→
ainm
cine (30)
→
bealach
Ní raibh aon bhealach múinte le aon duine dhá dtáinig ar a chine ariamh — ba daoine mímhúinte chuile dhuine dhá dhream.
→
bealaigh
Fágadh de bheith ar an gcine daoine go gcaithfidís a gcuid aráin a bhealú in allas a malaí i ngeall gur ith Ádhamh agus Éabha úll na haithne i bParthas.
→
buan
"Buachaillín suairc mé atá ar uaisle mo chine sa tír; Agus bíonn daoine dhá lua liom nach go buan a bhíonns grá fir ag mnaoi" (sliocht as Buachaillín Caol Ard é mo Ghrá.)
→
ainm
Ná caintigh ina ainm amháin ar Sheán! — thug Seán an ghnaíúlacht abhaile leis, ní hé t'fhearachtsa é, a chine faoi chopóig — ní thabharfaidh mé cead duit ainm Sheáin a tharraingt thrí t'fhiacla: ba dual do Sheán a bheith gnaíúil geanúil, ní hé sin duitse nach bhfuil a fhios cérb as ar tháinig do mhuintir (fc. cine)
+
→
aníos
Ní mise cine chloigeann aníos chor ar bith
TUILLEADH (1) ▼
Níl gaol ná dáimh agamsa le cine chloigeann aníos
→
fréamh
'Scread chasta ort,' adeir sé le T. 'Gheobhainn ciall chuile dhuine a bheith ag déanamh gaisce as a chine ach thusa: cine faoi chopóig. Níl fréimh agatsa le aon duine'
→
céadéaga
Chuaigh chuile dhuine den chine sin sna céadéaga le aois. An bhfeiceann tú an deirfiúr eile atá aici. Tá sí deich mbliana fichead ag tarraingt an phinsean agus is maith an mhaise dhi fós é
→
deatach
Mo dheatach ort a stór, mura beag a theastaíos hata uait! Ní raibh hata ar aon duine de do chine ariamh, agus rinne siad gnaithe maith dhá uireasa freisin. Ach níl a fhios ag mná na beagmhaitheasa cá suífidh siad ná cá seasfaidh siad le teann suimiúlachta
→
ding
Dhá dtéadh sé ag iarraidh bhótannaí anois, ba deacair a gcoinneáil uaidh. Cine tréan iad a mhuintir. Cá'il an áit sa tír nach bhfuil ginn acu, agus iad ceannasach fréna chéile?
Goití beaga iad sin atá aici. Níl aon lá ariamh nach diongbháilte mar sin a chonaic muid chuile dhuine dhá dream. Ba bheag dhá shlacht a bhí orthu muis. Cine faoi chopóig!
→
dol 1
Teagann dola leabhar chuige chuile sheachtain hé brí céard a dhéanas sé leo. Dhá mbeadh sé chomh maith le Haraístatail, ní fhéadfadh sé an méid siúd leabhar a léamh. Is diabhaltaí go deo an tóir atá aige ar leabhra agus ar pháipéir. 'Sé an chéad duine dhá chine é a raibh focal scoláireachta ina phluic
→
draoi
Bhí an draoi breacach de na Griallaiseacha ('gNiallghuis) sa tír seo roimhe seo, ach ní fhaca tú aon chine ariamh a ndeachaigh ídiú chomh mór orthu leo. Chuirfeá slat ar an bparóiste sílim inniu, agus ní bhfaightheá Griallais istigh ann
→
dris
Bhí an cine céanna — Clainn Mhac C. — ina ndris chosáin ar mhuintir an bhaile seo ariamh. Ní raibh gair acu a dhul siar nach mbeidís éirithe rompu le dual na droinne a bhualadh orthu, agus ar an gcóir chéanna dá dtéidís soir idir ord agus inneoin
Níl drochmhúineadh ná oilbhéas ann agus go deimhin sin é atá i ndán is i ndúchas aige freisin. Níor tháinig drisín ná dreancán ar a chine ariamh
→
duine
Muise ní raibh ná aon duine dhár tháinig ar a chine ariamh ina dhuine uasal. Daoine uaisle anuas de lota na gcearc! Ach dhá ndéanadh floscaíocht dóibh é, bhí siad in ann cosa beaga a chur faoi na glasógaí
→
dáimh
Dhá dtéadh sé le dáimh muis, mar sin a bhí aige a bheith. Ní raibh fear ar a chine nach raibh fabhtach
→
díbliú
Rinne M. gíbliú (díbliú) ar gach is ar bhain leis. Níor fhága sí aon duine amháin dhá chine nár bhain sí fogha is easpa as. Is uirthi a bhí stiúir na ropaireachta dháiríre
Bhíodh T. Ó M. ag guairdeall ar fud na sléibhte ag déanamh dícheannadh ar mhná agus ar pháistí. Bhí sé ag imeacht ina rógaire reatha. An áit a bhfaigheadh sé an fear as baile, ní bhíodh scrupall ar bith aige an bhean nó na páistí a chur dhá gcois, nó spídiúlacht ar bith a gcuimhneodh sé air a thabhairt dóibh. Deir siad gur casadh isteach i dteach in aice an L. é. Bhí an teach bán cé is moite de sheanbhean dona a bhí ann. Rug sé ar ghrideall a bhí ann, agus chuir sé ar an tine é, agus rug sé ar an tseanbhean agus chuir sé síos dhá róstadh air í. Bhí an cine sin uileag go dona …
→
díle 1
Seantreibh ón Díle iad na C. anseo, ní hionann agus a chine seisean — cine faoi chopóig. Chuala mise cur síos ag S. Ph. Sh. ar an dream sin ar fad
+
→
díonmhar
Easna den tseandair iad na Flaithbheartaigh a mhic ó. Cine an-díonmhar a bhí iontu scaitheamh. Ach bochtaíodh iad ar nós cuid mhaith eile. Deir siad go raibh, agus go holc freisin. Chuala mé fear aniar ag cur caoi ar Fhlaithbheartach na hAirde — Tadhg na Buile …
TUILLEADH (1) ▼
Nach sonnta an mhaise dhó é a dhul ag tabhairt cine faoi chopóig ar aon duine — agus go mór mhór ar an ngearrbhodach sin thar dhuine ar bith. Sílimse nach raibh macasamhail a family sin sa tír scaitheamh. Bhí siad díonmhar deisiúil, agus is mó an mhaith a rinne siad ar chuma ar bith ná an mhímhaith … A dhiabhail nach teann é ag caint, agus gurb iad díogha chuile dhíogha a mhuintir fhéin
+
→
díreach
Tháinig sé díreach ar a threibh; tháinig sé díreach ar a chine — teacht ar shliocht nó síolrú ó dhuine
TUILLEADH (1) ▼
Tháinig sé sin díreach ar chine É. Mh. Cheal nár chuala tú é ag déanamh gaisce as ariamh. M'anam go ndéanann nuair a bhíos aon bhraon caite aige
Tá baol air siúd é a inseacht duit. Shílfeá feasta choíchin go mbeadh aithne thairis sin agat air. Cén uair a d'inis sé siúd aon cheo d'aon duine a dhéanfadh leas dó. Ní raibh aon duine ar a chine ariamh chomh dúnárasach leis. Dhá mbeadh fios do shaoil aige, ní chainteodh sé air. Choinneodh sé istigh faoi na malaí gruama siúd é
→
téigh
Meath do chine aríst! Cáid le dhul thú a charracháinín dona na míol! Ní bheadh tolgán ar bith agam deichniúr mar thú a chur in aer. Féach liom é go bhfeice tú!