Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: téigh i

Nualitriú Bunlitriú

téigh i

+–Chuaigh sé i méid — mhéadaigh sé; tháinig méid air (nó ann)
Ag dul i laghad atá sé i leaba a dhul i méid

                                TUILLEADH (13) ▼
                            
Chuaigh an bullán sin i bhfeoil go mór ó d'athraigh tú aníos é — ramhraigh sé
Is mór atá tú ag dul i saill le gairid (nó chun saille)
Chuaigh sé i dtanaíochan (nó chun tanaíochain) ó chonaic mise faoi dheireadh é
Tá an bhó sin ag dul in ordú
Chuaigh an bhodóig sin in ordú ó chonaic mise go deireanach í
Chuaigh sé in ísle bhrí go mór le gairid
Tá sé ag dul i lagar (i meirfean)
Tá sé ag dul i bhfeabhas (nó chun feabhais)
Ag dul in ainnis atá sí — i míshlacht (chun míshlaicht)
Is mór a chuaigh sí i ndeiseacht (chun deiseacht) le cupla bliain
Tá an rud sin ag dul i bhfad anois — moill air
"An rud a théas i bhfad, téann sé i righneadas" (chun righneadais)
Tá an tinneas ag dul in ainseal air (fc. ainseal)

+–

Chuaigh sé in aois go mór le tamall

Ó chuaigh sé in aois, níor fhan croí ar bith aige

TUILLEADH (3) ▼

Ag dul in óige atá tú, bail ó Dhia ort

Is maith an mhaise di é. Dheamhan lá aois uirthi. In aois na hóige atá sí ag dul

Chuaigh tú in aois na hóige ó chonaic mé cheana thú

+–

Chuaigh an uair i gcineáltas le dhá lá (chun cineáltais)

Tá an tráthnóna ag dul i bhfliuchán (chun fliucháin)

TUILLEADH (2) ▼

Tá an lá ag dul i ngiorracht

Chuaigh an saol in uaisleacht ó bhí mise in mo chailín óg. Ní bhíodh tada den cheird sin an uair sin

+–

Tá na crainnte ag dul i nduilliúr

Tá an coirce ag dul i ndéis (i gcraoibh)

TUILLEADH (4) ▼

Is breá atá an cur sin ag dul i ndas — das ag teacht air

Tá na dasachaí ag dul i lorga go breá

Tá an t-arbhar ag dul i ngráinne

Ag dul i mionaíocht atá na fataí léar (de réir) mar atá muid ag teannadh soir le claise an tsrutha — i laghad

+–

Tá sé ag dul sa mí-ádh ar fad le gairid (sa tubaiste, cat mara, diabhal, léan, riabhach srl.) — níl ceannús ceann ar bith ag fanacht air; tá sé ag dul ó smacht ar fad; tá sé ag dul chun drabhláis críochnaithe

Tá sé ag dul sna céadéaga

TUILLEADH (3) ▼

Tá sé ag dul i bhfeirg — chun feirge

Chuaigh sé i bhfaitíos air nuair a chonaic sé an rud a bhí déanta aige

Chuaigh sé i ngealta

+–Níl aon bhaol air a bheith réidh fós.  Tá sé ag dul sa tríú bliain anois — duine a mbeadh dhá bhliain déanta aige i gcoláiste nó a mhacasamhail
Níl baol ar bith air a chuid príosúntachta a bheith réidh fós aige.  Chuaigh seacht mbliana air.  Gheobhaidh sé lascainí as sin — an ceathrú cuid sílim.  Caithfidh sé cúig bhliana agus ráithe a dhéanamh.  Agus níl sé ach ag dul sa gceathrú bliain anois

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Is gearr go mbeidh mo théarma istigh agam.  Tá mé ag dul sa tríú bliain agus níl orm ach na trí bliana.  Beidh mé réidh glan ansin
Is maith an scaitheamh istigh í anois — ó Fhéil Bríde.  Tá sí ag dul sa cúigiú mí
Níor thug mé aird ar bith air nó go ndeachaigh sí sa tríú lá.  Dúirt mé liom fhéin ansin go raibh sé in am a dhul roimhe, agus chuaigh mé soir ag an dochtúr leis
Is fada ionlao í.  Tá sí sa gcúigiú mí anois.  Tá scaird mhaith bhainne fós aici mar sin féin
M'anam go bhfuil aois thairis sin aige, té (cé) nach gceapfá dhó é.  Tá sé ag dul ina naoú bliain anois.  Bhí sé hocht mbliana faoi Fhéil Mártan
Tá sí ag dul in aois a ráithe anois
Tá sé ag dul in aois a cheithre scóir.  Beidh sé é an bhliain seo chugainn

+–

Chuaigh tú sna fir mhóra le gairid — chuaigh tú isteach le na fir mhóra, nó is daoine ar fónamh a bhíos tú ag cuimilt anois agus ní le do leithide fhéin

Má d'iarr sé iníon A. Uí Th. tá sé ag iarraidh a dhul sna fir mhóra. Ní bhfaigheadh í sin ach ceithearnach

TUILLEADH (6) ▼

Ní comórtas ar bith dhomsa do leithidese. Nach bhfeicim thú ag dul sna fir mhóra chuile phointe anois. Le máistrí scoile, le póilíos, le fir fataí, agus le sagairt atá tú ag caitheamh do shaoil. Is beag a mheas a bheadh ag a leithidí sin ar scráibín mar mise

Chuaigh sé sna fir mhóra an uair sin a bhfuair sé an t-airgead, ach chomh luath agus a bhí sé caite aige, ba bheag an ghnaoi a bhí ag na fir mhóra air

Chreidim go bhfuil J. G. féin ag dul sna fir mhóra. Cheal nár chuala tú é. Tá mótar ceannaithe aige

Gabhfaidh sé sna fir mhóra anois ach a mbeidh an teach nua déanta aige. Is fada an lá é ag tnúthán le teach nua. Feicfidh tú féin nach mbeidh seasamh ar bith leis anois le a mbeidh de fhloscaí aige

Cuirfidh sí an mac sna fir mhóra nó is cinniúint críochnaithe uirthi é. Ar chuala tú ag caint an oíche cheana í: go raibh iníon Ph. ag dul as a craiceann ina dhiaidh. Dar príosta muise, is fiú dhi. Beidh féirín aici ach é siúd a bheith ina chéile leabthan aici

Ní raibh ag dul síos lena athair fhéin chuile lá ariamh ach a dhul sna fir mhóra. Bhí sé chomh suimiúil le pisín chait. Ní raibh ariamh aige, ainneoin sin, ach ag mianadóireacht idir dhá leachta thiar ansiúd

Tá tú ag brath ar a dhul san onóir — éadaigh galánta a chur ort féin, nó a dhul ag cuimilt le na daoine móra

Chuaigh tú san onóir ar fad le scaitheamh. Ní aithneofá daoine dona anois

+–Chuaigh sí sna mná rialta
Gabhfaidh sé san arm

                                TUILLEADH (13) ▼
                            
Tá sé le dhul sa ngunna mór — an chabhlach
Rachadh sé sna póilíos dhá mbeadh a dhóthain scoláireachta air
Tá sé le dhul sna bráithre
Chuaigh sé ina shagart
Tá mac leis sna póilíos, agus chuaigh an mac eile ina bhráthair
Ná téirigh in do chrochadóir pé ar bith céard a dhéanfas tú
Tá sé le dhul ina thiomálaí (tiománaí) mótair
B'ait liom a dhul in mo bhuachaill siopa.  D'fhéadfainn mo chrúib a bheith san airgead i gcónaí agam
B'fhearr liom a dhul in mo mhairnéalach ná aon cheird eile faoin domhan.  Tá an-fhonn orm na réigiúin choimhthíocha a shiúl
Dheamhan a fhios agam nach fear thú a ghabhfadh in do bháicéara fós.  Tá an-tóir ar an bhfuint agat
Is fadó an lá ó chuaigh mé in ord Mhuire (fc. ord)
Chuaigh sí in ord eicínt — níl a fhios agam cén t-ord
Chuaigh an bromaire seo thíos ina cheann ar na scabhaitéaraí beaga seo ar fad

+–

Shíl sé a dhul sa bpíobán agam (sa dúdán srl.) — breith i ngreim muiníl orm

Is maith gasta a rachadh sé sin sa gcraiceann agat anois — thú a ionsaí

TUILLEADH (1) ▼

Ag iarraidh a dhul i nglacamas lámh

+–

Chuaigh na maidí rámha in ascar (fc. ascar)

Chuaigh sé in ascar ar an gcapall

TUILLEADH (2) ▼

Chuaigh sé in ascar an chlaí

Tá sé ag dul lena bhromach in ascar

Gabhfaidh do láimh i bpaca má dhéanann tú é sin aríst (fc. láimh)

+–

Chuaigh sé i bhfolach

Téirigh i bhfolach

TUILLEADH (1) ▼

Chuaigh sé i leataobh uaim

Ná téirigh i mbannaí choíchin

+–

Tá mé ag dul i bhfiacha — mo chuid fiacha ag méadú

Níl aon mhaith a dhul i gcostas faoi — there is no use to incur cost over it

TUILLEADH (1) ▼

Sin é a bhfuil dhá bharr agam, théis go ndeachaigh mé i gcostas faoi

+–

Chuaigh mé deich bpínne ina scilling ansin ar ball, ach cuireadh aisti aríst mé agus deifir orm — imirt chártaí; dhá leagadh duine de na cearrbhachaí scilling amach, agus an scilling a bheith gnóite ag duine eile cé is moite de dhá phínn

Ní fhéadfaidh sibh a dhul isteach thar thrí pínne inti chuile gheábh, agus níor himríodh ach dhá chluiche ó chuaigh sí amach. Mar sin, ní fhéadfainn a bheith taobh le trí pínne inti mé féin

TUILLEADH (4) ▼

Chreidim nach bhfuil mé ach ag imirt anois sa ngandailín (fc. gandal), théis go ndeachaigh mé isteach dhá phínn go leith ann faoi dhó anocht. Cuirfidh mé amach leithphínn eile agus caithigí pínn air (ar an mbun)

Bhí do leathchoróin ag cur allais an uair sin. Nach ndeachaigh muid dhá scilling isteach inti. Tá muid anuas aríst ar an sé pínne chreidim

Bhí an oiread cantail air faoi dheireadh agus gur bhuail sé nóta puint amach ar an mbord. 'Bíodh sé sin agaibh,' adeir sé, 'in éineacht leis an gcuid eile.' Chuaigh muid poll maith ina phunt freisin

Ní ghabhfaidh tú isteach aon cheo eile in mo shé pínne nó is cinniúint orainne é. Dúisigh suas ansin a chomrádaí agus caith cíonán, cuileata agus aon a hairt astu, nó go nglana muid an písín sin

+–

Chuaigh scéin (scanradh, geit, lionradh srl.) ann — cuireadh scéin ann

Tá an rabharta ag dul i bhfarraige (fc. farraige)

TUILLEADH (5) ▼

Chuaigh an eitinn sna cosa aici

Chuaigh an phian sa gcorróig orm

Gabhfaidh tochas sa tóin agat má ghníonn tú sin aríst — cuirfear

Gabhfaidh glugar sa gcluais agat mura n-éirí tú as anois

Chuaigh teas sa gcraiceann aige deirimse leat. 'Sé a bhí sé a thuaradh dhó fhéin ar aon chor — cuireadh

+–

Téann caitheamh i chuile ní anseo — itear gach cineál rud ann; tugann gach rud uaidh, nó ídíonn gach rud

Má ba iad na hoinniúin féin iad, ghabh caitheamh iontu

TUILLEADH (2) ▼

Rachaidh caitheamh sna hailltreachaí móra sin fhéin leis an aimsir. Níl gair ag rud ar bith seasamh in aghaidh oibriú na farraige

Tá caitheamh ag dul sa talamh! Nach breá an scéal atá agat! Ní hé an talamh is cás linn faraor. Tá caitheamh ag dul ionainn fhéin agus is mó an scéal muid ná an talamh

+–

Chuaigh iontu ó cuireadh san uisce iad — tháinig fad ar na bróga sin ó cuireadh ar bogadh iad

Shíl sé go ndeachaigh iontu, ach is cosúil nach ndeachaigh ina dhiaidh sin. Aon fhad amháin i gcónaí iad

TUILLEADH (3) ▼

Má chuireann tú ar bogadh é rachaidh ann — tiocfaidh fad air

Chuaigh sna stocaí sin go mór ó baineadh a n-úradh

Cheannaigh mé cóitín beag i siopa i nGaillimh. Ba é mo dhíol ceart é. Bhuail mé boslach air faoi cheann míosa, agus chuaigh ann agus sceith sé chomh mór agus go ndéanfadh sé beirt mar mé

+–

Tá sé "ag dul ann" léithe — béarlagar ar shuirí; tá sé ag suirí léithe, nó in éindí léithe anois. Thúsaigh an leagan seo go fánach timpeall Ros Muc nó Ceantar na nOileán ó chúig bhliana déag go dtí scór bliain ó shin, ach tá sé coitianta chomh fada le Gaillimh soir anois

Ní "dheachaigh tú ann" léithe?

TUILLEADH (4) ▼

Pádraic! Tá sé "ag dul ann"! Deile!

Chonaic mé "ag dul ann" le inín Sh. Mh. é thiar ar an mbóthar aréir

Tá saol maith agatsa "ag dul ann" gach oíche

Fuair tú amach an té a bheadh "ag dul ann" muis. Dhá mbeadh mil orthu — rud nach bhfuil — ní ghabhfadh sé sin "ann" le aon bhean

+–

Chuaigh an scéal sin i bhfad — scaipeadh é

Chuaigh an ráfla i bhfad agus i ngearr

TUILLEADH (2) ▼

Chuaigh a cháil sin i bhfad agus i ngearr — cuireadh a cháil i ngach áit

Chuaigh an chruach mhóna in aer — leagadh í srl.

+–

Tá an gnás sin ag dul in aer go mór le tamall — táthar ag éirí as

Tá sé ag dul in aer — le cuthach

TUILLEADH (3) ▼

Chuaigh sé sna fraitheacha faoi rá is rud ar bith a rá leis — le buile, le cuthach

Chuaigh an poitín sa gceann air — d'éirigh sé ina chloigeann; tháinig saochan céille air

Chuaigh an scéal sin sa gceann air

+–

Bhí an deirfiúr ag iarraidh an talamh a cheannacht, ach chuaigh mac Ph. Ch. seo thoir ina bhéal uirthi. Chuir sé scór eile é, agus fuair sé é. Níl aon fhear beo ach tútachán críochnaithe a ghabhfadh ina bhéal uirthi chuaigh sé ina bhéal uirthi — níor fhága sé an margadh fúithise, ach d'fhéach sé féin leis an talamh a cheannacht

Níl duine ar bith ag dul ina bharr ort. Croch leat í. Dheamhan mórán éadáil í ag aon duine, agus is furasta dúinn mná a fháil thairti — níl muid ag iarraidh a tabhairt uait; bíodh sí agat féin

TUILLEADH (2) ▼

Seol leat. Tóg do chúig. Ní rachaidh mise ina bharr ort — ní imreoidh mé cárta i gcruth is go bhféachfaidh mé leis an gcúig a thógáil dom féin

Breá nach dtógann sé í. Nach bhfuil feamainn an chladaigh faoi fhéin aige. Ní fheicimse go bhfuil duine ar bith ag dul ina béal air

Féach freisin

→ ascar

→ i

téigh i in iontrálacha eile (50+)

→ faitíos

Chuaigh an faitíos go smior ann an oíche sin, agus níor scar sé leis ó shin

→ feadhain

'Sé T. an té is measa liom ar an bhfeadhain acu. 'Sé agus dhá mbeadh an oiread eile ann. Tá an croí mór aige. Dheamhan fear ariamh a rug ar scilling is lú scrupall inti ná é

TUILLEADH (1) ▼

Níl garraí ar an bhfeadhain agam nach bhfuil foirgthe mar sin. Dheamhan uabhar i dtada ar chuma ar bith ach i ngeosadáin. Níl ann ach nuair a bhíodh feamainn ghaineamh ag dul idir stucaí go mbíodh an talamh salach. M'anam gur sailí go fada anois é thar éis nach bhfágtar gionnóid shalachair ann

→ feadhnach

Sin feadhnach atá ag dul chuig an damhsa atá ag an sagart. Ar chuala tú céard adúirt S. an Gh. faoi? 'Is groí an saol é! Is groí muis,' adeir sé. 'Cuimhnímse fhéin — agus ní hé an fhad sin ar an saol mé — go mbíodh sagairt ag sciolladh agus ag scóladh den altóir ar dhuine ar bith a ghabhfadh amach ag damhsa de shiúl oíche. Anois tá siad dhá bhfuagairt ón altóir, agus ag maíochtáil leo a dhul ann, agus mura dté, dar fia is cam a bhreathnós siad orthu lá arna mhárach má chastar leo i mbóthar ná i mbealach iad! Is groí an saol e! Is groí sin!'

→ feadhnóg

Nuair a scaoil mé an feadhnach (feadhnóg; feadhnac; cleitheog) tháinig leatroma san ualach agus chuaigh an tsrathair agus a raibh ann anuas droim ar ais. B'fhada go dtáinig mé isteach ar an bpéire a scaoileadh in éindí

→ fearacht

M'anam nach é fearacht cheana é, má bheirimse ort ann aríst, nach ngabhfaidh sé chomh saor leat agus a chuaigh sé an uair dheiridh — lig mé uaim réidh go leor thú an uair cheana, ach ní hamhlaidh a bheas sé aríst

TUILLEADH (1) ▼

Chaith sé deich bpunt ag dul ann agus ag teacht abhaile aríst. Ní raibh call ar bith dhó a dhul ann, a fhearacht sin (a fhearacht siúd) — ach an oiread le scéal, ní raibh call ar bith dó a dhul ann

→ feithideach

Chuaigh an feithideach is aistí dhár leag mé súil ariamh air isteach faoi bhruach in íochtar Gharraí an Chladaigh an lá faoi dheireadh. Péist a bhí ann agus feirí siar uileag air. Bhí sé fad crobh na láimhe. Thíos leis an ngaineamh rua a thaithíos sé, pé ar bith cén sórt feithideach é

→ fios

Is faide leis ná fios a shaoil go n-imí an ceann eile as an teach go dté sé fhéin isteach ann. Chítear dhom gur suarach an mhaise do dhuine a bheith mar sin

→ fliuch 1

Bhíodh cuid mhaith leoistíocht ann fadó, ach ní bhíonn uasal ná íseal ina gcónaí anois. Na daoine uaisle fhéin d'fheicfeá ag saothrú anois iad. Chreidim go ndeachaigh buairthín bara orthu thar is fadó. Ní mór do chuile dhuine a chuid aráin a fhliuchadh in allas a mhalaí fhéin, mar adeireadh na seandaoine

→ foirgthe

Chonaic mé seanfhear ann a bhí foirgthe leis an aois, agus má bhí fhéin, ba é a bhí coilgneach. Dheamhan mórán araoid ar bith a chuaigh air nuair ba mhian leis maide a chur ina (ár) mbéal

→ foirm

Tá foghlaim ortsa, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach más in í do chuid cainte anois go raibh dhá Naomh Pádraig ann, ná bactar leat! Nach deas uait a dhul ag cumadóireacht … Eiriceach a bhí sa té adúirt é sin. Níl an rud sin i gclár ná i bhfoirm, agus ná géill thusa don fhear sin. Nár chuala muid ariamh nach raibh ann ach aon Naomh Pádraig amháin, moladh go deo leis

→ follasach

Ní fhéadfaí gan breith air. Théadh sé rófhollasach ar an abhainn. Nár fhéad na maortha é a fheiceáil ag dul ann chuile phointe

TUILLEADH (1) ▼

Tá sé follasta nach ndeachaigh sé ann. Dhá dtéadh ní ag cur tuairisc faoi a bheadh sé

→ fothair

Sách rite a chuaigh sé liom a dhul an fhad sin fhéin, ní áirím dhá mhíle eile a chur orm fhéin. Bhí titim feoir ionam leis an tuirse. Ní fearrde mé é go ceann fada aríst

→ friochanta

Tá seanT. sách friochanta fós, théis an aois atá aige. Ní théann duine ar bith thart i ngan fhios dó. Ach níl grinneadas ar bith fanta ann ina dhiaidh sin

TUILLEADH (1) ▼

Nach friochanta atá an laoidín sin. Ní maith a bhí a chosa déanta aige nuair a bhí sé ag breathnú soir thar claí. Má théann sé lena mháthair, is dual dó an bhradaíl a bheith ann. Ba é díol an chlampair í a choinneáil anoir thar an gclaí sin ach oiread

→ frídeoir

Bádh ansin thoir í (bád). Chuaigh sí go frídeoir i bhfarraige ann. Ní raibh aníos ach cuid den chrann

→ fudairnéis

Tháinig an bullán mór sin aige isteach an bhearna chugam tráthnóna agus thosaigh sé ag bualadh na mbeathach orm. Dheamhan a leithide d'fhudairnéis a chonaic tú ó chuaigh tú in ord Mhuire agus a bhí ann. Shíl mé nach bhféadfainn a chur amach chor ar bith

→ fága

Tá an fharraige ag míniú anuas aríst. Is furasta a aithinte é, agus a bhfuil de na fágaí sin inti. Rinne an bádóir seol inniu, ach ní dheachaigh sé thar bharr na C. D'fhill sé ar ais aríst. B'oibrithe leis a bhí sí déarfainn. Tá sé saothraithe go maith ag an duine bocht agus fuiríocht calaidh air ansin le seachtain.

→ fág

Ba dona an teach a bhí ansin nó go ndeachaigh inín S. Th. isteach ann. Má tá brá gill orthu inniu dise is cóir dóibh a bheith buíoch. Más thíos a fuair sí é (an teach) is thuas a d'fhága sí é.

TUILLEADH (1) ▼

Bádh í (bó). Ní raibh troigh uisce ann. Shílfeá nach mbáfaí seangán ann, ní áirím bó. Ach cár fhága tú an mí-ádh mór? Nuair a bhíos an mí-ádh ar dhuine, níl aon dul uaidh aige. Sin é an chaoi a bhfuil sé

→ fáinne

Chuirfeá J. Mh. amach i bhfáinne anois de bharr an airm. Deir sé nach bhfaigheadh sé leath a dhíol le n-ithe ann. Ba dhiabhaltaí an rampaire é shula ndeachaigh sé isteach

→ fánach

Buail isteach ann go fánach mar dhóigh dhe gur soir chuig an S. atá tú ag dul, agus má fhaigheann tú deis ar bith tarraing anuas é

→ féarach

M'anam go bhfeicfidh tú nach mbeidh B. tada siar leis. Íocfaidh duine eicínt an féarach. Airgead na n-óinseach, adeir siad, a choinníos bróga ar bhean an phíobaire. Má chuaigh sí sin faoi chostas óil, bainfidh sí siar as duine eicínt eile é. Beidh sí gnóiteach leis, creid mise dhuit ann

→ féar

Tá na beithígh ag dul go glúine i bhféar ann, agus ní mian leo fanacht ann ina dhiaidh sin

TUILLEADH (1) ▼

Imigh anois, agus ná tabhair cead don fhéar fás faoi do chosa go dté tú ann agus go ndeire tú leis a theacht

→ fíóg

Tá na híochtair ansiúd faoi fhíógaí móra millteacha. An té atá ag iarraidh broibh is ann atá aige a dhul

→ caomhúint

Chuaigh fear thart anseo an bhliain cheana agus é gléasta mar a bheadh tincéara ann. Ar a chaomhúint a bhí sé i ngeall ar bhean bhocht eicínt a robáil agus a mharú thart síos. Dheamhan duine beo nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheireadh agus cuireadh príosúntacht lena ló air. Má cuireadh fhéin, ba mhaith an oidhe sin air, ná ar aon duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.

TUILLEADH (2) ▼

Dheamhan gnaithe agat tada a mbeidh aon chás agat ann a inseacht dó sin, arae níl caomhúint ar bith ann. D'inseodh sé an rud ba mheasa leat beo don té nach bhfaca sé ariamh.

Fuair tú amach muis, an té a mbeadh caomhúint ann. Nach bhfuil a fhios agat nach mbeadh sé sin beo gan a bheith ag cíble cainte.

→ carcair

Is diabhlaí an charcair sceach atá ann. Chuaigh sé rite liom mo bhealach a dhéanamh ann chor ar bith.

TUILLEADH (1) ▼

Is maith géar an charcair atá ann. Ní bheadh a fhios agat é go dtéiteá ina aghaidh ar bhicycle

→ catóg

Dheamhan tointe den éadach orm nach bhfuil stróicthe stiallta ag na catógaí sin ag dul i ngreamús ann

→ ceal 1

Ar ndóigh chuaigh sé ann, cheal aon splanc chéille a bheith aige.

→ ceas

Chuile uair dá dté sé ag ithe, déanann sé craos. Ní bhíonn aon mhaith aige ann mura gcuire sé ceas air fhéin.

→ cinceach

Tá na heanaigh atá anseo bog báite seachas eanaigh na háite sin agaibhse. Má théann tú domhain ar bith anseo, dheamhan pioc atá ann ach cinceach gan aon mhaith.

→ cinnireacht

Dheamhan scil ar bith a gheobhadh fear na tíre seo cén chóir a mbíonn siad in ann an seol a chinnireacht chor ar bith ar fheochan. Ach is namhaid an cheird gan í fhoghlaim,' mar adeir an té adúirt é.

→ ciseadóir

'Sé M. tír na gciseadóirí agus na gcaoladóirí. Nach as a thaganns cléibh, ciseáin, agus cléibhíní ime na tíre. Ach is dhóibh is fusa: nach bhfuil sail ag dul siar ina mbéal ann!

→ cleite

Dheamhan a raibh an scéal ceart nó go ndeachaigh tusa ag cur do chleite ann — ag cur bisigh nó leagan air

TUILLEADH (1) ▼

Ó chuaigh tú ag cur do chleite chor ar bith sa gcomhrá, go deimhin ní slachtmhar an cleite a chuir tú ann. Ní minic le tada ach leis an tútaíl a theacht as do bhéal.

→ clochneart

Má théann muid ag caitheamh cloiche phuis, ní bheidh aon ligean ann. Caithfear í a chaitheamh ó scríb, agus duine ar bith a ghabhfas thar scríb, caithfidh sé í a chaitheamh aríst.

→ cláirseach

Tá cion tí idir chaon bhord dhíobh. Deamhan bréag ó chuaigh sé ag leagan amach iomrachaí ann, nach é a rinne na cláirseachaí fada fairsinge

→ coilgneach

Buachaill coilgneach é an gliomach, go dté bannaí ann, ach is beag a bhíos sé in ann a dhéanamh théis a dhíchill, uaidh sin amach.

→ coimhthíoch

Théis an méid sin, ghlan leis as New York agus chuaigh sé amach i gceann eicínt de na státaí coimhthíocha atá in iargúil Mheirceá, agus níor frítheadh scéal ná scuan uaidh tí (ní) ba mhó. Chuile sheans gur cailleadh ann amuigh é.

→ colg

Má tá colg air, dheamhan neart againne air. An craiceann céanna ar théigh sé, fuaraíodh sé aríst ann más breá leis é.

→ comaoin

M'anam muise go gcaithfear comaoin leat ann, má théann tú ann.

TUILLEADH (2) ▼

'Sé an chomaoin a chaithfear leat sa teach sin: goile géar ag dul ann; goile níos géire ag teacht as — tá siad gortach faoin mbia.

Chuaigh comaoin air ann, má b'fhíor dhó fhéin, ach áibhéil a bhíonns aige leath na gcuarta.

→ cora

Tá mé thart ag fiacail atá agam a bhfuil poll inti. Dheamhan uair dhá n-ithim aon cheo nach dtéann cora den rud chrua isteach inti, agus nach gcránn sí go hanam mé.