→
do 1
domsa (54)
→
dá
Ní fhéadfaidh duine dhá leith a dhéanamh dhe fhéin. Ba deacair domsa a bheith in éadan féir agus indiaidh beitheach = ní fhéadfaidh an gobadán an dá thráigh a fhreastal
→
dálach
Bím ar bóthar Domhnach agus dálach léar (de réir) mar a fhaghaim glaodhach. Níl aon-scíth indán domsa
→
dána
"Tá rud dána drochmhúinte déanta agamsa agus fios a chur ort" adeirim féin, "ach inDomhnach a athair bhí sé ar a chailleadh nó facthas domsa go raibh" = rud sonnda sotalach
+
→
deachma
Féadfaidh sib an ghrifisc bheag sin soir i mB. L. a thabhairt do'n deachma. 'Ar ndú' ní indon "ball" a bhualadh atá siad sin. Tá muis. Bhuailfeadh imreoir maith a bheadh ar an bpáirc ar rugadh ariamh aca. Is feasach domsa go maith céard é a ngníomh sin. Nach mbínn ag traoiáil a n-aithreachaí fadó, an uair a bhíodh muid "dallta" annseo thoir. Bhuailinn a raibh istigh ar thrí bhaile aca; agus mé ar mo chromada. Is minic a bhuail. Ach bheadh neart glaodhmaireacht' aca, an uair nach n-aireochaidís aon-fhear maith ann … Siúd é anois a ndéanfainnse leo — a dtabhairt do'n dul-amú. Ní fhoghanfaidís do thada eile
TUILLEADH (1) ▼
Is breagh an scéal atá agad: go gcaithfear deachma na sláinte a íoc. Ach ní sásamh mór é sin domsa atá ar chúl mo chinn annsin thiar le coicís, agus mo chuid coirce scrútuighthe cheal a bhainte. Dá mbuaileadh sí mé uair ar bith eile ins an mbliain, ach ní bhuailfeadh, ach go mí-thráthamhail an uair is mó an chruadhóg. Diabhal mé go sílfeá gur h-aisteach an tráth de bhliain ag duine slaghdán a tholgadh: imbrollach an Fhoghmhair. Seo é anois an slaghdán caorach a raibh bean Chonamara ag caint air. Narba hé amháin dó ar chuma ar bith! Cuirim leis í agus ní hí an óige í. Tá mé siar le obair mo bhliana in geall air
→
dearg 1
Nuair is dubh dóibhsean is dearg domsa = nuair a bhíos spéireataí nó triufasaí in a mámhasaí, heairteasaí nó muileataí a bhíos agamsa
+
→
deargán
Tá na fataí atá againne imbliana in a ndeargáin as éadan. Facthas domsa an uair a bhí mé dhá gcur nach raibh na síolta ro-dhearg chor ar bith. Ach nach hé an cás céadna é. Is beag an locht iad na fataí dearga dhá mbeadh a sháith ag duine díobh.
TUILLEADH (1) ▼
Bainfear as a chleachta feasta i Sasana é, mara mbeidh aon-sleamhcán ná aon-deargán le fáil aige. Ar chnúasach cladaigh a tháinig an dream sin suas ariamh, agus 'chuile dhuine ar a mbaile. Cé'n diabhal eile a bhí aca. Breathnuigh thú féin ar an mB. An bhfuil fód ag gabhail léithe le cur. Má tá ní léar domsa é
→
deil 2
Nach hé atá indon a deil. "B'éigin dom fuireann nua a fháil do na scurachaí. Bhí siad ag strócadh, agus shílfeá nach daorbhasctha a bhí siad mar bhí siad. "Tá sé cho maith dhuit anois froc nua a fháil domsa ó tá do láimh ann" adeir Peadar." A Mhuire agus a Chríosta nach hé atá indon an aithris a dhéanamh uirre! An chainnt chéanna agus na goití ceanann céanna, cho maith agus dhá mba í fhéin a bheadh ann idir chlár agus chuinneóig
Níl aon-mhaith 'san ngealladh sin domsa! 'Sé'n chaoi a bhfuil sé sin, mar adeir an ceánn eile: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deireadh. Ach déarfaidís freisin go bhfuil Dia go maith faoi thrócaire ach nach bhfaightear bróga gan airgead. Íocaidheacht atá mise a iarraidh
+
→
deis
Má thugann tú deis domsa uirre, cuirfidh mise fáinne innte, feicfidh tú féin air. Dar mo choinsias cuirfead
TUILLEADH (2) ▼
Ní fheicimse dream ar bith anois is fhearr a bhfuil deis tóigthe orra ná an dream atá ag imeacht ar an scuir. Mise imbannaí nach ngabhfaidh aonduine aca a chodladh an lá sin d'fhuireasbhaidh béilí feola, ní hé sin domsa agus duitse é.
Gabh suas agus breathnaigh ar an deis atá ar an leabaidh a chóirigh mé ar ball beag, ag an bpaicle bitheamhnach sin. Smachtaigh anois iad. Níl géilleadh ar bith aca domsa. Is gearr aríst go ndéanaidh siad é, mara mbagruighidh tú orra
→
diaidh
Ná breathnuigh romhat ná in do dhiaidh anois go dteighidh tú ann agus go bhfaghaidh tú é sin domsa
Déarfá dhá gcaiththeá cupla nóiméad ag caint leis nach bhfuil tada eile ann ach dímheabhair. Má tá, ní léar domsa é ar chaoi ar bith
+
→
díocas
Díocas iascaigh atá air. Ní bheadh fíth na feáin air indé mara bhfágainn mo ghort agus a dhul amach in éindigh leis. Chuaidh, mar is le bheith in m'amadán dom é. Dheamhan an priocadh féin a d'eirigh linn. Bhí sé ag strócadh liom indiu freisin, ach thug mé do'n diabhal é. Tá sé réidh go leor aige-san nach bhfuil imní guirt ná sléibhe air, ach ní hé sin domsa
TUILLEADH (1) ▼
Má cheannuigh siad "football" bainfidh siad a ndíocas aiste tamall, agus tiubharfaidh siad suaimhneas domsa. Bhí mé reicthe istigh ins an teach aca. Ní raibh a sheasamh agam mórán níos fuide. Marach gur chrap siad leo gheobhfaidís an tsráid amach. An raibh a athrú le déanamh agam leo?
→
díol 2
Má tá tada le tabhairt uait agad, níl díol déirce ar bith ins an tír is mó ná mé féin. Ná caith do shean-treabhsar ná do shean-bhróga ag aon-cheannuidhe. Foghanfaidh siad domsa. Agus aon-phighneacha airgid a bhéas ar sliobarna agad, cuímnigh go bhfuil fear annseo ag béal an bhóthair a bhfuil scóig cho spalptha aige agus a bhí ag S. G. an lá ar chaith sé go trathnóna ag súimínteacht le aon-phionta amháin, cheal luach an darna ceann!
→
diomdha
Cuirim faoi dhraoidheacht agus faoi mhór-dhiomdha na bliana thú gan an dárna béilí a ithe ar aon-bhord ná an dárna h-oíche a chodladh ar aon-leabaidh go bhfagha tú amach domsa cé'n fáth nach ndearna Ridire an Gháire Dhuibh aon-gháire le seacht mbliana ( … go dtugaidh tú chugam an Each Chaol Donn, an Claidheamh Soluis agus rl.) = gnáth-sheoruidhe i sean-scéalta le tuairisc a thabhairt ar chur na ngeasa
Cá bhfios domsa cé'n chaoi le fidheogaí a dhlaoithiú. Dlaoithigh thú féin cupla ceann aca idtosach go bhfeicidh mé. D'fheannfainn bó nó caora, i bhfad uainn an anachain, ach fidheógaí a dhlaoithiú …
+
→
do 1
Nuair is dubh dóibsean (do na mámhasaí) is dearg domsa = drámhasaí a bhíodh i gcomhnaí ag an gcearrbhach seo
TUILLEADH (2) ▼
Nuair is ól duitse, is obair domsa = bímse ag obair an uair a bhíos tusa ag ól
Ní dhéanfaidh sé níos mó ar feadh domsa a theacht = ach a dtige mise
+
→
dochar
Bail na codach sin ar an gcuid eile dá bhfuil aige, gan dochar gan díobháil domsa. Dhá bhféadadh sé féin rud a chur as do dhuine, is umhal éascaidh a dhéanfadh sé é
TUILLEADH (1) ▼
Go lagaidh Dia é muis, gan dochar gan díobháil domsa. Ní chaoinfidh mórán é as cionn cláir. Má chaoineann ní h-iad mná an Bh. L. iad ar chaoi ar bith. Shaothruigh siad sin an saoghal aige
→
docht 1
'Sé'n chaoi a raibh sé ag dul domsa docht a bheith orm. Bhí a mh'anam in imeacht trí nó ceathair de laetheanta. Chuaidh mé siar ag an dochtúr, ach 'ar ndú', ba déanamh mo ghearáin le giolla gan truaighe é. Cé'n brigh ach bhí leisce orm a dhul ag caint faoi le aonduine. Diabhal easna dhó (dhe) nachar tháinig uaidh féin sa deireadh
→
dócúlach
Nach docamhlach domsa fios a bheith agam ar aon-rud nar léigh leabhar ná páipéar ariamh = nach doiligh, nach deacair dom
Chuaidh sé go bog agus go cruadh orm ag iarraidh a innseacht dó. Níl tada dhá'r chuimhnigh sé air nar dhubhairt sé liom. Theigheadh sé amach, agus isteach aríst. Thosuigheadh sé ag dilleoireacht agus scaithtí eile ag bagairt orm. Tá sé sáthach dórainneach ó a chaithfeas sé rud in a cheann. Ach badh aon-mhaith amháin dó a bheith ag gabhail domsa. Ní ghéillfinn dó dá gcaitheadh sé liom ó shoin. Tuige a ngéillfinn. Is beag a bheadh le déanamh agam go deimhin
+
Eirigh as an mbanrán sin anois. Ní raibh aon-doicheall thairis sin aige romhainn. Facthas domsa go mb'fháiltighe go mór é ná mar is iondamhail leis. Ní doicheall ar bith a bhíos air ach is duine dorcha é.
TUILLEADH (1) ▼
Fanóchaidh mé as ar fad. Ní maith liom a dhul ag brughadh ar an doicheall. Is maith is feasach domsa nach bhfuil aon-ghnaoi aca sin orm.
+
→
dóigh 1
Réidhteach a dhuine! Réidhteach. T'anam ó'n Diabhal, ní fhéadfaidh tú dóigh a dhéanamh de'n scéal ceart críochnuighthe. Nach feasach duit féin cho maith agus is feasach domsa má ólann tú a leath sin, agus uisce a chur thríd an gcuid eile, go mbrathfaidh sé é. Is air nach mbeidh an mhoill. Nach furasta aithinte dhó é!
TUILLEADH (2) ▼
An bhfeiceann tú iad sin. Is maith an dóigh iad. Spéireataí dubha go tóin. Nuair is dubh dhóibsean is dearg domsa, agus an uair is dearg dóibsean is dubh domsa
Féach dóigh agus andóigh leis agus má chinneann ort níl agad ach a thabhairt ag "mechanic". Ach feicthear dhomsa — 'sé mo scil ann é, arsa tusa — go mbadh cheart go dtiocfadh sé isteach gan stró ar bith ann leis an mul sin a liocadh anuas. Céard eile atá len a bhacadh. Ní léar domsa go bhfuil ar aon chor
→
doirnín
Is deas an doirnín speile a dhéanfadh an pionna sin dhá snuighfí amach é. Foghanfaidh sé sin domsa anois
→
domlas
Sé'n fáth domsa gan aon deoir a ól: bhí mé Domhnach annseo, tá naoi nó deich de bhlianta ó shoin, agus casadh ag "stillhouse" ar an Mh. M. mé. Bhí an iarraidh críochnuighthe go díreach aca: muintir Mh. Á. D'ól mé an oiread dhó agus gur chuir mé 'un domblais mé féin leis shul ar fhága mé an"stillhouse". Anoir tigh Mh. Á. linn annsin, agus d'fhan mé ann an lá sin agus an lá in a dhiaidh, agus mé tuithte dállta i gcaitheamh an achair. Ní raibh mé agam féin ceart go ceann míosa. Dubhairt mé liom fhéin hébrí céard a dhéanfadh Dia liom nach mblaisfinn d'aon-deoir phoitín aríst go bráth
+
→
don
Don h-iaraí agus mo chuid tubaiste ort — croisim aríst thú! — marab ort atá an chabaireacht. Tá do dhá dhíol le rá agus le fiafraí uiliog agad. Ní túisce rud fiafruithe agad ná rud eile. Cá bhfios domsa ó árd-bhonnaíochaí an diabhail cá'il P. Sh. anois!
TUILLEADH (1) ▼
Ná raibh dan iaraí ort agus éist do bhéal! Cá bhfios domsa céard is cor dóib, agus ní miste liom cá dtuitfidh a gcodladh orra mar ní hé a gcuid cúrsaí atá ag déanamh imní dhom
→
donacht
Má's leat a bheith buan, adeir siad caith fuar agus te, ach is aon-chás amháin domsa céard a chaithfeas mé. Bíonn an donacht ag siocadh liom i gcomhnaí. Aithníonn an donacht a duine féin
→
drandal
Beidh a fhios ag a dhranndal é, mara leigidh sé domsa. Ní liomsa is fhearr dhó a dhul ag míoladóireacht, má tá a ádh ar Dhia
→
dris
Má tá siad cho cantalach le dris muis ní fhaca muide mórán dá gcuid cantail, agus bhídís isteach agus amach againn 'chuile oíche le bliain. Feicthear domsa nach bhfuil cor ná car ionnta.
→
droim
Cá bhfios domsa cá raibh sé, ach tá a fhios agam go raibh an oíche thar druim 'nuair a tháinig sé ag an damhsa ar chaoi ar bith. Idteach ósta in áit eicínt a chaith sé an oíche. D'eile
Bhuail mé soir aige annseo uair nach raibh aon-ghráinne "diúain" (guano) agam, ná a luach. Bhí sé istigh romham ins an siopa. "An dtiubharfá céad "diúain" dom a Mhister F." arsa mise, "go ndíolaidh mé na muca." Thosuigh sé ag mungailt faoin a fhiacla, agus síos leis go tóin an tsiopa. Tháinic beirt nó triúr cuisliméaraí isteach. Thosuigh sé ag dradaireacht leo, agus choinnigh sé ag caint iad an fhad agus a d'fhéad sé. D'imigh siad, ach d'fhan seisean thíos ag méirínteacht le páipéir, agus níor thaobhuigh sé aníos mé fhéin, nó go dtáinic cuisliméara eicínt eile. "Go bráth aríst" arsa mise liom fhéin, "ní bhfuighidh tú an deis druim-dhiúltú a thabhairt domsa aríst, dhá dteighinn a chodladh in mo throscadh." Ó'n lá sin go dtí an lá atá indiu ann, níor sheas mise istigh in a theach, ná níor fhága mé luach na cianóige aige
→
dubh 1
Do chroí bruithte ag an diabhal le caint a bheith ort. Cá bhfios domsa dubh buí na bán céard adeirigh de do chaipín! Sí an frae í
→
dúisigh
Céard a bhéarfadh domsa a dhul i gcleitheamhnas codladh ina dhúiseacht mar é sin. M'anam nach ngabhfad muis
→
dul
Well ar an gcéad-dul síos, ní bheadh an Ghearmáin coidhchin indon ag airgead Shasana, mara mbeadh ann ach sin. Nach ag Sasana atá ór an Domhain … Thug tú éitheach. 'Sé'n t-ór a ghnóthachas an cogadh. Ná h-innis domsa é!
Is diabhaltaí má tá sí cho dúnárusach sin gur innis sí do Bh. go raibh sí ag dul ag pósadh. 'Sí B. a d'innis domsa é, agus do chuid mhaith liom. Ar an dá luath agus a bhfuair sí sin leide air, is uirre nach raibh an mhoill dhá scaipeadh. Bhí sé ibhfad agus ingearr aice trathnóna. Sé an biadán sin a buac. Cheapfá go mbeadh an ceann eile níos aigeanta ná a dhul ag leigint a rúin len a leithide sin, má bhí cás ar bith aice faoi. Agus bhí, mar bhí sí ag cur a craicinn di dhá shéanadh le 'chuile dhuine faoi cheann cupla lá. Bhí an cleamhnas de dhruim seoil an uair sin. 'Ar ndú níor neartuigh an ceann eile ar a maidí chor ar bith go bhfuair sí léireachan ar an méid sin
+
→
téigh do
An bhfuil an phian sin i bhfad ag dul duit. Bhí pian mar sin ag dul domsa anuiridh, ach is gearr a bhain sí asam: mí nó mar sin
TUILLEADH (1) ▼
Is deas a ghabhfadh péire bróg mar sin domsa dhá mbeidís agam. Ach tá faitíos orm go bhfuil mé asta anois
→
téigh le
Is aigeanta an mhaise dhó é, ach ní rachaidh leis feadh agus mise T. a fheiceál. Deirimse leat go n-innseochaidh mise do T. cé hé féin agus céard a shíl sé a dhéanamh orainn. Dhéanfadh T. gar ar bith a d'fhéadfadh sé domsa