Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: deo

Nualitriú Bunlitriú

deo

—sa leagan go deo

go brách; choíchin; go deireadh an domhain.

+–

Tá tú réidh leis go deo — ní bhfaighidh tú é choíchin

Ní fheicfidh tú é go deo aríst; go deo na díle; go deo dearg na díle; go deo na ndeor; go deo na ndreancaidí!; go deo ná go brách

TUILLEADH (5) ▼

Tá tú as go deo agus go brách anois — choíchin

Ní ghabhfaidh mé ann go deo ná go brách aríst

Go deo ná go brách, ní dhéanfaidh mé a leithide de chleas aríst

Go deo ná go brách ná téirigh ag breathnú air

Ní bhfaighidh sé aon mhála anseo, go deo ná go brách aríst

+–

Go deo aríst ná taobhaíodh sé iad. Sin é a bhfuil faoi

Go deo aríst má mhairimse, ní fheicfidh aon duine istigh ina theach mé

TUILLEADH (2) ▼

Go deo aríst, ní bhfaighidh sí aon deoir bhainne anseo, ní dhá mhaíochtáil uirthi é. Dheamhan é, dhá dtiteadh an drandal aisti dhá uireasa

Ní bhfaighidh sé aon lá oibre uaimse go deo aríst

+–

Tá go deo fada. B'fhéidir go dtiocfadh sé uair eicínt

Deir tú nach labhróidh tú leis go deo. Tá go deo fada. Is dóigh nach labhróidh tú leis go ceann fada ar aon chor

TUILLEADH (2) ▼

Ná habair go deo. Is fada an t-achar go deo; agus is iomaí cor a bhíos sa saol

Níl aon mhaith do dhuine ach labhairt sa gceart. Dúirt tú é sin cheana agus is gearr aríst go raibh sibh ina (bhur) dhá gcuid déag le chéile. Is maith an scaitheamh go deo a mhic ó!

+–Ní fheicfidh mé mo dheartháirín go deo deo.
Tá mo dheirfiúirín dílis imithe uaim go deo deo

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Tá sí imithe anois agus ní fheicfidh muid í go deo deo
"Gheobhainn mac i mbroinn, fear i dtoim, ach mo dheartháirín ní bhfaighidh mé go deo deo" — an bhean ar fiafraíodh di, cé acu ab fhearr léithe a thabhairt ón gcroich: a mac, a fear, nó a deartháir
Tá tú réidh leis anois go deo deo
'Dhá mbeadh breith ar m'aiféala agam, ní ligfinn uaim í go deo deo,' adeir sé faoin inín
Ní scarfaidh mé leat go deo deo anois
Go deo deo aríst, ní fheicfidh sé mise istigh ar a urlár
Go deo deo aríst, ní bhainfidh sé aon bhearradh de mo chuid talúnasa

+–Go deo!  Is beag an baol air siúd a theacht abhaile (ina freagra air: 'cáide go dteaga sé abhaile?')
Meas tú nach bhfuil rún aige a choinneáil go deo?  'Sé a chosúlacht go bhfuil

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Muran leat a ligean go deo, tá sé i ndáil le in am a íoc
Seasfaidh an chulaith éadaigh siúd go deo dhó
Sheasfadh unsa tobac dó sin go deo
Bhainfeadh sé go deo as punt airgid
Bhainfinn go deo as péire bróg ach gan a dhul 'na chladaigh.  Itheann an sáile an leathar uileag
Beidh sé ag baint mhóna go deo murar scoir sé fós
Lig go deo é más breá leat.  Dheamhan an miste liomsa dhá mbeifeá gan aon phínn dhe a íoc choíchin

+–Is báisteach go deo é — uair a bheadh ag síoraí ag báisteach
Is sioc go deo é, mura bhfuil ag Dia

                                TUILLEADH (8) ▼
                            
Sneachta go deo é anois.  Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá air
Cogadh go deo é déarfainn.  Seo é deireadh an tsaoil mura bhfuil ag Dia!
Achrann go deo é anois, má tá siad in éadan a chéile aríst
Bainseachaí go deo ar an mbaile anois é
Slaghdán go deo anois é.  Tá sé ina leannán agam i gcónaí
Dhá mbeadh mo chailleadh go deo leis, ní dhéanfadh sé an méid sin soilís dom (fc. cailleadh)
Dheamhan é go deo.  Is dona na gnaithí a bheadh air a dhul ag cur easonóir ar bith air fhéin leo
Fág go deo é; má thograíonn tú

+–

Ní iarrfadh sé go deo ach ag nathaíocht — 'sé a bhuac é

Dheamhan a n-iarrfadh sé go deo ach codladh

TUILLEADH (2) ▼

Ní iarrfainn go deo ach ag caint leis. Duine an-tuisceanach é

Ní iarrfadh sé go deo ach ag saighdeadh daoine

+–

Go deo nó go dtuga sé féin duit é, ná habair tada faoi — go dtí an uair a dtabharfaidh sé féin duit é srl.

Go deo go bhfeice tusa an lorga ag breacadh, ní bheidh aon dúchan orthu — nó go bhfeice tusa srl.

TUILLEADH (4) ▼

Go deo nó go ndéantar bóthar suas ansin, níl aon mhaith dhuitse ag caint ar a dhul dhá fhálú

Go deo nó go bhfana sé sin as an teach sin, ní bheidh lá foráis air. Tá dalladh púicín dhá chur air as éadan ansin

Go deo go dtuma tú na cosa sin i bpoll criathraigh, beidh siad sin (creagáin) ag plé leat

Go deo nó go gcuire tú neart oibre ar an gcapall sin, beidh sí ar an éirí in airde sin. Sclábhaíocht atá in ann í sin a cheansú, agus ní tada eile

+–

Go deo agus go brách nó go bhfaighe sé sin iarraidh mharfach, ní ligfidh sé den ealaín sin — nó go bhfaighe sé

Go deo agus go brách nó go bhfeice sibh bád aeir tarraingthe i mbéal an dorais ag chuile fhear mar atá na carrannaí asail anois, ní bheidh aon rath ar an saol!

TUILLEADH (1) ▼

Go deo agus go brách nó go bhfeice tú é sin ag suí síos ag seanchas le M. Sh. Gh. ar cheann an sconsa lá breá earraigh, ná habair go bhfuil aon bhás air! — fear santach ag obair

+–An-fhear go deo é — tá sé thar cionn; is fear tofa é
An-chapall go deo í siúd aige.  Níl tolgán ar bith aici deich gcéad fhichead a iompar

                                TUILLEADH (11) ▼
                            
An-choisí go deo é, ach go deimhin más ea, ní hé sin don deartháir eile é.  Sách támhleisciúil atá sé
Sin an-chú go deo.  Ní bhfuair sí croitheadh ar bith dhá ghiorria agus glasmhíol a shíneadh anseo thuas an lá faoi dheireadh
Tá an-chaoi go deo aige ar an áit siúd anois
Tá an-olc go deo aige do Sh.  D'íosfadh sé le gráinnín salainn é dhá bhfaigheadh sé deis ar bith air
An-tsleádóir go deo é.  Is mó an mhóin a bhainfeadh sé lá, ná aon triúr fear in do thír
Bhí an-ghliondar go deo air gur éirigh chomh maith leis an mac
Tá an-fhuacht go deo ann anocht.  Sneachta atá air
Tá an-mheáchan go deo sa móin sin.  Níl sí stálaithe ceart ina dhiaidh sin
Bhí an-aois go deo ag an athair nuair a fuair sé bás
Tá sé an-mhór go deo
Bhí sé an-fhrancaithe go deo

+–

Go deo thú ansin! — le duine a bheadh ag gabháil fhoinn, nó ag casadh poirt nó ag damhsa nó ag bualadh báire srl.

Muise go deo ansin thú! Nár laga Dia thú!

TUILLEADH (6) ▼

Go deo thú! Ná raibh tú tinn muis! Is tú an scoth

Go deo thú fhéin! Is tú plúr na cruithneachta! Go bhfeice mé liath thú agus ciall ag do chlann

Go deo sibh le chéile. Sibh atá in ann é a chur amach dhá gcroí (de bhur gcroí)

Go deo sibh ansin! Bheadh ciall ina leithidí

Go deo an baile s'againn féin! 'Siad a thug an damhsa leo, leabharsa!

Go deo é fear an tsléibhe! Tá an smior ina ghéaga

+–

Mo ghrá go deo thú! Ní sa nguth a chaill tú é ar aon chor!

Mo ghrá go deo sibh. Faoi a gcois é!

TUILLEADH (3) ▼

Mo sheacht ngrá go deo sibh! Sibh atá deas air bail ó Dhia oraibh!

Mo ghrá go deo thú fhéin! Is tú atá in ann é a phreabadh amach, bail ó Dhia ort!

"Mo ghrá go deo na mná faoi dhó mar siad a d'fhága mise tinn" (Líne as Peigí Mitchell — amhrán)

Féach freisin

→ dia 1

deo in iontrálacha eile (50+)

→ fearacht

Ólfaidh sé fhéin uilig é, fearacht an uair cheana. Dheamhan thiomanta deoir a fheicfeas aon duine go deo dhó (dhe) sin

→ feithideach

Is gránna go deo an feithideach í péist an dá shúil dhéag! An bhfaca tú ariamh í?

→ fios

Ní bhfaightheá fios a bhealaigh amach go deo — ní bheadh a fhios agat cén bealach atá leis, nó cén sórt méin nó intinn atá aige

→ foirm

Tá foghlaim ortsa, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach más in í do chuid cainte anois go raibh dhá Naomh Pádraig ann, ná bactar leat! Nach deas uait a dhul ag cumadóireacht … Eiriceach a bhí sa té adúirt é sin. Níl an rud sin i gclár ná i bhfoirm, agus ná géill thusa don fhear sin. Nár chuala muid ariamh nach raibh ann ach aon Naomh Pádraig amháin, moladh go deo leis

→ froigisí

Ó bhó go deo nach ar a cuid éadaigh atá an frogaisí. Dhéanfadh sí cúis mhaith d'uireasa a leath

TUILLEADH (2) ▼

Ní iarrfadh sé go deo ach ag deismínteacht timpeall tí mar sin. Tá sé an-stuama ceart go leor, ach caitheann sé a shaol ag cipiléireacht agus ag déanamh rudaí nach mbíonn call ar bith leo. Rinne sé teach nua cupla bliain ó shin agus chuir sé an oiread freigisí istigh ann agus nach raibh an oiread áite fágtha aige ann sa deireadh agus go suífeadh sé síos! B'éigean dó tosaí dhá mbriseadh agus dhá gcaitheamh amach aríst ar ais

Bíonn an t-uafás go deo froigisí aige ar an bpaidrín. Diabhal sinsir dhá dtáinig ariamh leis nach gcuireann sé faoi bhrí na guí. Choinnigh sé dhá uair ar ar nglúine muide. Mh'anam gurb úd é a rinne an rann dó agus nach í Áine den fhaoistin

→ frídeoir

Níl ann ach frídeoir de dhuine, agus ina dhiaidh sin fhéin, is diabhlaí go deo an gníomh atá ann. M'anam mura bhfuil gabháil na gaoithe ann go bhfuil déanamh na ngnaithí ann, go bhfuil sin.

→ fág i

Ní fhágfaidh sé an ghaisce ina dhiaidh go deo — ní éireoidh sé as an ngaisce

→ fág

Sin ní fhágfadh sé go deo ná go brách nó go mbaininnse mo shásamh dhó (dhe), murach amháin

→ fáinne

Deir siad gur facthas an Mhaighdean Ghlórmhar ann — moladh go deo léithe — agus fáinne solais ar a cloigeann

→ fáinneoireacht

Tá an t-asal seo amuigh ag fáinneoireacht aríst, théis a bhfuil de cheangal air. Drochrath go deo air! Ní choinneoidh aon gharraí sa tír é — ag dul thart le na claíochaí ag súil go bhfaigheadh sé deis nó bealach amach in áit eicínt.

→ fóir

Go bhfóire Dia air más mar siúd a fhanfas sé go deo!

→ caomhúint

Sin é an fear a bhfuil an chaomhúint ann. Dheamhan duine a chloisfeas aon cheo go deo ina dhiaidh.

→ coimhthíoch

Ní raibh duine ar an bhfeadhain den teaghlach sin nach raibh an-choimhthíoch go deo. Dheamhan ann ach go labhróidís leat chor ar bith.

→ coimhthíos

Ní bheadh iontas ar bith orm arbhar a bheith lofa agus an coimhthíos atá san uair. Ní bhuachfaidh mise aon phínn go deo ar an ngarraí atá ansin thíos agam, arae tá sé scortha as éadan ag an ngála.

→ cosúlacht

Báisteach go deo anois é. 'Sé a chosúlacht é.

→ cothromacan

Má tá comhar na gcomharsan as gnás, tá cothromacan síne na haimsire fós ann, agus beidh go dté an saol ar suíochan. Níl aon duine in ann an aimsir a athrú ach Dia, moladh go deo leis.

→ céatach 2

Bhuail an codladh céatach mé agus dhá mbeadh mo chailleadh go deo leis, chinnfeadh sé orm fanacht in mo dhúiseacht.

→ céileog

Dheamhan an gceapfainn muis, gur údar maith í an chéileog sin. Bíonn an cineál sin an-dothógtha go deo.

→ cíos

Níl a fhios agam cén chaoi a bhfuair siad é, ach tá an geadán talúna sin acub gan cíos ná cabhlach go deo.

→ abhaile

Ní shrianfaidh mé abhaile go deo leis an ocras.

→ baile

Tá sé an-achar go deo ó bhaile anois.

→ bannaí 1

Má chuireann tú bannaí béil air gan labhairt air, ní chloisfidh aon duine ina dhiaidh go deo é.

→ bealach

Shíl mé nach bhfaigheadh muid cead an bhealaigh uaidh go deo, bhí an tseanmóir chomh fada sin aige.

TUILLEADH (1) ▼

Dhá mbeadh do chailleadh go deo air, ní chuirfeadh sé siúd é fhéin dubh na hiongan as a bhealach fhéin le fóirithint a dhéanamh ort.

→ bealaigh

Is contúirt é an bóthar sin siar anois ag fear bicycle. Tá sé chomh bealaithe sin ag an mbáistigh agus go sciorrfadh an bicycle fút, mura dtugtá an-aire go deo dhuit féin air.

→ beanna

Shíl mé dheamhan mo bheanna a thabharfainn liom go deo saor slán as. Bhí an teach ina bhruín chaorthann, agus chuile dhuine sa mullach orm péin nach ndearna tada.

→ beart

Má fhágann tú an baile go deo, beidh tú in ainriocht. Tá tú róchúthail agus cinnfidh ort do bheart a tharraingt chor ar bith.

→ béalóg

Tá béalóg ar an madadh agus ní mór dhó sin, arae tá an diabhal go deo ar a chuid oilbhéis.

→ crochaille

Nach deacair le na crochaillí céanna scaradh leat! Tá sé in am acub feasta, más leob scaradh leat go deo.

→ críoch

Beidh sé ag imeacht mar sin gan críoch gan rath, go deo.

TUILLEADH (1) ▼

Dhá ba aon duine eile a chuirfeadh bean ó chrích mar sin, d'imeodh sé i ndiaidh a chinn roimhe agus dheamhan a chos a thaobhódh an baile go deo aríst. Ach dheamhan a dhath náire ar siúd.

→ cuach

Dheamhan a chos ná a chnáimh sin a phósfadh an iníon go deo, murach go dtugaidís 'na tí é, agus gur chuach siad suas le ól agus le galántacht é.

→ cúl

Dar mo choinsias, dhéanfadh sé é, ar chúla téarmaí, agus faigheadh sé an deis. Ná trust thusa aon duine go deo a fheicfeas tú ag imeacht ar an gcodaíocht sin.

→ beo 1

Ní bheidh tusa chomh beo scafánta leis go deo ar chuma ar bith. Is fada uait é.

→ brachán

Níor shíl mé go dtiocfadh sé sa saol go deo go mbeadh an brachán dóirtithe eatarthub.

→ feighil

Tá sé ar bhfeighil a bheith ina dhochtúr anois ach níl a chuid dintiúirí amach is amach fós aige. Más leis aon rath a dhéanamh go deo, tá sé in am aige feasta.

→ aer

Tá tithe i Meiriceá agus is áibhéil go deo an airde san aer atá siad.

→ aicis

Níl ríochan ar bith lena chuid aicise; níl cinneadh go deo lena chuid aicise

→ buail

Tá na heascannaí sin an-imeartha, an-bheachtaithe go deo. Íosfaidh siad an baoite agus dheamhan a mbuailfidh siad an duán ina dhiaidh sin.

→ buille

Bhí liostachas fhada air agus ba é comhrá dochtúirí nach mbuailfeadh sé aon bhuille sa mbéim go deo aríst, ach m'anam gur maith an mhaise dhó anois é, théis a ndeachaigh sé thríd.

→ aire

Níor thug sé aon aire don airgead; shíl sé nach bhfeicfeadh sé a dheireadh caite go deo.

TUILLEADH (1) ▼

Dhá dtugadh na daoine aire don airgead aimsir an chogaidh, ní fheicfidís aon lá bochtaineachta go deo, ach cén chuimhne a bhí againn nach seasfadh sé choíchin.

→ airigh

Ní inniu ná amárach a aireos mé é, ach aireoidh mo chuid páistí é go deo (bean a bhfuair a fear bás)

→ amach

Níor mór dhó a dhul thar tír amach anois mar tá a chlú caillte aige san áit seo go deo.

→ faigh amach

Ná faighimse focal eile amach in do dhiaidh aríst go deo, ar mhaithe leat fhéin.

→ ana

Is gearr gur ceart dó ana triomaigh a thabhairt uaidh anois, muran leis leanacht don fhliuchán go deo (déarfaí seo am ar bith den bhliain)

→ anó

Ní chuirfidh an méid sin anó aon cheo as go deo dhó — an t-éalang atá air, ní chuirfidh sé siar tada é ina ghnaithe ná ina chuid oibre

→ ardaigh le

D'ardóinn liom an páipéar nuaíochta seo ach ní raibh aon ghnaithe agam an teach a thaobhachtáil aríst go deo má tá i ndán is nach bhfuil sí léite aige fhéin.