Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
díreach
aidiacht
codarsna: cam
1.
gan a bheith cam.
a.
+
Tá sé chomh díreach le dorú, le urchar gunna, le saighead as bogha, le slat sailí, le grásta Dé srl.
Sin é an bóthar díreach go Baile Átha Cliath — an bóthar mór
TUILLEADH (4) ▼
Más cam díreach an ród, 'sé an bóthar mór an t-aicearra (seanfhocal)
Is maith díreach an mhóin í. 'Sí an mhóin uicht is dírí ina dhiaidh sin. 'Sí, agus is seasmhaí
Is breá díreach an claí é sin. Rinne sé go slachtmhar é
Bhí an chóir díreach ar an aighre (fc. aighre)
+
"Arán cam a ghníos bolg díreach" (seanfhocal) — má fhaigheann duine a sháith le n-ithe — is cuma cén fuint a bhíos air — beidh a bholg sleamhain lán agus ní bheidh aon ghleannta ná aon tsleabhcadh ann; déanann bia duine sách
'Arán cam a ghníos bolg díreach,' adeir an Chailleach Bhéarra. 'Thug tú éitheach a chailleach,' adeir an buachaill, 'ní hea, ach a fháil ar bord go bhfaighe tú fuílleach.' (cuid den aighneas a bhí ag an gCailligh Bhéarra leis an mbuachaill)
TUILLEADH (2) ▼
Ith suas é, agus altaigh Dia go bhfuil sé agat. Ar chuala tú ariamh é: arán cam a ghníos bolg díreach
Sin é an peata. Ní íosfadh sé an stiallóig aráin an áit a bhfuil ailp bainte as a ceann. Go dtuga an diabhal thart é, ní dhá thiomaint é. Níor chuala tú ariamh go ndéanann arán cam bolg díreach
+
Chuir sé i gcoinne an cham agus an díreach é (I gcuid de na leagain atá ar scéal an Ghobáin Saor deirtear gurb eo ceann de na rudaí ar chuir an Gobán fios air abhaile agus é ag déanamh cúirt an rí. Déarfaí scaití le gasúr nó le duine simplí é)
Is diabhlaí simplí a bhí tú fadó agus thú in do ghasúr. An t-am a raibh mé ag déanamh an teach cairr thuas, chuir mé síos thú go dtí T. ag iarraidh an cam agus an díreach. Spréach sé. Nár chaith sé rud eicínt leat
TUILLEADH (2) ▼
Níl a fhios agat céard é sin. Cheal nach bhfaca tú ariamh é. Sin é anois an cam agus an díreach! Aithneoidh tú féin aríst é!
Níl aon cheo faoin domhan nach bhfaightheá anseo. Go fiú is an cam agus an díreach féin tá sé ann. Iarr é má thograíonn tú!
b.
 ingearach, géar.
+
Tá an t-ard sin an-díreach — géar
Níl an aill sin ag caitheamh chor ar bith. Tá sí díreach
TUILLEADH (1) ▼
Is diabhlaí díreach an fánán é sin
c.
cneasta, macánta.
+
Sin caint dhíreach — caint chneasta
Níl aon fhocal díreach aige sin chor ar bith
TUILLEADH (2) ▼
Beidh mise díreach leis — ní bhfaighidh sé aon bhuntáiste ormsa, nó má tá i ndán is go bhfuair sé cheana aon bhrabach orm, gheobhaidh mé an oiread céanna de bhrabach air sula mbí mé réidh leis
Fág an buachaill sin fúmsa. Dá fhada dá rachaidh sé, beidh mise díreach leis
d.
 barainneach; gan mionairgead, mionmheáchan srl. le cois a bheith ann, srl.
+
Is tú atá ceart go díreach — tá tú ceart gan tada chuige ná uaidh
Chúig phunt a bhí agam díreach ag dul isteach, ach níl a fhios agam barainneach cé mhéad a bhí agam ag teacht amach
TUILLEADH (2) ▼
Tá tú díreach ceart — ceart go barainneach
Sin é go díreach; sin é go díreach glan — go barainneach; go dearfa
+
Ní bheidh scoilteadh ná scoilteadh anois ann. Bíodh sí ar an airgead díreach nó fág i do dhiaidh í. An gceapann tú go gcaithfidh mise an lá ag stangaireacht anseo leat. Tá rud ar m'aire thairis (An t-airgead díreach — punt, dhá phunt, trí phunt srl., gan aon scilleachaí corra a bheith ann)
Tabhair an t-airgead díreach air — hocht scilleacha. Ní bheidh pínneachaí corra ar bith ann. Dheamhan é
TUILLEADH (2) ▼
Dhá seasainn uaidh agus a dhul go bun an amhgair leis, gheobhainn ar an airgead díreach é, ach bhí leisce orm a bheith ródhanra críochnaithe leis
Tá sé agat anois — dhá chloich meá ar mheá. An dtógfaidh tú an meáchan díreach nó an mbainfidh mé chupla punt as. Do roghain féin anois
e.
+
Tá mé díreach leis anois — ní íosfaidh mé níos mó; tá mo dhíol ite agam
Ná gluigh (glaoigh) aon phionta eile dhomsa. Tá mé díreach leis anois — tá sin. Dá n-ólainn níos mó bheadh ceann thar an gceart ólta agam
TUILLEADH (1) ▼
Tá mé díreach leo anois. Ní chaithfidh mé aon fag eile anocht. Tá mé rodta in mo stéigeacha acu
f.
+
Tháinig sé díreach ar a threibh; tháinig sé díreach ar a chine — teacht ar shliocht nó síolrú ó dhuine
Tháinig sé sin díreach ar chine É. Mh. Cheal nár chuala tú é ag déanamh gaisce as ariamh. M'anam go ndéanann nuair a bhíos aon bhraon caite aige
TUILLEADH (1) ▼
'Tháinig mise díreach ar threibh R. Mh. A. Uí Fh.,' arsa seisean. 'Is furasta a aithinte gur tháinig tú díreach ar threibh áibhirseora eicínt,' arsa mise
2.
+
Tháinig sé díreach ó theach an dearthára
Ag dul díreach go Sasana atá mé anois
TUILLEADH (4) ▼
Chuaigh tú díreach thar an áit anois
Bhí sé díreach ar an gcaoi chéanna a raibh mise
Tá sé díreach mar a bheadh duine ann a mbeadh saochan céille air
Beidh mé díreach ag dul abhaile anois

díreach in iontrálacha eile (71)

 
daigh
Airím daigh ansin: isteach díreach i m'imleacán
+
dairt
B'fhearr dó anois go díreach glan a dhul ag caitheamh dairteacha leis an ngealaigh ná a bheith ag iarraidh ceart a bhaint den tseanlánúin sin. Lá is gur chinn siad sin ar bhaile cheana, tá sé fánach aigesean a bheith leo. Agus dar fia, bhí set ar an mbaile sin roimhe seo nach raibh ar fónamh
TUILLEADH (1) ▼
Deir tú leis a chaith coraintín istigh anseo inniu. Níor tharraing sé anuas agam faoin mbealadh díreach ach bhí sé ag baint dairteachaí aige. Dhá gcloistheá an chaoi a raibh sé ag teacht timpeall ar an scéal. 'Leag mé bosca bealadh a bhí le a chur ar an gcarr inniu isteach ar chorr an drisiúir aréir. Níor fhága mé míor meacan den teach gan chuartú ar maidin agus chinn orm é a fháil. Dúirt B. nár chorraigh sí féin é. Agus níor goideadh é, mar 'sé sin an fáth, ní raibh aon duine istigh ó mhaidin ach tusa agus M. agus níor ghoid ceachtar agaibhse é.' Tá amhras aige orainn, ach ní abródh sé ina dhiaidh sin é. Fágfaidh mé thíos anois aige é san oíche amárach. Leagfaidh mé san áit chéanna ar chorr an drisiúir é agus mé ag imeacht ó chuairt
 
Chonaic mise bó thiar anseo ag N. Mh. Bhí an úth calctha aici. Chinn orthu aon deoir bhainne a fháil uaithi théis a ndíchill. Bhí fear beag ag obair anseo thoir ag C. — níl a fhios agam beirthe ná beo cérbh as é. Tháinig sé ag breathnú ar an mbó agus í cinnte ar C. agus ar chuile dhuine. Fuair sé ruainnín den wire beag sin a d'fheicfeá ar scloig na mbuidéil lemonade. Dhírigh sé amach é nó go raibh sé chomh díreach le dorú. Sháigh sé suas i chaon dallán den úth é i ndiaidh a chéile. Dheamhan cor na car a rinne sé lena láimh ach é a shá leis suas. B'iontas an chaoi a raibh sé in ann é a dhéanamh ach níorbh é a chéad uair é. Bhuel tháinig an bainne, gan bleán ar bith. Tháinig sé mar a bheadh Dia dhá rá leis. Bhí bleánach dhó (dhe) ar an talamh shular féadadh soitheach a fháil. Is diabhaltaí stuama a bhíos daoine thar a chéile
+
Níor chuala mé gur tógadh deachmaí anseo ariamh ach bhídís ansin thoir ar Dhúiche an Bh. Na ministéaraí a d'fhaigheadh iad sin nach iad. Dheamhan mórán a chuala mé ariamh fúthu. Tá siad sin caite suas le saol is aimsir … Ón drochshaol ab ea? Bail ó Dhia ort. Tá agus i bhfad roimhe. Rugadh m'athair — beannacht Dé lena anam — trí bliana roimh an Drochshaol (1846-1847) agus ní raibh siad ann lena linn. Cáid ó bhí Oíche na Stoirme Móire ann? … Céad bliain díreach. Bhuel is roimhe sin a bhí na deachmaí ann, más fada gearr roimhe é, sin rud nach feasach dom. Ach fiafraigh de Sh. Ó. C. é. Sin é an fear a inseos na húdair dhuit … Tá aois mhór agamsa air, ach má tá féin, níl mé ach ar chosa bacóige lena ais. Tá údar aige faoi chuile shórt ón Díle
TUILLEADH (2) ▼
Ní raibh cuimhne ag duine ar bith dhá raibh suas le mo linnse ar na deachmaí, nó má bhí, is beag a chuala mise fúthu ach an focal a chloisteáil mar sin go díreach. Chuala mé an focal chuile lá ariamh, agus bhí a fhios agam go mba tuarastal é a d'fhaigheadh na ministéaraí, ach níor chuala mé thairis sin d'fhairnéis air. Dheamhan cuimhne agam ar rudaí mar sin chor ar bith. An rud a d'inseofá dhom inné, ní bheadh a fhios agam é aríst amárach
Ná bac thusa le blaoisc an phortáin. Caith í sin ag an deachma, mura mbeifeá ag dul ag iascach agus go dteastódh baoite uait go díreach. Istigh ann atá an t-iasc
 
déan 1
Dhá thúisce anois dhá mbeidh seol déanta agaibh, is amhlaidh is fhearr é. Tá sí díreach ar an aighre. Ní aireoidh muid soir é
 
Ní raibh le déanamh leis go díreach glan ach é a dhathú ina chuid fola
 
Ní fheicfeá tada ar an mbóthar feadh t'amhairc ach deannach. Bhí sé ag éirí ina cheathannaí nuair a thiocfadh mótar ar bith. Dhallfadh sé thú agus mhillfeadh sé do chuid éadaigh. Na bóithrí sin a gcónaíonn an t-uisce orthu agus a bhíos faoi dhraoib ar feadh an gheimhridh, bíonn siad faoi dheannach mar sin i gcaitheamh an tsamhraidh. Níl na bóithrí steamrolláilte mar sin chor ar bith mura mbeidh bualadh mór orthu go díreach
 
Tá déidín tite aige ag fanacht go n-imí an deirfiúr agus go bhféada sé pósadh, agus gan cuimhne ar bith féin ag an deirfiúr aon chois a chorraí as siúd. Tá an iomarca aoise aici anois le go n-iarrfadh duine ar bith le pósadh í, mura mbeadh seansúmaire go díreach ann a chaith a shaol i réigiún coimhthíoch eicínt agus a thiocfadh abhaile lofa le airgead. Ní chuirfeadh seanraicleach ar bith aon éiseal ar a leithide sin
 
deilbh 1
An Crann Deilbh: "de mhaidí coille a dhéantaí iad. Chaití a dtomhais le riail le fad áirid a bheith iontu agus leithead áirid sna maidí trasna. Dhá chuaille a bheadh ann agus dhá mhaide trasna. Rinne P. M. Mh. ceann acu dhúinne anseo. Níl a fhios agam cá'il sé anois: ag imeacht i chuile áit a mbíonn deilbh le déanamh. Tá sé chomh maith dhúinn anois sneachta a chaitheamh ar a lorg chreidim. Ní deilbh a dhéanfas muide go brách aríst. Ní bheadh na gearrchailí sin in ann aon deilbh a dhéanamh …" Cur síos an tsnátha ar an gcrann deilbh (nó crann deilbhe; tá an dá leagan aige) "an dá chuaille a chur ina seasamh ansin le balla: ceann ag corr na fuinneoige agus an ceann eile tuairim is ag giall an dorais. Ní bheidís chomh hard leis an áiléar sin baileach. An dá mhaide trasna a chur suas orthu: ceann in íochtar agus ceann in uachtar agus iad ag dul isteach iontu in eangaí mar a bheadh leaba. Bíonn rungaí ar nós dréimire sa dá mhaide a bhíos ina seasamh ar a n-éadan: an t-éadan de na cuaillí a bhíos leat. Bíonn buimbiléad tuí ar an urlár agus dhá cheirtlín shnátha air, i riocht is nach mbeidh an snáth ag dul ar fud an tí ort. Ní dhéanfadh sé cúis duit tointe fada na hóinsí a bheith agat! Ansin tosóidh tú ag cur an tsnátha síos ar an gcrann. Crios a dhéanamh an chéad uair. Comhairfidh siad an oiread seo banláí (bandles) den tsnáth — an méid banlámh a bheas le dul san uige (/ɴ′eɡ′ə/) sin. Cuirfidh siad síos an snáth sin ar an gcrann agus beidh siad dhá chur sin síos choíchin nó go mbeidh a ndóthain thíos. Tosóidh siad ar an bpionna (runga) íochtair ar an taobh seo — taobh na ciotóige — agus tabharfaidh siad leo suas é ar na pionnaí — dhá chur orthu ar fiar — ach gan snaidhm ar bith a chur air ar an bpionna, nó go dté siad go barr. Anonn trasna ansin agus anuas ar an deis chéanna ar an taobh eile ó runga go runga go dteaga siad go talamh. Anall trasna go dtí an áit ar thosaigh siad agus ar ais aríst ar an gcaoi chéanna, nó go mbeidh deireadh na gclannaí thíos. Bíonn dhá phionna dhéag suas ar airde na maidí. Scaití bheadh agus tuilleadh. Féadfaidh siad tuilleadh rungaí a chur ann de réir (léar adúirt sé) mar a fheilfeas dóibh. Tugtar céadta sa deilbh den uige léar (de réir) mar is maith leat leithead a bheith ann. Féadfaidh siad hocht gcéad (snáth) nó seacht gcéad a chur ann. Mura mbeadh ann ach seacht gcéad, ní bheadh aon leithead ag an snáth nuair a bheadh sé deilbhthe. Beidh leithead ag hocht gcéad. Nuair a bhíos an oiread seo clannaí thíos ar an gcrann buaileann siad sreangáinín ar an méid sin. Céad a bheadh ansin. Beidh farasbarr leithid san éadach léar (de réir) mar a ghabhfas céadta ar an gcrann. Féadfaidh tú deilbh dhá shnáth a dhéanamh nó dhá shnáth dhéag nó scór má thograíonn tú. Chonaic mé chaon chineál acu. Bíonn chúig chlannaí fichead i chuile chéad. Ní foláir fios a bheith agat cé mhéad céad ann shula bhaineas tú den chrann deilbh é. Nach in é an fáth a gcuirfidh tú síos air é. Comhairfear na clannaí amach ina gcéadta. Beidh an bhean nó an fear atá ag deilbh ag siúl i gcónaí i gcónaí. Ní fheilfeadh dhuit aon bhuille marbh a ligint in do chuid oibre dhá mbeifeá ag deilbh. Is maith an píosa de lá a chaithfeá ag deilbh giota. Sa ngeimhreadh bheifeá an lá leis ar fad. … Nuair a thógtar anuas den chrann é, bíonn an-fhad ann. Bhuailfeadh tú snaidhm nó crios ar chaon chloigeann dhe ansin, agus déanfaidh tú suas ina throisleáin é mar a bheadh gruaig mná ann go díreach. Sin í an uige. Tá sé faoi réir ansin le dhul ag an bhfíodóir … Gan amhras is aon tsnáth amháin a bheas ann. Dhá mbriseadh an snáth sa deilbh, ghreamódh sí ar an bpointe den chuid eile den tsnáth é. Chuirfeadh sí snaidhm air … " (Giota faoi dheilbh shnátha a fuair mé ó m'athair. Rinne sé féin an obair go minic)
+
Tá an dinnéar go díreach ite againn. Dhá dteagtá scaithín beag níos túisce, bheadh rud eicínt le fáil agat. Is cosúil gur i ndeireadh na bliana a rugadh tú
TUILLEADH (1) ▼
Is cur chun deiridh ar na daoine anseo nach bhfuil bealach portaigh acu díreach suas ón mbaile, agus gan dhá mhíle timpill a bheith orthu, mar atá
 
deis
Déarfaidh mé leis é ach a dteaga sé ar mo dheis. Ní bhfaighinn ionam féin a ionsaí faoi láthair. Tá mé faoi chomaoin aige. Ach a gcúití mé an chomaoin sin, beidh mé díreach leis, agus féadfaidh mé mo rogha rud a rá leis. Beidh a shliocht air: gheobhaidh sé an teanga uaimse, feicfidh tú fhéin air
 
Ní raibh mé ach deisithe ar an leaba go díreach nuair a chuala mé an chnagairt ar an doras
+
diaidh
Ní bhreathnóidh sé díreach chor ar bith ort ach i ndiaidh a leicinn. Ní fhaca mise a leithide de phúcaíl ar aon duine ariamh. Do dhúshlán déan amach céard atá ina intinn aon uair.
TUILLEADH (1) ▼
Ní bhreathnódh sí díreach ort ar bhás an domhain, ach ag iarraidh thú a dhearcadh i ndiaidh a leicinn i ngan fhios.
 
Ní maith liom díchúis ar bith a dhéanamh ar aon duine ar an mbaile thar a chéile, agus sin é anois an roinnt is dírí a fhéadaimse a thabhairt air — dochar; oirille; gan an méid is fiú é a chur in ómós gach rud
 
Tá na ríochtaí sin dímheasctha thrína chéile ar fad. Ní túisce mór le chéile iad ná is mian leo a bheith in árachaigh a chéile aríst. Muintir an bhaile seo thiar go díreach! Ar an dá luath is a ndéanfaidh duine mórtas le duine eile, tiocfaidh duine eicínt eile ina aghaidh
+
Ní fhaca tú a leithide de dhiogáil ar phóilí ariamh agus a bhí air sin ag imeacht dó. Bhí scoilte chomh díreach le gró ina chuid gruaige agus mura raibh sé bearrtha, ní lá go maidin é. Agus an glass a bhí ina bhróga, bhainfeadh sé an t-amharc as do shúile. Níor ba thaise lena dhrad óir é ach oiread
TUILLEADH (2) ▼
Caithfidh mé a dhul ag giogáil cupla baibín le cur i gcíor an tí. Tá báisteach anuas díreach le hais an mhaide mullaigh
Bhí sé chomh maith dhuit anois go díreach a dhul siar agus an chrígh dhriseachaí sin thiar a dhiogáil leis an gcruaich sin. Beidh sí ina traisearlach ag asail faoi cheann dhá lá, pébrí (pé ar bith) cén smál atá orainn thar an tír go bhfuil cion ag chuile rud ar a (ár) gcuid
+
Is beag an díogarnach lae atá ann anois ó théas an bus thart. 'Sé an áit ar scoith sé muid an oíche faoi dheireadh ag ceann abhus na D. M., agus bhí sé ina oíche dhubh orainn sa mbaile, théis nach rinne (ndearna) muid filleadh ná feacadh ach a theacht díreach. Is furasta cur ag an lá an tráth seo bhliain. Faoi cheann míosa eile — sea agus cuid is lú ná sin — beidh sé ina oíche ar an mbus ag an S.
TUILLEADH (1) ▼
Lig mé rófhada orm féin é. 'Sé a raibh ann díogarnach lae agus mé ag fágáil L. Tá a fhios agat féin go (gur) maith deireanach é sin taca na Féile San Seáin. Anuas go díreach ag an bhF. M. a bhí mé nuair a tolladh an bicycle orm. Shantaigh mé a dhul isteach tigh M. Dh. go bhfaighinn deis deasaithe, ach dheamhan é. Chuimhnigh mé freisin sreangán a fháscadh uirthi, ach le chuile chamánaí, bhí mé anuas ag na hI. gan tada a dhéanamh ach ag siúl de réir mo choise. Ag cruach mhóna a d'airigh mé an rud. Nár lige Dia go ndéanfainn bréag, ach ba é an sonda ab áibhéile é a chonaic mé i gcaitheamh mo shaoil …
 
Maidir leis an mbarr cladaigh (feamainn), níl inti ach an díogha mura gcuirteá ar meaingeals í go díreach, nó ar thalamh soleasaithe. Is beag a bhaintear thart anseo chor ar bith anois í
+
díol 2
Ní raibh an oiread ceann faoi orm ariamh. Dhá scilling is seacht bpínne a bhí agam — trí pínne go díreach a bhí mé easpach gan luach deoch a bheith agam. Ní raibh agam ach díol mo náire
TUILLEADH (2) ▼
'Sí bróig C. mo dhíolsa — mo dhíol díreach
Tá buille sa mbéim ann fós cheapfainn agus an díol a chuala mé é a thabhairt ar na P. an oíche cheana a raibh mé thiar ann ag iarraidh iasacht oird. Bhí sé sínte sa gclúid agus gan smeámh ann nó gur caintíodh ar na P. Dhírigh sé aniar ansin, agus coinneal ann. A dheartháir mo chroí thú, d'áitigh air …
+
Dírigh do spreangaidí. Tá siad ar fud an tí i chuile áit dá siúlaim
TUILLEADH (4) ▼
Dhírigh sé aniar chugam
Dhírigh sé aniar sa gcathaoir ar an dá luath is ar caintíodh ar na bróga. Deirimse leatsa go raibh cluais air uaidh sin amach
Dírigh suas! Cén sórt codladh atá ort! Is diachta dhuit codladh a bheith ort agus ar chodail tú aréir
Dírigh dhíom nó déanfaidh tú spruáin de mo láimh. Tá sí i bhfostós idir thú féin agus an balla
+
Dhírigh sé an gunna orm — thug sé aghaidh an ghunna orm
TUILLEADH (2) ▼
Dhírigh sé cois na fuipe ar shráid a bhí síos ann. 'Téirigh síos ansin anois,' adeir sé, 'go gcastar teach dearg duit … '
Dhírigh an póilí a chána uaidh síos ar dhream a bhí ligthe isteach ar shúil an droichid. Dar liom féin go raibh amhras aige gurb iad a rinne an bualadh. Ach níorbh iad, arae 'sé sin an fáth, bhí mise ar bhall na háite
 
Diúltaímid don áit sin! Ní ghabhfainn ag aon damhsa ann go díreach, go dtéinn síos agus go mbáfainn mé féin i dtosach. Damhsaí gnaíúla go deimhin! Is cuma leis an ngnaíúlacht cé leis a ndéantar a samhailt, más in damhsaí gnaíúla. Bhí siad ar siúl ariamh ariamh nó gur stop siad chuile dhamhsa eile. Anois tá a bhfuil de phínneachaí dá bhfuil ar liobarna sa tír ag dul síos ina bpócaí féin. Tá faitíos orm nach rithfidh leo i gcónaí!
 
dlí
Cén uair a chonaic tusa an dlí díreach
 
'Sé M. an mac dlisteanach. Mac tabhartanais é an mac eile. Ach roinn an t-athair an oidhríocht leis ina dhiaidh sin. Thug sé an oiread dó agus a thug sé dhá mhac dhlisteanach. Ainneoin go ndearna sé an mistake, bhí sé díreach cneasta
 
1
Níl dó gréine ná spuaic láí air siúd deirimse leat. Is deacair dhó a bheith, agus gan aon amharc a fháil ar an ngréin le leathbhliain, mura bhfeiceadh sé thríd an bhfuinneoig í go díreach; agus maidir leis an láí …
 
dochar
Ní bheadh a fhios agat cá'il an dochar chor ar bith. Deir sé féin amantaí gur in íochtar a bhronn é, amantaí eile isteach díreach ina imleacán. Tá an phian chomh luainneach leis an ngaoith más ceart géilleadh dó féin. Tá an dochtúr sifleáilte aige chomh maith le duine
 
Is doicheallach an stiúir a bheadh uirthi siúd sa leaba maidin sheaca. Nach í an séacla caillte í. Ní phósfainn í go díreach glan nó go bpósainn an bhornóg mhór sin thiar ag P., agus is fada a bheinn ag cuimhniú air sin
 
Ní imreoidís dólámha chor ar bith soir. Páirtíocht a bhíos ann i gcónaí. Dólámha is mó a d'fheicfeá an taobh seo, mura mbeadh hochtar ann go díreach, agus imrítear dólámha le hochtar féin scaití
 
domhain 2
Ní obair do dhuine ar bith a bheith amuigh domhain san oíche, agus gan a fhios aige, go sábhála Dia sinn, céard a chasfadh leis. Mura mbeadh cruóg ar bith eile air go díreach! Má bhíonn, ní baol dó a bheith amuigh
 
domlas
'Sé an fáth domsa gan aon deoir a ól: bhí mé Domhnach anseo, tá naoi nó deich de bhlianta ó shin, agus casadh ag stillhouse ar an Mh. M. mé. Bhí an iarraidh críochnaithe go díreach acu: muintir Mh. Á. D'ól mé an oiread dhó agus gur chuir mé chun domlais mé féin leis shular fhága mé an stillhouse. Anoir tigh Mh. Á. linn ansin, agus d'fhan mé ann an lá sin agus an lá ina dhiaidh, agus mé tite dallta i gcaitheamh an achair. Ní raibh mé agam féin ceart go ceann míosa. Dúirt mé liom fhéin, hé brí céard a dhéanfadh Dia liom, nach mblaisfinn d'aon deoir phoitín aríst go brách
+
dorú
Tá sé chomh díreach le dorú — an-díreach
TUILLEADH (1) ▼
Dhá gcuirfeá dorú leis anois, ní fhéadfadh sé a bheith níos dírí
+
dris
Níl aon ghnaithe agat an t-aistreán sin a thabhairt ort féin. Má bheireann na driseachaí siúd ort, ní thabharfaidh tú folach de do cheirteachaí slán as choíchin. Más cam díreach an ród, 'sé an bóthar mór an t-aicearra, a mhic ó.
TUILLEADH (1) ▼
Go dtuga Dia ciall duit! Níl tú ach ag cur do chuid cainte amú leis siúd. Tabharfaidh sé toradh ort go deimhin. Bhí sé chomh maith dhuit go díreach glan a bheith ag caint le dris lena bheith ag caint leis siúd
 
Buaileadh griúillín súí anuas díreach ar chaincín na sróine orm: dhá mba urchar é, ní fhéadfadh sé a bheith a dhath ní ba dírí
+
droim
Dírigh suas thú féin agus buail faoi. An bhfuil smior ar bith i gcnáimh do dhroma?
TUILLEADH (5) ▼
Anuas ansin díreach ar alt an droma a fuair mé é. Shíl mé go raibh mo chreach déanta
Ní raibh aon leathchuma faoin saol nach ndearna sí sin ar a deartháir. Go fiú is an pluid leabthan níor fhága sí aige í an t-am ar bhásaigh an mháthair. Agus féacha anois í. Trí chéad punt curtha amach aici le dlí nach mbuachfaidh sí aon phínn go brách air. Bhí sé chomh maith di a dhul go díreach glan agus é a chaitheamh síos sa bpoll is doimhne sa bhfarraige leis an rud a rinne sí. Is cóir adeir siad: an rud a chruinníos duine ar dhroim an diabhail go n-imíonn sé ar a bholg
Céard atá orthu má airíonn siad aon phóilí ag teacht ach féithiú amach droim an chnoic, agus níl aon ghair breith orthu mura ndéanadh fear eolais é go díreach
Ní fhágfaí in aon choláiste faoin domhan é nach gcuirfí droim díbeartha air as, mura i ndán is go gcasfaí i gcoláiste bligeards é go díreach. Bheadh sé ina cheann feadhain ansin (droim díbeartha a chur air: é a dhíbirt, a ruaigeadh, a ionnarbadh, a chur chun bealaigh den bhuíochas)
Is diabhlaí nach bhfuil deoir phoitín ar bith sa tír anois. Bail ó Dhia ort féin agus ar do chuid póilíos! Bhí sé fánach ag na póilíos an ceann is fhearr a fháil air, ach 'siad na misinéaraí a chuir droim díbeartha air. 'Siad a bhí deas air. Nuair a thosaigh sé siúd ag scamhailéireacht agus ag loscadh mionnaí mhóra, níor lig an faitíos d'aon duine gan a chomhairle a dhéanamh mura mbeadh bairillín bréan — poll fataí d'fhear — mar é sin thíos ann go díreach. Ach duine ar an deascán é sin … Tá a fhios ag an lá gur imigh an tsuáilce as an tír an lá ar imigh an poitín. Ba é "Bainne Dubh na Féile" é dháiríre
+
Chloisinn T. ag cur caoi fadó ar fhear a maraíodh ansin. Fear a bhí ag déanamh aicearra thrí na páirceanna a bhí ann. Bhí uaisle eicínt amuigh le caiple rása timpeall an tí mhóir ansiúd. Dhá múineadh le haghaidh rástaí a bhí siad chreidim. Rinne duine acu anonn caol díreach ar an bhfear bocht a bhí ag dul trasna. Dheamhan fios rúin ná soiscéil a bhí ag mo dhuine bocht. Ná raibh ann nach gcuireann an duine uasal an capall ina mhullach agus choinnigh sé an capall ag taltú air nó gur mharaigh sí é. Tabhair thusa marú droimnochta air sin. 'Sé a bhí droimnochta. Amuigh ar lom na páirce. Murder a bhí ann — ní tada eile. Bhí an dlí ar fad acu fhéin an uair sin. Chomh uain is a mhair an seanBh., dhá bhfeiceadh sé duine ar a chuid talúna, nach scaoileadh sé faoi leis an ngunna.
TUILLEADH (1) ▼
Thapaigh sé a dheis, agus thug sé féin droimnochta é, isteach díreach ar na polláirí
+
Roinn muid an lucht feamainne droimscoilte — leath ag an duine. Dheamhan crann ná crann a cuireadh air. Thug mé breith is dhá roghain do Sh. Rinne sé roghain go díreach ar an leith a thabharfainn féin dó, dhá bhfaighinn breith mo bhéil féin. Níor leasaigh mo chuidse ach an dá chúl thoir de gharraí Dh. Fh. agus an cúl ó dheas. Bhí scaipiúch bheag d'fhuílleach agus chaith mé isteach í ar an bpóicín sin thiar le haghaidh meaingeals. Leasaigh cuid Sh. Garraí na C. dó agus an T. A. Ba mhó an drabhlás a bhí ina chuid seisean ar chuma eicínt, ainneoin go ndearna muid an dá leith droimscoilte di mar atá mé théis a rá leat
TUILLEADH (1) ▼
Chuala mé an t-údar sagairt seo atá ag P. ag inseacht scéil oíche a raibh sé abhus againn anuraidh: beirt dearthár a bhí ag troid faoi thalamh a d'fhága a n-athair acu. Ní raibh duine acu sásta leis an méid a d'éirigh leis féin dó agus thug sé an ceann eile chun dlí ag iarraidh tuilleadh a bhaint dó. Diabhal easna den bhreitheamh, nó den ghiúistís, nó hé brí céard a bhí ann, nach nglaonn amach air — agus orthu uileag — go bhfeicidís an talamh. 'Tá tú ag rá,' adeir an breitheamh, 'go bhfuil sé ag déanamh leathchuma ort. Roinn anois é mar is áil leat féin. Roinn faireáilte é — ina dhá leith droimscoilte'. Roinn. 'Bíodh breith is dá roghain agatsa anois ar do rogha leithe,' adeir sé leis an gceann eile. Meas tusa nach raibh an fear sin díreach?
 
Tá na lámha sin ródhronnach agamsa. Ní cheannóidh mé aon bhicycle ach an chuid a bhfuil na lámha díreacha orthu. Bhascfainn mé féin lena leithide sin
 
D'iompair mé M. sin cheana anoir as S. G. agus é ar chosa ar duailín orm. B'fhusa liom sin ná é a thabhairt liom ar mo dhroim. Is deacair siúl agus duine agat ar do dhroim. Bíonn duine an-mhístuama ar dhroim duine eile mura mbeadh páiste ann go díreach
+
duine
Duine díreach (cam, borb, oibleagáideach srl.) é
TUILLEADH (2) ▼
M'anam ón diabhal gur duine uasal thú nuair a luaitear thú, bhí mé ag caint ort go díreach agus thú ag teacht faoin doras. Dheamhan a raibh a fhios agam an raibh tú ní ba ghaire do láthair ná do theach féin
'Sé do bheatha! 'Sé do bheatha a dhuine chroí! Is duine uasal thú nuair a luaitear thú! Bhí muid go díreach ag tabhairt ghutha ort anseo faoi nár bhog tú aniar againn le fada ariamh. Céard a choinnigh amuigh chor ar bith thú?
 
téigh
Chuaigh T. Ph. L. dhá phunt dhéag deich leis an mbodóigín, ach ní scarfadh S. léithe gan an t-airgead díreach
 
Dírigh suas thú féin a ghamail bhradaigh agus ná bí ag dul amach ar do bhéal mar sin. Ní ghlacfaí in aon arm faoin domhan leat
 
'Sé an marc a bhíodh againn ariamh ar mhuráite mangach, a dhul amach díreach ón gcaladh nó go dtéadh sléibhte Dhúiche Sheoigheach faoi. Ansin a dhul ag iascach
 
Le t'athair atá tú ag dul críochnaithe. Tá cúl do chainte leat go díreach mar atá leisean
 
Níl sé an-deacair a dhul thar Th. dhá mbeadh duine díreach chor ar bith leis agus é a íoc nuair a bheadh sé aige. Is minic a tháinig sé ansin ceathair nó cúig de chuarta agus a d'imigh sé aríst agus a dhá láimh chomh fada le chéile. Ach dheamhan smid adéarfadh sé ina dhiaidh sin, ach 'b'fhéidir go mbeadh sé agaibh nuair a chasfaí an bealach aríst mé'