sé thall ortsa i dteach an ósta, níl beann ar bith agat air
Ní bheadh aon dochar dhuit an bhó sin a ligean amach cupla uair inniu hidir dhá mhúr. Níor mhór di é
+–
Ní dochar duine a leagan mura ngortaítear é (seanfhocal)
Dheamhan brí sa méid sin ó tháinig tú as chomh saor. Deir siad nach dochar duine a leagan mura ngortaítear é
TUILLEADH (1) ▼
Níor éirigh liom ach sceadadh beag ar an ngrua. Is maith a chuaigh mé as mar sin féin, nach ndearna siad mo lá. Ar ndóigh ní dochar duine a leagan mura ngortaítear é
2.
ionadh; is suarach an t-ionadh … ; tá air (ag, agat, srl.); ba cheart duit …
+–
Is beag an dochar duit náire a bheith ort — tá agat (air) náire a bheith ort; tá ceart agat náire a bheith ort; tá údar náire agat, bíodh náire ort nó na bíodh; is suarach an t-ionadh dhuit náire a bheith ort
Is beag an dochar duit náire a bheith ort ag leadaíocht istigh ansin lá breá samhraidh i leaba dhuit a dhul amach i gcionn do chuid oibre. Meas tú an bhfaighidh tú beatha ó neamh ansin ar do ghogaide!
TUILLEADH (9) ▼
Is beag an dochar di náire a bheith uirthi ag imeacht ina rúisc chomh míchuibhiúil ar bhóithrí ansin síos. Ba chóra di go mór luaith bhuí na seachtaine a chur amach sa mbaile
Má tá sí beaite féin is beag an dochar di. Sin é a maith agus a maoin ó Luan go Satharn
Is beag an dochar dó cluasa te a bheith aige agus ar dúradh faoi anseo ó tháinig oíche. Diabhal a (bhur) leithidí a chonaic mé ariamh ag cóiriú daoine. Is beag a thaitneodh sé libh féin, dhá dtosaíodh daoine eile ag flithmhagadh fúibh. Is gearr go mbeadh "te te" ann
Is beag an dochar do Ph. fuacht féin a bheith air, thuas ansin ar aghaidh na riteachta ó mhaidin sna barrannaí garbha sin, agus an gála dhá chriathrú. Áit gan foscadh ar bith é. Is maith an clúdadh nár mhór do dhuine a bheith air agus an aimsir atá ann — aimsir choimhthíoch críochnaithe
Is beag an dochar dó. I nDomhnach, daoine atá luath láidir féin, is beag an acmhainn oibre atá acu ar an mbeatha atá ag imeacht anois, ní áirím eisean a bhfuil aois an phinsean bailithe aige. 'Sé cuid an bheagáin atá fear deich mbliana is trí fichid in ann a dhéanamh
Ba bheag an dochar di codladh féin a bheith uirthi agus í seachtain as éadan a chéile ar neamhchodladh, ar scáth néillín fhánach a d'fhaigheadh sí i ndeireadh oíche. Is agamsa atá a fhios é. Chaith mé féin ráithe in mo dhúiseacht ó oíche go maidin an t-am a raibh an triuch ar an gcuid a bhí anseo agam féin
Is beag an dochar di a bheith céasta féin agus an ruacán d'fhear atá aici. Ag imeacht ag ragairne agus ag ól ó oíche go maidin agus ina chodladh go headarshuth ansin, agus má dheireann sí aon cheo leis, í ite, sceanta, buailte aige. Is olc an áit ar chuir a hathair í
Is beag an dochar don díthreabhach sin an ghearradh ghionach a bheith ina phutóig scáth a bhfaigheann sé ag baile. Tá an leasmháthair ina droch-cheann dó, agus maidir leis an athair, níl sé in ann aon cheart a sheasamh dó féin, gan trácht ar aon duine eile
Is beag an dochar dó a gcailleadh air. Nach in é an ghiollaíocht a thugas sé orthu. Ar an dá luath is a mbeirtear iad, a gcaitheamh amach sa ngarraí agus a bhfágáil ansin, agus cead acu beatha a bhaint as a gcrága. Ní mór don lao aire an linbh, bíodh a fhios agat
3.
laghdú mór in do chuid airgid nó maoine. Níor chuala mé dochar sa gcéill seo (laghdú ar do chuid airgid) ach mar sin: ní gan dochar srl. Ach d'fhéadfá a rá freisin: is dochar mór do do sparán, do do phóca srl. bainbh a cheannacht anois
+–
Ní gan dochar na bainbh chéanna a cheannacht, ach más le duine an saol a ríochan, ní mór dó a bheith ag plé le rud eicínt (ní gan poll maith in do chuid airgid bainbh a cheannacht; ní i ngan fhios do do sparán nó do do phóca é)
Tá a fhios ag mo chroí nach gan dochar a dhul ag ceannacht éadaigh anois, ach caithfidh na daoine a gceannacht muran leo imeacht ina gcraiceann
TUILLEADH (2) ▼
Ní gan dochar a dhul isteach i dteach ósta ar an saol seo. Pionta dhuit féin agus do do chomrádaí dhá scilling. Cén bhrí ach má bhíonn fuisce sa deoch!
Ní gan dochar bicycle a fheistiú anois, dhá mbeadh na bícéid a bhíos air le fáil féin — rud nach bhfuil! An bhfuil a fhios agat cé mhéad a thug mé ar dhá tyre anuraidh sa mb. Trí phunt coróin. Ó dheamhan an oiread is a dhéanfadh torann ar leic a fuair mé as. Ach buíoch beannachtach a bhí mé agus a bhfáil ar an méid sin fhéin
4.
fabht, donacht; uireasa, easpa.
+–
Cén áit a bhfuil an dochar? — cén áit a bhfuil an fabht, an donacht, an gortú, an phian, nó an éagaoineadh ort?
Cén áit a bhfuil an dochar ar an mbó?
TUILLEADH (6) ▼
Ní bheadh a fhios agat cá'il an dochar chor ar bith. Deir sé féin amantaí gur in íochtar a bhronn é, amantaí eile isteach díreach ina imleacán. Tá an phian chomh luainneach leis an ngaoith más ceart géilleadh dó féin. Tá an dochtúr sifleáilte aige chomh maith le duine
Sin é an geadán muis a bhfuil an dochar ann — isteach in mo chorróig. Gortaíodh ann mé fadó an lá, an áit ar thit maide orm thuas sa gcoill. Níor éagaoin mé ariamh ó shin é go dtí le ríghairid
Tá bua eicínt aige. Níl baol ar bith nach bhfuil. Níor fhiafraigh sé a dhath dhíom ach an oiread is atá tusa a fhiafraí dhíomsa, ach siúl anall go dtí mé. 'Anseo atá an dochar,' adeir sé go leathfhánach, agus rug sé ar na féitheacha faoin nglúin, agus bhain sé fáscadh astu. Chuir sé pian bheag orm, ach ba bheag an bhrí í le hais an phian ghártha a bhíodh orm roimhe sin. 'Téirigh abhaile,' adeir sé. 'Tá sí deasaithe. Ná corraigh í go ceann trí seachtainí go snadhma sí ceart. Féadfaidh tú a bheith ag déanamh teanntáis uirthi ansin i leaba a chéile.' Sin é an fear a bhfuil an scil i gcnámha aige!
Sa ngualainn atá an dochar. Ní fhéadfadh sé a láimh a lúbadh thairis sin anois slán an tsamhail. Ní raibh sé baol ar chomh dona sin i dtosach, ach ní dheachaigh sé roimpi in am
Beannacht Dé dhuit, bhí siad do mo chartadh agus do mo streachailt ar feadh seachtaine i mbéal a chéile. Chuir siad an rud eile sin orm — an X-ray. Ach ní raibh siad in ann an dochar a fháil ina dhiaidh sin gur 'speáin mé féin dóibh é
An bhfaca tusa an dochtúr dubh? Thug S. Sh. amach é lena chuid tinneas droma a leigheas. Níor fhága sé snáth air, agus chuir sé ar a bhéal faoi sa leaba é. D'inis S. Sh. dó cá raibh an dochar. 'Anseo,' arsa seisean, agus bhuail sé a sheandorna anuas ar an gcaoldroim air agus chuir sé snadhmannaí sa leaba air. Ach chomh luath agus a fuair S. a anáil leis, d'éirigh sé de léim choscartha agus fuair sé an píce. Bhí an dochtúr dubh ligthe leis féin agus níor mhór dó féin go raibh. Ní changlódh sé aon fhata go brách aríst!
·
Tá dochar eicínt roimhe thuas atá dhá chur anuas — simléar a bhí ag cur anuas na deataí; tá bacainn roimhe, nó rud uireasach eicínt ar an simléar
5.
drochábhar nó máthair an ghoir.
+–
Tá an dochar istigh fós — máthair an drochábhair, nó an ghoimh i lot
Lig mé seile aisti ach shéid sí suas chun bracha aríst. Tá an dochar istigh fós
TUILLEADH (3) ▼
Tá an dochar istigh sa lot fós, mura dtuga an ceirín seo amach é. 'Sé an ceirín é a chonaic mise ag dul lena leithide ariamh
Is danra an lot é sin anois nach féidir an dochar a thabhairt as. Má chinneann seo anois ort, caithfidh tú teanga an tsionnaigh a chur léithe. Sin í an cailín a thabharfas an dochar amach. Ní fhágfaidh sí a dhath ann ar feadh lá amháin
Rinne a mhéir braon. Lig sé í. Shílfeá go raibh cneasaithe di. Bhí ainfheoil ag teacht i mbéal an ghearrtha taobh amuigh. Ach rinne sí seile in athuair. Drochsheile. Lig sé aríst í. Má lig féin níl ag cneasú dhi. Is méir bhocht í. Tá ábhar i gcónaí inti, ach dar leat féin nach bracha é ina dhiaidh sin. Mura dté sé roimpi gan mórán achair, fiachfaidh (féachfaidh) sí é, mar tá an dochar istigh inti fós
dochar in iontrálacha eile (92)
→
daigéad
Cén sórt daigéad de shagart é sin atá thíos ann anois. Níl aon phointe den ló dhá gcasfadh sé leat nach mbíonn sé séidte, ach ar ndóigh is beag an dochar dhó sin, agus na gríscíní feola atá air
→
dall 3
Deir tú go bhfuil sé ionann is dall. Muise dalladh gan aon léas air agus dalladh Oisín ina dhiaidh sin, gan dochar ná díobháil dúinne. Ná raibh dall ach é sin
+
Tá sé le dhá oíche anois ar neamhchodladh — oíche ag céilí agus oíche ag aonach — agus is beag an dochar dó a bheith ina dhall dúda le codladh féin
TUILLEADH (1) ▼
Má tá sé ina dhall dúda féin is beag an dochar dhó. Tionúr níor tháinig ar a shúil i gcaitheamh na hoíche aréir ach ag abhlóireacht agus ag diúgaireacht. D'éirigh mé faoi dhó ag téamh bainne dhó, ach sin é a raibh de mhaith dhom ann. Ní dhéanfadh sé aon suaimhneas ina dhiaidh sin
→
damnaigh
Tá muid damnaithe ag an aisiléirín sin thíos, ag teacht dhá cheann de ló, ag sioscadh bréag. Níl cinneadh ar bith lena chuid cumadóireachta, ach diabhal mé leis an gceart a dhéanamh, nach bhfuil thairis sin de dhochar ann cé is moite de na paiteanna sin a chumas sé
Cuirim léan agus deacair orthu agus scéal fada ar an anró acu, agus ná raibh aon duine acu ar an gcomhaireamh ceann bliain ó inniu gan dochar gan díobháil dúinne!
+
→
deachma
Níor mhiste dhó é, dhá dteagadh sé as chomh saor sin. Ní fiú biorán rud fánach mar sin. Bhuailfeadh pianta mar sin an fear is ábalta agus is folláine sa tír. Ar chuala tú ariamh é: níl duine ar bith nach gcaithfidh deachma na sláinte a íoc. Más é sin a bhfuil air, ní dochar é, ach 'sé an faitíos a bheadh orm gurb í an cailín eile (an eitinn) a bheadh ina chrioslaigh. Tá snua an-lasúnta air le gairid, agus shílfeá go mbíonn an creatán eile sin ag gabháil dó freisin. 'Sé an sórt duine é, ní éagnódh sé aon cheo go brách nó go dtitfeadh sé i mbun a chos. Sin é an t-údar go gceapaim go raibh na pianta a bhí ina thaobh i bhfad tí (ní) ba ghártha ná bhí a ligean amach féin. Ach má bhí, cheil sé ar chuile dhuine é
TUILLEADH (1) ▼
Ná bac liomsa! Tá deachma na sláinte orm. Is beag an dochar dom agus a bhfuair mé de streachailleacht le cupla bliain
Is beag an dochar dhó a bheith deallraithe fhéin agus gan aon tsnáth air thairis siúd. Ar ndóigh, níl aon fhear beo in ann a sheasamh ar scáth an méid siúd éadaigh
Is maith an t-údar é do thalmhaí, fear ar bith a chaitheas leath an lae dhá dhéanamh féin suas agus dhá shlíocadh féin: Is beag an dochar dhó náire a bheith air, agus a gharraí ina churásach ansiúd thuas.
→
dearfa
Go deimhin agus go dearfa, is beag an dochar dhuit náire a bheith ort, ach níl a fhios agat céard í, ná tada dhá shórt — cuirtear an dá fhocal le chéile mar sin leis an gcaint a neartú
+
→
dearg 1
Is tú atá círíneach dearg bail ó Dhia ort, ach is beag an dochar duit. Is maith é do ghreim, ní hé a fhearacht sin againne é
TUILLEADH (1) ▼
Beidh sé ina achrann dearg ar ball feicfidh tú féin air. Ina chéile dóibh muise agus nár ba réiteach dóibh, gan dochar gan díobháil dúinne!
→
dearg 2
Is beag an dochar dhó deargadh tiaraí a bheith air agus chomh crua agus atá an tiarach. Is mór an t-ionadh nach fadó a tháinig sé air
→
deargán
Bhí másaí agus bléin an pháiste ina ndeargán fré chéile ag na claibhtíní agus na pluideoga a chuireadh sí air. An bhfaca tú iontas ar bith ariamh gur mhair sé chor ar bith. Is beag an dochar di náire a bheith uirthi nach dtabharfadh aire thairis sin dhá páiste. 'Sí an tsiléig sin a fhágfas dhá bhfuireasa í
Is beag an dochar dóibh a bheith chun deiridh fhéin agus gan aon scalán gréine a fháil le dhá mhí, ach scalán fánach
+
→
deis
Ní fheicim deis ólta ar bith ann. Ach cén dochar. Is maith a fháil le n-ól as na buidéil féin
TUILLEADH (2) ▼
Féacha an deis a chuir na bruacháin sin ar an lacha. Níor fhága siad liobar clúmhaigh ag gabháil léithe nár streachail siad di. Sin iad na húdair agat. Is beag an dochar dóibh a bheith ligthe leo fhéin fhéin, agus gan aon bhacadh ag dul orthu, ná smid dhá rá leo
B'fhurasta dhuitse earra mhóna a bheith ar bruach agat agus an scarthóir a shárú, ach féacha mise a bhí ag baint in aghaidh deise i gcaitheamh an lae. Is beag an dochar dhom, arsa tusa, a bheith gan sea gan seoladh anois
Tá sé imithe faoi dheireadh thiar thall agus go n-imí an diabhal leis, gan dochar gan díobháil dúinne!
Nach acu atá an diabhlaíocht! Nach beag an dochar den tsaol fhéin a bheith mar atá sé
Dhá dtiomálfá (tiomáin) an diabhlánach sin amach ag obair chuile lá, is beag den cheird sin a bheadh air deirimse leat. Ach is beag an dochar dhó uabhar féin a bheith air, agus é ag fáil a bheatha ó neamh
+
→
diaidh
Tá sí i ndiaidh a chéile ar éigean anois. 'Sé a bhfuil ann é. Ar ndóigh is beag an dochar di agus an aois atá aici. Nach bhfuil sí bord ar bhord leis an gcéad
TUILLEADH (2) ▼
Is maith an dícheall do na daoine a bheith i ndiaidh a chéile chor ar bith agus an aimsir a bhí ann le fada. Tá chuile dhuine ag fuasaoid slaghdáin, agus má tá féin is beag an dochar dóibh. B'uair mhínádúrtha í. Níor thada eile í
Nach diabhaltaí atá an ghaisce ina dhiaidh i gcónaí. Tá muis, agus beidh. Ní bheadh sé beo mura mbeadh an áibhéil bheag sin aige. Ach dheamhan dochar ann thairis. Duine soilíosach é lá an anó
Is beag an dochar don aimsir fhéin a bheith mar atá sí agus a bhfuil de dhíchreideamh fud an domhain. Chonaic mé Éireannach ag teacht thall i Sasana. Ba as an gcontae seo é — ceantar Bhéal Átha na Sluaighe. Diabhal a raibh sé mí ariamh ann gur chaith sé in aer an t-aifreann, agus gur thosaigh sé ag rá nach raibh Dia ar bith ann. 'Agróidh Dia ort é,' adeir Árannach a bhí abuil mé
→
dingthe
Is beag an dochar dhó a bheith dingthe. Is iontas nach leagtha ar fad atá sé. Chaith paicle gasúr an tráthnóna aréir ar fad ag rith de rite reathach faoi, agus ag éirí suas air agus dhá ghuailneáil. Dhá mbeirinnse orthu bheadh scéal acu air. Mo léan géar d'fhan siad uaim
+
→
díobháil
Ní dhearna an méid a d'ól sé dochar ná díobháil dó
TUILLEADH (1) ▼
Mar sin dó gan dochar ná díobháil dúinne! (fc. dochar)
→
dioc
Is beag an dochar don duine bhocht gioc a bheith air agus an aois atá aige. Tá na cúig déag is cheithre fichid bailithe aige. Tá mo choinsias. Le aois atá sé cromtha mar sin
→
diogáil
Tá sé giogáilte pointeáilte aige, ach is beag an dochar dhó. 'Sé an coca feamainne sin maith a sheachtaine
→
díogha
Is cumasach an duine thú. D'fhága tú fataí agus feoil agus bláthach in do dhiaidh, agus chuaigh tú ag ól an choffee bhrocaigh sin agus an aráin. Tabhair roghain don bhodach ar ndóigh, agus tógfaidh sé an díogha. Is beag an dochar duit a bheith snoite caite féin agus gan de chothú agat ach é sin
+
→
díol 2
Is furasta dhuit díol magaidh a fháil má tá tú dhá thóraíocht, thar is a bheith ag saighdeadh faoin seanfhear bocht sin atá san aois leanbaí. Má tá féin, is beag an dochar dhó. Nuair a bheas tusa ina aois, b'fhéidir go mbeifeá fhéin in do dhíol magaidh freisin
TUILLEADH (1) ▼
Go dtuga an diabhal thairis é muis, gan díobháil gan dochar dúinne. Ba díon déirce leis é a fháil an chéad uair, ach anois ó tá a ghaisneas bainte aige as, agus é éirithe as an lathaigh, níl aon mheas aige air. Ar ndóigh, ar aon chor, dhíol sé an déirce ó chuaigh sé sa teach nua
→
díon 1
Sílim an teach atá aige anois nach bhfuil díon deor ann. Is beag an dochar dhó. Tá sé na cianta cairbreacha ó cuireadh aon stráca tuí air. Chuala mé an set sin a théas ag cuartaíocht ann ag rá go bhfeicfeá réalta an aeir amach thríd anois
→
dlaíóg
Deir tú le dlaíóigín bheag den tobac sin atá istigh sa bhfeaig a shlog mé! Ní mé an bhfuil aon dochar ansin. Déarfadh daoine go bhfuil
+
→
do 1
Is beag an dochar duit ceas a bheith ort agus a n-itheann tú de cheaile chuile lá
TUILLEADH (1) ▼
Is beag an dochar duit fuacht a bheith ort agus gan de chlúdú ort ach an méid sin.
→
dobrón
Is beag an dochar di dobrón agus briseadh croí fhéin a bheith uirthi agus fear breá de mhac imeacht uirthi
→
docht 2
Tá an fhuinneoig sin an-docht (nó dochtmhar amantaí), ach is beag an dochar di. Níor cuireadh síos ná suas í ó chuaigh sí isteach, agus maidir le gionnóid (deannóid)phaint a chur uirthi, ní dheachaigh a leithide uirthi
→
dod
M'anam muise nach dochar ar bith eisean — gur mó an dod an bhean go fada. Sin í atá go holc dá mbaintí aisti é, agus gan é a bhaint aisti chor ar bith scaití
M'anamsa má thaobhaíonn an duine uasal sin an teach seo feasta gurb í fáilte an doichill a bheas roimhe, agus ní thuilleann sé a malrait. Is beag an dochar dhó náire féin a bheith air: ag teacht isteach i dteach ar bith leis an méid a chloiseas sé ann a tharraingt go dtí an chéad duine eile agus a dhá oiread a chur air. Sin í a cheird muise. Nach gránna an béas é ag buachaill óg. Fhóbair mise an oíche cheana muise — murach gur casadh S. isteach — an bhróig a thabhairt dó. Ach bhí cás agam a dhul ag tosaí siúite ar bith agus S. istigh
→
dóigh 1
Ní dóigh an-mhaith a bheith i Londain faoi láthair. Tá an V2 ag teacht anuas ina ceathannaí. Níl aon dochar in áit ar bith eile i Sasana ach ansin amháin, ach cé beag a dhonacht. Is i Londain is mó atá muintir na háite seo
→
dóigh 3
Tá seanchur réasúnta, ach ná bac le cur óg. Tá sé sin dóite ar chuma ar bith. Is beag an dochar dhó agus gan deoir (bháistí) a bhualadh air ón aonach beag
→
doineann
Ná raibh an séan ort! Le gaoith agus le doininn uainn féin agus ónár muintir thú, gan dochar gan díobháil dúinne
→
doirb 1
Tá na poill chriathraigh sin faoi dhoirbeachaí as cnáimh éadain, ach dheamhan thairis sin de dhochar iontu. Dhá mbeadh an-spalpadh ann sa samhradh, d'ólfaidís deochannaí iontu, ach ní líonann siad an-mhór ina dhiaidh sin. Scaití. Téann sé an-dona do chuid de na beithígh thar a chéile
→
dóirt
Is beag an dochar don uisce a bheith dóirte, lá is gur leag tú ar forbhás ansin ar an mbord é
→
dol 1
Bhain sé corrdhol astu (as na bradáin) anuraidh, ach ní mheasaim gur bhuail sé fúthu chor ar bith i mbliana. B'annamh leis, arsa tusa, ach déarfainn go bhfuil a dhóthain faighte aige den fhíoruisce. Tá sé ag fuasaoid scoilteachaí agus is beag an dochar dhó
→
dólás
Is beag an dochar dhó dólás féin a bheith air, agus a dtáinig de mhífhortún air leis an fhad seo
+
→
Domhnach
Bhí an-bhó againn anseo fadó. Bean Domhnaigh a bhí uirthi. Diabhal mé go mbíodh bainne dhá cheann aici go dtí seachtain shula bheireadh sí. Dhíol mé í le P. R. ansin thoir, agus níor mhair sí an bhliain féin. Ach ba bheag an dochar di. Ní bhfuair sí aon tógáil uaidh
TUILLEADH (1) ▼
I nDomhnach féin is beag an dochar duit náire a bheith ort ag caitheamh a leithide de chaint. Nach bhfuil a fhios agat go maith gurb in deargbhréag. Ní tada eile é
→
domlas
Is beag an dochar den chréatúr an domlas a bheith inti. Fuair sí a ábhar: a fear agus a triúr mac a chur in aon bhliain amháin. Ar ndóigh, 'sí is fhearr ar bith nach bhfuil sí thíos sa talamh fadó
+
→
don
Ná raibh don h'fhiafraí ort mura beag an dochar dhuit náire a bheith ort ag fiafraí rud den tsórt sin
TUILLEADH (1) ▼
Mo dhon is mo dhóirne ort le cleas a dhéanamh! Is beag an dochar dhuit náire bhruite a bheith ort, ach níl, mar níl aon náire ag siúl leat ná tada dhá shórt
→
doras
Deir daoine nach bhfuil aon dochar sa mbruitíneach. Dar fia chuir sí na gasúir s'againne go doras an bháis i mbliana
→
drad
An bhfeiceann tú an ghloine mhór sin thuas ar íochtar an drisiúir. 'Sí a leathcheann sin a bhí aige, agus chuir sé go drad dom í trí huaire. Nach beag an dochar dhom a bheith súgach féin?
+
→
driog
Deir sí go dteagann driogannaí ina croí scaití. Ní bhíonn thairis sin de phian uirthi ach mar sháfaí biorán trasna thríd. Is olc é an croí. Chuir mise faoi ndeara di a dhul chuig dochtúr leis, ach dheamhan ceo a fuair an dochtúr uirthi. Dúirt sé nár dhochar ar bith na driogannaí sin: go mbuailfidís duine le slaghdán nó galra ar bith mar sin. 'Tá croí agat,' adeir sé, 'chomh slán le breac.'
TUILLEADH (1) ▼
Níl dochar sna driogannaí sin. Éasc beo iad. Sin nó pianta fáis. Bíonn pianta fáis ar chuile scorach. D'aireodh duine ar bith an t-éasc beo sin. Is minic a bhíos siad ag léimreach (léimneach) in mo chosa féin. Sea agus táirm orthu ag léimneach. Deir siad dhá sáití biorán ionat san áit a mbíonn an t-éasc beo sin nuair a bhíos sé ag léimreach go gcaillfí thú.
→
dris
Nach mé atá sáiteach ab ea? Ní dheachaigh mé fút fós anocht nár thug tú an buille feill dom. Nár thuga tú do láimh glan ó do thóin leat ná do thóin ó na driseachaí, gan dochar gan díobháil do mo chuid cártaíse!
Is beag an dochar dhóibh a bheith thar bharr a gcéille féin má bhíonn an t-ál siúd atá acu chomh cantalach drisíneach i gcónaí agus a chonaic mise. Ba show iad an oíche a bhfaca mise iad. Bhí siad i gcruth an teach a thógáil dá lúdrachaí chuile phointe. Mo choinsias, bhí faitíos orm sa deireadh fanacht istigh chor ar bith
→
drithlín
Chuaigh drithlíní gliondair thríom ar an dá luath is a bhfaca mé é. Ba bheag an dochar dhom agus nár leag mé súil air cheana le hocht mbliana déag — hocht mbliana déag go Lá Fhéil Muire seo chugainn ó d'imigh sé
Níl leabhar ná páipéar ná ball éadaigh faoi chaolachaí an tí nach bhfuil millte ag griúillíní súí atá anuas i chuile áit. Bhí aige brat tuí a chur ar an teach siúd. Dheamhan stráca a chuaigh air le deich mbliana. Is beag an dochar dhó a bheith faoi shúí féin scáth an aird atá aige air. Ba saoire dó an teach siúd a streachailt anuas ar fad anois, agus slinn a chur air, ná a dhul i gcleithiúnas díon agus caoi a chur air mar atá sé. Ar aon chor, caithfidh sé ceann nua as an bpíosa a chur air. Níl rata ná taobhán ag gabháil leis siúd nach bhfuil lofa
Fuair sé dubhruaig agus tá sé an-drochbhreathnaitheach ina dhiaidh, ach is beag an dochar dó
Is beag an dochar duit drochdhreach a bheith ort. Ag imeacht le ragairne ó oíche go maidin agus gan goile dreoilín ansin ar feadh an lae aríst. Féachfaidh an phóit leat é, feicfidh tú féin air
Is beag an dochar dhó droichead na sróine a bheith leathnaithe air agus na hiarrantaí céatacha a fuair sé. Ní hí casúirín (dorna) Mh. G. a bhí ag orlaíocht air sin chor ar bith a mhic ó!
+
→
droim
Caitheann siad an oíche ansin thíos agus a ndroim le claí acu. Dheamhan mé gur beag an dochar dhóibh slaghdán féin a tholgadh, agus iad dhá ndeallrú féin mar sin i gcónaí
TUILLEADH (3) ▼
Is beag an dochar dhó a bholg a bheith thiar ina dhroim féin scáth a n-itheann sé
Bhí an bheirt sínte síos ar dhroim na trá agus iad dhá n-únfairt féin sa ngaineamh agus gan folach orthu ach an oiread leis an oíche ar rugadh iad. Shílfeá go mba bheag an dochar dhá leithidí sin náire a bheith orthu, ach dheamhan náire muis, ná cuid de náire. Is feasach dóibh go maith nach n-aithneoidh na daoine iad
Thug na Black and Tans leo é sna lorries agus gan folach dhár dhealbh an ghrian air ach an oiread leis an oíche ar rugadh é, agus níor chónaigh siad gur fhága siad ar thrá an L. Bh. é agus an snáth feamainne ina mhullach. D'fhuagair siad ansin air éirí agus rith. Séard a bhí siad a iarraidh go gcaithfidís é. Ach dheamhan a chos a rithfeadh. Rinne sé a chríonnacht sa méid sin ar chaoi ar bith. Chroch siad leo aniar aríst é agus thug siad isteach sa mbeairic é, agus thosaigh siad dhá lascadh le beilteannaí. Níl a fhios cén spídiúlacht a thug siad dó. Tháinig sé amach as an mbeairic sin uair eicínt leis an deargmhaidin agus gan aon ribe dubh ina cheann de dhroim na hoíche … Is mór a chonaic é. Nár bheag an dochar dó. Ní bheadh tuilleadh beo chor ar bith dhá dtéidís thríd an oiread sin
→
duán
Go dtarrthaí Dia sinn! Dheamhan liobar fíonnaigh ariamh ar a mala. Agus is geall le deargadh tiaraí a béal! Sin í an cailín a bhfuil a cuid eochraí uileag ar bharr an duáin aici! Nár thé sé chun tosaigh ná chun tairbhe di muis, gan díobháil gan dochar dúinne
→
dubh 1
Is beag an dochar dhom croí dubh féin a bheith agam ag éisteacht libhse ó mhaidin go faoithin
→
dubh- 5
Tá dubhchaitheamh sa bpíopa seo, ach is beag an dochar dhó, agus an chaint atá taobh istigh air
Seo í an dubhluachair. Ar ndóigh ní dochar cead scoir a bheith ag caoirigh anois. Níl foghail ar bith le déanamh acu
→
dúchas
M'anam dhá mbeadh dúchas air, go mbeadh sé thar a bheith i fits. Níl dochar ar bith sna fits sin. Ach ní fhaigheadh an madadh dúchais biseach ar bith go maraítí é. An té a mbéarfadh sé air, bhí sé le dúchas chomh maith leis an madadh. Dhá bhféadthá an madadh a mharú, é a bhruith, agus an sú a thabhairt le n-ól don té a mbéarfadh sé air, leigheasfadh sé é. Dhá mbeireadh madadh ort fadó, nó dhá bhfuileodh sé chor ar bith ort, bhainfí ribe as an madadh agus leagfaí leis an ngearradh é
+
→
duifean
Is beag an dochar dhuit fuacht agus duifean a bheith ort ar aghaidh na riteachta ansin thíos ó tháinig lá. Tuige sa mí-ádh nár tháinig tú isteach? Nach bhfuil a fhios agat go bhfuil breith ar an obair sin?
TUILLEADH (1) ▼
Duine gan chroí nach gcuirfeadh rud mar sin duifean air. Is beag an dochar dhuit a bheith leathchaillte a bhean bhocht
→
dúil
Bheadh a ndúil leis dá mbeadh maith dóibh ann, ach níl. Dheamhan breac a íosfas siad lena marthain (dh)íob gan dochar gan díobháil dúinne. Ba dona iad féin faoin rud a bheadh acu
→
dúradán
Tá dúradán de ghamhain ansin thuas aige — gamhain breac — agus níor tháinig ionga ná orlach le bliain air. Ar ndóigh, is beag an dochar dhó scáth a bhfaigheann sé le n-ithe. Tá sé cuibhrithe sa ngarraí siúd le ráithe aige agus é crinnte go dtí an grinneall fadó aige. 'Sé is fearr ar bith nach bhfuil caillte fadó
→
gionnóid
Níl gionnóid ar an bPáirc Thoir anois ach í chomh crinnte le croí do bhoise. Ach is beag an dochar di sin agus na caoirigh inti le leathráithe — níl foithnín féir inti
Is beag an dochar dhá leath deiridh féin a bheith tuirseach ina shuí síos ansiúd ó mhaidin go faoithin ag scríobh
+
→
téigh ar
Níl somhaoine ar bith a dhul ar achrann. Is fhearr a bheith chomh mín agus a fhéadfas muid nó go bhfeice muid linn. Má bhíonn sé féin daoithiúil, níl aon dochar a bheith ag ligean corrbhíor faoi ansin
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé ag dul ar chlaochmú déarfainn. Más ea féin, ní dhéanfaidh an tuairt shneachta sin lá dochair
Dhá dtéadh sé ar ghlasreo beag seaca anois — glasreo beag mín — b'fhearrde an uair é thálta (ó tharla) nach bhféadfadh sé aon dochar a dhéanamh
→
téigh as
Ní cheannóinn an capall sin chor ar bith. Cuimhnigh go bhfuil mise dhá rá leat: is gearr a bheas déantús maitheasa ar bith sa gcapall sin, agus sin é an fáth go bhfuil sé ag iarraidh a cur uaidh. Níl néal ar bith air sin. Nach bhfeiceann tú í ag dul amach ar fad as na guailní. Tá sí caite i ndiaidh a mullaigh uileag anois. Is beag an dochar di agus na hualaigh a chuireadh sé uirthi
+
→
téigh do
Cén chaoi a bhfuil sé ag dul dó! Drioganna isteach faoin slinneán ab ea? Sórt scoilteachaí é sin. Dheamhan lá dochair ann. Tá sé ar leath do thíre
TUILLEADH (1) ▼
Is beag an dochar dhó rud eicínt a bheith ag dul dó, ag imeacht dhá chailleadh féin chois claíochaí chuile oíche, i leaba dhó fanacht istigh faoi theas na tine. Níl a fhios agam beo cén sórt súnás a bhíos ar an aos óg seo ag imeacht ar bhóithrí chor ar bith
Níl ag dul fúm ná tharam ach castáil uirthi sin nó go gcasa mé léithe an chaint a chaith sí fúm. An rálach bhradach, is beag an dochar di náire a bheith uirthi a dhul ag caitheamh a leithid de chaint faoi dhuine ar bith