Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

Déanfaidh (100+)

 
abair
Déanfaidh sé lá breagh déarfá (tá mé ag ceapadh; dar liom, sílim)
+
Déanfaidh an cogadh seo damáiste shul a mbeidh réidh dhó
TUILLEADH (1) ▼
Déanfaidh sé damáiste len a chuid cainte, déanfaidh sin.
 
danra
Mo chreach mhaidne, tá a bhfuil ins an teach annsiúd cho danra le chéile faoi bhuille ar bith oibre a dhéanamh: dair leat féin gur ag comórtas le chéile a bheidís, go bhfeicidís cé'n duine aca ba deacra a chur amach agán a chuid oibre. Gróigfidh fear aca é féin ar an teallach agus déanfaidh fear eile agus fear eile an cleas céadna, nó nach mbeidh áit ag míoltóig in a ngoire. Níl go dona ann ach an dithreabhach bocht is athair dóibh, atá amuigh moch deireannach ag saothrú. Sin é an díol-truaighe ar chaoi ar bith
 
daor 1
Má leanann sé ro-dhaor mé, déanfaidh mise rud leis. Tugaimse raithneach na ngarrantaí sin thuas dó 'chuile bhliain. Dheamhan dosán di a bhainfeas sé len a mharthainn aríst, má bhíonn sé ro-ghéar é féin liomsa
+
daor 3
Déanfaidh sé fearacht Chéadtaigh leat: ceangal na naoi ndaora go daor agus go docharach a chur ort, nó go mbeidh laidhricín do choise ag coinneál seanchuis le poll do chluaise
TUILLEADH (1) ▼
Tá bulán annseo thíos agam agus níl aon-gharrdha gabhann in Éirinn indon é a chuibhriú. Tá a bhfuil de chlaidheachaí ag gabhail liom leagtha go talamh aige. Níl a fhios agam faoi sheacht ranna an domhain cé'n súnás atá air. Dhá mbeadh sé ag fáil ocrais is mór adéarfainn, ach tá sé go bolg i bhféar 'chuile lá dá n-eirigheann ar a shúil. Ach déanfaidh mise cleas leis: cuirfidh mé ceangal na naoi ndaora air, go mbuailidh mé a smut ar a chrúib agus a chrúib ar an talamh, agus sin ní fhágfaidh sé nó go n-athruighidh sé béasa
 
de
Déanfaidh mé an t-aon-lá amháin díot = maróidh mé thú ar áit na mbonn
 
Fuair tú amach an ceann a dhéanfadh deabhadh, ab é an bás bradach sin. Déanfaidh b'fhéidir!
 
Déanfaidh sé siúd obair! Mo léan deacrach muis, an obair sin!
 
Tá siad ar a dtáirm aríst ag iarraidh bhótanna. Déanfaidh siad cat agus dhá rioball an babhta seo ach iad a dhul isteach. Ach fan go bhfagha siad iad fhéin istigh! Deághealladh: droch-choimhlíonadh. Ní tada eile é.
 
Déanfaidh sé deálá anois
 
dealg
Ó tá an dealg sáithte aca innte anois, níl aon-rún aca an Gearmánach a leigean uatha gan céir a fhágáil air. Déanfaidh siad é freisin, feicfidh tú féin. Go lá speirthe na gcut aríst, ní bheidh aon-smeámh ann. Is mór an feall muis. Marach a raibh in a aghaidh thiubharfadh sé siúd cnáimh le creinneadh dóibh. D'fhága sé cnead ionnta mar a bhí sé
+
déan 1
Croí dhuit! Déanfaidh tú fós é = duine a stopfadh in amhrán; duine nach mbeadh amhrán nó obair eicínt ag teacht leis, ach a bheadh ag neartú ar a mhaidí in a dhiaidh sin len a déanamh
TUILLEADH (47) ▼
Dia leat! Déanfaidh tú fós é!
Déanfaidh tú fós é ach ná leig dó cor coise a chur ionnad, a fhleascaigh! (leagfaidh tú fós é)
Déanfaidh tú rud go deimhin! Tá baoghal ort
Déanfaidh tú túirne. Déanfaidh tú rud go deimhin! = is beag an baoghal go ndéanfaidh tú túirne
Tiocfaidh tusa go G. Déanfaidh tú rud go deimhin!
'Gcuiridh Dia an t-ádh ort, déanfaidh sé sin rud!
Déanfaidh tú rud go deimhin. Ar chuala tú ariamh é: is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn. Sin é a fhearacht agadsa é. Gaothtaireacht uiliog thú
Déanfaidh sé sin rud muis. M'anam nach ndéanfaidh, ná nach bhfuil aon-mhaith a bheith ag tnuthán leis ach an oiread
Déanfaidh sé bordáil eicínt go dteighidh sé isteach ins an gclúid
Déanfaidh sé scrios (ár, clampar, raic, slad, damáiste, mísc, mí-stáid, drúis, díoghaltas, míonós agus rl.)
Mara gcuiridh tú an "bicycle" sin isteach ó'n bhfliuchán déanfaidh sé lobhadh ar fad
Déanfaidh sí caoineadh ach a bhfeicidh sí é sin
Déanfaidh sí gáire nuair a gheobhas sí an leitir sin. Diabhal bréag nach ndéanfaidh.
Déanfaidh mé do chreach = marbhóchaidh mé thú; cuirfidh mé do dhruim seoil thú
Déanfaidh sé siúd do chreach má bheireann sé ort ag goid na spíonáin
Déanfaidh mé do lá; déanfaidh mé do chreach = déanfaidh mé aon-lá amháin daot (díot)
Déanfaidh sé sin briseadh má fhaghann sé cead a chinn = brisfidh sé go leor rudaí
Déanfaidh sé léimneach amach ar an urlár (briathra nach dteagann de chlaochlódh aimsire orra, ach an t-ainm-bhriathar amháin, baintear leas as déanamh leo mar bhriathar congantach)
Déanfaidh sé cneadghail anocht, ach a gcloisidh é sin
Déanfaidh mé an Nodlaig i mBaile Átha Cliath i mbliana sílim. Ní fiú dhom a theacht abhaile ar scáth cupla lá
Déanfaidh sí an Chingcís annseo linne i mbliana. Beidh trí lá aice
Má ghníonn sé tada, déanfaidh sé an ghnaoidheamhlacht, mar a ghníos sé i gcomhnaí
Déanfaidh sé sin siléig má fhágann tú faoi é. 'Sé atá deas air
Déanfaidh sé siúd an fhírinne, dá gcrochtaí é
Déanfaidh tú suas go seólta ar an ngaoith seo é (fear róthair)
Déanfaidh an gearradh sin droch-lot
Déanfaidh an dóghadh sin puchóid. Séidfidh sé
Déanfaidh an chois sin at. Níor mhór dhuit ceirín a chur léithe
Déanfaidh an chois sin droch-lot, mara dtapuighidh tú í agus a dhul roímpe
Déanfaidh na turnapaí sin buinneáin ar fad, feicfidh tú féin air
Déanfaidh sé sneachta (sioc, gairbhthean, ráig, múr, báisteach, gála agus rl.)
Déanfaidh sí oíche dheannachtach, déanfaidh sin. Is gearr uaidh sinneán eile
Déanfaidh sé múraighil aríst indiu ("showerings" — it will be showery")
Déanfaidh sí bó bhreagh
Déanfaidh tú béiceadán má itheann tú a bhfuil annsin ar fad
Déanfaidh an cogadh céadna ár mara bhfuil ag Dia
Déanfaidh an t-éadach sin ciomachaí gan mórán achair
Déanfaidh na fataí piora má fhágann tú annsin iad = lobhfaidh siad
Déanfaidh an áit sin scrath-ghlugair, mara gcoinnighidh tú na clascannaí tóigthe
Má ghníonn sé báisteach anois, déanfaidh na casáin siúd puiteach, agus ní chuirfidh sib aon-fhód móna amach aríst an bhliain seo
Déanfaidh an teine sin caor ar ball
Déanfaidh sé lá maith
Déanfaidh sí uair bhreagh anois le congnamh Dé
Déanfaidh sé thíos anois ar an gcúlráid í
Hébrí cén chaoi a bhfuil sé (cóta mór), déanfaidh sé mise
Tá siad go dona, ach déanfaidh siad muide, arsa tusa
Is cuma linne cén sórt Gaeilge atá aige. Déanfaidh sí muide ar aon-chor
 
Déanfaidh sé brabach asta nó is cinneamhaint air é
 
Má fhaghann sé é sin amach in do dhiaidh, déanfaidh sé aon-lá amháin díot
+
Déanfaidh duine ar bith eolas duit ann
TUILLEADH (2) ▼
"Cuir do shrón romhat agus déanfaidh sí eolas"
Déanfaidh mé comhartha dhuit
+
Mara ndúinidh tú do smut, déanfaidh mise an rud leat a rinne C. B. leis an tincéara: do shrón a chur isteach in do chluais
TUILLEADH (8) ▼
Mara n-eirighidh tú as anois déanfaidh mé rud leat: do phus a bhriseadh
Má chloisimse an focal sin as do bhéal aríst déanfaidh mé rud leat: beidh mé ag gabhail ort cho uain agus gheobhas mé teas in do chraiceann
Déanfaidh sé rud leis go deimhin. Is beag dhá chuid gaisce é sin. Dhá gcaitheadh sé cur leis, bheadh smideannaí beaga aige, deirimse leat.
Déanfaidh mise rud leis: é a fhuagairt do'n phóilí má fheicim ag guairdeall tímpeall na h-áite níos mó é
Leig dhó anois. Nuair a imeochas an stuaic sin dhe, déanfaidh sé mór leat aríst. Fág faoi féin é. Ní fhéadfaidh sé a chaitheamh in do bhéal annsin choidhchin gur tusa a thosuigh ag brughadh air.
déanfaidh mé leis = tiocfaidh mé leis; níl sé sáthach maith ar fad, ach déanfaidh sé cúis
Thug tú coróin dom. Déanfaidh mé léithe
Ná bac len a dhul dhá iarraidh. Tá casúr annsin. Déanfaidh mé leis
 
Scaoil bealach leis agus ná bím ag breathnú annsin air, nó má bhuaileann taghd eile mé déanfaidh mé deannach muilinn dó. Ní choinneochadh arm uaidh mé — ní choinneochadh sin
 
Cá'id déanta suas í féin agus J. … Diabhal an féidir. Déanfaidh sí bún anois mar adeir an bádóir. Is fada í ag iarraidh duine eicínt a fhastú agus tá aice faoi dheireadh. Fanfaidh an liobaire sin mór léithe, mar chinn sé air féin aon-chailín a fháil
+
deara
Mara gcuiridh tú faoi ndeara dhó rud a dhéanamh anois, agus fír na maitheasa a chur ann in am, déanfaidh sé leaduidhe
TUILLEADH (1) ▼
Is gránna an chaint atá ort. Má thugann tú faoi deara dhuit féin a bheith ag rádh cainteannaí gránna mar sin, greamóchaidh siad duit agus cinnfidh ort eirghe asta amach annseo. Déanfaidh tú do leas, má ghníonn tú aithrist ar chlann T. Sh.!
+
dearg- 3
Déanfaidh mé é do do dhearg-ainneoin = de do bhuíochas críochnuithe
TUILLEADH (3) ▼
Déanfaidh sé sin dearg-mhurdar shul a gcomhnaí sé
Déanfaidh mé dearg-bhualadh mara gceannsuítear mé
Déanfaidh sé dearg-mhísc mara ndonaí duine eicínt é
 
deas 1
Déanfaidh sé é. 'Sé atá deas air! = tá sé go maith dhá dhéanamh; is aige atá a fhios len a dhéanamh; tá fonn a dhéanta air. Tosaíonn an leagan seo i gcomhnaí le "is" nó i ráití coibhneasta le "tá" .i. "Is fear é Seán atá deas ar an obair sin a dhéanamh." Ach is annamh a bhíos an leagan coibhneasta seo féin ann, agus níor chuala mé an leagan neamhspleách ariamh .i. "Tá Seán deas ar a dhéanamh." Bíonn sé go minic ag ath-chainteoir san am a n-abróchadh an chéad duine: "Déanfaidh sé obair anois" (Freagra ó'n ath-chainteoir: "'Sé atá deas air")
 
Deasuigh suas an tuighe sin amuigh nó déanfaidh asail cis ar easair di
 
deifir
Má chuirimse an póilí in a dhiaidh, déanfaidh sé é agus deifir air
 
deilbh 1
"An Crann Deilbh: de mhaidí coille a dhéantaí iad. Chaithtí a dtomhais le riail le fad áirid a bheith ionnta agus leithead áirid is na maidí treasna. Dhá chuaille a bheadh ann agus dhá mhaide treasna. Rinne P. M. Mh. ceann aca dhuinne annseo. Níl a fhios agam cá'il sé anois: ag imeacht is 'chuile áit a mbíonn deilbh le déanamh. Tá sé cho maith dhuinn anois sneachta a chaitheamh ar a lorg chreidim. Ní deilbh a dhéanfas muide go bráth aríst. Ní bheadh na gearrchaileadha sin indon aon-deilbh a dhéanamh … Cur síos an tSnátha ar an gCrann Deilbh (nó crann deilbhe; tá an dá leagan aige): an dá chuaille a chur in a seasamh annsin le balla: ceann ag corr na fuinneoige agus an ceann eile tuairim agus ag giall an dorais. Ní bheidís cho h-árd leis an áiléar sin baileach. An dá mhaide treasna a chur suas orra: ceann in íochtar agus ceann in uachtar agus iad ag dul isteach ionnta in eangaí mar a bheadh leabaidh. Bíonn rungaí ar nós dréimre 'san dá mhaide a bhíos in a seasamh ar a n-éadan: an t-éadan de na cuaillí a bhíos leat. Bíonn buimbiléad tuighe ar an urlár agus dhá cheirtlín shnátha air, i riocht agus nach mbeidh an snáth ag dul ar fud an tighe ort. Ní dhéanfadh sé cúis duit tuinte fada na h-óinsighe a bheith aghad! Annsin tosóchaidh tú ag cur an tsnátha síos ar an gcrann. Crios a dhéanamh an chéaduair. Comhairfidh siad an oiread seo banláí (bandles) de'n tsnáth — an méid banlá a bhéas le dul 'san eige (aige: /ɴ′eɡ′ə/) sin. Cuirfidh siad síos an snáth sin ar an gcránn agus beidh siad dhá chur sin síos choidhchin nó go mbeidh a ndóthain thíos. Tosóchaidh siad ar an bpionna (runga) íochtair ar an taobh seo — taobh na ciotóige — agus tiubharfaidh siad leo suas é ar na pionnaí — dhá chur orra ar fiar — ach gan snaoim (snaidhm) ar bith a chur air ar an bpionna, nó go dteighidh siad go bárr. Anonn treasna annsin agus anuas ar an deis chéadna ar an taobh eile ó runga go runga go dteagaidh siad go talamh. Anall treasna go dtí an áit ar thosuigh siad agus ar ais aríst ar an gcaoi chéadna, nó go mbeidh deireadh na gclannaí thíos. Bíonn dhá phionna dhéag suas ar aoirde na maidí. Scaithtí bheadh agus tuilleadh. Féadfaidh siad tuilleadh rungaí a chur ann de réir (léar adubhairt sé) mar a fheilfeas dóib. Tugtar céadta 'sa deilbh de'n eige 'léar (de réir) mar is maith leat leithead a bheith ann. Féadfaidh siad h-ocht gcéad (snáth) nó seacht gcéad a chur ann. Mara mbeadh ann ach seacht gcéad ní bheadh aon-leithead ag an snáth nuair a bheadh sé deilbhthe. Beidh leithead ag h-ocht gcéad. Nuair a bhíos an oiread seo clannaí thíos ar an gcrann buaileann siad sriongáinín ar an méid sin. Céad a bheadh annsin. Beidh fearas bárr leithid 'san éadach 'léar (de réir) mar a ghabhfas céadta ar an gcrann. Féadfaidh tú deilbh dhá shnáth a dhéanamh nó dhá shnáth dhéag nó scór má thogruigheann tú. Chonnaic mé 'chaon chineál aca. Bíonn chúig chlannaí fichead is 'chuile chéad. Ní fuláir fios a bheith agad cé mhéad céad ann shul a bhaineas tú de'n chrann deilbh é. Nach shin é an fáth a gcuirfidh tú síos air é. Comhairfear na clannaí amach in a gcéadta. Beidh an bhean nó an fear atá ag deilbh ag siubhal i gcomhnaí 'gcomhnaí. Ní fheilfeadh dhuit aon-bhuille marbh a leigint in do chuid oibre dhá mbeitheá ag deilbh. Is maith an píosa de lá a chaithfeá ag deilbh giota. 'San ngeimhreadh bheitheá an lá leis ar fad. … Nuair a thóigtear anuas de'n chrann é, bíonn an-fhad ann. Bhuailfeadh tú snaoim (snaidhm) nó crios ar 'chaon chloigeann dhe annsin, agus déanfaidh tú suas in a throisleáin é mar a bheadh gruaig mná ann go díreach. Sin í an eige. Tá sé faoi réir annsin le dhul ag an bhfigheadóir … Gan aimhreas is aon-tsnáth amháin a bhéas ann. Dhá mbriseadh an snáth 'san deilbh, ghreamóchadh sí ar an bpuínte de'n chuid eile de'n tsnáth é. Chuirfeadh sí snaoim (snaidhm) air … " (Giota faoi dheilbh shnátha a fuair mé ó m'athair. Rinne sé féin an obair go minic)
 
"Micil Tom: boicín cam"!: má chaitheann tú i bhfad eile dhá rá déanfaidh tú deilín dhe
 
Ní bheadh aon-ghnotha againn na h-aistreáin sin a thabhairt orainn féin ar ghealach dheirceach mar atá ann na h-oícheanntaí seo. Fan nó go dtigidh lán gealaighe, agus déanfaidh muid cuairt go maidin ann. Ma gheibhim-se mé féin istigh in a chlúid, ní chorróchaidh fear agus píce aisti mé, nó go mbeidh an oíche thar druim
+
deis
Cé'n deis atá tastáil uait. Fagh siséal agus déan snuigheachan beag annsin air. Déanfaidh oiread na fríde é. Is beag nach bhfuil sé ag breith mar atá sé
TUILLEADH (4) ▼
Fágadh an domhan agus a mháthair talmhan' aige sin, agus nach dona an deis a chuir sé air. Tá an chuid is fhearr dhe anois leigthe 'un fiadhántais aige, cheal saothruighthe agus 'cheal aire. Dar príosta, is olc an aghaidh ar chuid de na daoine tada a fhágáil aca. Déanfaidh siad cis ar easair dó
Is maith le chéile an cúpla sin. An bhfeiceann tú an chaoi a bhfuil an liathróid ar a dheis ag 'chaon duine aca — fear deiseall agus fear ciotach. Déanfaidh siad puca de'n bheirt eile
Déanfaidh mé sin féin, má theagann sé in mo dheis. Mara dteagaidh, fanóchaidh sé annsin. Ní bhainfidh mé leis go mbeidh mé as cíonn mo chuid oibre ceart
Ag fanacht le deis atá siad le baint as. Cho luath agus a gheobhas siad deis, déanfaidh siad ar an daoradh teacht abhaile
 
deoin
Mara ndéanaidh sé dhá dheoin é, déanfaidh sé dhá aindeoin é = déanfaidh sé dhá dheoin nó dhá aindeoin é (fc. aindeoin)
 
deoir
Má tá sé siúd ag caitheamh aon-deoir, ní fuláir do na daoine a bheith ar a son féin. Déanfaidh sé mísc
 
Má theigheann duine ná deoruidhe isteach annsin anois nó go gcruadhuighidh sé sin, déanfaidh siad ciseach dhe aríst th'éis mo chuid anró. Mar sin tá mé ag cur aithne oraibh gan aon-duine a leigean in a ghoire, nó má sheasann aon-duine air fanfaidh lorg na gcos ann
+
dia 1
Déanfaidh mé amáireach é le cúnamh Dé (le cuidiú Dé, in aice cúnta Dé agus rl.)
TUILLEADH (1) ▼
Déanfaidh Dia rud maith leis ó a bhí sé féin grá diaúil
 
Is diachta ghéar nar fhága sib an sean-bhosca ceoil sin ins an áit a bhfuair sib é. Dá mbadh rud ar foghnamh é, ní bheadh sí leath cho spleodrach dá thabhairt daoib. Dúinigidh suas anois é, nó dar brigh an leabhar déanfaidh mise rud leis: a bhualadh amuigh annsin in aghaidh an chlaidhe agus ciseach a dhéanamh dó (dhe) ins an lasarnach in a dhiaidh sin