mála (38)
→
abair
Is mór adéarfá le duine nach mbeadh aon-fhód móna aige féin a dhul ag tabhairt mála as cruach na comharsan, ach iadsan agus a gcuid móna féin buailte orra
→
damanta
Is damantach an chaoi atá air. Níl snáth de na seacht n-éadaigh air, ach ag imeacht mar sin ins na briollachaí. Is geall le ceannuidhe mála é
+
→
de
Sin é an geóspailín beag d'fhear a mbíodh an mála de dhiallaid aige ar an mbicycle
TUILLEADH (1) ▼
Cheal nach bhfuil sé de rath ort an mála a iompar
→
deachma
Bhí na h-eiricigh (Protasdúin) go dona an uair sin a dhearbhráthair mo chroidhe. Ag imeacht le Bíoblaí agus le "soup", agus dhá bhaint siar as na daoine le deachmaí th'éis sin. Ba bheag an cheart a bhí le fáil ag an Rú(mh)ánach (Rómhánach: Caitliocach) an uair sin. Mo choinsias ba bheag. Nach cóir adubhairt an ceann eile féin ins an amhrán: "'S go bhfuil an dlí ar fad aca ó a mharbhuigheadar Rí Seumas". Nímé an faoi na deachmaí sin a rinneadh an t-amhrán do "Chac i Mála" a bhí siar faoi Chonamara … Ach ní h-eadh. Ag ionntú daoine a bhí sé sin. Níor mhaith dhuit é sin a luadh siar in áiteacha ann fós. Chriogfaidís thú faoi.
+
→
déirce
An uair a thosóchas an saoghal ag dul in aghaidh duine mar sin, agus an díleághadh ag bualadh a mbeidh aige, b'fhearr dhó mála na déirce a fháscadh aniar ar a dhruim agus a dhul ag iarraidh a chodach ó theach go teach. Is mó a bheadh dhá bharr aige faoi dheire thiar thall
TUILLEADH (5) ▼
An bhfeiceann tú an díthreabhach sin thoir — M. J. Ní díol truaighe go dtí é. Nacharbh fhearr dhó sin go mór fada anois, an giodán sin a dhíol amach agus imeacht ar an scuir, sin nó mála na déirce a chuir air fhéin, ná a bheith ag iarraidh muiríne a thógáil idir dhá chlochar annsin
Sí an bhean a chuir mála na déirce air — a chuir ag caitheamh na miotán é — i gceann mar bhí sé. Ní sheasfadh airgead na h-airrí di
Diabhal mé go mb'fhiuntaighe dhó mála na déirce a chur air féin ceart ná a bheith ag imeacht ag iarratas mar sin. Níl nídh dhár dhealbh an ghrian dá chuid féin aige, ach rithte ag an gcomharsa ag "Begéaracht" 'chuile ré soluis
Mara bhfuil mála na déirce air, is gearr go mbeidh, má mhaireann dó ins an meath a bhfuil sé. Dheamhan luach leithphighne mhaith a rinne sé i gcaitheamh na bliana anuiridh; ach ar a chuairt is 'chuile theach ar an mbaile, sin nó ag déanamh bolg le gréin ar chnocáin
'Sé atá ag dul indiaidh 'mhullaigh i mbealach a bhasctha ceart má phósann sé an sladuidhe sin. Chuirfeadh sí sin mála na déirce ar an sean-Iarla a bhí annseo, agus ba mhaith saidhbhir an fear é
+
"Ní i dtús an mhála atá an sparán ach in a dheireadh" (sean-fhocal. fc. sparán)
TUILLEADH (1) ▼
Deir sibse gur indeireadh na bliana a rugadh mise, ach deirimse nach bhfuil a fhios cé's fhearr a thús ná a dheireadh. Má tá mé mall féin, is minic freisin a rug cú mhall ar a cuid, agus ní bhíonn de chailleadh ar dheireadh an mhála féin
→
diaidh
Sílim gur beag a bhí indiaidh Sheáin, ach bhí sé indiaidh an dearbhráthar eile — lán mála dhe
+
→
díol 2
Tá díol ceannuidhe de mhála agad
TUILLEADH (1) ▼
Tháinic sé anuas an bóthar agus mála móna aige, le tuitim na h-oíche. Fuair mé an chruach bearnaighthe ar maidin. Narb shin é mo dhíol = bhí a fhios agam gurb eisean a ghoid an mála móna aiste
→
díonmhar
Mara mbuailtear an balla sin dheamhan an mbeidh sé díonmhar go bráth. 'Séard a bhí agad a dhéanamh anois, cupla mála aoil a cheannacht agus láthair mhuirtéil a dhéanamh, agus an áit sin a bhualadh, shul a chuirfeas tú beithidheach ar bith isteach ann. Ní bheidh sé romhat aríst
→
dóirt
Dhóirt an laisc bhradach a raibh de "mheangeals" ins an mála amuigh ar an tsráid, aindeoin go bhfuil mo theanga caithte agam ag rádh léithe a ndóirteadh thoir ins an scioból. Aon-mhaith amháin a bheith le cuid de na daoine!
→
drad
M'anam go bhfuair sé taoscán maith fataí. Chuaidh mé go drad leis an gcliabh mór sin amuigh faoi dhó. Bhí congnamh maith de thrí mhála Gaillimheach aige
+
Tá drad-líonadh maith ar an mála; nó: tá an mála drad-líonta = tá sé líonta ionann agus go drad, nó go béal
TUILLEADH (1) ▼
Bhí mála drad-líonta móna ag teacht anuas aige trathnóna. Duine eicínt a thug dó é de ghrádh diadha
+
Fuair sé drad-mhála maith annseo aréir. Ní féidir dó é a bheith ídighthe aige in aice a chuid féin
TUILLEADH (5) ▼
Nach hé an ríste é nach mbeadh fataí aige féin agus gan a bheith idtuilleamaí na comharsan d'fheacht agus go h-áirid. Fuair sé drad-mhála annseo muis an lá faoi dheireadh
M'anam go bhfuil drad-mhála maith agad bail ó Dhia ort!
Chuaidh bean an tincéara soir ar báll agus drad-mhála maith aice th'éis an lae. Is diabhlaí an soláthraidhe í. Ní fhágfaidh sí teach ar bith falamh. Beidh sí ag tuineamh leat nó go dtugaidh tú rud eicínt di
Bhí drad-mhála aice ag teacht as Gaillimh, hébrí cé'n sórt maingíní a bhí aice ann
Tá drad-mhála eile fós ann, má bhailigheann tú de dhrad-mhála chor ar bith é
+
→
droim
Chuir sé an mála ar a dhruím
TUILLEADH (4) ▼
Sin í an cheird a fhágfas an mála aniar ar a dhruim = sin í an obair a fhágfas ag iarraidh na déirce é
Chuir sí an mála ar a dhruím = bhánuigh sí é
Deirimse leatsa go bhfuil obair chruadh ar na dugaeraí sin ag iomchur málaí troma amach as soithigh. Hébrí cé'n pháighe a fhaghas siad is maith an aghaidh orra é. Dheamhan an seasfainn leath-lae choidhchin ann. Bíonn beatha ar foghnamh aca, ach ní mór dóibh sin. Saothruigheann an druim an bolg ar aon-chor
Má's leat gan a bheith de dhruim tighe, leigfidh tú de chúrsaí de'n tsórt sin. Dheamhan duine ariamh dhá bhfaca mé ag plé leo, nach hé mála na déirce a d'fhágfaidís air ins an deireadh. Ag súil le gnóthachan a chailleas an cearrbhach adeir siad.
Nach ar an drománach de cheannaidhe sin atá áit an mhála. Breathnuigh air! Ní bhfuigheadh sé sin mórán craitheadh mála dhá chéad a fháisceadh thiar air féin
→
téigh do
Bean nach mbíonn mórán ainnise innte, is mór is fiú dhi a cuid éadaigh a dhul go deas di. Is leath slaicht ar bhean a cuid éadaigh bíodh a fhios agad. Tá sí annsin thoir ag M. Mh. Ú. Feic Dé Domhnaigh í agus 'sí an bhean is breácha ar an bpobal í nuair atá sí gabhtha gléasta. Ach feic lá de'n tseachtain í ins na ciomachaí, agus dheamhan ceannuidhe an mhála, ní hé amháin a mhalrait a dhéanfadh roghain uirre.