Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
deirfiúr
ainmfhocal, baineann
ginideach uatha: na deirfíre /d′r′ef′īr′ə/
uimhir iolra: deirfiúrachaí /d′r′əurəxī/
 an fhréamh ghaoil bhaineann is gaire dhuit ó shinsir (sister).
+
A dheirfiúr
A dheirfiúr ó mo chroí thú!
TUILLEADH (3) ▼
A dheirfiúirín na páirte
A dheirfiúirín dhílis
A dheirfiúr m'anama thú!

deirfiúr in iontrálacha eile (27)

 
Chuaigh chuile dhuine den chine sin sna céadéaga le aois. An bhfeiceann tú an deirfiúr eile atá aici. Tá sí deich mbliana fichead ag tarraingt an phinsean agus is maith an mhaise dhi fós é
 
dáil
Gabhfaidh sí soir i ndáil leis an deirfiúr eile anois. Tá áiteacha maithe soir ansiúd i gCoill an Bhogaigh
 
dálta
Tá sé téisiúil, ní hé dálta a dheirfiúr é — tá sé teann nó bunáiteach, ní hé fearacht a dheirfíre é. Níl sise teann ná bunáiteach
 
Duine sa gcéad a dheirfiúr ó, a chuirfeas an saol thairis gan corrphoc eicínt dhá bhualadh. Caitear deachma na sláinte a íoc. Bíodh muid buíoch má éiríonn sé linn chomh réidh sin. Feiceann muid fir luatha láidre scolbánta ar na maidí chuile lá sa tseachtain. Nach bhfuil a fhios agatsa ansin go bhfuil sé mór ag seanchuaillí mar muide, a bhfuil leathchois linn istigh san uaigh cheana, a bheith ag casaoid
 
deamhan 1
Dheamhan oiread agus a fiafraí amháin a rinne sé théis gurb í a dheirfiúr í
+
Deirfiúr agus deartháir iad
TUILLEADH (2) ▼
Tá siad mar a bheadh an deirfiúr agus an deartháir ann — an carthanas céanna sin acu le chéile; platonic friendship
Tógadh iad mar a bheadh an deirfiúr agus an deartháir ann
 
Tá déidín tite aige ag fanacht go n-imí an deirfiúr agus go bhféada sé pósadh, agus gan cuimhne ar bith féin ag an deirfiúr aon chois a chorraí as siúd. Tá an iomarca aoise aici anois le go n-iarrfadh duine ar bith le pósadh í, mura mbeadh seansúmaire go díreach ann a chaith a shaol i réigiún coimhthíoch eicínt agus a thiocfadh abhaile lofa le airgead. Ní chuirfeadh seanraicleach ar bith aon éiseal ar a leithide sin
 
deilbh 1
Ní dheilbheoidh muid é Dé Céadaoin. Tá geis ar an gCéadaoin a dheirfiúr mo chroí. "Bearradh Luain nó deilbh Chéadaoin, ní raibh ariamh gan osna nó éagaoin"
+
diaidh
Céard atá muid a dhéanamh? Ag cruinniú romhainn agus ag bailiú inár ndiaidh, a dheirfiúr — déarfadh dream nó duine é a bheadh ag cruinniú airgid, nó lucht iarrtha a gcodach srl.
TUILLEADH (2) ▼
Ní raibh a ndóthain acu féin leis an teach a chríochnú, ach chuir an deirfiúr siúd atá imithe ina dhiaidh, agus críochnaíodh ansin é. Chosain sé, idir chaon tsórt, trí chéad agus dá fhichead punt. Ba diabhaltaí an lab airgid é
Chuir sé a dheirfiúr de dhroim tí. Chonaic mé í an lá a mb'éigean di féin agus dhá háilín G. síos a thabhairt orthu féin, agus scrúdfaidís thú breathnú orthu. Rinne sé sin, agus déarfá gur beag an tsúil le Dia a bheadh ag duine ar bith a mbeadh baint na páirt aige lena leithide de chleas. ina dhiaidh sin agus uileag, tá daoine ann — agus cuid dá mhuintir féin freisin — adéarfadh leat nach ndearna sé leathcheart léithe
 
Ní fhaca mé a mhacasamhail i gcaitheamh an tsaoil ariamh, tá sé chomh díbheirgeach sin. Chuaigh sicín linn soir anuraidh sa ngarraí gleannach siúd aige taobh thoir daoinne (dínne, d leathan). Dheamhan a raibh a fhios againne céard ba cor di, ná go raibh sí ar a chuid chor ar bith. Is uair sna naoi n-aird a thaobhaíodh aon chearc linn é, mar ní thugann muid d'fhaisean dóibh a dhul ann ach a gcoinneáil ruaigthe taobh siar i gcónaí. Bhí mé ag gearradh cuid muc ar an tsráid théis am dhinnéir agus níor airigh mé ariamh a dheirfiúr m'anama thú, gur caitheadh an sicín anoir thar an gclaí le m'ais agus í dícheannta. Nár fhága mé seo mura raibh. Chuir sé féin a chloigeann thar an gclaí. 'Coinneoidh mise feoil libhse,' adeir sé 'mura gcoinní sibhse a (bhur) gcuid cearc uaimse.' Nár dhíbheirgeach an mhaise dhó sin é. Ní chásóinn chor ar bith í, dhá mbeadh millteanas le déanamh aici, ach ní raibh. Shílfeá go bhféadfadh sé a fuagairt agus a rogha rud a dhéanamh léithe dhá mbeireadh sé aríst uirthi. Dheamhan fuagairt muis, ach an cloigeann a bhaint anuas ón dúid di
 
Beannacht Dé dhuit, ní díogha go dtí iad. Dream ar bith a thosaigh ag dul siar i mbéal an té a chuir a n-athair den tsaol, is daoine gan spioraid iad. Agus tá siad ag beannú aríst don dream ba ciontaí le a ndeirfiúr a chur ó chrích. Dhá mbeinnse ina mbróga, bheinn ar siúl go deo agus go brách go n-éiríodh liom mo shásamh a bhaint as cuid ar a chéile acu
 
An ndéanann sé mórán díolacháin anois … is dóigh gurb é an chaolchuid é, ó d'imigh an deirfiúr uaidh. Sin í an cailín a bhí in ann an díolachán a dhéanamh
 
Má tá sé dlifear ag fear a chol ceathar a phósadh, shílfeá go mbeadh sé dlifear aige a dheirfiúr a phósadh. Ach níl … Ara ná bac leis an ngrifisc sin i gC. Phósfaidís sin a máthair. Ní sampla ar bith do Chríostaithe iad sin
+
Is deirfiúr dhlisteanach dó S. ach níl C. ach ina leasdeirfiúr aige. Fuair an mháthair bás agus í ag oiliúint an dá leanbh sin. Dar fia is fadó ariamh an lá é. Más í an deirfiúr is sine, níor cheart di a bheith i bhfad as deich mbliana fichead
TUILLEADH (2) ▼
I nDomhnach b'fhéidir gur deirfiúracha dlisteanacha iad, ach shíl mise ariamh nárbh ea. Bíodh acu ar aon chor. Ní mórán a bhuachfas muide orthu
Níl sé dlisteanach ag fear ar bith deirfiúr a mhná a phósadh. Más cúrsaí den tsórt sin é, nach bhféadfadh duine a dheirfiúr féin a phósadh
 
dóigh 1
Meas tú a Sheáin, nár mhaith an dóigh do chaon duine againn bogadh amach ag tóraíocht mná an Inid seo. Dar príosta sílim féin nach mbeadh de chailleadh air. Gabhfaidh muid i dteach eicínt a mbeidh beirt deirfiúr ann, agus fágfaidh mé an ceann is óige agatsa ach cuid den spré a thabhairt dom
 
Níl sí baol air chomh drochbhreathnaitheach leis an deirfiúr. Bás ar sliobarna críochnaithe í an deirfiúr. Níl ann ach go bhfuil sí i ndiaidh a chéile
 
droim
Bhuail sé siar, agus níor chónaigh sé de dhroim oíche nó go ndeachaigh sé chomh fada le U. A. Bhí sé ann sular éirigh aon duine. D'fhan sé timpeall na sráide nó go raibh muintir an tí ag éirí. Ba é an chéad bhall é a chonaic an deirfiúr ar an doras a oscailt di ar maidin
 
Beirt dearthár a bhí ann agus deirfiúr. Bhí an deirfiúr pósta agus triúr clainne aici. Níor phós ceachtar de na dearthárachaí ariamh. Séard a rinneadh leis an uachta, cheithre leith droimscoilte a dhéanamh di, cuid ag chaon dhuine de na deartháracha, cuid ag an deirfiúr, agus cuid eile ag a clann eatarthu. Deirimse leat go mba bheag é cuid an duine di nuair a bhí sí roinnte amach agus a ailp féin bainte ag chuile dhuine aisti. Ara ag na dlíodóirí a bhí an ceann ramhar di — deile
 
dún
Nuair a bhí a háilín sin ar aon chéill agus í ag iarraidh a dtógáil le strapadóireacht, mo choinsias is dar m'anam, ba mhaith léithe aici an deartháir sin le brú air. Ach ar an dá luath is ar dhaingnigh sí isteach sa saol roinnt, níor fhan meas ar bith aici ar an deartháir ná ar a bhean. Tá sí chomh dúnta ina éadan anois agus a bheadh sí in éadan an duine is faide amach uaithi sa tír. Is gránna an chaoi é sin — nach gránna — do dheirfiúr agus do dheartháir
 
Is mór le rá páí Shasana, agus tháinig J. Sh. abhaile as an lá cheana agus ón deirfiúr i nG. ab éigean dó luach an bhus a fháil lena thabhairt abhaile
 
Bhí an deirfiúr ag iarraidh an talamh a cheannacht, ach chuaigh mac Ph. Ch. seo thoir ina bhéal uirthi. Chuir sé scór eile é, agus fuair sé é. Níl aon fhear beo ach tútachán críochnaithe a ghabhfadh ina bhéal uirthi chuaigh sé ina bhéal uirthi — níor fhága sé an margadh fúithise, ach d'fhéach sé féin leis an talamh a cheannacht