Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: téigh go

Nualitriú Bunlitriú

téigh go

—ní miste a rá in abairtí fearacht chuaigh sé go trá, chuaigh sé go beairic gur trá amháin áirid agus beairic amháin áirid atá i gceist. Is féidir chuaigh sé go dtí an trá, chuaigh sé ag an trá, chuaigh sé ar an trá a rá freisin, agus deirtear iad amantaí, ach is minice an leagan eile. In abairtí fearacht chuaigh sé go sliabh, chuaigh sé go céibh is éard a bhíos i gceist go minic go ndeachaigh sé chomh fada leis an sliabh nó leis an gcéibh .i. gur scoith sé amach an t-íochtar agus an talamh cuir, agus an talamh riascach a bhíos go hiondúil i mbarr na mbailteachaí, agus gur shroich sé amach an sliabh corpanta. Chuaigh sé don (gon?) tsliabh. 'Sé an sliabh anseo ceantar an tsléibhe nó na tamhnachaí agus na bailteacha a bhíos ar an sliabh .i. i gceantar an tsléibhe. Dhá n-abraíodh fear Chois Fharraige go ndeachaigh sé don tsliabh, bheadh sé i gceist aige go raibh sé ar thamhnaigh nó ar bhaile nó ar áitreabh eicínt atá ar an sliabh ó thuaidh dhe idir é féin agus Maigh Cuilinn nó Uachtar Ard. Ach chuaigh sé go sliabh: ní bheadh sé thar mhíle ó bhaile an áit a mbeireann an talamh cuir ar na portaigh. dul go + ainm áite: a dhul go dtí nó a dhul chuig i gcónaí. Ní féidir a rá: chuaigh sé go sagart (go múinteoir, go scoil srl.) mar is iondúil go mbíonn níos mó ná sagart amháin agus scoil amháin agus múinteoir amháin in áit áirid ar bith. Ach deirtear chuaigh sé go sagart a casadh an bealach, chuaigh sé go scoil a bhí ar an taobh thall den chnoc, chuaigh sé go múinteoir nach raibh i bhfad amuigh as coláiste. Is féidir a rá chuaigh sé go sagart den ruaig sin más éard atá i gceist go ndeachaigh sé chomh fada leis an sagart nó an áit a raibh an sagart ar lóistín, nó chomh fada le teach an tsagairt.

—

+–Téann an doicheall go smior — go dtí an smior.  Tabhair faoi deara nach mbíonn an t-alt go hiondúil in ainmfhocal i ndiaidh ag dul go
Chuaigh sé go beo ionam

                                TUILLEADH (24) ▼
                            
Chuaigh an phian sin go croí ionam
Chuaigh an chloch go hinchinn ann
Chuaigh an t-uisce go glúine liom
Ní ghabhfadh sé go gualainn (go guailní) liom
Níl an seaicéad seo ag dul go básta liom
Chuaigh sé go corróig sa taoille
Téann sé go muineál i bhfarraige chuile lá ag cruinneáil fheamainne
Tá mé in ann a dhul go smig i bhfarraige shula bhaintear mé
Ghabhfá go rúitíní i bpuiteach ann anois
Tá na beithígh sin ag dul go bolg i bhféar agus níl aon mheas acu air ina dhiaidh sin
Ghabhfá go hascallaí i salachar ann
Chuaigh pórtar go cluasa air
Tá féasóig ag dul go brollach leis
Chuaigh sí go píobán i bhfarraige (fc. píobán)
Chuaigh sé go ceathrú (go tóin, go bléin srl.) san easca
Chuaigh an biorán go cnáimh
Tá an cóta mór ag dul go talamh leis (air)
Chuaigh an claise go bruach (le uisce)
Nuair a scaird sé amach an t-uisce chuaigh an pota go béal
Chuaigh sé go buinne bruach
Tá iasc glas ag dul go barr láin
Tá an taoille ag dul go claí anocht, ach chuaigh sí go bóthar aréir
Tá bradáin ag dul go bruach ann
Tá feamainn dearg ag dul go barr bachall ar an aimsir seo

+–

Téirigh go spriog leis (fc. spriog)

Chuaigh sé go bun an amhgair leis

TUILLEADH (1) ▼

Dhá dtéadh sé go bás liom, ní dhéanfainn a chomhairle — dhá gcuireadh sé chun báis mé

+–

Tá deatach ag dul go haer as — chomh fada leis an aer

Bhí poitín ag dul go haer ann ar chaoi ar bith — é ann go barr bachall; dalladh dhe ann

TUILLEADH (4) ▼

Chuaigh amhráin go haer ar chaoi ar bith — dúradh amhráin (go leor acu) go hard acmhainneach

Ní fheicfidh tú aríst é go malrait saoil (fc. malrait). Tá an poll sin ag dul síos go talamh íochtair

Ar an dá luath is ar sháigh mé an láí ann, chuaigh sí go leic

Chuaigh an bád go cloich ar an toirt — an ciumhais chlochach den chladach sula mbeire tú amach ar an nglan

+–Ní rachaidh tú go teach an rachaidh? — go dtí an teach (teach áirid, nó do theach féin)
B'fhearr dhuit a dhul go bóthar dhom i gcoinne na mbeithíoch

                                TUILLEADH (41) ▼
                            
Gabhfaidh sé go habhainn shula stopfas sé
An bhfuil tú ag dul go cladach?
An ndeachaigh tú go portach inniu nó ar thug tú as an gcruaich í?
Caithfidh mé a dhul go sliabh anois ag breathnú ar chaoirigh
Ní mór dhom a dhul go baile (home) go n-ithe mé raisín eicínt
B'éigean dom a dhul go trá den ruaig sin.  Is ann thíos a bhí siad
Ní dheachaigh mé go tobar baileach.  Bhí siad istigh i gcúinne an Gharraí Bh.
Chuaigh mé go haonach agus gan rún ar bith agam a dhul ann
Ná téirigh go sceich amach is amach.  Feicfidh tú iad roimhe sin
Bhí orm a dhul go loch shul má chonaic mé é
Cuir bealadh faoi t'ioscadaí.  Beidh ort a dhul go portach leis an dinnéar anois
Ní théann sé go hiothlainn.  Tógann sé as an gcoca atá abhus é
Amach leat go púirín go bhfeice tú an bhfuil na cearca istigh
Ní dheachaigh mé go cró.  Bhí sé romham ag corr na hiothlann
Níl aon chall duit a dhul go cnocán.  Tá sé sa ngarraí gleannach seo taobh abhus dhó (dhe)
Gabhfaidh sé go hard anois shula bhéarfas sé uirthi
Ní ghabhfadh sé go doras, ní áirím go teallach.  Tá sé an-chúthail
Téirigh go doras go bhfeice tú cé atá istigh
Chuaigh sé go hursain agus rug sé uirthi lena briseadh.  Sin é an drochpheata
Ar a dhul go tearsa (tairsigh) dhó chlaon sé aríst
Nuair a chuaigh siad go simléar air, d'éirigh siad as.  B'éigean dó malrait saoir agus siúinéaraí a fháil ansin — rinne siad an teach go dtí an simléar
Ná téirigh go barr.  Tá an seandréimire sin go dona
An ndeachaigh sibh go barr (barr an chnoic)
An ndeachaigh tú go séipéal
Chuaigh muid go reilig leis an gcorp
An ngabhfaidh tú go farraige inniu
B'fhearr duit a dhul go cora go bhfeice tú an bhfuil sí in araíocht a dhul thairti
Rachaidh muid go droichead théint (féint: féachaint) a bhfuil sé ann.  Mura bhfuil, bíodh an fheamainn (fc. feamainn) aige
Téirigh go beairic leis an bpáipéar sin.  Theastódh a líonadh
Chuaigh sé go teach mór leis an ngarraíodóir a cheadú
Chuaigh sí go teach geata.  Is ann a gheobhas tú í
Má ghabh sé go ceardcha, is mór an t-ionadh nach bhfaca mé ann é
An bhfuil tú ag dul go teach an phosta (go teach an tsagairt srl.)
Tá sé imithe go tornóig (sornóig?).  Beidh sé againn go gairid
An ngabhfaidh tú go pump
Ní dheachaigh mé go céibh le fada an lá cheana go dtí inniu
Chuaigh mé go haltóir (chomh fada leis an altóir) shula d'fhéad mé aon áit suite a fháil
Chuaigh sé go híochtar (na farraige) — chuaigh sé go tóin
Tá siad in ann a dhul go tóin (go tóin na farraige)
D'fhan mise thuas (ar an gcrann) ach chuaigh seisean go talamh
Chuaigh sé go talamh leis an dara buille — leag an dara buille é

+–

Chuaigh sí go Tuar (go Garraí Bog, go Barr Beag srl. — ainmneacha garrantaí)

An ndeachaigh sé go Dúiche Sheoigheach (nó Dúiche Sheoigheach gan go, fc. téigh)

TUILLEADH (3) ▼

Gabhfaidh sí go Contae Mhaigh Eo go gairid (go Baile Átha Cliath, go Luimneach, go Corcaigh, go Gaillimh, go Béal an Átha, go Balla, go Tuaim, go Gleann, go Mám Éan, go Carna srl.)

Gabhfaidh sé go Cúige Mumhan (go Cúige Laighean, go Cúige Chonnacht, go Connacht, go Contae thart síos, go Sionainn, go Loch Éirne, don Mhuimhneach, go Gnó Mhór, go Conamara, go hÁrainn, go Cois Fharraige, go Dúiche Sheoigheach, go hIar Chonnacht, go hIorras Aithneach, go Barr na Gaillimhe, do na Líbeirtí srl.)

Chuaigh sé go lár tíre (go hÍochtar Tíre, go Sasana, go hAlbain, go Meiriceá, go hAustralia, go hAfrica, go Japan, go China, go Denmark srl.) Áit a mbíonn na hainmneacha Béarla ní bhíonn an t-alt go hiondúil. Go Páras adeirtear, ach gon (don? gusan?) Róimh

+–An dtéann tú gon Cheathrún Rua chor ar bith anois (an áit a bhfuil an t-alt san ainm déantar gon de go, ach is deacair a rá an go nó do atá ann amantaí, arae tá an fhuaim chéanna ar go agus do mar réamhfhocla ar fud an cheantair seo, agus bíonn séimhiú ar an ainm agus ar an aidiacht scaití, fearacht is dá mba do a bheadh ann .i. ag dul gon Achréidh (an tAchréidh), ag dul gon bhaile mhór)
An rachaidh tú gon (don?) Achréidh i mbliana?

                                TUILLEADH (12) ▼
                            
Cáid go dté tú gon bhaile mhór (don?)
Chuaigh sé go (do?) na Forbacha (go na hAille, go na Foraí Maola, go na Tamhnachaí Beaga, go na hArd-Doiriú srl.)
Chuaigh sé gon (don?) Choill Mhóir
Chuaigh sé go Coill S. Gh.
Ní dheachaigh mé gon (don?) Bhóthar Mhór fós (don (gon?) Bhóthar Bheag — College Road, Gaillimh)
An ngabhfaidh sibh gon (don?) Chnocán Ghlas (ainm áite) inniu?
Ní ghabhfaidh tú don (gon) Chnoc (ainm áite) anocht?
Téann sé don Lochán Bheag chuile Domhnach (don Bhaile Ard, don Pholl, don Chaethach, don Phúirín, don Chaiseal, don Chlochán nó go Clochán, don Bhóthar Bhuí, don Chaorán Mhór srl. — ainmneacha áiteacha ar fad)
Chuaigh sé gon (don) tsráidbhaile ar ball
Chuaigh sé don tsliabh (áiteacha nó bailteacha áiride ar an sliabh)
Chuaigh sé don taobh ó thuaidh (go Cúige Uladh srl.) (don taobh ó dheas, don taobh thoir, don taobh soir, don taobh suas (ó thuaidh), don taobh síos (isteach i lár tíre nó ó dheas), don taobh seo soir srl.)
Tá sé imithe (gafa) don Fhrainc (don Spáinn, don Rúis, don Ghearmáin, don Ghréig, don Domhan Thoir, do na hIndiachaí Thoir, do na hIndiachaí Thiar, do na réigiúin choimhthíocha, do na tíortha éigéille srl.;  don Eoraip (Europe) freisin)

+–

Gabhfaidh an ola go lá — ní bheidh sí ídithe go déanamh lae

Téann na fataí go samhradh orainn chuile bhliain — ní bhíonn siad ídithe againn go samhradh

TUILLEADH (4) ▼

Meas tú an ngabhfaidh an méid sin coirce go hearrach

Ní ghabhfaidh na seanfhataí go Féil San Seáin

Ní dheachaigh a raibh de mhóin agam go Lá Fhéil Pádraig

Ní rachaidh an bran go haonach beag (go lá an aonaigh, go Domhnach, go Máirt, go Márta, go Nollaig, srl.)

Nuair a théas bocht go nocht téann sé go gabháil éadain (fc. bocht, gabháil éadain)

Nuair a théas an gabha don teampall téann sé go haltóir (fc. gabha, teampall)

Féach freisin

→ feamainn

→ téigh le

→ téigh thar

→ téigh

→ go

téigh go in iontrálacha eile (50+)

→ faiteach

Bhíodh muid an-fhaiteach fadó. Dhá bhfeiceadh muid póilí ná sagart ag teacht, ghabhfadh muid thar claí nó go dtéidís tharainn. Tá teanntás thairis sin sna daoine anois

→ faitíos

Diabhal plé a bheas agamsa le scadáin le mo ló aríst. Féacha an bhail a chuir siad cheana orm … Beannacht Dé dhuit a dhuine sin. Chuir siad go doras an bháis mé. Scadáin lofa a d'ith mé. Agus níor ghlac mé éiseal ná a dhath leo agus mé dhá n-ithe. Ach ní íosfaidh mé aríst díobh le cúnamh Dé. An té a bhuailtear sa gceann bíonn faitíos air

TUILLEADH (3) ▼

B'fhada a chaith sí idir fonn agus faitíos, ach chuaigh ag an bhfonn ar an bhfaitíos uirthi sa deireadh, agus m'anam ón diabhal go ndeachaigh sí ag an damhsa. Tháinig an t-athair i lár an mheán oíche thall agus fás fuinseoige aige, agus thosaigh sé ag gleadhradh an dorais leis …

Chuaigh an faitíos go smior ann an oíche sin, agus níor scar sé leis ó shin

Le neart an fhaitís a bhí air, níor bhain sé cois de rith nó go ndeachaigh sé isteach béal an dorais

→ fara

"'Och, och,' arsa an chearc agus í ag dul ar an bhfara, 'Nach brónach agus nach deacrach é ábhar mo scéil. Céile mo leabthan, agus athair mo chlainne; Ag dul san áit nach bhfillfidh go héag'" (As Cearc agus Coileach)

→ farasbarr

An gcuimhníonn tú ar an Lá Nollag a raibh muid ag ól thoir tigh Ph. Sh.? Tháinig M. P. Th. isteach agus d'ól sé buidéal pórtair. Chuaigh an láimh síos sa mbrollach, agus go deimhin tháinig sí aníos (le) sparán a raibh ceangal air! D'iontaigh sé a chúl linn gur thug sé an t-airgead aníos as agus gur chuir sé taisce aríst ar an sparán faoin gcích. An dara buidéal a d'ól sé, chuaigh sé siar sa sáinn siúd ar chúla an tsiopa leis an sparán a bhaint aníos aríst. Le earasbarr a chur ar an gcuibhiúlacht. Deile? — chuaigh sé ar cúlráid i riocht is go mbeadh cuibhiúlacht ní b'fhearr aige le luach na dí a fháil

→ feadhain

Níl garraí ar an bhfeadhain agam nach bhfuil foirgthe mar sin. Dheamhan uabhar i dtada ar chuma ar bith ach i ngeosadáin. Níl ann ach nuair a bhíodh feamainn ghaineamh ag dul idir stucaí go mbíodh an talamh salach. M'anam gur sailí go fada anois é thar éis nach bhfágtar gionnóid shalachair ann

→ feadhnach

Sin feadhnach atá ag dul chuig an damhsa atá ag an sagart. Ar chuala tú céard adúirt S. an Gh. faoi? 'Is groí an saol é! Is groí muis,' adeir sé. 'Cuimhnímse fhéin — agus ní hé an fhad sin ar an saol mé — go mbíodh sagairt ag sciolladh agus ag scóladh den altóir ar dhuine ar bith a ghabhfadh amach ag damhsa de shiúl oíche. Anois tá siad dhá bhfuagairt ón altóir, agus ag maíochtáil leo a dhul ann, agus mura dté, dar fia is cam a bhreathnós siad orthu lá arna mhárach má chastar leo i mbóthar ná i mbealach iad! Is groí an saol e! Is groí sin!'

→ feadhnóg

Nuair a scaoil mé an feadhnach (feadhnóg; feadhnac; cleitheog) tháinig leatroma san ualach agus chuaigh an tsrathair agus a raibh ann anuas droim ar ais. B'fhada go dtáinig mé isteach ar an bpéire a scaoileadh in éindí

→ fearacht

Chuaigh sé amach go doras fearacht is dhá mbeadh rún aige a bhualadh ach d'fhill sé aríst

→ fearúint

Beidh sé ag fearúint mar seo go dté an ghealach amach. Ba chóir go mbeadh sí i ndáil le caite. Tá sí ar an gceathrú dheiridh, dar liom féin.

→ feire glinnte

Thug J. amach an láirín agus é ag dul suas go F. 'Ní fré chéile a chacfas sí seo,' adeir sé, ag déanamh gaisce aisti. 'Fan go bhfeice sibh mise ag dul soir an bóthar sna feire glinnte uirthi'. Dheamhan dhá choisméig a ghabh an capall nó go raibh bualtrach déanta aici!

→ feiste

Ní ansin a théim ag an aifreann dubh ná dath. Rug sé orm maidin Domhnaigh amháin ag teacht deireanach agus thug sé aghaidh mar a thabharfá ar mhadadh orm. Tabhair glafairt air a dhuine chóir! 'Dheamhan mé,' arsa mise liom péin, 'má scagaim mé fhéin uait an babhta seo nach go luath a fheicfeas tú aríst mé!' Agus ní fhaca. Ní raibh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Téim suas go dtí an fear nach mbíonn doicheall aige roimh aon duine

→ feáin

Ní raibh fí ná feáin ar Sheán nó go dtéinn in éindí leis — bhí sé ag stróiceadh le mo thabhairt leis; ní ghlacfadh sé aon leithscéal uaim gan a dhul leis; ní shásódh tada é mura dtéinn leis (an aimsir chaite a bhíos leis an fí ná feáin go hiondúil)

TUILLEADH (3) ▼

Ní raibh fí ná feáin ar Mh. J. go dtéadh muid suas agus go dtógadh muid an fuisce. Chonaic sé dhá chur i bhfolach iad. Ba bheag an scrupall a bhí aige a ghoid uathu

Ní raibh fí ná feáin air mura dtéadh sé ar an bportach ag tógáil mhóna ar maidin. Diabhal aithne air nach tirim a bhí sí! 'Dhá mba triomach go Nollaig é anois,' adeirimse, 'dheamhan fód den tsraith siúd a bheadh le dhul i gcruach.' Síleann sé má theagann ana mar sin go dtriomódh sí ar an bpointe. Tá sí réidh leis go hathbhliain muise

Ní raibh fí ná feáin air go bhfaigheadh sé a dhul ar an Achréidh i mbliana. Ach is cosúil nár thaitnigh leis! Dhá mhéad scímhle a bhí ag dul soir air, bhí a dhá oiread sin ag teacht anoir aríst air. Leabharsa dhuit ní hé an chéad duine aríst é a bhfeicfidh tú a láí ar a ghualainn aige ag dul ar an Achréidh!

→ fios

B'fhaide liom ná fios mo shaoil go n-imíodh sé agus go dtéinn a chodladh — fios mo shaoil — an léas atá i ndán dom ar an saol; an méid bliain a bheas mé beo

TUILLEADH (9) ▼

Is faide leis ná fios a shaoil go n-imí an ceann eile as an teach go dté sé fhéin isteach ann. Chítear dhom gur suarach an mhaise do dhuine a bheith mar sin

Ar ndóigh ba cheart go mbeadh fios na rólachaí agatsa feasta. Tá tú sách fada ag dul go dtí oifig an dole ar chaoi ar bith.

Ní thabharfadh sé d'fhios dhom air ach an méid sin, théis go ndeachaigh mé go bog agus go crua air.

Tá sé in am fios a dhul (a chur) ar a hinín. Mura dté, agus go beo, ní bhéarfaidh sí beo uirthi

Ná habair tada. Níl a fhios go té sin (/ɡu t′ɛ̄/; don té?). B'fhéidir go mbainfeadh an scéal sin caint amach fós — níl a fhios ag aon duine cén chaoi a rachadh sé chun dochair duit

Ná corraigh é. Cá bhfios go té sin. B'fhéidir gurb iad na póilíos a chuirfeadh sé in do dhiaidh

Ná habraíodh duine tada faoi aon duine. Níl a fhios go té sin. B'fhéidir gur rud eicínt a bheadh le rá fút féin

Seachain í. Cá bhfios go té sin. Crois Críost orainn, b'fhéidir gur eascainí a dhéanfadh sí ort?

Ná téirigh suas ag an damhsa sin anocht. Níl a fhios go té sin. Dhá mbeadh bleitheach ólta ag an ngrísc sin as L., ba bheag an tsuim a bheadh acu gléasadh buailte a thabhairt duit

→ fliuch 1

Bhíodh cuid mhaith leoistíocht ann fadó, ach ní bhíonn uasal ná íseal ina gcónaí anois. Na daoine uaisle fhéin d'fheicfeá ag saothrú anois iad. Chreidim go ndeachaigh buairthín bara orthu thar is fadó. Ní mór do chuile dhuine a chuid aráin a fhliuchadh in allas a mhalaí fhéin, mar adeireadh na seandaoine

→ focal

Chuaigh siad ó fhocal go focal nó gur áitíodar a chéile — bhain focal focal eile amach, nó gur ionsaíodar ag troid

TUILLEADH (1) ▼

Shíl mé go sceanfaí é. Dhá gcloistheá é ag caint le na hamhais sin thiar. Níl modh focail ar bith aige. Mharóidís an té a bheadh tláth leo, ach diabhal araoid ar bith a chuir siad airsean théis nach raibh sé ag tabhairt sásaimh ar bith faoin domhan dóibh

→ foilsigh

Ba deacair dóibh an t-ádh a bheith orthu, go mba leo fhéin uainne é. Shíl siad go raibh siad ina rith seoil ceart críochnaithe anois. Bhí a dhá láimh timpeall ar an saol. Ach is ag Dia is fhearr a fhios. Foilsíonn Dia an chneámhaireacht agus an míscrupall i gcónaí. Is fada ar an saol mé agus níl aon lá ó tháinig cuimhne dhom nach amhlaidh a fheicim é. Chuala tú an scéal faoin bhfear a chonaic fear eile ag marú duine agus dhá chur i ngan fhios. Mhionnaigh sé agus mhóidigh sé mura bhfoilsíodh Dia é nach mbeadh aon aird aige fhéin ar Dhia níos mó. D'fhan mar sin. Chonaic sé go raibh an saol ag féithiú leis an té a rinne an marú … Sin é an chaoi a raibh sé. Bhí fear eile marbh cheana ag an té a maraíodh. Nach maith gur fhoilsigh Dia an choir sin!

→ foirm

Tá foghlaim ortsa, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach más in í do chuid cainte anois go raibh dhá Naomh Pádraig ann, ná bactar leat! Nach deas uait a dhul ag cumadóireacht … Eiriceach a bhí sa té adúirt é sin. Níl an rud sin i gclár ná i bhfoirm, agus ná géill thusa don fhear sin. Nár chuala muid ariamh nach raibh ann ach aon Naomh Pádraig amháin, moladh go deo leis

→ fothair

Sách rite a chuaigh sé liom a dhul an fhad sin fhéin, ní áirím dhá mhíle eile a chur orm fhéin. Bhí titim feoir ionam leis an tuirse. Ní fearrde mé é go ceann fada aríst

→ framsáil

Is tarbh oilbhéasach é sin aige. An bhfaca tú ariamh é ag framsáil agus duine ag dul thairis an bóthar. M'anam go gcuirfeadh sé a smut amach thar chlaí go dtí thú!

→ freagair

Rinne siad leathchuma ar an dá sheandíthriúch a bhí ansin agus féacha fhéin gur fhreagair Dia orthu é dhá fhada dhá ndeachaigh sé. Tá muilte Dé mall, adeir siad, ach meileann siad go mín

→ frídeoir

Diabhal an féidir go bpósfadh sí an frídeoir sin. A leithide de bhunán (bhuinneán) de bhean bhreá. Ar ndóigh thabharfadh sí léithe ina naprún é. Chuir sé ortha an dul amú ceart di, chuir sin

TUILLEADH (2) ▼

Bádh ansin thoir í (bád). Chuaigh sí go frídeoir i bhfarraige ann. Ní raibh aníos ach cuid den chrann

Chuaigh sí go frídeoir i bhfarraige ar an gcéad abhóig in Éirinn. Shíl mé go raibh muid réidh. Dheamhan muise gurb in é an lá a raibh mise idir an t-aighre agus an tanaí ceart críochnaithe. Ach d'éirigh linn a ceansú ina dhiaidh sin

→ fuaidreamh

Cén fuaidreamh atá ort ag imeacht go fánach mar sin. Is beag a bheas de bharr do shaoil agat má lonnaíonn tú sna bólaí seo. Níl pínn dhá saothróidh tú nach gcaithfidh tú aríst. Breá nach dtéann tú abhaile má tá aon bhaile agat?

→ fága

Tá an fharraige ag míniú anuas aríst. Is furasta a aithinte é, agus a bhfuil de na fágaí sin inti. Rinne an bádóir seol inniu, ach ní dheachaigh sé thar bharr na C. D'fhill sé ar ais aríst. B'oibrithe leis a bhí sí déarfainn. Tá sé saothraithe go maith ag an duine bocht agus fuiríocht calaidh air ansin le seachtain.

→ fág

Má shíleann tú go bhfuil doicheall romhat a dheartháir mo chroí, sin é amach an bealach agat. 'Sé an chaoi a bhfuil sé againne anseo: an té ar cúng leis fágadh. Níl buairthín bara againn ar aon duine

TUILLEADH (1) ▼

Ba dona an teach a bhí ansin nó go ndeachaigh inín S. Th. isteach ann. Má tá brá gill orthu inniu dise is cóir dóibh a bheith buíoch. Más thíos a fuair sí é (an teach) is thuas a d'fhága sí é.

→ fágtha

Chítear dhom go bhfuil tú an-fhágtha le gairid bail ó Dhia ort. A dheamhain tá tú ag dul amú in do chuid éadaigh!

→ fáinne

Chuaigh inín an rí suas go dtí an fhuinneoig ab airde sa gcaisleán agus d'fhéach sí i bhfáinne na feiceála agus chonaic sí an Gruagach ag teacht agus naoi n-iomairí agus naoi n-eitrí aige i ngach coisméig, agus chúig ghleann i ngach truslóig

TUILLEADH (2) ▼

Déan fáinne féir dóibh go dté siad ag coraíocht

Téann an fáinne bán soir ón áit a dtéann an ghrian faoi go dtí an áit a n-éiríonn sí. Ní fhágann sé an spéir chor ar bith oícheanta samhraidh — an ghile a bhíos ó thuaidh sa spéir

→ fáinneog

Ní raibh aon cheo air ach go raibh an fháinneoig uilig sníofa, ach chreidim nár bheag dó a dhonacht. Ba mhaith a chuaigh siad as nár maraíodh ar fad iad, sábhála Dia sinn

→ fána

Nuair a bheas tú ag dul le fána, bí san airdeall ort fhéin go maith, mar níl aon ghaisce ar na brakes sin

TUILLEADH (1) ▼

Níl leath an chirt leis. Deir siad gur minic a thug tuile fear buile le fána: sin é a fhearacht aigesean anois é. Ní shásódh tada é go dtéadh sé in aghaidh an bhaile uileag, ag déanamh amach go smachtódh sé iad: eisean atá smachtaithe anois