Dul go
—Ní miste a rádh in abairtí fearacht "chuaidh sé go tráigh", "chuaidh sé go beairic" gur tráigh amháin áirid agus beairic amháin áirid atá i gceist. Is féidir "chuaidh" sé go dtí an tráigh; "chuaidh sé ag an tráigh", "chuaidh sé ar an tráigh" a rádh freisin, agus deirtear iad amanntaí ach is minice an leagan eile. In abairtí fearacht "chuaidh sé go sliabh", "chuaidh sé go céibh" is éard a bhíos igceist go minic go ndeachaidh sé cho fada leis an sliabh nó leis an gcéibh i.e. gur scoth sé amach an t-íochtar agus an talamh cuir, agus an talamh riascach a bhíos go h-iondamhail i mbarr na mbailteachaí, agus gur shroich sé amach an sliabh corpanta. "Chuaidh sé do'n (go'n?) tsliabh". 'Sé an sliabh annseo Ceanntar an tSléibhe nó na tamhnachaí agus na bailteacha a bhíos ar an sliabh i.e. igceanntar an tsléibhe. Dhá n-abruigheadh fear Chois Fhairrge go ndeachaidh sé do'n tsliabh, bheadh sé igceist aige go raibh sé ar thamhnaigh nó ar bhaile nó ar áitreabh eicínt atá ar an sliabh ó thuaidh dhe idir é féin agus Muigh Cuilinn nó Uachtar Árd. Ach "chuaidh sé go sliabh": ní bheadh sé thar mhíle ó bhaile an áit a mbeireann an talamh cuir ar na portaigh. "Dul go" + ainm-áite = "a dhul go dtí" nó "a dhul chuig" i gcomhnaí. Ní féidir a rádh: chuaidh sé go sagart (go múinteoir, go scoil agus rl.) mar is iondamhail go mbíonn níos mó ná sagart amháin agus scoil amháin, agus múinteoir amháin, in áit áirid ar bith. Ach deirtear "chuaidh sé go sagart a casadh an bealach". "Chuaidh sé go scoil a bhí ar an taobh thall de'n chnoc". "Chuaidh sé go múinteoir nach raibh i bhfad amuigh as coláiste". Is féidir a rádh "chuaidh sé go sagart de'n ruaig sin" má'séard atá igceist go ndeachaidh sé cho fada leis an sagart nó an áit a raibh an sagart ar lóistín nó cho fada le teach an tsagairt
—
a.
+–
Teigheann an doicheall go smior = go dtí an smior (tabhair faoi deara nach mbíonn an t-alt go h-iondamhail in ainm-fhocal indiaidh "ag dul go")
Chuaidh sé go beo ionnam
TUILLEADH (24) ▼
Chuaidh an phian sin go croidhe ionnam
Chuaidh an chloch go h-inchinn ann
Chuaidh an t-uisce go glúine liom
Ní ghabhfadh sé go gualainn (go guailní) liom
Níl an seaicéad seo ag dul go básta liom
Chuaidh sé go corróig ins an taoille
Teigheann sé go muineál i bhfairrge 'chuile lá ag cruinneál fheamuinne
Tá mé indon a dhul go smig i bhfairrge shul a bhaintear mé
Ghabhfá go rúitíní i bpuiteach ann anois
Tá na beithidhigh sin ag dul go bolg i bhféar agus níl aon-mheas aca air in a dheidh sin
Ghabhfá go h-ascallaí i salachar ann
Chuaidh pórtar go cluasa air
Tá féasóig ag dul go brollach leis
Chuaidh sí go píobán i bhfairrge (fc. píobán)
Chuaidh sé go ceathramha (go tóin, go bléin agus rl.) ins an easca
Chuaidh an biorán go cnáimh
Tá an cóta mór ag dul go talamh leis (air)
Chuaidh an claise go bruach (le uisce)
Nuair a scáird sé amach an t-uisce chuaidh an pota go béal
Chuaidh sé go buinne bruach
Tá iasc glas ag dul go barr-láin
Tá an taoille ag dul go claidhe anocht, ach chuaidh sí go bóthar aréir
Tá bradáin ag dul go bruach ann
Tá feamainn dearg ag dul go barr-bachall ar an aimsir seo
+–
Teirigh go spriog leis (fc. spriog)
Chuaidh sé go bun an amhgair leis
TUILLEADH (1) ▼
Dhá dteigheadh sé go bás liom, ní dhéanfainn a chomhairle = dhá gcuireadh sé chun báis mé
+–
Tá deatach ag dul go h-aer as = cho fada leis an aer
Bhí poitín ag dul go h-aer ann ar chaoi ar bith = é ann go barr-bachall; dalladh dhe ann
TUILLEADH (4) ▼
Chuaidh amhráin go h-aer ar chaoi ar bith = dubhradh amhráin (go leor aca) go h-árd acmhuinneach
Ní fheicfidh tú aríst é go malrait saoghail (fc. malrait). Tá an poll sin ag dul síos go talamh iochtair
Ar an dá luath agus ar sháith mé an láighe ann, chuaidh sí go leic
Chuaidh an bád go cloich ar an toirt = an ciumhais chlochach de'n chladach sul a mbeiridh tú amach ar an nglan
b.
+–
Ní rachaidh tú go teach, an rachaidh? = go dtí an teach (teach áirid, nó do theach féin)
B'fhearr dhuit a dhul go bóthar dhom, i gcoinne na mbeithidheach
TUILLEADH (41) ▼
Gabhfaidh sé go h-abhainn shul a stopfas sé
An bhfuil tú ag dul go cladach?
An ndeachaidh tú go portach indiu, nó ar thug tú as an gcruaich í?
Caithfidh mé a dhul go sliabh anois ag breathnú ar chaoirigh
Ní mór dhom a dhul go baile (home) go n-ithidh mé roisín eicínt
B'éigean dom a dhul go tráigh de'n ruaig sin. Is ann thíos a bhí siad
Ní dheachaidh mé go tobar baileach. Bhí siad istigh i gcúinne an Gharrdha Bh.
Chuaidh mé go h-aonach agus gan rún ar bith agam a dhul ann
Ná teirigh go sceich amach agus amach. Feicfidh tú iad roimhe sin
Bhí orm a dhul go loch shul má chonnaic mé é
Cuir bealadh faoi t'ioscadaí. Beidh ort a dhul go portach leis an dinnéar anois
Ní theigheann sé go h-iothlainn. Tóigeann sé as an gcoca atá i bhfus é
Amach leat go púirín 'bhfeicidh tú an bhfuil na cearca istigh
Ní dheachaidh mé go cró. Bhí sé romham ag corr na h-iothlann
Níl aon-chall duit a dhul go cnocán. Tá sé ins an ngarrdha gleannach seo taobh abhfus dhó (dhe)
Gabhfaidh sé go h-árd anois shul a bhéarfas sé uirre
Ní ghabhfadh sé go dorus, ní áirighim go teallach. Tá sé an-chuthal
Teirigh go dorus go bhfeicidh tú cé atá istigh
Chuaidh sé go h-ursain agus rug sé uirre len a briseadh. Sin é an droch-pheata
Ar a dhul go tearsa (tairsigh) dhó chlaon sé aríst
Nuair a chuaidh siad go simléar air d'eirigh siad as. B'éigin dó malrait saoir agus siúinéaraí a fháil annsin = rinne siad an teach go dtí an simléar
Ná teirigh go barr. Tá an sean-dréimre sin go dona
An ndeachaidh sib go barr (barr an chnuic)
An ndeachaidh tú go séipéal
Chuaidh muid go roillic leis an gcorp
An ngabhfaidh tú go fairrge indiu
B'fhearr duit a dhul go cara 'bhfeicidh tú a bhfuil sí in araidheacht a dhul thairti
Rachamuid go droichead théint (fea'int: féachaint) a bhfuil sé ann. Mara bhfuil bíodh an fheamainn (fc. feamainn) aige
Teirigh go beairic leis an bpáipéar sin. Theastóchadh a líonadh
Chuaidh sé go teach mór leis an ngarrdhadóir a cheadú
Chuaidh sí go teach geata. Is ann a gheobhas tú í
Má ghabh sé go ceardcha is mór an t-iongnadh nach bhfaca mé ann é
An bhfuil tú ag dul go teach an phosta (go teach an tsagairt agus rl.)
Tá sé imighthe go tornóig (sornóig?). Beidh sé againn go goirid
An ngabhfaidh tú go "pump"
Ní dheachaidh mé go céibh le fada an lá cheana go dtí indiu
Chuaidh mé go h-altóir (cho fada leis an altóir) shul a d'fhéad mé aon-áit suidhte a fháil
Chuaidh sé go h-iochtar (na fairrge) = chuaidh sé go tóin
Tá siad indon a dhul go tóin (go tóin na fairrge)
D'fhan mise thuas (ar an gcrann) ach chuaidh seisean go talamh
Chuaidh sé go talamh leis an dara buille = leag an dara buille é
+–
Chuaidh sí go Tuar (go Garrdha Bog, go Barr Beag agus rl. = ainmneacha garrantaí)
An ndeachaidh sé go Dúithche Sheoigeach (nó Dúithche Sheoigeach gan "go". fc. téigh)
TUILLEADH (3) ▼
Gabhfaidh sí go Conndae Mhuigheo go goirid (go Baile Átha Cliath, go Luimneach, go Corcaigh, go Gaillimh, go Béal an Átha, go Balla, go Tuaim, go Gleann, go Mám Éan, go Cárna agus rl.)
Gabhfaidh sé go Cúige Mumhan (go Cúige Laighean, go Cúige Chonnacht, go Connacht, go Conndae thart síos, go Sionainn, go Loch Éirne, do'n Mhuimhneach, go Gnó Mhór, go Conamara, go h-Árainn, go Cois Fhairrge, go Dúithche Sheoigeach, go h-Iar Chonnacht, go h-Iorras Aithneach, go Barr na Gaillimhe, do na Líbeirtí agus rl.)
Chuaidh sé go lár tíre (go h-Íochtar Tíre, go Sasana, go h-Albain, go Ameriocá, go hAustralia, go h-Africa, go Japan, go China, go Denmark agus rl. Áit a mbíonn na h-ainmneacha Béarla ní bhíonn an t-alt go h-iondamhail. "Go Páras" adeirtear, ach "go'n (do'n? gusan?) Róimh")
+–
An dteigheann tú go'n Cheathramhan Ruadh chor ar bith anois (an áit a bhfuil an t-Alt ins an ainm déantar "go'n" de "go", ach is deacair a rádh an "go" nó "do" atá ann amanntaí, arae tá an fhuaim chéadna ar "go" agus "do" mar réamh-fhocla ar fud an cheanntair seo, agus bíonn séimhiú ar an ainm agus ar an aidiacht scaithtí, fearacht agus dá mbadh "do" a bheadh ann i.e. ag dul go'n Achréidh (an t-Achréidh), ag dul go'n bhaile mhór
An rachaidh tú go'n (do'n?) Achréidh imbliana?
TUILLEADH (12) ▼
Cá'id go dteighidh tú go'n bhaile mhór (don?)
Chuaidh sé go (do?) na Forbacha (go na h-Aille, go na Foraí Maola, go na Tamhnachaí Beaga, go na h-Árd-Doireadha agus rl.)
Chuaidh sé go'n (do'n?) Choill Mhóir
Chuaidh sé go Coill S. Gh.
Ní dheachaidh mé go'n (do'n?) Bhóthar Mhór fós (do'n (go'n?) Bhóthar Bheag = College Road, Gaillimh)
An ngabhfaidh sib go'n (do'n?) Chnocán Ghlas (ainm áite) indiu?
Ní ghabhfaidh tú do'n (go'n) Chnoc (ainm áite) anocht?
Teigheann sé do'n Lochán Bheag 'chuile Domhnach (do'n Bhaile Árd, do'n Pholl, do'n Chaethach, do'n Phúirín, do'n Chaiseal, do'n Chlochán nó go Clochán, do'n Bhóthar Bhuidhe, do'n Chaorán Mhór agus rl. = ainmneacha áiteacha ar fad)
Chuaidh sé go'n (do'n) tsráid-bhaile ar ball
Chuaidh sé do'n tsliabh (áiteacha nó bailteacha áiride ar an sliabh)
Chuaidh sé do'n taobh ó thuaidh (go Cúig' Uladh etc.) (do'n taobh ó dheas, do'n taobh thoir, do'n taobh soir, do'n taobh suas (ó thuaidh), do'n taobh síos (isteach i lár tíre nó ó dheas), do'n taobh seo soir agus rl.)
Tá sé imighthe (gabhtha) do'n Fhrainc (do'n Spáinn, do'n Rúis, do'n Ghearmáin, do'n Ghréig, do'n Domhan Thoir, do na h-Inniachaí Thoir, do na h-Inniachaí Thiar, do na réigiúin choimhigheacha, do na tíortha éigcéille agus rl. "do'n Iúróip" (Europe) freisin)
c.
+–
Gabhfaidh an ola go lá = ní bheidh sí ídighthe go déanamh lae
Teigheann na fataí go samhradh orainn 'chuile bhliain = ní bhíonn siad ídighthe againn go Samhradh
TUILLEADH (4) ▼
Meastú an ngabhfaidh an méid sin coirce go h-Earrach
Ní ghabhfaidh na sean-fhataí go Féil San Seáin
Ní dheachaidh a raibh de mhóin agam go lá Fheil' Pádraig
Ní rachaidh an bran go h-Aonach beag (go lá an aonaigh, go Domhnach, go Máirt, go Márta, go Nodlaig, agus rl.)
d.
·
An uair a theigheas bocht go nocht teigheann sé go gabhail éadain (fc. bocht, gabhail éadain)
Dul go in iontrálacha eile (50+)
+
→
faitíos
Tá fonn air a dhul go Sasana ach tá faitíos imirce air in a dhiaidh sin
TUILLEADH (1) ▼
Teirigh ag an dochtúr leis an taobh sin agad faitíos na timpiste. Deir tú go bhfuil an phian ag smearadh amach. Sin deá-chosúlacht. Deir siad má smearann an phian gur comhartha é nach bhfuil aon-asna briste. Ach ní bheadh a fhios agad. Is fhearr a dhul roimhe in am
→
fara
"Och, och," arsa an chearc, agus í ag dul ar an bhfara, "Nach brónach agus nach deacrach é ábhar mo scéil. Céile mo leabthan, agus athair mo chloinne Ag dul san áit nach bhfillfidh go héag" (As "Cearc agus Coileach")
→
feadhain
Níl garraí ar an bhfeáin agam nach bhfuil foirghe mar sin. Dheamhan uabhar i dtada ar chuma ar bith, ach i ngiosadáin. Níl ann ach an uair a bhíodh feamainn ghaineamh ag dul idir stucaí go mbíodh an talamh salach. M'anam gur sailighe go fada anois é tharéis nach bhfágtar gionnóid shalachair ann
Sin feánach atá ag dul chuig an damhsa atá ag an sagart. Ar chuala tú céard adúirt S. an Gh. faoi? "Is gradha an saol é! Is gradha muis", adeir sé. "Cuimnímse fhéin — agus ní hé an fhad sin ar an saol mé — go mbíodh sagairt ag sciolladh agus ag scóladh den altóir ar dhuine ar bith a ghabhfadh amach ag damhsa, de shiúl oíche. Anois tá siad dhá bhfuagairt ón altóir, agus ag maoidheachtáil leo a dhul ann, agus mara dteighe, dar fia is cam a bhreathnós siad orra lár na mháireach má chastar leo i mbóthar ná i mbealach iad! Is gradha an saol e! Is gradha sin!
Thug J. amach an láirín agus é ag dul suas go F. "Ní fré chéile a chacfas sí seo" adeir sé, ag déanamh gaisce aisti. "Fan go bhfeice sib mise ag dul soir an bóthar sna feire glinnte uirre". Dheamhan dhá choisméig a ghabh an capall nó go raibh bualtrach déanta aice!
Níorbh fhiú d'aonduine a dhul ag fiachadh ar an bhfeithideach bocht sin. Níl ann ach na cheithre eite. Is beag le go bhfuil sé indiaidh a chéile chor ar bith
+
→
feáin
Ní raibh fíth ná feáin air mara dteigheadh sé ar an bportach ag tógáil mhóna ar maidin. Diabhal aithne air nach tirm a bhí sí! "Dhá mba triomach go Nollaig é anois", adeirimse "dheamhan fód den tsraith siúd a bheadh le dhul i gcruach". Síleann sé má theagann anna mar sin go dtriomódh sí ar an bpuinnte. Tá sí réidh leis go haithbhliain muise
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh fí ná feáin air go bhfádh sé a dhul ar an Achréidh i mbliana. Ach is cosúil nar thaithnigh leis! Dhá mhéad scímhle a bhí ag dul soir air, bhí a dhá oiread sin ag teacht anoir aríst air. Leabharsa dhuit ní hé an chéad duine aríst é a bhfeicfidh tú a láighe ar a ghualainn aige ag dul ar an Achréidh!
+
→
fios
'Ar ndú ba cheart go mbeadh fios na rólachaí agadsa feasta. Tá tú sách fada ag dul go dtí oifig an "dole" ar chaoi ar bith.
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé in am fios a dhul (a chur) ar a hinín. Mara dteighe, agus go beó, ní bhéarfaidh sí beó uirre
Shílfeá go mbeadh sagart ní b'fhearr a fhios ná a dhul ag scríobhadh síos scéalta gáirsiúla mar sin
→
foirm
Tá fólaim ortsa, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach má sin í do chuid cainte anois go raibh dhá Naomh Pádraig ann, ná bactar leat! Nach deas uait a dhul ag cumadóireacht … Eiriceach a bhí san té adúirt é sin. Níl an rud sin i gclár ná i bhfoirm, agus ná géill thusa do'n fhear sin. Nachar chuala muid ariamh nach raibh ann ach aon-Naomh Pádraig amháin, moladh go deó leis
→
fothair
Sách rite a chuaigh sé liom a dhul an fhad sin fhéin, ní áirím dhá mhíle eile a chur orm fhéin. Bhí tuitim feóir ionam leis an tuirse. Ní fearrde mé é, go ceann fada aríst
'Ar ndú ní ag brath ar a dhul amach san bhfothramán farraige sin a bheitheá? Níl aon-churrach déanta atá indon a mharaíocht. Cén chruadhóg amach atá ort, nó go dtige an aimsir sin in araíocht?
→
framsáil
Is tarbh oilbhéasach é sin aige. 'Bfhaca tú ariamh é ag framsáil agus duine ag dul thairis an bóthar. M'anam go gcuirfeadh sé a smut amach thar chlaidhe go dtí thú!
→
froigisí
Nach bhféadfá a rá go ndeárna tú é, nó nach ndeárna agus gan bacadh le leath na bhfrugaisí sin! Diabhal aithne ort nach thar sheacht míle d'fharraige théachtaithe a chaith tú a dhul in a choinne!
→
frídeoir
Diabhal an féidir go bpósfadh sí an frídeóir sin. A leithide de bhunnán (bhuinneán) de bhean bhreá. 'Ar ndó' thiúrfadh sí léithi in a naprún é. Chuir sé artha an dul amú ceart di, chuir sin
Tá fudarnéis ar fud an bhaile seo ó tionnscluíodh an pósadh céanna. Má siad na putaigh fhéin iad, níl siad leath-shásta a dhul chuig an scoil ach ag caint air, agus ag ceapadh go mbeidh oíche mhór aca.
→
fág gan
Cén catmara atá ar an bhfear seo thíos a dhul ag cur an tabhairt sin air fhéin le leasú go barr an bhaile, suas ar sean-spíontán fliuch báite, agus neart garrantaí bán de scoth na talúna annsin siar aige. 'Ar ndó sin é: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur
→
fágtha
Chíotar dhom go bhfuil tú an-fhágha le goirid bail ó Dhia ort. A dheamhain tá tú ag dul amú in do chuid éadaigh!
→
fáinne
Tá sac-ghadhair fút ar chaoi ar bith. Níor chumaoin dóibh a dhul i mbárr do chúig ort — cúig do láimhe dhéanta agus eile. B'fhéidir go gcaithfeá rud eicínt asta (.i. go mbeadh mámh eicínt in do láimh chártaí) … Fáinne óir ort! Mo chuach annsin thú! Tá Bainríon Hairt in a lionnán agad, ach dar príosta d'fhóin sí dhuit an babhta sin.
→
fálach
Chreidim gur fearr dom an citil a fhiuchadh faitíos na fálach thuas. Thiocfadh dóibh seo a bheith isteach puinte ar bith, agus dheamhan agus móide, in a leabaidh sin, a mbeidís isteach go mbeadh an dubh ar an oíche. Ní hionann a dhul 'na bhaile mhóir agus a fhágáil.
→
fána
Nuair a bhéas tú ag dul le fánaidh; bí san áirdeall ort fhéin go maith, mar níl aon-ghaisce ar na "brakes" sin
+
→
fánach
Buail isteach ann go fánach mar dhoigh dhe gur soir chuig an S. atá tú ag dul, agus má fhaghann tú deis ar bith tarraing anuas é
TUILLEADH (1) ▼
Siúd áit nach bhfuil ag duine ar bith a dhul nó go gcinne air. Shílfeá gur cac agus salachar duine aca faoi rádh's go ngabhfaidh sé ag iarraidh na cupla scillingín "dole" sin orra … Ionntóidh cléireach anall chugad go fánach, agus an tsíorraíocht caithe agad ag fanacht. "'Ar ndú' ní ag iarraidh "dole" atá fear luath láidir mar thusa" adéarfas sé de ghlan-Bhéarla … Go bhfoire Dia ort fhéin agus ar do "bhail ó Dhia"! Níl "aon-bhail ó Dhia" annsiúd
+
→
fán
Níor cheart dó áird a thabhairt ar athair ná ar mháthair, ach a dhul agus a pósadh ó thaithnigh sí leis. Ní phósfaidh ceachtar aca anois go brách feicfidh tú, ach iad ag dul i bhfán ar a chéile mar sin choíchin
TUILLEADH (2) ▼
Is mór an chéim síos dó é go gcaithfidh sé a dhul le fán. Chonnaic sé an dá shaol a mhaisce. Cuimnímse ar an uair nach mbeadh call dó sin cois a chorraí den chois eile ach neart buachaillí agus cailíní aige le chuile shórt a dhéanamh dhó. Ach tá na caisleáin ag tuitim agus na carnaoileachaí ag eirí
Is mór an babhta ar an duine bocht má chaitheann sé a dhul amach le fán. Cén bhrí ach gur chleacht sé sin fuigheall na bhfuigheall ariamh go dtí an saol seo fhéin!
+
→
fíbín
Shílfeá go mbeadh obair eicínt déanta aige de bharr a chuid ama. Ní hé a cheal muise nach mbíonn fíbín air chuile mhaidin ag dul chuig an ngarraí
TUILLEADH (1) ▼
Tá an oiread fíbín ar an "mbicycle" seo agus go ngabhfadh sé go G. inniu ach duine a dhul ar maircíocht air gan cois ar bith a chorraí
→
fóir
"Go bhfoirí Dia ar an bpeacach a bhíos go siorraí ag dul ar léig; Nuair a eiríos sé ar maidin, ní ar a Thiarna a chuimhníos sé" (línte tosaigh Dán Diadha)
Dhá mbeadh sé ag dul a chodladh in a throscadh, bheadh sé mór-fhoclach. Dar go deimhin bheadh. Ach is dual dó na floscaí a bheith aige. Bhídís ag a mháthair fhéin.
→
cadhail
D'fhéadfá 'rádh go raibh muid idteannta. Muid dhár gcaidhleadh le piléir a's le "shell"annaí, a's gan dul ar ar n-aghaidh, ná ar ar gcúl aghainn! A's gan-fhios cé'n puinnte a bpléascfadh ceann aca(b) sin, a's a ndéanfadh sé smiodairíní de chéad againn in éindigh.
→
caidhfte
Tá sé 'na chaidhfte thíos ag binn Sh. G. ó mhaidin gan a dhul anonn ná anall as. Is leis an áit údaidh go trathnóna é, mara mbagruighe duine eicínt air a dhul abhaile.
→
caidéis
Deir siad gurb é S. Bh. ba chionntach léithe sin. Fuair sé caidéis di, gan aon-'bhail ó Dhia', a chuir uirre. Badh é ráidhte 'chuile dhuine go raibh droch-shúil aige. Pé acu sin é, dheamhan deoir bhainne sláinte a d'ól sí ó'n lá a bhfuair sé caidéis di. Bhí a máthair a's a muinntir a' strócántacht le na fear, ag iarraidh air a dhul go dtí S. B. a's é 'thabhairt 'un láithreach, go gcuireadh sé 'bail ó Dhia fliuch' uirre.
Nach mór an cam srón birín orm go gcaithfe mé a dhul faoi dhó sa ló chuig an 'bpump', ag iarraidh bairillí uisce, a's neart uisce ar mo chuid talmhana fhéin, ach nach leagfaidís (na beithidhigh) smut air ingeall ar a' gcaile mhineoig. Ach is beag a' locht a bheidheas acu air, ar ball, nuair a theang(mh)óchas an tart tuille leobhtha.
→
cailm
Dhá mbadh feasach mé go mbeadh aon-chailm air, ghabhfainn in éindigh leis. Ach ní chomhairim go bhfaighidís ionnta(b) fhéin, a dhul a' tabhairt áladh ar mhalrach mar é sin.
→
cairín
Má's leat a dhul ar cúlóig, ní f'learr dhuit mála 'fhaghail le cur fút fhéin ar chairthín a' chapaill. Tá'n capall sin chomh suaidhte sin, a's go dtiocfadh a goramhnaí thríot mar bheadh snáthadaí ann.
→
carcair
Chreidfinn go raibh coill le bruach na fairrge fadó. Is minic a d'fheicfeá mion-charcaireacha, a's maidí giúmhasaighe i mbarr na trághadh, ach a dhul síos buille domhain.
→
ceal 1
Ó tá sí ag dul sa gceann sin leis, ní chomhnócha mise, go seasa mé thíos ar a h-urlár, a's go n-innsighe mé dhi, cé h-iad brothtuinn bradach na h-eitinne, a's déanad sí a rogha ceal di. Ní fhéadfa sí goirm chúirte a chuir orm ar aon-nós, faoi'n fhírinne.
→
ceas
Níor chodail mé aon-néal go raibh an oidhche caithte thar druim, le brúchtaoighil, in áit ar chuir mé ceas orm fhéin, le ronnachaí tirme, ag dul a chodladh dhom.
→
ciseach
Ní raibh na daoine ina gciseach ariamh go dtí anois, muis, má ta indán's go gcaithfe siad, fanacht as an aithgiorra, a's a dhul a' timcheall.
Caithfe mé a dhul go dtí ciseadóirí An Taobh Mín, go bhfagha mé ciseán ceart déanta, faoi chomhair mo mhná. Níl aon-mheas aice ar chiseáin na h-áite seo. (magadh a's fonóid).
→
ciste
Fhobair ciste a bheith faighte ag mo shean-athair 'sa gcnocán sin thiar. Neach a tháinic go dtí é a's adubhairt leis a dhul ann, ach ní dhearna sé a chomhairle, arae is fear de mhuinntir Dh. a thug sé leis i leaba C. Bhí leac a' phota nochtuighthe aca(b), nuair a tháinic an marcach — marcach a bhí chomh h-árd leis an aer — go dtí iad, a's d'fhuagair sé orra(b) staonadh. Sin é 'raibh na thimcheall. D'fhan a' ciste mar sin ariamh ó shoin, a's chreidim go bhfanfa, ar ar son se'aghainne.
→
cleite
Is mór a' t-iongnadh dhó a dhul a' coireamhaint ar Nóra muise, ó's í an cleite is fearr in a sciathán fhéin í. Ach is cosamhail go bhfuil an brochán dóirtighthe!
Is beag a' mhaith dhaoib a dhul a' dréim leis sin, le clo(ich) phuis. Tá sé amuigh go fada.