Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: deis

Nualitriú Bunlitriú

deis

—ainmfhocal, baineann

—ginideach uatha: deise

—iolra: deiseannaí

—tá an focal ríchoitianta i gcaint ar gach uile bhealach dhá bhfuil sé anseo

seans, dóigh, uain, caoi, bealach, slí.

+–

Is maith éasca a ghoidfeadh sé sin é, dhá bhfaigheadh sé an deis — seans, dóigh, caoi, ionú

Má fhaigheann tú deis ar bith an tseachtain seo, bioraigh na claíochaí ar Gharraí an Chl. Má fhágtar chomh maolscríobach siúd iad, gabhfaidh an drochrath ar ár gcuid féir ar fad

TUILLEADH (5) ▼

Is tú a fuair an deis, ach ba bheag an rath a bhí ort ina dhiaidh sin. Ní mise a bheadh in do bhróga. Dá mba mé, bheadh rud eicínt de bharr m'aistir agam

Siúil siar chuig an gcéilí. B'fhéidir dúinn deis a fháil ar aon bhean

Is iomaí deis a fuair tú air ó shin agus níor chuir tú aon aighneas air. Má tá faltanas istigh agat dó téirigh agus ídigh air é, agus ná bíodh sé ina leathrann anseo agat chois an teallaigh chuile lá

Má fhaigheann tú aon deis ar aon phíopa in áit ar bith, croch leat é. Tá mé thart d'uireasa seandúda eicínt

Is diabhlaí a chruthaigh sí sin a theacht amach ina máistreás scoile agus laghad an deis a fuair sí. Ach bhí intreacht chinn iontu sin ar fad

+–

Dhá bhfaighinnse deis uirthi, ní fhágfainn ag ceachtar acu í. Ach ní bhfuair. Bhí an iomarca cruóige orm thairti

Dhá bhfaighinnse deis air, thabharfainn dual na droinne dhó. Ach sin é an buille. Cá bhfaighidh mé deis air. Ní mé an dtaobhaíonn sé tigh M. G. ar cuairt chor ar bith anois

TUILLEADH (4) ▼

Ní bhfuair mé aon deis ar aon pháipéar le seachtain, ach chuala mé go raibh na Rúiseánaigh ag déanamh íospairte. Tá siad isteach ar fad sa nGearmáin. Is mór an seasamh ag an nGearmáin bhocht é agus an domhan ar fad dhá cúinneáil. Is gearr uaithi anois cheapfainn

Má fhaighim deis ar bith ar an asal sin aige, bascfaidh mé é. Deir tú leis a theagas san iothlainn agam chuile oíche, ach tá a dhíol céille aige le bheith imithe shula éirím ar maidin. Sin é an gleacaí

Má fhaigheann an sagart an deis ar an máistir scoile sin thoir, cuirfidh sé ag caitheamh na miotán é. Is fada ina dhiaidh é, ach is deacair a bheith suas leis an gceann eile féin

Má fhaigheann na póilíos deis tógála ort, gabhfaidh tú isteach. Mar sin, bí san airdeall — deis ghafa

Tá deis mhaith ar an bhfeamainn dearg ansiúd aige agus é buailte ar an gcladach. Má tá féin, dar príosta ní leis a éiríos sí i gcónaí

Ní bheadh sé a iarraidh anois ach an deis ort, le thú a chur ar siúl. Is maith a bheas tú ar do mhaidí nó béarfaidh sé ort uair eicínt mar sin féin

+–

Tapaigh do dheis a mhic ó. An té a ligeas a leas ar cairde, ní fearrde go minic é. Dhá bhfaighinnse do dheis, is fada go liginn uaim í — is fada sin

Nuair a d'éirigh an deis leat, níor thapaigh tú í. Is fadó an lá a bheifeá i gcrích dhá dtugtá aird ar do mhuintir. B'fhéidir dhá mbeadh breith ar t'aiféala anois agat go dtabharfá

TUILLEADH (1) ▼

Sin í do dheis anois a fhleascaigh, agus tapaigh í. Mura dtapaí, bí buíoch dhuit féin

+–

Dhá mba mise thú, ní ligfinn an deis uaim. Ní móide go bhfaightheá chomh réidh aríst í

Ní mórán de dheis a d'éirigh liom air, ach an méid sin féin, d'inis mé dhó é. Is dona a thaitnigh sé leis ach oiread. Rún a bhí aige shílfeá, rá liom aire a thabhairt do mo ghnaithe féin: gur beag a bhain a ghnaithe seisean dom

TUILLEADH (1) ▼

Is maith an deis í ceart go leor, an té a bheadh faoi réir faoina comhair, ach sin é an buille. Cé atá?

+–

Ní raibh aon deis agam a dhul ann. Chaithfeadh duine eicínt fanacht sa mbaile le giotamáil a dhéanamh timpeall an tí. Ní hí an tseanbhean sin a bhí in ann freastal do bheithígh agus do mhuca

Níl aon deis aige tada a dhéanamh mar atá sé. Tá sé i dteannta ag an gcuingir eile

TUILLEADH (5) ▼

Cén deis atá aige sin a dhul chun na scoile. Tá sé ag teastáil róghéar sa mbaile. Is fada fós go mbeidh ceachtar den dream eile inchúntach

Níl deis ar bith agamsa aon bhuille oibre a dhéanamh. Feiceann tú féin an chaoi atá orm. Bíonn an mhaidin thar droim shula bhíos freastal déanta agam ar bheithígh agus ar ghamhna

Níl aon deis agam tada a léamh lena mbíonn ag dul fúm is tharam. Bím thar bharr mo chéille acu scaití, ach céard a fhéadfas mé a dhéanamh

Is beag an deis atá acu anois aon deoir a dhéanamh ó cuireadh an droichead ar an abhainn. Níl a fhios acu, cén pointe a mbuailfidh póilí isteach acu idir chlár is chuinneoig

Tá deiseannaí ar an saol anois ag aos óg nach raibh fadó ann. 'Sé an chaoi a raibh sé fadó, ní raibh ann ach Meiriceá, ach ó thosaigh an Ghaeilge ag teacht amach, is iomaí duine a bhfuil posta ag éirí leis dhá barr. Shílfeá nach mórán tóir ag cuid acu uirthi ina dhiaidh sin agus uileag

+–Ba mhaith liom deis a thabhairt dóibh thar is mar fuair mé féin.  Ar an dá luath is a raibh mise deich mbliana d'aois, bhí mé ruaigthe amach ar aimsir.  Thabharfainn scoil agus foghlaim dóibh seo, ach dar leat, níl siad an-ghafach leis an scoil.  Bíodh acu.  Iad fhéin a bheas siar leis, agus ní mise
Rinne sí an teach nua sin le deis a thabhairt don mhac pósadh.  Ach is cosúil nach bhfuil aon tsaint ag an mac an pósadh a dhéanamh

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Má thugann tú deis domsa uirthi, cuirfidh mise fáinne inti, feicfidh tú féin air.  Dar mo choinsias cuirfead
Mharódh sé S. dhá dtugadh sé aon deis dó dorna amháin a chur i gcion, ach ní thabharfadh.  Tá S. ró-úsáideach le na lámha aige
Ní thugann an t-aifreann deireanach seo deis do dhuine a dhul in aon áit.  Dhá n-abraíodh sé leis an am nua féin é, ba mhór ab fhiú do na daoine é — ba mhór sin
Níor thug sé aon deis dhom labhairt leis.  Bhí sé imithe de ghorta gharta
Caithfidh mé fanacht sa mbaile le deis a thabhairt do N. a theacht scaithín
Ná tabhair an deis don tsáirsint ort.  Má thugann, leagfaidh sé ort, feicfidh tú féin air
Is maith gasta a bhrisfeadh sé mé dhá dtugainn an deis dó, ach ní thabharfad le cúnamh Dé
Téadh duine ar an mbearna sin agus ná tugaidh deis dó imeacht
Thug tú deis don fhear thall a aon a hairt a chur fúmsa agus mé a chur as cúig.  Go gcuire Dia an t-ádh ort, agus bíodh staidéar eicínt ionat, agus ná bí ag caitheamh do chuid cártaí i dtraipisí mar sin

+–

Fanóidh mé go dteaga sé ar mo dheis. Gheobhaidh sé garbh ansin é

Dhéanfainn sin féin, dá dteagadh sé ar mo dheis. B'fhéidir go dtiocfadh amach anseo le cúnamh Dé

TUILLEADH (2) ▼

Mura dteaga sé ar mo dheis go maith, diabhal baol ormsa a dhul dhá dhéanamh. Is iomaí rud is géire a theastaíos uainn ná geata, nach bhfuil againn

Má theagann sé ar mo dheis seanleasóidh mé an garraí sin i mbliana. Ach ní móide go dtiocfadh. Is iomaí cruóig eile orainn, agus b'fhéidir nach dtiocfadh an fheamainn dearg an-chóiriúil

+–

Níl deis mhóna ar bith sa taobh seo tíre. Tá na portaigh rófhada ó láthair. Nach aoibhinn daoibh soir agaibhse, a bhfuil siad ag béal an dorais agaibh

Ná bac le deis fheamainne agamsa. Tá mo chuid talúna ró-aistreánach, agus ar aon chor, 'sé cuid an bheagáin di atá againn. Níl fás mór feamainne ar bith ar na cladaí s'againne

TUILLEADH (5) ▼

Níl aon deis chaorach againne. Tá an sliabh rófhada ó láthair agus gan aon chúnamh ann le dhul ag breathnú orthu

Is suarach an deis phoitín atá acu. Féadfaidh an póilí siúl isteach ina mullach ina rogha uair, agus ní aireofar ag teacht é

Níl aon deis troda aige anois, ó d'imigh an t-aingeal eile úd — N. J. Sin é a bhíodh ag coinneáil choc leis i gcónaí

Is beag an deis óil atá aige anois ó phós sé thiar ar an bF. sin. Tá sé rófhada ó na hóstaí. Ní fhéadann sé a bheith chomh taithithe iontu agus a bhíodh sé.

Maidir le mo chuid imeachtsa, is beag an deis imeachta atá agam — is beag sin

+–

Bhí mé istigh tigh S. G. tráthnóna agus go deimhin má bhíos féin, bhí deis chainte (stiúir nó slis chainte) ar Mh. Bhí sé ag scilligeadh bréag mar a bheadh Dia dhá rá leis. Is iontas liom go seasann a theanga dhó chor ar bith ar an gceird siúd

Níor chuir sé aon deis chainte air féin fós. Leabharsa nuair a chuirfeas beidh sé ina aimsir. Fan leat

TUILLEADH (2) ▼

Nach air atá an deis chainte! Tá rosc an fhile ceart air. Ní inseodh sé sin anois smid den fhírinne dhá mbeadh sé ag cur dhó seacht lá na seachtaine

Shíl mé go n-imeodh sé nuair a chorraigh J. T. ach mo léan deacrach, ní raibh sé ach ag cur deis chainte air fhéin an uair sin. Dheamhan imeacht ná go mbeadh sé ina lá gheal dhá bhfaigheadh sé ugach ar bith fanacht

+–

Níl aon deis tógtha orm — níl deis nó slí mhaireachtála agam

Duine ar bith atá i gcleithiúnas an dole, tá sé gan deis tógtha. Tá mise ag fáil an oiread dó (dhe) le mo leithide ar bith, ach nuair a bhainim tobac na seachtaine as, is dole sportha é

TUILLEADH (3) ▼

Is beag an deis tógtha atá air féin ná ar aon duine istigh ar a bhaile. Níl aon duine ar an bhfeadhain acu nach bhfuil taobh le leathghabháltaisín gágach

Ní fheicimse dream ar bith anois is fhearr a bhfuil deis tógtha orthu ná an dream atá ag imeacht ar an scoir. Mise i mbannaí nach ngabhfaidh aon duine acu a chodladh an lá sin d'uireasa béilí feola, ní hé sin domsa agus duitse é

Gabharmint (Government) ar bith nach bhfuil in ann deis tógtha a chur ar na daoine, is gearr é a shaol. Nach lena aghaidh sin atá siad ann. Deile?

+–

Níl aon deis mhaireachtála aige ach ag imeacht mar sin i ndiaidh a chinn roimhe, agus lá oibre a dhéanamh anseo agus ansiúd ar lóistín na hoíche agus ar lón an bhóthair

An bhfuil aon deis mhaireachtála den rath ar an gceann siúd. Shílfeá go mbíonn sé gléasta thar cionn scaití

TUILLEADH (1) ▼

Más leat pósadh, caithfidh tú deis mhaireachtála a fháil thar is mar atá ort. Meas tusa an bpósfaidh bean ar bith cuaille nach ndéanann de mhaith ná de mhaoin ach ag fánadóireacht soir agus anoir an bóthar ó mhaidin go faoithin. Baol uirthi muis!

+–

Ara cén chaint sin ort? Níl deis phósta ar bith ormsa. Fear agus a dhá láimh chomh fada le chéile. Go dtuga Dia ciall duit a dhuine sin

Tá deis phósta air gan doubt ar bith, ach cá bhfaighidh sé bean? Tá sé chomh míshlachtmhar sin, ní dhá roinnt leis é, agus go saighdfí na madraí ann i dteach ar bith dá dtiocfadh sé

TUILLEADH (1) ▼

Níl aon fhear sa tír is fhearr a bhfuil deis phósta air ná an mac sin thiar ag M. Ph. Ph., agus tá chuile bhean ag cur suas dó ina dhiaidh sin. Níl gus ar bith ann mar a bheadh i bhfear timpeall mná

acra, gléas oibre, oirnis.

+–Dá mbeadh deis agam dheasóinn, ach níl — acra, oirnis, gléas oibre
Caithfidh mé a dhul i gcoinne mo chuid deiseannaí, agus cuirfidh mise caoi air ansin.  Níl ag teastáil ach rinse agus cupla lever

                                TUILLEADH (12) ▼
                            
Cén deis atá teastáil uait.  Faigh siséal agus déan snoíchan beag ansin air.  Déanfaidh oiread na fríde é.  Is beag nach bhfuil sé ag breith mar atá sé
Nach aige atá na deiseannaí!  Do dhúshlán láimh a leagan ar aon cheann acu sin.  Má leagann, crapfaidh sé leis ar fad iad, agus cead agat féin caoi a chur air ansin
Níorbh fholáir duit deis thairis sin le é sin a dheasú.  Theastódh monkey-wrench le breith air sin.  Ní chasfaidh tú é dá fuireasa
Níor mhór dhó sin go leor deiseannaí.  Caithfidh tú a thabhairt isteach i ngarage.  Níl aon mhaith dhuit daoine a ligean ag potráil leis.  'Sé an chaoi a gcuirfidh siad ó rath ar fad é, i gceann mar atá sé
Tá deis aige le fags a dhéanamh as na nótaí sin: cineál meaisín beag.  Mar sin, ná caith uait na nótaí sin feasta.  Fónfaidh siad
An bhfuil aon deis agatsa le tobán a thógáil.  Tá na cláir agam, agus tá an feire ceart sa tóin, ach níl mé in ann a thógáil ina dhiaidh sin
Cheannaigh mé deis inniu le gruaig a bhearradh.  Tá sé thiar ansin sa seomra.  Tabhair aniar é go bhfeice sé é
Níl aon chall duit a dhul suas an oiread sin staighrí chor ar bith.  Tá deis ansiúd le thú a thabhairt suas.  Níl ort ach seasamh istigh ann agus gabhfaidh sé suas uaidh féin
Tá deis anois acu le móin a bhaint thar is le sleáin.  Chonaic P. Mh. iad dhá baint leis thart síos.  Bhainfeadh sé an oiread in imeacht uaire le céad sleádóirí.
Tá sé seo thíos ag iarraidh deis a dhéanamh a chuirfeas solas ar fud an tí.  Sórt muileann gaoithe a bheas ann adeir sé.  Bhuailfeadh an ceann céanna faoi rud ar bith
B'éigean dom éirí astu cheal deise.  Ní fiú do sheacht mallacht an t-oirdín sin.  I gceann mar atá sé, níl aon chois rathúil ann
Is dona í mo dheis le dhul ag deasú bróg: ceap briste, casúr gan aon chois, agus scian nach ngearrfadh an t-im

+–

Cén sórt deis mharcaíochta atá agat? Mótar! Dar príosta. Shíl mé nach raibh cead ag mótar ar bith a dhul chun bóthair anois

Go deimhin agus go dearfa duit, is olc é mo dheis mharcaíochta: seanbhicycle ón díle a bhí caite thuas ar lota an sciobóil, agus a dheasaigh muid an lá cheana. Níl ann ach gur fearr é ná a bheith gan tada

TUILLEADH (5) ▼

Gabhfaidh mé don Ch. R. amárach má fhaighim deis ar bith. Tá bicycle aige seo thíos, ach fear a mbeadh beann mhór aige air a gheobhadh uaidh é. Is dóigh nach mbeidh aon bhus ag dul ann

Cén deis a bhí Gaillimh agat? … Bus an ea. Ba é ab éasca dhuit, agus gan bheith de do mheath féin leis an seanbhicycle sin

Cén sórt deis a bheas agat ag dul chuig an aifrinn. Na boinn! Diabhal an fearr deis eile. 'Siad a bhí ann shular tháinig deis ar bith eile amach

Meas tú a bhfaighidh mé deis ar bith a iomprós as seo mé, nó an mbeidh mé ann ar feadh an lae: 'sé a chosúlacht é, nach é

Níl aon deis bhóithreoireachta aici anois ach na boinn ó buaileadh suas an seanbhicycle uirthi. Is mór an t-ionadh muis go bhféadann sí cónú sa mbaile, agus an faisean a bhí aici a bheith imithe chuile phointe dhá mbainfeadh clog nó watch

+–Níl aon deis scartha aige.  Murach sin, is togha scarthóir é.  Ach chinn orainn aon bhara a fháil dó.  Nach bambairneach an rud é sin féin; ach tá chuile dhuine anois ag obair lena bhara féin
An bhfuil aon deis scríofa agat — peann nó eile?  Dheamhan fad méire agam féin

                                TUILLEADH (26) ▼
                            
Thug an deartháir deis iascaigh as Baile Átha Cliath chuige: gliondaí, cairteannaí agus eile, ach níl a dhath ag gabháil leis anois
Níl aon deis ghliomadóireachta againn i mbliana.  Dheamhan é.  Tá potaí agus eile briste.  Is mór an lear a theastódh ón gcurach féin shula bheadh sí in araíocht a dhul chun farraige.  Tá faitíos orm go bhfuil a (ár) gcuid gliomadóireacht ar iarraidh ó d'imigh na gearrbhodaigh eile
Is deacair deis spealadóireachta a fháil anois.  Tá clocha faobhar ar a ghainne freisin chomh maith le spealta
Cén mhaith d'fhear a bheith in ann obair a dhéanamh lá is nach bhfuil aon deis oibre aige.  An bhfeiceann tú lántaí, bróga agus eile.  Ní féidir a bhfáil
An bhfuil aon deis bhearbóireachta anseo agat?  Ní hí an rásúr féin atá mé a iarraidh ach má tá aon bhruisín agat.  Tá rásúr agam féin
Níl aon deis shníomhacháin in do thír anois.  Má tá, is fada ó chéile é.  B'fhéidir go mbeadh cuid de na tuirní féin i ndiaidh a chéile — na creatlaigh — ach tá na rothaí agus na rudaí eile briste le fada.  Caithfidh siad filleadh ar cheann gan cíoradh anois, ó tharla nach bhfuil a mhalrait acu
Sin é an deis bhuailte.  Breathnaigh air.  Duine ar bith a gheobhadh iarraidh dhó sin i mullach a chinn bhí a chnaipe déanta.  Seas iarraidh dhom mura gcreideann tú mé!
Má chaitheann bád an stiúir, bíonn job ar an stiúir a chur ar ais.  Bíonn an stiúir curtha as na boltaí.  Níl aon deis smachtú ar an mbád dá huireasa
Níl aon deis smachtú ar na habhlóirí sin ach neart slaite, agus a tabhairt dóibh te bruite.  'Sé a dhéanamh leo é — 'sé sin
Sin togha deis bhruitheacháin.  Ba cheart ceann acu sin a bheith ins chuile theach
Tá deis lasta ag J.  Sórt boiscín beag é agus níl ort ach do mhéir a chuimilt air, agus tiocfaidh lasair air.  An-deis é le píopa nó feaig a dheargadh
Chonaic mise deis ghlantacháin i dteach i mBaile Átha Cliath agus b'fhearr é ná deich scuab.  'Sé a raibh le déanamh leis é a ghreamú sa mballa agus scuabfadh sé an t-urlár lena bhrú síos agus suas.  Le electricity a bhí sé ag imeacht
Is diabhlaí an deis sáite a bhí aige: spíle a bhí curtha isteach aige ar bharr scine.  Thollfadh sé cruach
Tá deiseannaí marú acu anois thar mar a bhí fadó.  Ar ndóigh ní raibh leath na ndeiseanna sin acu sa gcogadh deiridh féin.  D'imigh an diabhal orthu.  Sin é a bhfuil le rá agamsa leo
Níl aon deis chrochta i bpríosún ar bith in Éirinn ach i mBaile Átha Cliath.  Sa seanreacht, chrochtaí daoine ins chuile phríosún.  Níl crochadóir ar bith in Éirinn ach oiread.  Caitear fios a chur ar an gcrochadóir go Sasana nuair a bhíos duine le crochadh
Níl deis éirithe ar bith agam faoin mála seo — rud ar bith a bhéarfadh buntáiste dhom
Dá mbeadh deis luí agam, ghabhfainn a chodladh — leaba nó seol nó sráideog
Ní fheicim deis ólta ar bith ann.  Ach cén dochar.  Is maith a fháil le n-ól as na buidéil féin
Ní raibh aon deis taosctha againn, mar chaith an diabhal siúd, lena chuid meargántachta, an galún sa bhfarraige.  Sin é an scabhaitéara agat!
Is iomaí deis ghearrtha ann thar is scian.  Tóraigh rásúr nó tua nó sábh nó ceann de na rudaí géara sin a bhíos taobh amuigh ar ghrátaí.  Ní bheidh tú gan deis ghearrtha feicfidh tú fhéin.  Ar chuala tú ariamh é: níl aon duine dá mbeidh builín aige nach bhfaighidh scian lena ghearradh
An bhfeiceann tú nach bhfuil deis bhainte ar bith ar an nglas sin ón taobh amuigh.  Tá glas eile anseo le cur mura mbeidh aon duine sa teach.  Is diabhlaí airdeallach iad, ach is cosúil nach mór dóibh sin.  Tá an áit seo faoi ghadaís (gadaithe) as éadan
An bhfuil deis ar bith scaoilte air seo.  Má tá, tá sé ag cinnt orm a fháil.  Do mhéir a bhrú air sin!  Huga leat anois!  Ní chuimhneoinn go deo air
Níl deis cheangail ar bith ar an gcapall sin amuigh agus tá faitíos orm go réabfaidh sí an doras.  Tá sí an-dodach go deo
Cén sórt deis churtha isteach atá air seo.  Dar príosta, is beag a bhíos ar a n-aire agus chomh pointeáilte agus a ghníos siad iad
Ní fheicimse go bhfuil deis dúnta ar bith air, nó má bhí, tá sé dhá uireasa anois
Deirimse cuibhriú leat.  Ar ndóigh níor chuir tú aon deis chuibhrithe air.  Bhí sé chomh maith dhuit an t-asal sin a ligean ar an scoir lena chur isteach i ngarraí gan cromnasc.  An cás céanna

fáltas, maoin, brá gill.

+–Tá deis aige sin — maoin nó saibhreas.  Ní tugtar ar airgead go háirid é, ach ar údar airgid .i. talamh, áit nó gabháltas ar fónamh, beithígh, acraí curaíochta (céachtaí srl.), teacht isteach srl.  Deis airgid atá i gceist ann b'fhéidir; sé sin slí airgid
"Is dona an rud onóir gan deis" (seanfhocal) — duine a bheith uaibhreach, leitheadach agus gan aon chur leis ann; uaisleacht dhona; beggared gentility

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
"Onóir gan deis nó putóg gan geir" ar chuala tú ariamh é
Sin í féin muis, an onóir dhona atá ag imeacht leo sin: onóir gan deis nó putóig gan geir, adeir siad
Níl luach a bhéilí aige, agus ina dhiaidh sin agus uileag, shílfeá gur mac duine uasail é, tá sé ag imeacht chomh suimiúil, chomh leitheadach sin.  Onóir gan deis ná putóig gan geir, adeir siad
Diabhal bréag nach fiú dhó a bheith ag imeacht agus a chollar agus a tie air.  Ní raibh aon lá ariamh nach raibh stróic den leithead ag imeacht le na Seáiníní céanna, pé ar bith sa diabhal cén fáth.  Onóir gan deis ar ndóigh.  Deile
Ghabhfadh sí thart ar an mbóthar anois gan beannú duit.  Tá sí an-mhór inti féin i gcónaí, té (cé) nach mórán le cois na sláinte atá aici anois.  Má tá sí in ann snáth a choinneáil faoin bhfiacail, 'sé a clochneart é.  Ach tá an onóir inti ina dhiaidh sin — an onóir gan deis
Níl duine ar an bhfeadhain acu nach bhfuil an bealach céanna leis: ardnós agus onóir.  Chuala mise ariamh é: putóig gan geir nó onóir gan deis.  Sin é a fhearacht acu sin anois é.  Is iomaí cor sa saol ón am a bhféadfaidís sin cis ar easair a dhéanamh den tír.  Ní dhéanfaidh siad níos mó é, dar mo choinsias
Ní mórán somhaoine dhóibh an onóir sin: onóir gan deis, mar adeireadh T. Ph. Sh., go ndéana Dia grásta air!

+–

Tá deis aige sin nach bhfuil ag aon duine sa mbaile sin: dhá acra is fiche de scoth na talúna, agus feamainn agus sliabh dhá réir. Is buachaill é sin atá ina shuí go te

An bhfeiceann tú a bhfuil de dheis agus d'áirgí aige! Níl aon cheo dhá bhfeileann d' fheilméara nach bhfuil aige. Dar fia tá. Más í an capall fiaigh féin í, tá sí ann

TUILLEADH (3) ▼

Tá deis agus brá gill aige. Dheamhan lá aonaigh dhá n-éiríonn air nach mbíonn suas le leathchéad bullán ansin thiar aige. Go bhféacha Dia ort, tá an oiread sléibhe aige sin agus a thógfadh a bhfuil de bheithígh ó chaorán mór na Gaillimhe go dtí Caorán Mór an Chillín. Níor ghaisce dhó sin, arsa tusa. Is beag atá ar an bhfad sin le hais mar a bheadh in áit eile

Níl cinneadh go deo lena bhfuil de dheis ag an bhfeairín sin muis. Agus ina dhiaidh sin agus uileag, tugadh boiseog sa tóin dó amach as do pharóiste gan aon bhean a thabhairt dó. Dhá dteagadh ceannaí ceirteacha timpeall muis, is maith réidh a d'éireodh ceann leis, is maith sin

Tá deis agus cuid agus maoin aige sin. Dar príosta, dhá bhfeictheá a theach déarfá sin. Is breá áirgiúil an teach é, agus ní taise don ghabháltas talúna é atá aige

+–

Bhí deis sa teach sin tamall, ach is maith bochtaithe é inniu. Tháinig an díleá air. Smál é sin a bhíos ar chuid de na daoine. Dheamhan neart a bhíos acu air

Níl sé taobh leis an méid sin deise. Nach bhfuil geadán eicínt talúna aige i S. F. agus beithígh aige air freisin. Tá agus seala mór

TUILLEADH (3) ▼

Is gearr le dhul a chuid deise ar fhear Achréidh. Go bhféacha Dia ar do cheann a stór. Bheadh a chúig oiread talúna ag fear Achréidh leis, gan trácht chor ar bith ar an maith a bheadh ann thairis

Shantaigh sé an deis. Sin é an fáth ar chuir sé an iníon ann. Leabharsa ní raibh néal ar bith ar siúd. B'fheasach dó cá raibh an ciste gan aon neach a theacht chuige!

Tá an dola air, ach tá an deis air freisin (feiliméara an Achréidh) — caitheann sé a dhul faoi chostas i dtaobh a chuid talúna; tá cíos agus rátaí troma air srl., ach tá deis airgid aige freisin

Bhí sé láidir go maith i ndeis cheana, ach neartaigh sé tuilleadh ó chuaigh an chlann i bpostaí. Tá airgead le dó aige anois

Níl duine ar bith thart sna bólaí sin nach bhfuil láidir i ndeis. Is dóibh is fusa. Déanann siad iarmhais mhóra ar bhainne. An fear is lú beithígh ansin, bheadh suas is anuas le cúig nó sé de cheanna aige

+–

Is mór a thit siad i ndeis le gairid, té (cé) go mb'fhurasta cur acu roimhe seo. Ach tá na caisleáin ag titim agus na cairn aoiligh ag éirí, mar adeir an ceann eile

Tá sé ag titim i ndeis mar a bheadh Dia dhá rá leis. Ba gheal an lá dhó an lá ar phós sé an bhean sin. Tá sruth is gaoth leis ó shin. Ach chonách maitheasa air. Is maith an oidhe sin air

TUILLEADH (2) ▼

Is furasta dhó sin titim i ndeis, agus gan aon tsiopa eile fhoisceacht dhá mhíle dhó le luach leithphínne a chur as dó. Ní bheidh achar ar bith go mbeidh sé ina ridire má mhaireann dó. Diabhal achar

Tá an saol ag féithiú leis ach ní mór linn dó. Má tá sé ag titim i ndeis, shaothraigh sé go crua é. Dheamhan a dhath a d'éirigh leis sin go bog ó rugadh é, ná cuid dhá dhath

Chuala mé gur mór a thug sé anuas i ndeis le gairid. Chonaic mise é sin scaitheamh agus ní raibh aon fhear — ba chuma sa mí-ádh cé hé féin — i gC. Fh. nach leagfadh sé amach punt ar an bpunt leis. Bhíodh leath na dtamhnachaí sin suas ar cíos nó ar féarach aige an uair sin. B'fhada a chaith T. Sh. ag maoirseacht dó i dT. an L. Níor mhaith dhuit maoirseacht a shamhlú le T. inniu. Sin é an chaoi a mbíonn sé. Ag tuile agus ag trá a chaitheas sé an lá

riocht, bail, staid, caoi.

+–Níl an deartháir atá sa mbaile ag ól tada, léis (tar éis) an deis atá ar an gceann atá i nG. — ainneoin an bhail, an riocht, an chaoi, an staid a bhfuil sé
Is deas an deis atá ort anois le ól

                                TUILLEADH (13) ▼
                            
An bhfeiceann tú an deis atá air anois: a chuid éadaigh uileag faoi dhraoib agus é ag eitealla leis an bhfuacht.  Is mór dhá fhonn atá ormsa anois deis a chur ort a bheadh deich n-uaire níos measa, mura deas an chaoi duit a theacht isteach mar sin agus do chulaith nua ghlan ina bogeimhin agat
Diabhal mé gob (gurb) aisteach an deis atá ort ag imeacht in do cheoláinín mar sin, i leaba dhuit fanacht sa mbaile i gcionn do mhná agus do chuid páistí, ó thug Dia dhuit iad
Diabhal mé nach ea, (n)ach gurb uirthi sin atá an deis aisteach: ag imeacht agus treabhsar uirthi mar a bheadh ar fhear.  Níl cás ná náire uirthi faoi ach oiread
Níl mórán de dheis anois orm muis.  Má ligeann tú anall binn bheag den stól liom, beidh mé ar fheabhas an domhain
Is aisteach an deis atá ar an máistir scoile seo thíos: ag scaoileadh anuas na mbrístí de phutach ar bith nach mbeidh a lesson aige.  Shílfeá go mba mhór an náire dhó a leithide de chleas a dhéanamh
Níor bheag dó an deis a bhí air agus gan tusa a dhul ag déanamh tuilleadh air.  Más thuas a frítheadh é, thíos a fágadh é, nuair a bhí tusa réidh leis
Is diabhaltaí an deis atá air in éadan chuile dhuine.  Is fear é atá in áirid a bhuailte muis.  Diabhal bréag nach bhfuil.  Éistfear leis scaitheamh, ach smutfaidh duine eicínt as a dheireadh é.  Má smutann féin, dheamhan leath an chirt a dhéanfas sé leis
Is gránna an deis atá ort dá mbeadh a fhios agat é: ag líochán do smaoise le do theanga.  Cén áit ar thug tú an faisean sin faoi deara dhuit féin.  Ní anseo é ar aon chor.  Beidh duine ar bith ceart a thabharfas comhluadar don bhratainn sin thíos.  Diabhal bréag nach mbeidh
Nach aisteach an deis atá air.  Ní mian leis duine ná deoraí a ligean isteach faoi chaolachaí an tí.  Chuile uair dhá dtéann sé amach, fáisceann sé glas ar an doras.  I bhfaitíos atá sé cheapfainn, go gcuirfí aon chaidéis ar an mbean
Is gránna í a dheis: ag imeacht ag éisteacht i ndoirse dúnta le faitíos a dtiocfadh scéal ar bith uaidh.  Dhá mbeirtí air, séard a bhí le déanamh leis, a bheith dhá lascadh go dtugtaí dath dubh air.  Rómhaith a bheadh sé aige
An bhfeiceann tú an deis atá ar an diabhlánach anois.  Sháraigh sé a bhfaca mé ariamh lena chuid ábhailleachta
Sílim leis an deis atá air, go mb'fhearr ligean dó.  Tá sé thíos sa talamh ag na daitheachaí bradacha sin
Ní bréag leadaí a thabhairt air.  'Sé a dheis atá air — 'sé sin

+–An bhfeiceann tú an deis atá ar an mbaile anois aici — ar scáth aon bhean amháin.  Ba mhaith suaimhneach an baile é seo shul má leag sí a cois istigh ann.  Ach d'éireodh di: tháinig sí as tír an achrainn
Nach dalba an deis atá ar an saol: ríochta an domhain fré chéile in oighear an chochaill.  'Sé deireadh an domhain é mura bhfuil ag Dia.  Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá air

                                TUILLEADH (13) ▼
                            
An bhfaca tú an deis atá ar an ngarraí sin thíos leis.  Tá coill shalachair ann, agus is fhearr leis ina dhiaidh sin ag obair in aisce do chuile dhuine eile ná cupla lá a chaitheamh dhá ghortghlanadh
Gabh suas agus breathnaigh ar an deis atá ar an leaba a chóirigh mé ar ball beag ag an bpaicle bithiúnach sin.  Smachtaigh anois iad.  Níl géilleadh ar bith acu domsa.  Is gearr aríst go ndéana siad é, mura mbagraí tú orthu
Chonaic tú an deis a bhí ar chois an asail ar maidin.  Bhí sé ag imeacht ar thrí cosa.  Casadh i ndrochphas eicínt aréir é — mura in iothlainn Mh. é.  Ní bheadh carghas ar bith aige sin é a dhonú
Is tútach an deis a bhí ar an gcoca féir sin ar maidin inniu.  Dheamhan asal ar an gceathrú nach dhá shracadh a bhí aréir
Féacha an deis a chuir na bruacháin sin ar an lacha.  Níor fhága siad liobar clúmhaigh ag gabháil léithe nár streachail siad di.  Sin iad na húdair agat.  Is beag an dochar dóibh a bheith ligthe leo fhéin fhéin, agus gan aon bhacadh ag dul orthu, ná smid dhá rá leo
Is deas an deis atá ar na cigarettes anois.  Thug sí cead dóibh titim sa lathach agus tá siad bog báite.  Sin í an stuaim i gcónaí
Is caillte an deis atá mar sin air ag imeacht ar thrí cosa.  B'fhéidir dhá mbeireadh sibh air, agus breathnú ar an gcrúib, go mbeadh a fhios agaibh céard atá ag goilliúint air
Is dona an deis atá ar an aimsir seo le dhul in éadan féir.  Sílim go mbainfidh mé féin scaitheamh eile amach ar na portaigh nó go n-athraí an aimsir
An bhfeiceann tú an deis atá ar an ngabáiste i mbliana: í rodta ite as cnáimh éadain ag péiste agus ag cuileogaí.  I nDomhnach tá, hé brí cén chiall é.
Sílim leis an deis atá ar an mbealach théis na báistí, nach bhfuil sé inrásta ag asal ar bith ualach móna a thabhairt ann.  Ní shiúlfadh an fia na cíocraí bradacha sin scaití
Is breá an deis atá ar a (bhur) gcuid móna théis na tuile seo.  Breá nár thóg sibh í as a scaradh nuair adúirt mise libh é.  Bhí sí in araíocht a gróigeadh an uair sin, ach tá sí ina bogeimhin anois
Is maith an deis atá ar an tír dá mbarr.  Nach bhfuil na daoine bánaithe acu.  Má thugann sibh léas chúig bhliana eile dhóibh, beidh sibh ag iarraidh a (bhur) gcodach.  Tuilleadh diabhail agaibh a ghéilleas dóibh!
An bhfeiceann tú an deis atá air ag imeacht ag ruatharúch (lao) — caoi

+–Is dona an deis a chuir sé ar a chuid airgid: é a chaitheamh ar sclaibéaraí.  Is furasta a aithinte an duine dona i gcónaí.  Bíonn sé de bheith air, dhá mbeadh an saol aige, nach bhfágfadh sé cianóig rua aige féin
Níor fhága sé sop feamainne sa gcladach anuraidh nár sciob sé.  Dheamhan sop muis.  Bhí an snáth bailithe aige i gcónaí uair roimhe lá, agus ba dona an deis a chuir sé uirthi ina dhiaidh sin: a fágáil ina meall thuas ar bruach nó gur lobh sí — gur lobh chuile dhosán ariamh di.  B'fhearr leis sin féin chreidim, ná a feiceáil ag dul chun sochair don chomharsa

                                TUILLEADH (8) ▼
                            
Fágadh an domhan agus a mháthair talúna aige sin, agus nach dona an deis a chuir sé air.  Tá an chuid is fhearr dhe anois ligthe chun fiántais aige, cheal saothraithe agus cheal aire.  Dar príosta, is olc an oidhe ar chuid de na daoine tada a fhágáil acu.  Déanfaidh siad cis ar easair dó
Nach dona an deis a chuir an bromaire sin thoir ar a shaol.  Féacha anois é, agus gan a dhubh ná a dhath aige ach ag rómhar sa bpóicín siúd ó thuaidh den teach.  Scread chasta air nach n-imeodh go Sasana nó in áit eicínt agus gan a bheith ag loiceadóireacht ansiúd, ag cur goirín ar chroí an athar chuile uair dhá mbreathnaíonn sé air agus ar chaill sé leis
Is dona an deis a chuir sé ar an uachta a fuair sé …  Cheal nár chuala tú é?  Fuair sé lán laidhre a mhic ó, agus níl iamh air anois ach dhá ól …  Tá sé ráite ariamh a mh'anam: "airgead cailleachaí dhá mhún le ballaí"
Is dona an deis a chuir sí uirthi féin agus a bhfuair sí d'fhoghlaim: a dhul agus an seanliúdramán gránna sin a phósadh.  Beidh a shliocht uirthi: beidh aiféala uirthi fós
Cé a chuir an deis siúd ar an dúchán móna?  D'fhága duine eicínt béal in airde é, agus níl deoir as aer nach bhfuil ólta aige.  Is cuma le cuid de na daoine é, ach an t-ualach sin a thabhairt as agus é a fhágáil faoi thoil deona Dé ansin.  Ní gan uí gan ó móin a fháil anois
Diabhal easna dhíot nach tú a chuir an deis siúd ar mo chuid féir aréir!  B'fhurasta a aithinte dhom é dhá gcuimhnínn air.  Tá an colbha thiar uileag ina chiseach de bharr na hoíche.  Beirt eicínt a bhí ag cúirtéireacht ann.  Ní hé do mhalrait féin a bhí ann ariamh
Céard a chuir an deis sin ar do bhéal.  Tá sé millte gearrtha.  Ní féidir go raibh tú ag troid
Tá maith mhór dhuit leabhar nua a fháil don ruifíneach sin go deimhin.  Cuirfidh sé an deis chéanna uirthi a chuir sé ar an leabhar cheana.  Ní sheasfadh airgead Damer do dhuine ag coinneáil leabhra leis sin

deasú, deisiú, cur faoi réir.

+–

Is breá an deis atá aige ar an teach — caoi bhreá, cuma cheart shlachtmhar air

Níl thairis sin de dheis ar a gharraí muis

TUILLEADH (6) ▼

Tá preabán dheas talúna aige dhá mbeadh aon dheis air, ach sin rud nach bhfuil air, ná nach mbeidh air, má bhíonn sé ina chleithiúnas siúd

Dhá mbeadh deis ar an tóchar atá ann, tá an chuid is fhearr den talamh cuir atá againn ann. Tá muid ag tuineadh leo le chúig bhliana ag iarraidh comhla a chur leis a bhacfadh an taoille, ach bhí sé chomh maith dhúinn a bheith ina (ár) gcónaí, scáth ar thug siad de thoradh orainn. Tháinig seilbhéara ann agus mapaí aige, ach mo léan géar!

Is beag an deis a d'iarrfadh an bicycle sin nuair a bheadh sé ceart. Dá mbeadh péire tubes ann agus mudguard, ba mhaith an cúnamh air iad

Is beag an deis a theastódh ón teach sin chor ar bith nuair a bheadh sé ina theach bhreá. Feictear dhom gur mór an díth céille atá air bualadh faoi theach nua a dhéanamh agus teach chomh breá sin aige cheana

Níl deis ar bith ar an scioból sin le aghaidh damhsa. Ní mór na fataí a chur amach as, agus coca a dhéanamh den tuí, agus an t-urlár a scuabadh agus a sciúradh. Cáid go mbeidh an chuairt mhíosa ann?

Is mór is fiú dhúinn an méid sin deis' a bheith ar gharrantaí bharr an bhaile againn thar is mar a bhí siad. Ní raibh gair ar bith againn a dhul dhá gcur cheana ach féadfar a gcur anois

+–Nach breá an deis a chuir sé ar an seomra siúd.  Is seomra ordnáilte ceart anois é.  Tá díol rí de theach aige gan bhréig ar bith
Cuireadh an-deis ar an gculaith siúd dó.  Is geall le culaith nua as an bpíosa anois í.  Ní aithneofá uirthi gur caitheadh ariamh í

                                TUILLEADH (14) ▼
                            
Más againn a bheas an sagart i mbliana, caithfear deis eicínt a chur ar an simléar sin.  Níl puth dhá tharraingt aige
Is maith uaidh deis a chur ar thobáin leis an gceart a dhéanamh.  D'fheicfeá daoine eile, agus dhá mbeadh an stuaim féin iontu, ní bheadh an soilíos iontu
Tá an barr baile ó rath orainn ar fad nuair nach gcuirtear aon deis ar an mbóithrín.  Níl aon ghair againn aoileach ná feamainn a chur amach
Ná bac leis siúd ag cur deis ar thada!  Bhain sé féar ansin thíos anuraidh, agus níor bhain sé as a bhuille é, gur lobh sé ar an talamh le amlua.  Sin é an fear tí agus urláir agat!
Mura gcuire tú deis eicínt ar an leaba sin thuas anocht, ní bheidh aon deis (chodlata) ortsa inti.  Tá logán síos ina lár.  An tsraith atá tugtha uaithi
Is géar a theastódh deis a chur ar an gcathaoir seo, agus gan a fágáil mar atá sí.  Chaith mé an oíche aréir in mo shuí uirthi agus go deimhin, má chaith féin, ní mórán deise a bhí orm.  Bhí sí ag sníomh fúm, agus faitíos orm chuile phointe gur ar shlatrachaí mo dhroma ar an urlár a bheinn
Dá gcuirtí deis bheag ar an gcarr sin bheadh sé thar cionn.  Ach is deacair dó aon smais a bheith air — carr nár cuireadh bealadh ná paint ariamh air
Cuir deis ar an gcoca féir sin agus ná bíodh leathmhaing mar sin air.  An chéad soinneán a thiocfas, iontóidh sé droim ar ais é
Ní foláir duit deis a chur ar an díon thairis sin.  Is maith luath a cháinfeas do chliamhain an cur atá tú a thabhairt uirthi (ar an tuí), má chastar aniar é.  Tuíodóir pointeáilte é féin
Ní mórán de dheis a chuir sé ar na bróga théis ar bhain siad de chaint amach.  Breathnaigh uirthi sin.  Nach bhfuil sí ag éirí ó bhonn aríst.  Mo choinsias tá
Cuirigí deis eicínt ar bhearna na hiothlann, agus ná bíodh a bhfuil agaibh béal in airde agus asail na tíre ag déanamh plaicín ghabhair dhó (dhe).  Is deacair dhaoibh aon teach a bheith agaibh, má mhaireann daoibh ar an tsiléig sin
Shílfeá go gcuirfeadh sí deis eicínt ar a cuid gruaige agus gan í a bheith ag imeacht ina stoithneachán mar siúd.  Siúd í ceann gan chíoradh ar chaoi ar bith!
Má tá pota le dhul ar an tine sin, ní mór dhaoibh deis bheag a chur uirthi.  Caith anuas gabháilín mhóna chugam …  Nach gann gortach a thug sibh isteach í, má tá sibh taobh leis an méid sin
Ní fhéadfaidh mé a dhul ag damhsa ar bith go bhfaighe mé deis ar mo bhróga.  Tá péire tosaí ag teastáil uathu go géar

+–

Más leat pósadh i mbliana ní mór duit deis thairis sin a chur ort féin. Ní thiocfaidh siad isteach chomh fada leat anseo ar an teallach. Is beag an baol orthu

Ara cén deis atá sé a chur air féin le posta a fháil. Ar chuala tú ariamh é: mheallfaí bean dá gcaití dúthracht léithe. Níl postaí le fáil sna smeachóideachaí

TUILLEADH (4) ▼

Má bhí rún aige a dhul ag troid, ba dona an deis a chuir sé air féin. Breá nár bhain sé anuas an seaicéad, agus na muinchillí a chrapadh mar a rinne a leithide ariamh

Ní fheicim go bhfuil sé ag cur mórán deise air féin le dhul 'na bhaile mhóir inniu. Déarfainn nach bhfuil. Is fada leis an t-aistir agus is fuar leis an lá

Má tá tú le dhul ag baint mhóna amárach, breá nach gcuireann tú deis eicínt ort féin. An bhfuil bara agat? Ná dorú. Ná sleán. Sílim go mbeidh sí gan baint má bhíonn sí in do chleithiúnas-sa

Más leat earrach a dhéanamh, cuir deis ort féin feasta. Ar chuala tú ariamh gur dhá dtrian den damhsa an chosúlacht

+–

Níl aon deis a (de) rath ar aon duine ar an mbaile seo, le dhul ag saothrú ar bhóithrí fós. Tá leath a gcuid fataí sa talamh gan baint. Sílim go bhfuil chuile dhuine siar le na fataí i mbliana thar is bliain ar bith eile. Tháinig an uair an-fhliuch

Má tá sé ag tnúthán le obair, breá nach mbeadh deis air thar mar atá. Ar ndóigh duine ar bith a d'fheicfeadh é ag fánaíocht faoin mbaile sin thoir, ní thabharfadh sé smeach oibre le déanamh dhó go brách. Is túisce a ghabhfadh sé i dtigh diabhail ag iarraidh fear oibre, ná a bheadh baint ná páirt aige leis

TUILLEADH (2) ▼

Tá sé sin le dhul faoi bhara! Is deas an deis atá air muis le dhul faoi bhara. Diabhal bréag nach deas. B'fhéidir go dtógfadh sé aon mhéaróigín a thitfeadh di, agus go mbeadh sé in ann a dtabhairt leis go dtí an carnán. Ní mó ná sin é

Is breá an deis glantacháin atá uirthi, a cuid éadaigh Domhnaigh! Déarfainn dhá mbeadh fonn glantacháin uirthi nach gafa gléasta mar sin a thiocfadh sí. Ach bíodh aici. Mura miste léithe féin a cuid éadaigh nua a mhilleadh, ní miste linne

cumas nó spreacadh nó luí le láimh seachas an lámh eile ag obair.

+–Tá an láí sin ar mo dheis — más ciotach duit, is láí chiotach í, nó más deiseal duit, is láí dheiseal í
Céard í do dheis? — an ciotach nó deiseal atá tú

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Níl a fhios agam an bhfeilfidh an sleán sin duit chor ar bith.  Céard í do dheis
Ní fhéadfaidh mise aon bhuille oibre a dhéanamh nó go bhfaighe mé láí a bheas ar mo dheis.  Ar ndóigh ní cheapann tú go bhfuil fear ciotach in ann láí dheiseal a oibriú.  Baol air
Ní fhéadfainn aon cheart a bhaint den láí sin.  Níl sí ar mo dheis
'Sí atá ar fheabhas ceart.  Tá sí ar mo dheis
Is cuma céard í a dheis, mar 'sé an cás céanna dhá gharraí é.  Dhá mbeadh sé ciotach agus deiseal chomh maith le chéile, níl aon spreacadh ann le tada a dhéanamh.  Diabhal spreacadh ná cuid de spreacadh
Fear nach bhfuil a fhios aige cén deis a bhfuil sé, cén chaoi a bhféadfaidh sé fataí a chur — an deiseal nó tuaifeal é
Níl a fhios aige cén deis ar chóir don láí a bheith (deiseal nó tuaifeal).  Nach deacair a bheith ag iarraidh maitheasa air sin!

+–

Cinnfidh ar Sheán aon rath a dhéanamh má chuireann tusa an ball suas ar an taobh thoir. Ach ligeann tú chuige i gcónaí ar a dheis í

Is maith le chéile an cúpla sin. An bhfeiceann tú an chaoi a bhfuil an liathróid ar a dheis ag chaon duine acu — fear deiseal agus fear ciotach. Déanfaidh siad puca den bheirt eile

TUILLEADH (4) ▼

Ceann ar bith a theagas ar a dheis chuige, leagann sé uirthi, ach tá an fear istigh féin sách aigeanta. Níl sé dhá gcur amach ar a dheis chuige. Níl rath ar bith air leis an gciotóig

Shílfeá anois, fear ciotach, go scríobhfadh sé ciotach; gurb é a bheadh ar a dheis. Ach ní fhaca mé aon duine ariamh ag scríobh ciotach. Bíonn siad ann ina dhiaidh sin is dóigh

Ar an taobh siúd is fhearr dhó í. Beidh sí ar a dheis aige. Ciotóg é. Shílfeá nach bhfuil locht ar bith aici ar na gnaithí ach an oiread. Dheamhan cuibhiúlacht ar bith fanta sna mná anois, ná cuid de chuibhiúlacht. Is fada go ligfeadh bean fadó cead d'fhear breith uirthi os comhair na tíre mar sin.

Buail é ó tá sé ar do dheis — ó tá deis, seans nó ligean agat air

+–

An fhad is a bhí mé ag cur suas na móna ar mo dheis, bhí agam. Bhí mé ag tabhairt cnáimh le crinneadh don scarthóir, ach chomh luath agus a d'athraigh siad, agus a mb'éigean dom tosaí in aghaidh deise, bhíodh sé ag forcamhás orm ar an mbruach (ag baint mhóna in aghaidh deise — ag baint an bhinse i riocht is go gcaithfeá an mhóin a chur ar thaobh na láimhe ba lú umhlachta)

B'fhurasta dhuitse earra mhóna a bheith ar bruach agat agus an scarthóir a shárú, ach féacha mise a bhí ag baint in aghaidh deise i gcaitheamh an lae. Is beag an dochar dhom, arsa tusa, a bheith gan sea gan seoladh anois

TUILLEADH (5) ▼

Chaith mé lá ag casadh fóidín baice in aghaidh mo dheise do J. ansin thíos. Mura gcasainn mar sin é, chaithfeadh seisean an chlaise a chur isteach in aghaidh deise, agus ó bhí sé ina sheanfhear, ba mhór liom a dhul ag fiachadh air

Chaith mé an lá ar mo mhine ghéire. Bhí a shliocht orm: is beag le go raibh mé in ann mo sheanbháinín a iompar abhaile tráthnóna

Ní thiocfadh sí liom chor ar bith mar sin. Bheinn ag obair in aghaidh deise. Tá sé ceart go leor agatsa atá ar do dheis

Chaith mé an lá ag tarraingt an tobáin in aghaidh deise, leisce P. Mh. a chur dhá tharraingt scaití in aghaidh a dheise féin. Dhá n-athraíodh muid mar a bhí againn a dhéanamh, thitfeadh seisean i mbun a chos faoi. Dheamhan mórán gaisce a bhí air mar a bhí sé féin

Seas ar an taobh seo agus píceáil amach ar do dheis í. Nach feasach duit gur in aghaidh deise atá tú ag píceáil anois. Shoraidh dhíot nach nglacann go réidh thú féin, agus gan furú mar sin a bheith ort. Is iomaí oíche ag an teampall orainn

Is diabhaltaí an báireoir é, agus an chóir a dteagann an liathróid chuige, caitheann sé an poc a bhualadh in aghaidh deise chuile uair. Tá trí chúl amuigh aige anois dhá bualadh in aghaidh deise. Dhá bhfaigheadh sé ar a dheis í, níl a fhios cén gníomh atá ann. Dhéanfadh sé cat agus dhá rioball. 'Sé atá deas air!

Iontaigh ar an taobh eile agus beidh do bhuille ar do dheis agat. Tá tú ag bualadh anois in aghaidh deise, agus do do chloí féin

faoi réir, réitithe, ullmhaithe.

+–

Ní raibh mé ar mo dheis lena dhéanamh an uair sin — ní raibh mé faoi réir nó feistithe

Is mór an seans é, don duine atá ar a dheis le tosaí ar an toirt boise. Ach sin caoi nach bhfuil cuid againne

TUILLEADH (6) ▼

Níl mé ar mo dheis ceart fós, ach nuair a bheas, feicfidh tusa dúchan déanta. Ní stró ar bith dhomsa an garraí sin a fhódú in imeacht cupla lá … Foighid ort go bhfeice tú!

An té a bhí ar a dheis le dhul ag baint mhóna an uair sin, agus an aimsir bhreá a thapú, bhí a shliocht air: tá móin aige. Ach ní raibh fata de bhláth bliana lánaithe ag cuid againn an uair sin. Sin é a d'fhága ar deireadh muid

An té atá ar a dheis anois le dhul ag seanleasú leis an bhfeamainn dearg seo, tá leis. Féadfaidh maicín S. a tapú. Bíonn sé os cionn a chuid oibre i gcónaí. Is ait an saothraí é

Dhá mbeinn ar mo dheis, dhéanfainn sin féin, ach tálta (ó tharla) nach bhfuil, caithfidh sé fanacht go mbeidh breith ag na daoine air. Níl rud ar bith is géire a theastaíos timpeall an tí faoi láthair ná fail mhuc

Ní fheicfidh tú ag caitheamh an phíopa é ach an uair a mbíonn sé ar a dheis ceart: am scortha tráthnóna, nó théis am dinnéir. Is beag an lua a bheadh aige é a dheargadh chomh uain is a bheadh sé ar a tháirm oibre. M'anam nach ndeargfaidh!

Ní mó ná dá mbeadh sé ar mo dheis ceart anois go ngabhfainn do mo mhearú féin ag biorú claíochaí. Tiocfaidh na claíochaí leis an gcaoi atá orthu, nó go bhfaighe na daoine ionú maith ar a dhul ina n-éadan. Seo í an mhí dhubh ar aon chor, agus níl mórán bearradh le baint ag aon cheo den talamh

buntáiste, cóir, i bhfeiliúint.

+–

Nuair a tháinig siad ar a ndeis chuir siad tuilleadh earraí isteach, agus dheamhan i bhfad nó go raibh siopa láidir acu — nuair a bhí an oiread brabaigh nó buntáiste acu de bharr ar dhíol siad roimhe sin

Níl aon mhaith dhuit ag caint ar an rud sin anois. I ndiaidh a chéile a déantar na caisleáin. Tá do dhíol de theach agat faoi láthair. Fan go dteaga sé ar do dheis agus déan ceann ansin. Ach cén smál a bheadh ort a dhul ag bacadh leis anois agus a bhfuil eile ag glaoch ort

TUILLEADH (6) ▼

Shín sé amach páipéar deich bpunt agam. 'Seo anois a bhean chóir,' adeir sé. 'Íoc do chuid dliteanais leis sin, agus ná bíodh deifir ar bith ort dhá íoc liomsa, nó go dteaga sé ar do dheis go maith. Níl dlús ar bith agamsa le airgead.' Caraid a dhéanfadh é, nach ea

Bheadh an scéal ceart go leor dhá bhféadthaí na gálaí sin a íoc ar ais uair ar bith a dtiocfadh sé ar dheis duine, ach ní fhéadfaí. Caithfidh duine a bheith suas leis an lá cairde. Mura mbeadh "bháfaidís" a mbeadh ag gabháil leat

Bíodh foighid agat. Tiocfaidh sé ar do dheis uair eicínt iarraidh a thabhairt dó, agus ná lig do leas ar cairde ansin. Tabhair dhó go trom tairbheach é

Fág mar sin é, nó go dteaga sé ar do dheis go maith. Ach a dteaga, déan é, ach níl dlús ar bith leis go dtí sin

Déarfaidh mé leis é ach a dteaga sé ar mo dheis. Ní bhfaighinn ionam féin a ionsaí faoi láthair. Tá mé faoi chomaoin aige. Ach a gcúití mé an chomaoin sin, beidh mé díreach leis, agus féadfaidh mé mo rogha rud a rá leis. Beidh a shliocht air: gheobhaidh sé an teanga uaimse, feicfidh tú fhéin air

Níl aon ghair aige chaon tsórt a dhéanamh in éindí. Tabhair ionú dhó. Bainfidh sé deatach as Sasana nuair a thiocfas sé ar a dheis. Siúd é an buachaill aice

+–

Nuair a thiocfadh sé ina dheis, dhéanfadh sé é — an uair a bhfaigheadh sé faill air; an uair a mbeadh sé i gcruth a dhéanta

Déanfaidh mé sin féin, má theagann sé in mo dheis. Mura dteaga, fanóidh sé ansin. Ní bhainfidh mé leis go mbeidh mé os cionn mo chuid oibre ceart

TUILLEADH (1) ▼

Cén ghair atá agamsa fanacht nó go dteaga sé in do dheis-se é a dhéanamh. Nach fearr go fada dhom ligean dó ar fad

+–

Tá sé ar a dheis aige dháiríre anois — is féidir leis an rud a dhéanamh gan stró ar bith; níl tiompán ar bith air faoin rud a dhéanamh, nó a chúis a chur i gcrích

Féadfaidh muid a dhul ag baint fóidín aisti (ag baint mhóna) lá ar bith feasta. Tá muid ar a (ár) ndeis aige

TUILLEADH (4) ▼

'Sé atá ar a dheis aige ceart anois. Níl aon fhear in do thír is fhearr an oidhe bean ná é. Beidh Bainis Pheige Ní Eaghra ansin. Níor fhága siad aon éalang ariamh ar an ngnaíúlacht

Tá dola feamainn dearg istigh adeir tú. Is tú atá ar do dheis aici anois. Measaim nach mbeidh aon duine le dhul ina béal ort. Tá chuile dhuine róchruógach le na fataí

Is mé a bhí ar mo dheis aige ceart dá dteagadh sé, ach níor tháinig. Loic sé. Bíodh aige anois. Is fada aríst go dtuga mise an dóigh dhó, ó d'fhan sé uaim

Is iad atá ar a ndeis aige. Níl talamh ná trá ag cur imní orthu, lá is nach gcuireann siad ach ceapachín amháin fhataí. Ar ndóigh féadann siad sin a bheith ag plé le poitín, chuile lá dhá n-éiríonn ar a súil

+–

Tá a theanga ar a dheis aige ar chuma ar bith — tá sé paiteanta ag caint; is cainteoir maith é

Ná hiarr ina dhiaidh siúd é, má théann sé ag cóiriú aon duine. Tá a theanga ar a dheis aige. Ba dual dó. Cainteoir maith a bhí ina athair féin

TUILLEADH (2) ▼

Tá a theanga ar a dheis aige ar chuma ar bith. Is geall le turnae (aturnae) é ag scoilteadh cainte

Chuirfeadh sí cosa beaga faoi na glasógaí ag caint. Mo léan géar nach aici atá an teanga ar a deis. Bheadh sé fánach ag mo leithidese a dhul ag coinneáil cabaireachta léithe

+–

Sin é an buachaill a bhfuil an chaint ar a dheis aige — ar a chomhairle féin

Tá an dea-chaint i gcónaí ar a dheis aige. Ar chuala tú an oiread nathaíochta ag aon Chríostaí beo agus atá aige. Shílfeá go slóchtfadh sé é féin agus a mbíonn le rá aige

TUILLEADH (3) ▼

Níorbh fholáir do dhuine an Béarla a bheith ar a dheis aige le cara chainte a chur air sin. Maidir le mo leithidese, ní bheadh aon ghnaithe agam ag plé leis

Chonaic mise an chéad am a dtáinig sé sin anseo nach raibh smid Ghaeilge ina phluic. Bheifeá ag caint leis i gcaitheamh an lae agus ní bheadh a fhios aige an focal féin adéarfá. Ach mo choinsias, tá an Ghaeilge ar a dheis aige anois

Tá an ghráiscínteacht sin ar do dheis agat go maith, tá sin. Ach níl do chuid paidreachaí agat leath chomh maith. Diabhal é muis

iontú nó claonadh nó fiar chuig … , ar aghaidh, os coinne.

+–

Shílfeá go bhfuil tú ar dheis na gréine dhuit féin, bail ó Dhia ort (ar dheisiúr na gréine; is annamh adeirtear deisiúr) — ar aghaidh na gréine

Bhí dubhtheas ann inniu ar dheis na gréine. B'éigean dom féin agus do T. Mh. a dhul ar scáth na sceiche thuas ag an mbóithrín trasna

TUILLEADH (5) ▼

Is breá sócúlach atá tú bail ó Dhia ort ar dheis na gréine. Cheal nach n-airíonn tú greadánta inniu í. Ní airíonn

Tá sé aerach agus ar dheis na gréine. Is deas an áit tí é

Osclaígí an doras atá ar dheis na gréine. Ar ndóigh ní gaoth atá ann le go mbeadh sibh dhá choinneáil dúnta

Is gearr a bheas an mhóin sin ag triomú feicfidh tú féin air. Tá deis gréine ansin uirthi. Ní thriomódh do chumhachta na portaigh atá agamsa ar an taobh ó thuaidh den chnoc

Is deacair féar a thriomú i gcónaí ar an taobh sin den chnocán. Ach ní bhíonn anró ar bith air ar an taobh ó dheas mar bíonn deis na gréine air

+–

Tá sé ar dheis na glóire le cúnamh Dé (ar dheisiúr na glóire) — os comhair Dé sna flaithis

Ar dheis na glóire go raibh sé! Bhí chuile dhuine buíoch dó, agus beidh Dia freisin buíoch dó le cúnamh Dé

TUILLEADH (3) ▼

Tá sé ar dheis na glóire anocht, agus má tá féin, is maith a shaothraigh sé í. Níor lig sé faillí in aifreann ná in urnaí ariamh

Níl call duit caitheamh ina diaidh ar bith a bheith agat. Is maith an mhalrait aici é. Tá a hanam geal ar dheis na glóire anocht

Mura bhfuil seisean ar dheis na glóire, is trua don chuid eile againn. Níor ghoid sé ná níor fhuadaigh sé, ná níor chuala aon duine ach an dea-fhocal as a bhéal ariamh faoin gcomharsa. Go dtuga Dia a luach dó!

an cluiche corr.

+–

Diabhal mórán a d'fheicfeá iad ag bualadh deise sa ruta seo anois. Ní bhíodh Domhnach ná dálach fadó nach í a bhíodh uileag thíos ansin thíos ar an mbóthar, ach ní fhaca mé ann anois í le na cianta. 'Sé an áit a mbíodh an daoradh bualadh againn, ar an leic sin ó thuaidh de bhóthar, ar aghaidh gheata Mh.

Téadh muid ag bualadh deise. Gheobhaidh muid an-spraoi air

TUILLEADH (1) ▼

Ní raibh rath ná ríocht leis an gcomhlán a bhí againne. Bhídís ó dheis chuile phointe. Bhí na buachaillí eile seo ró-aigeanta acu

taighríocht chóiriúil nó buntáiste nó ligean buailte sa gcluiche corr.

+–Caitear crainnte ar dheis — féachaint cén foireann a gheobhas tús buailte ar an liathróid sa gcluiche corr
Fan thusa ar an daoradh bualadh le deis a thabhairt dúinne

                                TUILLEADH (13) ▼
                            
Nach iad do dhreamsa a bhí ag tabhairt na deise.
Mura mbí tú go maith san airdeall ort féin anois, cuirfidh sé ó dheis thú — d'fhoirinn a dhó nó a chur amach (fc. dóigh agus cluiche corr)
Má dhóitear iadsan, geobhaidh muide deis.
An dó ar chúl daoradh a chuir ó dheis muide trí huaire.  Tá boc ag S. Mh. chomh cam le cois deiridh cait
Fuair siadsan deis i ngeall ar do chuid sleamchúis-se.  Ní dhéanfadh áit ar bith thú leis an liathróid a chur ach isteach i gcrúib J. Uí Mh. chuile uair.  Sin é an chaoi ar chaill muide deis leath na gcuarta
Níl sé in ann deis a bhualadh achar ar bith.  Ní raibh aon duine ar an daoradh reatha aon uair dhár bhuail sé í ó mhaidin.  Tá muid cuibhrithe ar an daoradh clis ó mhaidin
Amachaidh libh.  Tá deis againne
Is gearr an t-achar atá sé in ann an ball a chur leis an deis chor ar bith.  Fágann sé daoine ar an daoradh clis i gcónaí
Ag fanacht le deis atá siad le baint as.  Chomh luath agus a gheobhas siad deis, déanfaidh siad ar an daoradh teacht abhaile
Is diabhlaí go deo an pleota thú.  Nár dhúirt muid leat cheana má aimsítear an liathróid san aer i ndiaidh do dheise go bhfuil dó ann.  Ní mian leat ina dhiaidh sin gan a cur isteach i láimh an tset eile
Sin anois deis mhaith.  Deifridh a chailleachaí.  Beidh sibh uileag sa mbaile
Buailidh deis agam.  Caith deis chugam a Sheáinín.  Bainidh as a chunúsachaí, bainidh as, nó beidh sibh dóite
'Sé T. a chaith deis chuige an uair sin ar thug sé an boc dalba don bhall.  Thug sé abhaile uileag muid an uair sin.  'Sé a bhí deas air.  Nár chuir sé siar sa gcrígh dhriseachaí í.  Dhá mbeadh an daoradh teacht abhaile thoir ag an D. Mh., ba bheag an stró orainn a bheith ann.  Dheamhan stró muis

Féach freisin

→ deas 2

→ deisigh

deis in iontrálacha eile (100+)

→ dán

Níl i ndán mise a mharú, adeir an fathach, go mbuailtear ar an mball dobhráin atá ar mo chích dheis mé le ubh d'uibheachaí na lachan sin

→ daol

Chaithfeadh sé gur theangmhaigh daol eicínt leis ar maidin agus é a bheith ag imeacht ag broimseálacht mar sin. Ní réiteach don teach muis má tá dhá cheann an tí thrí lasadh mar sin (an fear agus an bhean ag troid). Ach b'fhurasta a aithinte nach i bhfad a bhainfidís amach suaimhneach agus an deis a bhí uirthi féin oíche na bainse

→ daor 1

Ba daor a chuaigh an bualadh air, ach diabhal a ngabhfainn i mbannaí nach ndéanfadh sé aríst é dá dteagadh sé ar a dheis. 'Sé a bheadh deas air déarfainn

→ daoradh

Ní chuirfidh siad ó dheis muid an trip seo. Tá boc dalba ag an gcaiptín s'againne. Beidh muid ar fad ar an daoradh teacht abhaile shula bheas aon duine acu fhoisceacht mbeannaí Dia dhi

TUILLEADH (2) ▼

Ní hin é an chaoi a bhfuil sé in áiteachaí eile chor ar bith. Má chuireann siad an liathróid ar chúla an daoradh féin, ní bhíonn tada dhá gcaillteamas leis. Ach sílim gur deise é mar atá sé againne

Bhí sé cuibhrithe ar an daoradh clis i gcaitheamh an lae, agus é ag cinniúint air corraí di. Chuile uair dhá ligeadh sé leis fhéin, bhíodh sé dóite ar áit na mbonn. Ba in é an deasú air. Níl aon ár go deo ach a ndearnadh de mhagadh faoi. Ní mór do dhuine acmhainn a bheith aige le deis féin

→ deacair 1

Léan agus deacair air, le deis a chur air fhéin!

→ deacair 2

Is deacair do Ph. faice a dhéanamh agus an deis atá ar a láimh

→ deachma

Is diabhlaí aibéil a tháinig siad sin anuas sa saol! Dar príosta chonaic mise iad muis, agus ní chuirfidís an deachma ar cairde, ach bíonn a lá féin ag chuile dhuine. Agus sin é an deis a bhfuil siad anois: sirriam ag teacht orthu. Is fiú do chuile dhuine an buachaill sin a choinneáil óna dhoras muis, má fhéadann a chumhachta chor ar bith é

→ dea-chríoch

Ná raibh dea-chríoch ort le deis a bheith ort!

→ dealaigh

Bhí deis ansiúd a dhealódh an droch-choirce ón gcoirce ar fónamh ar an bpointe boise. Cineál machine a bhí ann

TUILLEADH (1) ▼

Séard a theastódh, deis eicínt ansin a dhealódh an drochbhainne ón dea-bhainne, más cúrsaí den tsórt sin é. Ach níl leathchreistiúint agam féin go dtolgann bainne daoine ar an gcaoi sin

→ dealg

Ón tráthnóna ar leag muid a chuid claíochaí, bhí a dhealg sáite aige ionamsa uaidh sin amach. Chreid sé i gcónaí gur mise an ceann feadhain a bhí ann. Ar ndóigh ní raibh sé ag dul i bhfad amú ach oiread. D'íoc mé ann ag an scoil. Uair ar bith a bhfuair sé deis ar bith orm, 'sé nár lig ar cairde é, ach broicneáil bhuailte a thabhairt dom féin. Bhí an cat mara críochnaithe orainn freisin agus a dhul ag cur araoide ar bith ar a chuid claíochaí …

→ déan 1

Dhéanfá do dhícheall (do dhóthain, do dhíol, dalladh, cuid mhaith, cat agus dá rioball srl.) dá mbeadh deis agat

TUILLEADH (2) ▼

Is maith a ghníos sé a bheith ag cúirtéireacht, ó tá a dheis aige — tá an ceart aige srl.

Is fear é, nach mbeadh aon mhairg air ól mór a dhéanamh, dhá bhfaigheadh sé an deis. Ach coinníonn an bhean smachtaithe go maith anois é

→ deara

Cheal nár thug tú aon bhlas faoi deara aréir? An bhfaca tú í ag síneadh an leabhair chuige? Scríobh sí rud eicínt ar phísín de pháipéar roimhe sin, agus bhí an páipéirín sin sa leabhar. Chuirfinn a bhfuil istigh is amuigh agam gob (gurb) éard a bhí ar an bpáipéirín sin rá leis castáil léithe anocht in áit eicínt. Ní raibh aon deis eile aici é a rá leis os coinne na máthar. Is dall an mhaise dhuit é murar thug tú an méid sin faoi deara. Is maith a bhraith C. é. Nach bhfaca tú an fad a bhí sé a bhaint as a mhuineál ag iarraidh amharc a fháil isteach ar an leabhar

TUILLEADH (2) ▼

Céard a thabharfadh an chlann faoi deara dhóibh féin ach an rud a chonaic siad an mháthair a dhéanamh. Níor thóg a máthair sin ceann as ól ariamh. Ba diachta don chlann iníon ansin mura mbeidís féin ag baint braon as de réir mar a gheobhaidís deis. Dheamhan ceilteamas ar bith acu air anois. Ólann siad os coinne chuile dhuine é

Síleann tusa gurb é S. a rinne é. Tabhair faoi deara ab é. Más é muise, ba diabhlaí an deifir a rinne sé, má tá i ndán is gur buaileadh an ceann eile ag an haon dhéag. Arae sé sin an fáth, bhí sé ag ól tigh Th. an oíche sin nó gur cuireadh amach muid ag leathuair théis an deich, i gcruthúnas duit nár mhór dhó bealadh a chur faoina ioscadaí le bheith i nD. L. ag an haon dhéag: fear nach raibh bicycle ná deis marcaíochta ar bith aige ach na boinn

→ dearg 1

Tabharfaidh siad faoi na Gearmánaigh dearg anois é. Ar ndóigh is acu atá a dheis! Iad fhéin uileag atá ann anois

→ dearg 2

Tá deargadh mór déanta an taobh sin soir, ach tosaíonn siad sin ar an earrach luath. Is dóibh is fusa. Is acu atá a dheis

→ deargadaol

Bhí beirt cheannaí ag dul an bóthar fadó. Thosaigh siad ag sáraíocht. Dúirt ceann acu go mb'fhearr an bhréag ná an fhírinne. Sháraigh an ceann eile air nárbh fhearr. 'Fágfaidh muid ar bhreithiúnas an chéad rud a chasfas linn ar an mbóthar é,' adeir duine acu. 'Tá go maith,' adeir an ceann eile. Chuir siad geall as. D'imigh leo dhá siúl ionsaí. Ba ghearr go dtáinig siad ar dheargadaol ar an mbóthar. Chrom an ceannaí bréagach síos. 'Cé is fhearr an fhírinne ná an bhréag,' adeir sé leis an deargadaol. 'An bhréag, go deile,' adeir an deargadaol. 'Sín amach mo gheall agam,' adeir an Ceannaí bréagach. Shín. Scar siad lena chéile. Ba ghearr a chuaigh an ceannaí bréagach nuair a thosaigh sé ag cur scrúdaidh air féin. Dheamhan easna dhó nach bhfilleann ar a chois aríst, nó go dtáinig sé suas leis an deargadaol. Cromann sé síos agus baineann sé póg dó. Ghreamaigh an deargadaol dhá bhéal. Is gearr go raibh seacht mbrat deargadaoil air, agus bhí siad dhá ithe isteach go grinneall. Cuireadh fios ar an sagart dó. Tháinig an sagart. Nuair a chonaic sé an deis a bhí air, chuaigh sé amach as an seomra agus thosaigh sé ag léamh a leabhair. 'Gabh isteach,' adeir sé leis an gcailín faoi cheann tamaill, 'agus féacha cén chaoi a bhfuil sé.' Chuaigh an cailín isteach. 'Tá sé faoi dheargadaoil ar fad,' adeir sí. 'Níl scioltar fágtha air nach bhfuil ite dhó.' Léigh sé leis eadra eile. 'Gabh isteach anois,' adeir sé, 'agus féacha cén chaoi atá air.' 'Tá fiche brat deargadaoil anois air,' adeir sí. 'Níl ann ach na cnámha geala. Is gearr an bás uaidh.' 'Tá an cholainn ag an diabhal,' adeir an sagart, 'ach beidh an t-anam agamsa dhá bhuíochas.' Tháinig an oiread eile díocais air ag léamh … (Scéal a fuair mé ó m'athair faoi na deargadaoil)

→ deas 1

Meas tú cé is deise do chapallsa ná mo chapallsa?

TUILLEADH (6) ▼

Sin é an teach is deise ar an mbaile

'Sé an fear is deise clann iníon sa tír é

'Sé an áit is deise teach é ó Gh. anoir

'Sé an fear is deise guth in do thír é

Ba é an té ba deise craiceann dhá raibh anseo ariamh é

Is deas an deis atá air anois: gan fód móna ag gabháil leis nach bhfuil díolta aige

→ deas 3

Bhí sé ar an taobh deas den bhóthar; ar thaobh na láimhe deise den bhóthar — ar thaobh na deasóige

TUILLEADH (1) ▼

Coinnigh ar thaobh na láimhe deise i gcónaí

→ deasóg

Cuir do dheasóig ann. Ní bhainfidh tú aon cheart dhe le do chiotóig. Ní mór duit a bheith ar do dheis ceart

→ déidín

Dhá bhfágtaí capall rófhada gan rud le n-ithe, thitfeadh déidín aici. Thit déidín ag capall le N. Th. fadó an lá. 'Sé mo ghéarchuimhne iad a fheiceáil thuas ina héadan sa gcró. Bhí chuile dheis acu léithe, ach chinn orthu ina dhiaidh sin. Bhí an giall craptha ar fad, agus as sin ní fhágfadh sé. Leagha na bhFiann ní dhéanfadh aon mhaith di … is cosúil gur fágadh rófhada ina troscadh í, ainneoin go mba set(dream) iad a thugadh an-ghiollaíocht don rud a bhíodh acu. Ach rinneadh éagóir uirthi ar chuma eicínt — rinneadh sin

→ deilbh 1

An Crann Deilbh: "de mhaidí coille a dhéantaí iad. Chaití a dtomhais le riail le fad áirid a bheith iontu agus leithead áirid sna maidí trasna. Dhá chuaille a bheadh ann agus dhá mhaide trasna. Rinne P. M. Mh. ceann acu dhúinne anseo. Níl a fhios agam cá'il sé anois: ag imeacht i chuile áit a mbíonn deilbh le déanamh. Tá sé chomh maith dhúinn anois sneachta a chaitheamh ar a lorg chreidim. Ní deilbh a dhéanfas muide go brách aríst. Ní bheadh na gearrchailí sin in ann aon deilbh a dhéanamh …" Cur síos an tsnátha ar an gcrann deilbh (nó crann deilbhe; tá an dá leagan aige) "an dá chuaille a chur ina seasamh ansin le balla: ceann ag corr na fuinneoige agus an ceann eile tuairim is ag giall an dorais. Ní bheidís chomh hard leis an áiléar sin baileach. An dá mhaide trasna a chur suas orthu: ceann in íochtar agus ceann in uachtar agus iad ag dul isteach iontu in eangaí mar a bheadh leaba. Bíonn rungaí ar nós dréimire sa dá mhaide a bhíos ina seasamh ar a n-éadan: an t-éadan de na cuaillí a bhíos leat. Bíonn buimbiléad tuí ar an urlár agus dhá cheirtlín shnátha air, i riocht is nach mbeidh an snáth ag dul ar fud an tí ort. Ní dhéanfadh sé cúis duit tointe fada na hóinsí a bheith agat! Ansin tosóidh tú ag cur an tsnátha síos ar an gcrann. Crios a dhéanamh an chéad uair. Comhairfidh siad an oiread seo banláí (bandles) den tsnáth — an méid banlámh a bheas le dul san uige (/ɴ′eɡ′ə/) sin. Cuirfidh siad síos an snáth sin ar an gcrann agus beidh siad dhá chur sin síos choíchin nó go mbeidh a ndóthain thíos. Tosóidh siad ar an bpionna (runga) íochtair ar an taobh seo — taobh na ciotóige — agus tabharfaidh siad leo suas é ar na pionnaí — dhá chur orthu ar fiar — ach gan snaidhm ar bith a chur air ar an bpionna, nó go dté siad go barr. Anonn trasna ansin agus anuas ar an deis chéanna ar an taobh eile ó runga go runga go dteaga siad go talamh. Anall trasna go dtí an áit ar thosaigh siad agus ar ais aríst ar an gcaoi chéanna, nó go mbeidh deireadh na gclannaí thíos. Bíonn dhá phionna dhéag suas ar airde na maidí. Scaití bheadh agus tuilleadh. Féadfaidh siad tuilleadh rungaí a chur ann de réir (léar adúirt sé) mar a fheilfeas dóibh. Tugtar céadta sa deilbh den uige léar (de réir) mar is maith leat leithead a bheith ann. Féadfaidh siad hocht gcéad (snáth) nó seacht gcéad a chur ann. Mura mbeadh ann ach seacht gcéad, ní bheadh aon leithead ag an snáth nuair a bheadh sé deilbhthe. Beidh leithead ag hocht gcéad. Nuair a bhíos an oiread seo clannaí thíos ar an gcrann buaileann siad sreangáinín ar an méid sin. Céad a bheadh ansin. Beidh farasbarr leithid san éadach léar (de réir) mar a ghabhfas céadta ar an gcrann. Féadfaidh tú deilbh dhá shnáth a dhéanamh nó dhá shnáth dhéag nó scór má thograíonn tú. Chonaic mé chaon chineál acu. Bíonn chúig chlannaí fichead i chuile chéad. Ní foláir fios a bheith agat cé mhéad céad ann shula bhaineas tú den chrann deilbh é. Nach in é an fáth a gcuirfidh tú síos air é. Comhairfear na clannaí amach ina gcéadta. Beidh an bhean nó an fear atá ag deilbh ag siúl i gcónaí i gcónaí. Ní fheilfeadh dhuit aon bhuille marbh a ligint in do chuid oibre dhá mbeifeá ag deilbh. Is maith an píosa de lá a chaithfeá ag deilbh giota. Sa ngeimhreadh bheifeá an lá leis ar fad. … Nuair a thógtar anuas den chrann é, bíonn an-fhad ann. Bhuailfeadh tú snaidhm nó crios ar chaon chloigeann dhe ansin, agus déanfaidh tú suas ina throisleáin é mar a bheadh gruaig mná ann go díreach. Sin í an uige. Tá sé faoi réir ansin le dhul ag an bhfíodóir … Gan amhras is aon tsnáth amháin a bheas ann. Dhá mbriseadh an snáth sa deilbh, ghreamódh sí ar an bpointe den chuid eile den tsnáth é. Chuirfeadh sí snaidhm air … " (Giota faoi dheilbh shnátha a fuair mé ó m'athair. Rinne sé féin an obair go minic)

→ deiseal

Cén deis thú? Deiseal nó ciotach?

TUILLEADH (1) ▼

Níl an láí seo ar mo dheis chor ar bith. Ciotach atá sí, agus deiseal atá mise

→ deisiúil

Cén mhaith sa tubaiste d'fhear a bheith deisiúil, má bhaineann sé an craiceann dó féin ag saothrú na deise. Is beag an tsomhaoine d'aon duine é féin a chur síos sa talamh fiche bliain roimh an am. Ba mhaith le cuid againn sásamh eicínt a bhaint as an saol an fhad is a bheadh muid ann. Is iomaí lá sa reilig orainn mar adeir an ceann eile

→ deo

Tá an-olc go deo aige do Sh. D'íosfadh sé le gráinnín salainn é dhá bhfaigheadh sé deis ar bith air

→ deoladh

Coinníonn an dream atá i Meiriceá corrdheoladh léithe ach má choinníonn féin, tá sí ag fáil fuílleach le déanamh ón saol. M'anam daoine a bhfuil talamh agus deis féin acu anois gur sách rite a théas sé leo, ní áirím ise nach bhfuil ní dhár dhealbh an ghrian aici ach an trifle beag sin a fhaigheas na daill

→ dia 1

Mhaithfeá do Dhia gan é a fheiceáil agus an deis a bhí air — chuirfeadh sé carghas ort a fheiceáil. Bhí sé millte

→ diabhal 2

Ag an diabhal go raibh tú le deis a bheith ort!

→ diabhaltaí

Nach diabhaltaí an deis atá air, ar an obair sin

→ diaidh

Ní beag dhúinn a bhfuil muid a dhéanamh faoi láthair, agus gan bacadh le teach. I ndiaidh a chéile a dhéantar na caisleáin. Déanfar an teach ach a bhfaightear an deis amach anseo faoina bheith slán do na daoine

TUILLEADH (5) ▼

An bhfeiceann tú an chaoi a bhfuil cois i ndiaidh na coise eile aige. Meas tú an tuirseach atá sé. Is maith an scaitheamh go mbeidh sé sa mbaile ar an deis sin

Bhreathnaigh sé orm i ndiaidh a leicinn, agus shílfeá gur brath mhór a bhí aige beannú dhom, ach níor bheannaigh ina dhiaidh sin. Is minic ar an deis sin le gairid é. Is fada leis go mbeannaí mé dhó, ach dheamhan beannú muis, ná cuid de bheannú, dhá gcailleadh sé síol a chlainne ag súil leis. Fuaraíodh sé anois sa gcraiceann céanna ar théigh sé ann cheana

Tá faitíos air go bhfuil aon cheo dhá chaitheamh i ngan fhios air sa seomra. Féacha an deis atá air ag breathnú i ndiaidh a ghualann. Is diabhlaí an cunús fir é. D'ólfadh sé tae eile anois aríst dhá bhfaigheadh sé é, théis nach bhfuil sé ach i ndiaidh éirí ó tae

Bhí sé i ndiaidh deis a fháil ar an talamh sin le tamall. Tá sé aige anois

Ná bíodh caitheamh ina dhiaidh ar bith ort. Tiocfaidh sé ar do dheis aríst le cúnamh Dé. Béarfaidh bó eicínt lao eicínt lá eicínt

→ dícéillí

Gearrchaile dícéillí a bhí inti nár thapaigh é nuair a bhí deis phósta aici leis sin thiar ar an bP. Dheamhan a ngabhfaidh críoch uirthi le aon fhear go brách ab fhearr di ná é

→ dícheall

Má ghníonn tú do dhícheall air, b'fhéidir go mbainfeá é, ach más ea, ní ar an deis sin é

→ díleá

Deir siad gurb éard a d'fhága an díleá air sin, sceach a raibh geis uirthi thiar i ngarraí an Ch. a bhaint. Bhí na daoine maithe — diúltaí muide dhóibh — fúithi. Nuair a tharraing sé an tua, tháinig an guth go dtí é: 'ná buail,' adeir sé. Ach bhí S. chomh doghrainneach, chomh dúshlánach sin, agus nach gcoiscfeadh sé a láimh. Bhain sé an sceach thrí chuile údragáil. Ón lá sin amach bhí an díleá air: leá chúr na habhann ar a raibh aige. Dar fia bhí an fear sin deisiúil, ach ba bheag an mhaith dhó a chuid deis lá is gur thosaigh an saol ag dul ina aghaidh. Níor fhan bó ná gamhain ná caora aige nár báitheadh nó nár bascadh nó nár cailleadh. Ó bhuaileas an smál sin iad, is furasta leo imeacht. An tsiocair is lú faoin domhan, agus scaití ní call dóibh tsiocair ar bith. Bhí sé taobh le seanbhó bhuí sa deireadh. Chonaic mé féin í sin aige. Ní feasach dom ar cailleadh í sin nó gur cailleadh í le aois, ach ba chuma dhósan sin. Ba mhaith bocht an fear é i ndeireadh a shaoil, agus beo bocht a bhí a chlann ina dhiaidh nó gur dhealaigh siad leo ar fad as. Sin é an chaoi a ndeachaigh an sceach dó. Ara bhí sé chomh dochomhairleach leis an saol. "A chomhairle féin do mhac dhanra," arsa tusa, "agus ní bhfuair sé ariamh níos measa." Níor ceart do dhuine ar bith ar aon chor, a dhul thar thaispeánadh, agus fuair seisean an taispeánadh — go ndéana Dia grásta air!

→ díocasach

Shílfeá agus chomh díocasach agus atá sé chuig iascach go bhfaigheadh sé deis. Níl dorú, snúda, glionda ná ní dhár dhealbh an ghrian aige ach i gcleithiúnas chuile dhuine eile, agus gur minic a chaitheas an fear sin fanacht istigh (gan a dhul ag iascach) nuair a bhíos a dheis imithe amach aigesean

→ diogáil

Deir siad muis go bhfaigheadh sé seo thuas an prize ar an teach is deise murach coileach mór rua cuileach le T. Ph. a bhí ag bordáil timpeall an tí aige agus an bhean a bhí ag meas ann. Ó bhí faisean ag an gcoileach bordáil anuas ar a chuid cearc, is dona a chruthaigh sé nár ghiogáil freisin é i dteannta a chuid féin … Ar ndóigh dhá ndéanadh, sháfadh T. Ph. é. 'Sé a chuir as a chuid airgid é

→ díogarnach

Lig mé rófhada orm féin é. 'Sé a raibh ann díogarnach lae agus mé ag fágáil L. Tá a fhios agat féin go (gur) maith deireanach é sin taca na Féile San Seáin. Anuas go díreach ag an bhF. M. a bhí mé nuair a tolladh an bicycle orm. Shantaigh mé a dhul isteach tigh M. Dh. go bhfaighinn deis deasaithe, ach dheamhan é. Chuimhnigh mé freisin sreangán a fháscadh uirthi, ach le chuile chamánaí, bhí mé anuas ag na hI. gan tada a dhéanamh ach ag siúl de réir mo choise. Ag cruach mhóna a d'airigh mé an rud. Nár lige Dia go ndéanfainn bréag, ach ba é an sonda ab áibhéile é a chonaic mé i gcaitheamh mo shaoil …

→ díogha

Níl an deoraí féin aige ansin ach duine a fuineadh agus a fáisceadh amach as an díogha. Tá a chomharthaíocht lena chois. An oíche ar chuir muintir Ch. na R. achrann ansin thiar air, bhí claimhe den dream sin in éindí leis. Céard a rinne siad. Baint as ar fad agus a fhágáil ansin go maródh muintir Ch. na R. é murach gur casadh mac Sh. Bh. agus cuid de mhuintir an Bh. L. ann. Chuir siad sin siúl ag imeacht acu. 'Siad a bhí deas air. Dar príosta muise níor chomaoin dóibh J. a shábháil ach oiread. Nuair a bhí deis aige leas a dhéanamh dhóibh, is mó a chuir sé as ná ann dóibh

→ diomdha

Tá a dhóthain diomdha air anois faoi nár imigh sé an fhad is a bhí a dheis aige

→ díth

Ní díth airgid atá air ná tada dhá shórt. Céard a bhéarfadh díth airgid air agus an tslí agus an deis atá aige?

→ dlaíóg

Níor mhór dhuit corrdhlaíóig den olann ghlas a chaitheamh ar an dlúth. Is amhlaidh is deise a bheas sé

→ dlí

Níl dlí ar bith is deise faoi dheireadh thiar thall ná fanacht uaidh (ón dlí) ar fad

→ do- 2

Nach diabhlaí an chaoi a chuir sé air fhéin faoi dheireadh thiar théis a bhfuair sé de dheis. Deir siad go mbíonn an duine dona dochomhairlithe agus an duine sonaí sochomhairlithe. M'anam go bhfuil a chomharthaíocht lena chois freisin. Is beag den cheird sin a fheicfeas tú ar mhac Sh. an tSiopa seo thuas

→ doicheall

Ní bhfuair muid tada ann ach an doicheall. Dheamhan láimh féin a croitheadh linn ná fáilte a cuireadh romhainn. Bhí siad chomh gruamánta, agus gan smid den chaint acu … Bail ó Dhia ort! Tae muis! Bhí cosúlacht mhór orthu siúd go deimhin, a dhul ag réiteach dhúinn. D'imigh linn ar an dá luath is a bhfuair muid an deis

TUILLEADH (1) ▼

Sin é an lá ar casadh ar leac an doichill mise. B'éigean dom a dhul isteach ag iarraidh deis deasaithe bicycle ar Th. É. Dhá bhfeictheá an grúscán a chuir sé as. 'A,' 'A,' 'A,' adeireadh sé agus a mhéir faoina chluais aige. 'Ag an diabhal go raibh tú,' adeirim féin

→ dóigh 1

Tá sí caillte le cás agus náire faoin deis atá ar an athair ag imeacht — ina dhóigh mhagaidh ag an tír. Deir tú leis a tháinig abhaile as G. an oíche faoi dheireadh agus cóiste cinn faoi, agus é ag rá le chuile dhuine dhá raibh ag castáil leis go raibh iníon Lord C. lena phósadh, ach nach bpósfadh sé í mura dtugadh a hathair an teach mór di. Sin é an óinseach agat

TUILLEADH (2) ▼

Is maith gasta a dhéanfaí dóigh anseo anois dó, dá lonnaíodh sé achar ar bith ann. Ach is rímhaith atá a fhios aige sin. Chroch sé a chuid seolta leis, chomh luath agus a fuair sé an deis

Traíálfaidh sé dóite agus an-dóite anois lena chur ag obair. Is crua an cás é má chliseann air. Tá sé ag méirínteacht agus ag fiddleáil leis le ráithe, ach chinn air aon cheart a bhaint dó fós … Deis le aghaidh solais atá sé ag iarraidh a dhéanamh

→ dóigh 3

Tá an comlán s'againne ar fad ó dheis. Dódh T. shul má bhí sé ar an daoradh teacht abhaile

→ doiligh

An rud is doilí le duine ná a bhás, cá bhfios dó nach é lár a leasa é. Is minic a chuala tú ariamh é. Ba in é a fhearacht ag Bríd é. Bhí a muintir ag iarraidh a cur soir tigh J. Ph., agus bhí gráin an tsaoil aici air, arae bhí sí "ag comhrá" le mac a bhí anseo thiar ag C. Ní Ch., agus séard a bhí sí féin ag iarraidh a dhéanamh éalú leis go Meiriceá. Ach fuair a muintir amach uirthi é, agus théis go leor anonn is anall chuaigh sí tigh J. Ph. Níl aon bhean sa taobh seo go Gh. inniu atá ina suí chomh te léithe. Tá deis agus talamh aici. Tá postaí ag a clann. Déarfá go raibh an t-ádh uirthi ceart. An fear a bhí sí féin ag iarraidh a phósadh, maraíodh i Meiriceá é leathbhliain théis a dhul ann dó

→ domhan

Dheamhan áit faoin domhan is deise ná an áit seo murach an aimsir

TUILLEADH (1) ▼

Ní raibh aon teach ar thalamh an domhain ba deise ná a bhí acu, nó go dtáinig an tsraoill seo isteach ann. Chuir sí sin a caoi féin air

→ dona

Saol dona atá aige ná ag duine ar bith a bhfuil a dheis air

TUILLEADH (1) ▼

Lig tú an deis sin uait go dona

→ donacht

Tá sé ar a dhonacht anois ar chaoi ar bith. Déanfaidh an sneachta seo scrios ach grásta Dé. Agus níl cosúlacht ar bith ar aon chlaochmú. B'fhurasta a aithinte, agus an deis a bhí ar an ngaoith ag dul síos agus suas i ndiaidh a tóna le seachtain

→ dornán

Ná bac le síocháin a dheartháir mo chroí thú. 'Sé an chaoi a bhfuil na ríochta móra sin ar fad ag tarraingt uisce chun a muilinn féin agus ag luí ar an lagar má fhaigheann siad an deis. Tá siad mar a bhí an fear fadó a roinn an coirce ina dhornán agus ina dhornán, agus bhí dornán corr ann. 'Sé an dornán corr sin a tharraingeos an tsiúite aríst. Tá chuile cheann acu ag iarraidh é a bheith aige féin

→ drad

An bhfeiceann tú an deis atá ar an diabhlánach de chat anois. Tá drad air théis chuile dheoir den bhainne a ól

→ draíodóir

Bíonn sé ag imeacht ina dhraíodóirín mar sin síos faoi chladaí i gcónaí, agus gabhfaidh sé i bhfolach má fheiceann sé aon duine ag déanamh air. Shílfeá gur fear luibheannaí é an deis a bhíos air

→ draoi

Cheannaigh sé an draoi beithíoch anuraidh agus gan aon áit aige lena dtógáil, ach thiar sna diomalachaí achrannacha sin thiar nó gur bascadh agus gur cailleadh iad. Cén ghnaithe atá ag duine a dhul ag bualadh faoi stoc mura bhfuil deis a dtógála aige

→ dream

Ní iarrfá dream is deise ná iad

→ dreas 2

Is gearr a bheadh an gabha ag cur deise air sin. Thabharfadh sé goradh dhó sa teallach, agus ghabhfadh sé ina éadan ar an inneoin ansin, agus bheadh sé dhá ghreadadh nó nach bhfágfadh sé a dhath den dreas sin air. D'fheicfeá ag éirí dhó leis an orlaíocht é. Féadfaidh tusa an cleas céanna a dhéanamh, mura bhfuil tú ródhíomhaoineach

→ dris

Ní raibh mórán call do dhuine a bheith faoi dhris le gnóthachtáil ansin anocht. Ar ndóigh na himreoirí a bhí istigh níorbh fhiú cnaipe gan chos iad. Dheamhan cúig ná cárta a gheobhaidís dá mbeidís ag an gclár go ceann míosa. Ag caitheamh mámh ar bith a fhaigheas siad i dtraipisí. Sin é a ndeis ó tháinig oíche

→ drochóirí

Rinne sé é ar na drochóirí dó féin, agus bhí a shliocht air: ní fhaca sé aon lá den ádh uaidh sin amach. Bhí saibhreas na saibhreas aige an uair sin. Ba leis B. Bh., F., G. agus áiteacha thartu. Bhí dath gach bó ar shliabh aige, ach tháinig an díleá ar fad ar a chuid. Leáigh a raibh aige — deis beithígh agus eile — anuas ina ghlae ghlas. Sa bpoorhouse a fuair sé bás. Is deacair a rá nach olc an rud a dhul in aghaidh comhairle mhaithe

→ droim

Níor mhiste liom beirthe é murach an deis atá ar mo dhroim. Tá sí faoi phianta ar fad. Dar mo choinsias tá mo dhroimse ag saothrú mo bhoilg ar an aimsir seo

TUILLEADH (3) ▼

Níor fhága an ceann céanna bonn bán ar aon duine a raibh sé ag plé ariamh leis. Agus is dona an deis atá sé a chur air anois: ag imeacht dhá ól le súdairí. Ach an rud a chruinnítear ar dhroim an diabhail, imíonn sé ar a bholg

Is maith a chruthós S. Ch. nó cuirfidh an coinnleoir de mhac sin aige de dhroim tí é dhá mhéad í a dheis. Tá sé in ainm is a bheith ag dul ina dhochtúr ach sin í an dochtúireacht eile. Nuair a bheadh aige a bheith istigh sa gColáiste, 'sé an áit a mbíonn sé thíos i bparlús J. in éindí le bean na mbrístí ag cur óil uirthi as cosa i dtaca. Is maith an dóigh dhó a bheith ar an gceird sin! Deirim leat nach bhfágfaidh sé bonn bán ar a athair, sin nó tá airgead ina chocaí beaga aige

Droim díbeartha a bhí a chur air fhéin agus ar a dhream as an tír agus cead a thabhairt dóibh a dhul anonn go Sasana ós ann atá a gcroí. Bhí an-chion acu ar thiarnaí i gcónaí, ach ní fhaigheann siad deis ar a gcuid brocamais a dhéanamh anois mar a rinne siad roimhe seo do na B. nuair a chaith siad an bhean a bhí i dtinneas clainne amach chois an chlaí

→ droimdhiúltú

Chuamar isteach ann ach 'sé a raibh dhá bharr againn droimdhiúltú. Dar leat, ní mórán gean ar bith a bhí aige orainn as ucht a theacht dhá iarraidh. Bhí scaitheamh eile muis, agus ba mhaith leo acu an deis. Ach tá an iomarca glaoch anois air agus é ar a ghainne

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail mé soir aige anseo uair nach raibh aon ghráinne diúain (guano) agam ná a luach. Bhí sé istigh romham sa siopa. 'An dtabharfá céad diúain dom a Mhister F.,' arsa mise, 'go ndíola mé na muca.' Thosaigh sé ag mungailt faoina fhiacla, agus síos leis go tóin an tsiopa. Tháinig beirt nó triúr cuisliméaraí isteach. Thosaigh sé ag dradaireacht leo agus choinnigh sé ag caint iad an fhad is a d'fhéad sé. D'imigh siad, ach d'fhan seisean thíos ag méirínteacht le páipéir, agus níor thaobhaigh sé aníos mé fhéin nó go dtáinig cuisliméara eicínt eile. 'Go brách aríst,' arsa mise liom fhéin, 'ní bhfaighidh tú an deis droimdhiúltú a thabhairt domsa aríst, dhá dtéinn a chodladh in mo throscadh.' Ón lá sin go dtí an lá atá inniu ann, níor sheas mise istigh ina theach ná níor fhága mé luach na cianóige aige

→ droimnochta

Thapaigh sé a dheis, agus thug sé féin droimnochta é, isteach díreach ar na polláirí

→ droimscoilte

Nuair a fuair an t-athair bás roinneadh an áit droimscoilte idir an triúr mac. Sin é a d'fhága chaon duine acu ag scríobadh leis an nganntan. Bhainfeadh duine amháin, nó beirt féin b'fhéidir, beatha mhaith amach ann, ach ní raibh díol an tríú duine ann gan an triúr a bheith ar an gcaolchuid. Bhí deis agus brá gill ag an athair ach is maith bocht iad an chlann anois

→ dromainn

Tá dromainn san iomaire. Chuir sé lán ar a lár, ach níor chuir sé a dhath ar na bruachannaí. B'fhurasta a aithinte dhom gurb in é an deis a bheadh orthu agus mé dhá bhfágáil aige. Tá smál eicínt ar an gceann céanna nach bhféadfadh sé tada a dhéanamh ceart

→ dualgas

Tabharfaidh sé dualgas an tslisne dhuit má fhaigheann sé greim ort. Cén chiall a ndearna tú an bhail sin a chur air. Tabharfaidh sé fút garbh é muis, ach a bhfaighe sé deis ort

→ dubh 2

'Sé an dubh an dath éadaigh is deise ina dhiaidh sin ach gurb é díol an chat mara a choinneáil glan

→ dubhadh

Bhí dubhadh na mbóithrí de bheithígh aige ar an aonach inniu. Chuaigh sé siúd thar cionn i ndeis le gairid, hé brí cár éirigh sé leis. Is gearr ó nach raibh bonn bán air. Ciste a fuair sé in áit eicínt. Ní hé féin a shaothraigh é ar chaoi ar bith

→ dúch

Áit ar bith a bhfeicfidh tusa an mearbhall sin sa lagpholl tá dúch ansin. Bíonn mar a bheadh ola ann os a cionn, agus an dúch thíos in íochtar. I seanphortaigh is fhearr a gheofá í. Is mór a tógadh ariamh di thuas ar Dh. an Bh. Sna sean-lagphoill sin atá ag D. Sh. siar ó Ch an Gh. a d'fhaigheadh na trí bhaile seo í. Dhá mbeadh láí nó sluasaid agat, ní raibh call dhuit a dhéanamh ach a cur síos go híochtar agus an láib a thabhairt aníos léithe. Bhíodh muid ag cur feacannaí fada sna lántaí mar bhíodh an-domhain i gcuid de na poill. Nuair a bheadh sí aníos ar bruach agat, chaithfeá an láib a bhaint aisti: ní thabharfá abhaile leat ach an dúch. B'fhurasta a aithinte an dúch. Ní bheadh ort ach a diurnadh agus a tabhairt amach ón gcuid eile den lathach. D'fheicfeá an mearbhall inti i gcónaí. Thugadh muid abhaile le ancaird nó le buicéid nó le tobáin, nó rud ar bith ba thúisce agat í. Chuirfeá síos an olann ansin i bpota in éindí leis an dúch agus d'fhágfá thíos ar feadh an lae uileag í. Níor mhór den olann a bheith bruite as ruaim roimhe sin agus gan gionnóid (deannóid) shalachair a bheith ar a corp. Dhá mbeadh, ní dhathódh do chumhachta í. Ní bheadh aon ghlacadh aici leis an dath. Nuair a bheadh sí ar an tine níor chall di a bheith thar chnag, ach chaithfeá a coinneáil brúite agus measctha. Chaithfeá amach ansin ar chiseoig í agus nífeá aríst ar uisce í. Chuirfeá amach i gcliabh ansin í nó go dtriomaíodh sí. Í a spíonadh ansin. Ba in é an deis le dath dubh a thabhairt uirthi. Dhá mbeifeá ag iarraidh dath buí … (sliocht as cuntas a thug m'athair dom ar dhathú olla)

→ dúiche

Is fhearr dhuit fanacht sa mbaile anois ó tá riar agat. Is deise dhuit é ná an tabhairt sin a thabhairt ort féin aríst. Is buan duine ina dhúiche féin, adeir siad

→ téigh ar

Chuaigh deich gclocha airsean, ach ormsa a chuaigh an dá chéad. Níor tholgán ar bith dhom a iompar dhá mbeadh aon deis agam air, ach ní raibh. Fear sioncaithe (seangaithe) a bhí ionam agus mé sa mbaile

TUILLEADH (1) ▼

Feicim nach ndeachaigh aon deis ar an talamh fós, agus beidh sé mar sin

→ téigh le

Ghabhfainn leis muise, murach leisce a bheith orm a ghortú. Théis ar dhúirt sé liomsa, diabhal mé go bhfuil gnaoi agam air. Ba é an t-ól a chuir an deis air a bhí air

→ téigh ó

An bhfuil a fhios agat cén cheird atá anois air? Ag déanamh deise a chuirfeadh solas ar fud an tí. Sin é an fear agat. Níl ní ar bith beo ag dul uaidh, agus ní raibh ariamh féin

TUILLEADH (1) ▼

Níl rud ar bith ag dul uait. Nach maith go gcaithfeá an méidín sin féin a chloisteáil. Ar ndóigh is agat atá a dheis. Tá bleid buailte agat ar an bhfear soir agus ar an bhfear siar

→ téigh roimh

Mo léan géar, chaithfeadh sé a ladar fhéin a chur ann. Cén bhrí dhá bhfágadh sé deis chainte ag aon duine ach ní fhágfadh. Ní beo é mura mbeidh sé ag dul romhat le chuile fhocal dhá dtiocfaidh as do bhéal