téigh le
1.
+–
Beidh sé ag dul le abhainn anocht (ag dul ar an abhainn ag saighdeadh)
Chaith sé an lá ag dul suas agus anuas le abhainn (leis an abhainn, fc. samplaí téigh go)
TUILLEADH (21) ▼
Chuaigh sé siar le claí
Gabh anonn le bóthar
Téirigh soir le cladach
Gabhfaidh mé ann le loch — gabhfaidh mé san áit a bhfuil mé ag dul, le dhul le taobh na locha
An ndeachaigh sé le cladach le cupla oíche
Chuaigh mé le cladach ar maidin ag tóraíocht raic (wrack)
Gabh suas le balla as sin
Chuaigh mise le balla agus chuaigh seisean ar colbha (i leaba)
Chuaigh siad siar le tórainn
An ndeachaigh tusa siar le sconsa an uair sin (leis an sconsa)
B'fhearr dhuit a dhul suas le bruach nó feicfidh sé tú
An ag dul le sruthán atá tú. 'Sé is fearr duit
Ní thú a chonaic mé ag dul soir le céibh
Gabh anonn le uachtar
An ndeachaigh tú siar ó dheas le íochtar
Má tá tú ag dul le claise, ná fág aon cheo broimfhéir ann. Tá an geadán sin le claise (clais an tsrutha) an-tsalach
Chonaic mé an bád ag dul siar le cloich (fc. cloch)
Chonaic mé é ag dul suas le easca inniu
Sin é an áit a fheileas duit: a dhul le leachta. Tá an talamh sin deacair
Ná téirigh soir le cnocán ansin. Tá an áit faoi dhriseachaí agus faoi dheilgní ar fad
Ná gabh síos le trá chor ar bith. Ní bhfaighidh tú a dhath ansin
2.
a.
+–
Tá an bád ag dul le sruth — ag imeacht sa bhfeacht
Má bhaineann tú maide (crann) ar bhruach na habhann agus a chaitheamh amach, gabhfaidh sé le sruth anuas go dtí an chora bheag agus féadfaidh tú a thógáil go deas ansin
TUILLEADH (3) ▼
Sin curach atá ag dul le sruth
Níl ansin ach feamainn atá ag dul le sruth
Chuaigh sí le sruth orainn faoi thoil deona Dé
·
Chuaigh curach le gaoith anseo thiar aréir — d'imigh sí den chladach ag an taoille
Sin cuid den fheamainn atá ag dul le gaoith (fc. gaoth)
·
Tabhair aire dhuit féin ag dul le fána. Níl na brakes sin thar mholadh beirte
Chuaigh sé le aill — thit sé le aill; le fána aille
b.
+–
Ná lig do do mhaidí a dhul le sruth anois — ná lig aon bhuille marbh in do ghnaithí
Tá airgead ag dul le gaoith anseo istigh — dhá chaitheamh go rabairneach nó go drabhlásach
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé imithe le gaoith anois — an t-airgead caite
3.
a.
+–
Tá sé ag dul le buile — olc nó fearg air
Chuaigh sé le buile agus le báine (báiní) — tháinig olc srl. air; bhuail olc é
TUILLEADH (4) ▼
Gabhfaidh sé le dod má dheireann tú é sin (fc. dod)
Rachaidh sí le cuthach (le gaoth na gcnoc) má chloiseann sí sin
Chuaigh sé le drabhlás — chuaigh sé chun drabhláis
Chuaigh sé le fán ar fad le gairid
b.
+–
Tá sé ag dul le dlí — ag foghlaim dlí; le slí bheatha a dhéanamh den dlíodóireacht srl.
Gabhfaidh sé le ceird — ag foghlaim cheirde
TUILLEADH (11) ▼
Tá sé ag dul le ceird
Nach breá nach ndeachaigh tú le ceird eicínt fadó, agus gan a bheith ag cur do shaoil amú mar sin
Nach gann a chuaigh an saol air, más in í an cheird a ndeachaigh sé léithe faoi dheireadh
Tá chuile cheird cinnte ort anois. Meas tú an ngabhfá le gadaíocht nó le crochadóireacht. Dhá cheird ghnaíúil go leor iad sin bíodh a fhios agat
B'fhearr dhó a dhul le scoil ná leis an gceird sin. Dheamhan lá foráis a chonaic mé ar aon duine ariamh a chuaigh le táilliúireacht: ag imeacht ag ól agus ag bruíon i chuile áit — sin é a gceird
Chuaigh sé le gréasaíocht i dtosach, ach ghráinigh sé di sin, agus chuaigh sé le gaibhneacht ansin. An dá mhar a chéile an ball séire agus a ghiolla chreidim
Ní dheachaigh sé le fíodóireacht nó go raibh aois mhaith aige. Bhí na chúig bhliana fichead sáraithe aige déarfainn
Is sean sa saol nó go ndeachaigh sé le cneámhaireacht, ach má ba shean fhéin, thug sé isteach ar chaill sé roimhe sin, murach gur cuireadh i bpríosún é
Sílim go rachaidh mé le bádóireacht ar fad
Ghabhfadh an mac is óige le siúinéireacht — 'sé a raibh uaidh é — dhá bhfaigheadh sé aon ugach, ach sin rud nach bhfuair sé. B'fhearr leis an athair a bheith ag breathnú ansiúd orthu ag leiciméireacht ná a gcur le ceird fhiúntach ar bith. Tá rud ar a shon aige anois
Nuair a ghabh sé sin le bocsáil i dtosach ní raibh oiread priompalláin ann. Ach chaith sé léithe ina dhiaidh sin ariamh ó shin
4.
+–
Chuaigh sé leis — chuaigh sé ag troid (ag coraíocht, ag dornáil srl.) leis
An bhfuil aon mheas agat ort fhéin. B'fhearr dhuit a dhul liom
TUILLEADH (6) ▼
Bhí siad líofa ceart a dhul le chéile, ach rinneadh eadarascán. Bhí a ligean le chéile go bhfeicfí cé acu ab fhearr
Ní ghabhfaidh mise leis. Ní comórtas ar bith dhom é — fear atá dhá ramhrú le feoil chuile lá
'Anois b'fhéidir, is gearr go mbeidh a fhios cé hé searrach na dea-lárach,' adeir P. Ch. agus an bheirt ag tarraingt ar a chéile agus ag cur gotha troda orthu féin. Ach ní ghabhfaidís le chéile ina dhiaidh sin. Bhí claonadh ag chaon duine acu ón gceann eile
Téidís le chéile anois más breá leo é. Tá mise sáraithe ag déanamh réitigh ó tháinig an oíche. Is mór an peaca, ó tá an oiread sin díocas orthu, go gcoinneofaí ó chéile iad
Ghabhfainn leis muise, murach leisce a bheith orm a ghortú. Théis ar dhúirt sé liomsa, diabhal mé go bhfuil gnaoi agam air. Ba é an t-ól a chuir an deis air a bhí air
Téirigh leis má tá an oiread sin fonn ort, agus ná bí ag sceaimhínteacht ansin i bhfad eile. Troid na mbó maol a bheas sa troid seo sílim
5.
+–
Breá má d'iarr sé thú nach ndeachaigh tú leis (ag obair)
Chuaigh mé lá leis (ag obair dó) anseo anuraidh ag baint fhataí agus diabhal aithne a bhí air nach do mo íoc a bhí sé, bhí a laghad sin buíochais aige orm. Beidh a shliocht air: beidh fiannaíocht air shula chuirfeas mise láí i dtalamh aríst aige.
TUILLEADH (6) ▼
Nach diabhlaí nach rachadh sé leat má tá páí ag teastáil uaidh, ach is fhearr leis ag imeacht ag leadaíocht mar siúd
Nach dalba an mhaise dhó é. Bhí M. Ph. Mh. dhá iarraidh cupla lá leis an móin agus thairg sé seacht is sé pínne sa ló dhó, ach dheamhan a chos ná a chnáimh a ghabhfadh lá ná leiceann leis mura bhfaigheadh sé deich scilleacha sa lá. 'Is túisce a thabharfadh an Diabhal leis thú ná a thabharfainnse deich scilleacha dhuit,' adeir M.
Chuaigh P. Sh. dhá lá leis ar son Dé agus bhain sé naoi scilleacha sa ló dhó (dhe). Tá breith a mbéil féin anois ag fir fánaí
Ní rachadh aon duine acu lá leat dhá mbeadh na seacht sraith ar an iomaire agat, théis cúigear leoistí acu ann agus gan tada ó Dhia anuas ar a n-aire féin ach ag coinneáil míoltógaí de na fuinneogaí
Bhí agat a theacht cupla lá liom ag baint choirlí. Fear breá teangmháilte mar thusa nár mhór le na liúrachaí siúd a thabhairt ón mbun
Is mór an díol trua í gan duine ar líon na gCríostaithe aici le súileoig fhataí a chur. Ba mhór an trócaire do bheirt nó triúr agaibh a dhul cupla lá léithe agus an póicín fataí siúd a chur di. Ní bheadh sibh aon chupla lá leis chor ar bith
6.
·
Chuaigh sé leis abhaile — d'imigh leis abhaile; shiúil sé leis abhaile. imigh go hiondúil sa leagan seo
7.
+–
Lena athair atá sé ag dul — d'aithneofá as a athair é; tá sé ag dul i gcosúlacht lena athair as a chruth agus a dheallradh; 'siad na bealaí céanna atá leis agus atá leis an athair
Ní liomsa a chuaigh tú. Dhá mba ea, ní thiocfá abhaile den aonach gan do dhóthain a bheith ólta agat. D'ól mé mo dhóthain agus thug Dia rud dom ina dhiaidh sin. Deir siad go dtugann sé do chroí a chaite é. Le muintir do mháthar atá tú ag dul. Ní fhaca mé ariamh iad nach ina gcreagairí a bheidís, ní fhaca sin
TUILLEADH (11) ▼
Cé leis a bhfuil sé ag dul meas tú. Déarfaidís seo gur liomsa é, ach feictear dhom go bhfuil súile friochanta an athar aige agus an smig
Go deimhin duine ar bith a chonaic an mháthair ariamh, is furasta a aithinte dhó gur léithe atá sí ag dul: na malaí céanna agus an clab troisc céanna freisin
Le t'athair atá tú ag dul críochnaithe. Tá cúl do chainte leat go díreach mar atá leisean
Má théann tú le na C-e, beidh gnaoi na ndaoine ort. Ba lách feiliúnach an dream ar chnoc agus ar chnocán, ar bhóthar agus ar fheadán iad ariamh, ní as ucht mise dhá rá é
Níl a fhios agam cé leis a ndeachaigh tú chor ar bith le go mbeifeá in do fhleascach mar atá tú. Is deas pointeáilte an bhean í do mháthair, agus ní taise do t'athair é: tá sé sách gusúil lena rogha gnaithe a dhéanamh
Má théann sé lena sheanathair, beidh a dhóthain cóirí catha aige ar chuma ar bith
Is tú t'uncail déanta. Ní le duine ar bith eile atá tú ag dul ach leis! 'Sí an spágaireacht chéanna atá ag an gcúpla agaibh bail ó Dhia oraibh, ó chaithfeas mé é a rá libh
Deile cé leis a mbeadh sé ag dul ach le muintir a athar. Tá an braon mór ann bail ó Dhia air. Cuirfidh sé sin taobhach ar dhaoine ach a dteaga aois dó. Searradh bó (bua?) agus biseach ort, a mhaicín!
Nár ba buil le Dia é a dhul lena sheanmháthair ar chaoi ar bith, mar b'olc í go ndéana Dia grásta uirthi
Dhá dtéinn leatsa, ní easpa treallúis a bheadh orm ar chaoi ar bith
Ní dheachaigh S. Ph. Mh. le T. má bhí gaol féin aige leis — ní raibh siad ar aon cháilíocht
8.
·
Tá tú ag dul rófhada ar fad leis an scéal (leis an gcaint, leis an magadh; leis an ealaín srl.) anois — dhá leanacht rófhada; dhá chur i bhfad scéil; is gearr go gcuire sé fearg nó míthaitneamh ar dhaoine mura n-éirí tú as
9.
a.
+–
D'fhéach sé sin féin ach ní dheachaigh leis — níor éirigh leis; chinn sé air a bheart nó a chúis a chur i gcrích
Shíl sé an chréatúlacht a dhéanamh ach ní dheachaigh leis. Tapaíodh in am é
TUILLEADH (9) ▼
Má ghníonn sé sin muise, ní rachaidh leis. Leabharsa féin ní rachaidh
Má chuaigh leis an uair sin, ní rachaidh leis i gcónaí. Dhá fhad dhá dtéann an madadh rua, beirtear air sa deireadh ina dhiaidh sin
Chuaigh sé ar chneámhaireacht ag ceapadh nach mbraithfí é, ach ní dheachaigh leis. Rugthas air ina dhiaidh sin agus chuaigh sé daor air
Is maith an scéal é nach ndeachaigh leis sin ar chaoi ar bith. Mharaigh sé a bhean: nach raibh sé follasach ag feara Fáil. Níor thrua ar bith é, ná aon duine eile a dhéanfas a mhacasamhail de chleas
Is beag nach ndeachaigh leis an bhfear sin a chuir a bhean sa tobar. Ach chiontaigh sé féin é féin ina dhiaidh sin. Dá fheabhas a mbíonn de phleanannaí acu, fágann siad marach eicínt ar a gcuid cúrsaí i gcónaí. Murach go bhfágann: ní bheadh duine ar bith sa tír sa gcomhaireamh ceann. Bheadh chuile dhuine maraithe ag duine eicínt eile
Ní dheachaigh leat a ghleacaí an babhta sin dhá imeartha thú. Shíl tú go raibh mise feidheartha agus go n-éireodh cúig leat ar do dheich san achar gearr. Is cosúil nach miste leat faoin mbun ard, ach do chúig féin a fháil
Ní rachaidh leis muis, nó is cinniúint ormsa é. Tá cupla gíománach agamsa sna bólaí sin, agus níl agam ach an scéal a mheabhrú dhóibh agus ní chuideoidh siad tada leis ach a dtosaí siad
Ní rachadh leo murach an chaoi a dtáinig an saol agus gur áitíomar féin a chéile. Bhí sé bruite ar bhainne dhó agus gheobhadh sé a phosóid. Ach ar an dá luath is ar éirigh power leis an dream eile, thosaigh sé ag brú orthu agus ba ghearr go mba é togha an domhain acu é. Theastaigh a bhót agus a chuid airgid uathu agus buaileadh cois ar an spíodóireacht. Is ait an mac an saol a dheartháir mo chroí!
Is aigeanta an mhaise dhó é, ach ní rachaidh leis feadh is mise T. a fheiceáil. Deirimse leat go n-inseoidh mise do T. cé hé féin agus céard a shíl sé a dhéanamh orainn. Dhéanfadh T. gar ar bith a d'fhéadfadh sé domsa
+–
Chuaigh leis sách fada, ach ní bhíonn bóthar ar bith nach mbíonn casadh ann ina dhiaidh sin — d'éirigh leis; níor braitheadh nó níor bacadh é (fc. samplaí ní dheachaigh leis thuas. Is coitianta an leagan ní dheachaigh leis ná chuaigh leis)
Chuaigh leat an trip sin, ach ní bhfaighidh tú ar do chomhairle féin mar sin i gcónaí é, ná dheamhan baol ort
TUILLEADH (3) ▼
Chuaigh léithe sách fada, ach rugthas uirthi sa deireadh dhá imeartha dá raibh sí
Rachaidh leis tamall, ach is maith an staic tamall. Ní bhíonn rud ar bith ach tamall
Chuaigh leis an-fhada leis an bpoitín, ach ina dhiaidh sin agus uileag, tógadh é faoi dheireadh thiar. Is deacair a dhul uathu (ó na póilíos) i gcónaí
b.
·
Níl a fhios agam cén chaoi a ngabhfadh sé leis murach an t-ómós atá dhá bhean — cén chaoi a mbeadh an scéal aige
Is deacair a rá cén chaoi a ngabhfadh sé leis murach go bhfuair an seanfhear bás
c.
+–
Tá sé ag dul rite (crua, déan, deacair, anróiteach srl.) liom cúis ar bith a dhéanamh anois — is ar éigean a fhéadaim srl.; is beag nach bhfuil sé ag cinnt orm srl.
Chuaigh sé go snaidhm an rópa leis nár maraíodh é — chuaigh sé ríghar dó
TUILLEADH (1) ▼
Chuaigh sé chois croí liom é a fheiceáil sa gcaoi sin, ach céard a d'fhéadfainn a dhéanamh — chuir sé an-charghas orm
téigh le in iontrálacha eile (50+)
+
→
faitíos
Diabhal plé a bheas agamsa le scadáin le mo ló aríst. Féacha an bhail a chuir siad cheana orm … Beannacht Dé dhuit a dhuine sin. Chuir siad go doras an bháis mé. Scadáin lofa a d'ith mé. Agus níor ghlac mé éiseal ná a dhath leo agus mé dhá n-ithe. Ach ní íosfaidh mé aríst díobh le cúnamh Dé. An té a bhuailtear sa gceann bíonn faitíos air
TUILLEADH (4) ▼
M'anam nach ngabhfaidh mise ag imirt leat. Faigh cearrbhach eicínt eile anocht. Théis mo shé scilleacha a chailleadh aréir gan ionú ar bith! An té a bhuailtear sa gceann bíonn faitíos air a mhic ó!
B'fhada a chaith sí idir fonn agus faitíos, ach chuaigh ag an bhfonn ar an bhfaitíos uirthi sa deireadh, agus m'anam ón diabhal go ndeachaigh sí ag an damhsa. Tháinig an t-athair i lár an mheán oíche thall agus fás fuinseoige aige, agus thosaigh sé ag gleadhradh an dorais leis …
Chuaigh an faitíos go smior ann an oíche sin, agus níor scar sé leis ó shin
Le neart an fhaitís a bhí air, níor bhain sé cois de rith nó go ndeachaigh sé isteach béal an dorais
An gcuimhníonn tú ar an Lá Nollag a raibh muid ag ól thoir tigh Ph. Sh.? Tháinig M. P. Th. isteach agus d'ól sé buidéal pórtair. Chuaigh an láimh síos sa mbrollach, agus go deimhin tháinig sí aníos (le) sparán a raibh ceangal air! D'iontaigh sé a chúl linn gur thug sé an t-airgead aníos as agus gur chuir sé taisce aríst ar an sparán faoin gcích. An dara buidéal a d'ól sé, chuaigh sé siar sa sáinn siúd ar chúla an tsiopa leis an sparán a bhaint aníos aríst. Le earasbarr a chur ar an gcuibhiúlacht. Deile? — chuaigh sé ar cúlráid i riocht is go mbeadh cuibhiúlacht ní b'fhearr aige le luach na dí a fháil
+
→
feadhain
Níl aon fhear ar an bhfeadhain acu is drochmhúinte ná Pádraig dhá dtéití sa gceann sin leis. Tá nimh craite air sin. Níor mhaith dhuit ruibh oilc a fheiceáil air. Teagann cúr lena bhéal
TUILLEADH (1) ▼
'Sé T. an té is measa liom ar an bhfeadhain acu. 'Sé agus dhá mbeadh an oiread eile ann. Tá an croí mór aige. Dheamhan fear ariamh a rug ar scilling is lú scrupall inti ná é
+
Chuaigh feadhnach lucht portaigh soir sa leoraí ar ball. Shíl mé nach mbeadh aon obair acu inniu agus saoire ar an lá. Ach chreidim nach miste leo sin céard a dhéanfas saoire ná sollúna
TUILLEADH (1) ▼
Sin feadhnach atá ag dul chuig an damhsa atá ag an sagart. Ar chuala tú céard adúirt S. an Gh. faoi? 'Is groí an saol é! Is groí muis,' adeir sé. 'Cuimhnímse fhéin — agus ní hé an fhad sin ar an saol mé — go mbíodh sagairt ag sciolladh agus ag scóladh den altóir ar dhuine ar bith a ghabhfadh amach ag damhsa de shiúl oíche. Anois tá siad dhá bhfuagairt ón altóir, agus ag maíochtáil leo a dhul ann, agus mura dté, dar fia is cam a bhreathnós siad orthu lá arna mhárach má chastar leo i mbóthar ná i mbealach iad! Is groí an saol e! Is groí sin!'
→
feanc
Chaith mé an lá ag dul di le gró (do chloich), ach dhá naomhtaí mé, ní fhéadfainn feanc a bhaint aisti. Dar príosta, ní bhainfinn
+
→
fearacht
M'anam nach é fearacht cheana é, má bheirimse ort ann aríst, nach ngabhfaidh sé chomh saor leat agus a chuaigh sé an uair dheiridh — lig mé uaim réidh go leor thú an uair cheana, ach ní hamhlaidh a bheas sé aríst
TUILLEADH (1) ▼
Ní bheinnse fearacht cuid eile de na daoine chor ar bith. Níor mhaith liom ariamh an dá chroí a bheith agam. Déarfainn amach an rud gan frapa gan taca, sin nó ligfinn dó. Ní bheinn ag dul siar i mbéal duine agus ag maíochtáil leis, agus an buille feille a thabhairt dó taobh thiar dhá chúl ina dhiaidh sin
→
fearúint
Beidh sé ag fearúint mar seo go dté an ghealach amach. Ba chóir go mbeadh sí i ndáil le caite. Tá sí ar an gceathrú dheiridh, dar liom féin.
+
→
feiste
B'fhearr leis, dar liom fhéin, nach labhróinn chor ar bith leis. Tá a shliocht air. Ní dheachaigh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Ná ní ghabhfaidh ach oiread
TUILLEADH (1) ▼
Ní ansin a théim ag an aifreann dubh ná dath. Rug sé orm maidin Domhnaigh amháin ag teacht deireanach agus thug sé aghaidh mar a thabharfá ar mhadadh orm. Tabhair glafairt air a dhuine chóir! 'Dheamhan mé,' arsa mise liom péin, 'má scagaim mé fhéin uait an babhta seo nach go luath a fheicfeas tú aríst mé!' Agus ní fhaca. Ní raibh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Téim suas go dtí an fear nach mbíonn doicheall aige roimh aon duine
+
Chuaigh an feithideach is aistí dhár leag mé súil ariamh air isteach faoi bhruach in íochtar Gharraí an Chladaigh an lá faoi dheireadh. Péist a bhí ann agus feirí siar uileag air. Bhí sé fad crobh na láimhe. Thíos leis an ngaineamh rua a thaithíos sé, pé ar bith cén sórt feithideach é
TUILLEADH (1) ▼
M'anam gur cinniúint uirthi siúd é má ligeann sí tada leat. Níl a fhios agam cé leis a ndeachaigh sí chor ar bith. 'Sí an feithideach is tútaí í a rug ar scilling ariamh
+
→
feáin
Ní raibh fí ná feáin ar Sheán nó go dtéinn in éindí leis — bhí sé ag stróiceadh le mo thabhairt leis; ní ghlacfadh sé aon leithscéal uaim gan a dhul leis; ní shásódh tada é mura dtéinn leis (an aimsir chaite a bhíos leis an fí ná feáin go hiondúil)
TUILLEADH (2) ▼
Ní raibh fí ná feáin air mura dtéadh sé ar an bportach ag tógáil mhóna ar maidin. Diabhal aithne air nach tirim a bhí sí! 'Dhá mba triomach go Nollaig é anois,' adeirimse, 'dheamhan fód den tsraith siúd a bheadh le dhul i gcruach.' Síleann sé má theagann ana mar sin go dtriomódh sí ar an bpointe. Tá sí réidh leis go hathbhliain muise
Ní raibh fí ná feáin air go bhfaigheadh sé a dhul ar an Achréidh i mbliana. Ach is cosúil nár thaitnigh leis! Dhá mhéad scímhle a bhí ag dul soir air, bhí a dhá oiread sin ag teacht anoir aríst air. Leabharsa dhuit ní hé an chéad duine aríst é a bhfeicfidh tú a láí ar a ghualainn aige ag dul ar an Achréidh!
+
→
fios
B'fhaide liom ná fios mo shaoil go n-imíodh sé agus go dtéinn a chodladh — fios mo shaoil — an léas atá i ndán dom ar an saol; an méid bliain a bheas mé beo
TUILLEADH (2) ▼
Is faide leis ná fios a shaoil go n-imí an ceann eile as an teach go dté sé fhéin isteach ann. Chítear dhom gur suarach an mhaise do dhuine a bheith mar sin
Ná habraíodh duine tada faoi aon duine. Níl a fhios go té sin. B'fhéidir gur rud eicínt a bheadh le rá fút féin
→
fleet
"Ó bhí mé chomh haerach ar dtús agus gur ghéill mé do do shlí; Dhá n-imíodh sé an méid sin sa spéir leis an ngaoith; Ní phósfainn anois thú dhá dtéinn ar an bhfleet; Ach bainfidh mé arán as mo shláinte" As Na Ba Ciara agus Bána
+
→
fliuch 1
Ní dheachaigh aon fhliuchadh fuisce ar mo chroí (ar mo bhéal) le deich mbliana — braon ar bith
TUILLEADH (1) ▼
Ní dheachaigh an oiread sin óil de fhliuchadh ar mo chroí cheana le bliain mhór fhada
→
fliuch 2
Dheamhan méirín fhliuch a leag an máistir faoi dhó ariamh air agus chuaigh sí soir ag sciolladóireacht air ina dhiaidh sin. Sin í an mháthair agat: ag borradh le cantalóir de ghasúr. Is gránna é a ceird
+
→
focal
M'anam muise gur thug sé cneámhaire air i dtosach, ach nuair a ceisníodh faoi é, chuaigh sé ar ghabháil an fhocail. Ba mhian leis a rá ansin, nach raibh sé ach ag magadh, agus nach raibh sé ag samhailt cneámhaireacht 'ar bith leis
TUILLEADH (2) ▼
Shíl mé go sceanfaí é. Dhá gcloistheá é ag caint le na hamhais sin thiar. Níl modh focail ar bith aige. Mharóidís an té a bheadh tláth leo, ach diabhal araoid ar bith a chuir siad airsean théis nach raibh sé ag tabhairt sásaimh ar bith faoin domhan dóibh
Dhá seasadh sé seo thíos ar a fhocal, chaithfinn J. sa gcúirt. Dúirt sé seo thíos liom gur dhúirt J. leis fhéin … ach ní mhionnódh sé ina dhiaidh sin é. Chuaigh sé siar sa gcaint
→
foilsigh
Ba deacair dóibh an t-ádh a bheith orthu, go mba leo fhéin uainne é. Shíl siad go raibh siad ina rith seoil ceart críochnaithe anois. Bhí a dhá láimh timpeall ar an saol. Ach is ag Dia is fhearr a fhios. Foilsíonn Dia an chneámhaireacht agus an míscrupall i gcónaí. Is fada ar an saol mé agus níl aon lá ó tháinig cuimhne dhom nach amhlaidh a fheicim é. Chuala tú an scéal faoin bhfear a chonaic fear eile ag marú duine agus dhá chur i ngan fhios. Mhionnaigh sé agus mhóidigh sé mura bhfoilsíodh Dia é nach mbeadh aon aird aige fhéin ar Dhia níos mó. D'fhan mar sin. Chonaic sé go raibh an saol ag féithiú leis an té a rinne an marú … Sin é an chaoi a raibh sé. Bhí fear eile marbh cheana ag an té a maraíodh. Nach maith gur fhoilsigh Dia an choir sin!
→
foirgthe
Chonaic mé seanfhear ann a bhí foirgthe leis an aois, agus má bhí fhéin, ba é a bhí coilgneach. Dheamhan mórán araoid ar bith a chuaigh air nuair ba mhian leis maide a chur ina (ár) mbéal
→
foirm
Tá foghlaim ortsa, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach más in í do chuid cainte anois go raibh dhá Naomh Pádraig ann, ná bactar leat! Nach deas uait a dhul ag cumadóireacht … Eiriceach a bhí sa té adúirt é sin. Níl an rud sin i gclár ná i bhfoirm, agus ná géill thusa don fhear sin. Nár chuala muid ariamh nach raibh ann ach aon Naomh Pádraig amháin, moladh go deo leis
→
folach 1
Dheamhan mála ag gabháil liom ach folachín. Ceannaíodh cupla mála anuraidh, ach níl snáth dhíobh i ndiaidh a chéile anois. Chuaigh siad síos sa dá theach sin thíos agus chuir siad sin a gcaoi fhéin orthu
Ní fhéadfaí gan breith air. Nach raibh sé dhá dhíol rófhollasach! An fear nach bhfaca sé ariamh thabharfadh sé buidéal poitín dó chomh maith leis an té a mbeadh sé ina dhá chuid déag leis
→
foláir
Ní foláir do dhuine a dhul sa bpraghas le culaith éadaigh anois. Mura dté, ní bhfaighidh sé aon éadach ar fónamh
→
fothair
Sách rite a chuaigh sé liom a dhul an fhad sin fhéin, ní áirím dhá mhíle eile a chur orm fhéin. Bhí titim feoir ionam leis an tuirse. Ní fearrde mé é go ceann fada aríst
→
framsóg
Cé leis an fhramsóg sin? Is aoibhinn don té a gheobhas í. Coinneoidh sí an croí dhó ar chaoi ar bith!
→
froigisí
Tá na seálta froigisí ag dul i léig. Seálta dubha is mó atá ag teacht amach anois. Chreidim gurb iad is fhearr le aghaidh na strácála, agus nach mbíonn an salachar chomh suntasach orthu le na seálta eile
→
frídeoir
Chuaigh sí go frídeoir i bhfarraige ar an gcéad abhóig in Éirinn. Shíl mé go raibh muid réidh. Dheamhan muise gurb in é an lá a raibh mise idir an t-aighre agus an tanaí ceart críochnaithe. Ach d'éirigh linn a ceansú ina dhiaidh sin
Is breá scolbánta an fás fir é bail ó Dhia air! Chonaic mé ag foléimneach ansin thíos in éindí le na gearrbhodaigh Dé Domhnaigh é, agus má bhí fhéin dheamhan tuilleamaí a bhí aige le ceachtar acu. Ag dul ina mháistir scoile atá sé siúd?
→
fág ag
Fágaim ag mo Shlánaíodóir nár dhúirt mé smid ná smeaid faoi ach an oiread leis an té nár rugadh
→
fág ar
D'fhága an misinéara i gcionn an phoitín sa gcúlteach é an lá sin. Thar éis an aifrinn thug siad amach é nó gur chur siad thrí lasadh é. Ach bhí mo dhuine ar meisce lá arna mhárach. Nuair a fiafraíodh dhe cá bhfuair sé é, séard adúirt sé: 'an té a chruthaigh neamh agus talamh níor fhága sé é fhéin ar deireadh.' Ba in é an fear agat le fágáil i gcionn poitín!
+
→
fág i
Beidh bladar aige sin leis an té a fhágfas aon phínn aige
TUILLEADH (1) ▼
Céard a d'fhága sa gcruth sin thú ach do chuid míchomhairle fhéin. Ní éistfeá leis an té a bheadh ar mhaithe leat. Tá a shliocht ort anois
→
fága
Tá an fharraige ag míniú anuas aríst. Is furasta a aithinte é, agus a bhfuil de na fágaí sin inti. Rinne an bádóir seol inniu, ach ní dheachaigh sé thar bharr na C. D'fhill sé ar ais aríst. B'oibrithe leis a bhí sí déarfainn. Tá sé saothraithe go maith ag an duine bocht agus fuiríocht calaidh air ansin le seachtain.
+
→
fág
'Níor fhága an marbh láthair,' adeir sé. 'Tá mo phíopa ag duine eicínt sa teach. Tóróidh mé a bhfuil istigh, agus an té a bhfaighidh mé aige é, ní leis a rachas' (fc. marbh)
TUILLEADH (2) ▼
An té is cúng (nó ar cúng) leis fágadh — an té a shíleas nach bhfuil a dhóthain réitigh aige, imíodh sé; an té a shíleas go bhfuil doicheall roimhe ná fanadh sé mura dtaitníonn leis
Brú suas ansin, agus tabhair binn domsa. An té is cúng leis fágadh anois. Is beag an áit a dtuilleann an carthanas adeir siad