cáil (25)
→
daor 1
Níl sé leath cho dona agus atá a cháil. Dheamhan an leanann sé daoine ro-dhaor chor ar bith. Ach an té nach dtugann mórán trácht' dó, leagann sé air. An milleán sin air?
→
dearg 1
An bhfuil a fhios agad cén t-ainm a thug sé orm, ach bastard dearg (níl aon-bhaint aige sin le dath a chuid gruaige, a ghné craicinn ná eile). Cáil sé agam an stríopach nó go ngiorraí mé leis?
→
déirce
Tá siad ag déanamh tighthe as éadan ann, agus gan cianóig dhár dhealbh an ghrian ag an dream atá ag dul a' comhnuidhe ionnta ach ag forcabhás ar an déirce sin (dole). Dream atá ar an scuir — poilitéaraí — ar fad atá ionnta. Diabhal mé gob (gurb) orra atá meas uiliog anois. Cuirfidh mé mo rogha geall leat gur túisce a gheobhfadh duine aca bean, ná fear a mbeadh cáil mhór air
Théis a raibh de cháil uirre, is beag an deiseacht í. Ní thiubharfainn cnaipe gan chois uirre dhá mbeadh an braitín púdair siúd scríobtha di
→
díbir
Céard a chuir díbirt ar na fámuirí agus ar na Gaedhilgeoirí ach an droch-cháil sin a chuaidh amach de'n áit, tá cupla bliain ó shoin. Dheamhan aithne ar dhochtúirí nach raibh 'chuile dhuine ins an dá pharáiste ag dul ar na maidí de ghort an gharta
Bhí muid ag iarraidh cur faoi ndeara dó fanacht go mbeadh díogarnach lae féin ann, ach ní raibh aon-mhaith a bheith leis. Ghread sé leis i lár an mheán-oiche. Ní thiubharfainn an tabhairt sin orm féin an tráth sin d'oíche ar a dtug tonn ar thráigh: bóthar cho h-uaigneach agus a bhí le dhul aige-san. Dheamhan lá ariamh nach raibh cáil shidheamhail ar an mbóthar céadna. Ach ní bheadh seisean ach ag magadh faoi na rudaí sin
→
díol 2
Ní raibh díol na sochraide d'airgead aige féin aindeoin a raibh de cháil airgid amuigh air.
'Ar ndú deirtear go bhfuil bruidhin ins an gcnocán sin diúltaigheamuide dhó. Diabhal lá ariamh ar aon-chor nach raibh cáil shidheamhail air. Is iomdha duine nach dtaithneochadh leo a dhul thairis ins an oíche asta féin
→
dóigh 2
Beidh ocras air. Dheamhan an dóighide beirthe é muis. Bhí cáil an ghorta ariamh ar an áit a bhfuil sé
→
donacht
Ní fhaca mise aon-donacht déanta ariamh aige, th'éis an droch-cháil atá air. Ach an té a dteigheann cáil na mochóirí amach dó níor mhiste dhó dhá mbeadh sé gan eirghe go h-eadra
→
Dónall
Tá dhá Dhomhnall i gCúige Uladh, arsa tusa. 'Ar ndú mo léan, is fear Gaillimheach é mac Sh. freisin, cho maith leis an té a bhfuil an cháil mhór air
Cén chiall duit a bheith cho doréara sin as coinne strainséaraí. Is deas an cháil a thiúrfas siad ort aríst: go raibh tú ag sclamhaireacht ar fud an tighe agus ag géaraíocht ar t'athair agus ar do mháthair. Breá san tubaiste nach mbeadh foighid agad thairis sin
→
dréim
Ní theighim ag dréim chor ar bith leo anois. Fuair mé fuighleach dóib (díob). Nachar chuir siad mo cháil faoi'n tír! = i gcoidreamh, ag cuartaidheacht, ag caint agus rl.
→
dris
Níor shíl muid tada a dhéanamh ar an mbaile ariamh nach mbeadh sé sin in a dhris chasáin i gcomhnuí romhainn. An uair a d'fhéach muid le na dá ghabhaltas a thabhairt d'aonduine amháin annseo, ba mhór leis go mbeadh an méid sin maitheasa orainn, agus chuaidh sé d'aon-úaim ag cur suas le P. a chuid féin a choinneál. Anois aríst an uair a bhí an tsean-bhean ag teacht againn, ba mhór leis na deich scilleacha duinn agus chuaidh sé siar do mhaol a mhainge le droch-cháil a thabhairt orainn di. Nar agruighidh Dia air é. Ní fhéadfadh muide a bheith buidheach dó ar chaoi ar bith.
Ghreamuigh sé dhó sin a bheith in a dhroch-dhíolaidhe. 'Ar ndú' bhí cáil na máthar i bhfad agus i ngearr. Bhíodh sí i gcomhnuí ag imeacht ag iarratas agus an té a thiubharfadh áird uirre ní dhéanfadh sí aon-díolaidheacht go bráth leis. Bhí sí uair annseo agus cíos ag teacht treasna uirre, agus tháinic sí aníos chugam agus mé ag obair ingarrdha na L. Thug mé chúig phunt di go dtí lá an aonaigh a bhí chugad, má b'fhíor di féin. Bhí airgead an uair sin ann in a shnáthmara le linn an Chogaidh. Tháinig lá an aonaigh agus d'imigh sé ach ní raibh aon-chaint ar mo chúig phunt. Chaith mé an tsíorraidheacht ag tuineadh léithe shul á fuair mé é. Bhí an mhaith bainte as faoi dheireadh, ag fanacht leis
Má ghníonn sé droichead de Bh. agus gan aon-chuireadh bainse a thabhairt di, reicfidh sí é. Cuirfidh sí a cháil faoi'n saoghal. Nach raibh sé cho maith dhó a h-iarraidh ar aon-nós
→
dubh 3
An bhfuil aon-rath ort ag dubhachan (ag cur fhataí). B'fhearr dhuit cupla lá a thabhairt dom le garrdha Ú. Mh. Tá "an craiceann" siúd indon thú a chur ar do mhiotal. Ní ag tabhairt guth oibre ort atá mé chor ar bith, ach go bhfeicfidh mé cé'n gníomh atá ionnad le talamh, nó an bhfuil tú cho maith agus atá do cháil. Chuala mé ag muintir na M. nach raibh cinneadh leat ag dubhachan, agus dheamhan a bhfuil daor-bhasctha dhaom (dhíom) féin
→
téigh
Cáil an píosa le dhul agad? = cáil an t-aistir atá rómhat; cén áit ar an mbróig a bhfuil píosa le cur
+
Chuaidh go leor nach raibh ceart amach faoi'n gceann céadna. Ní raibh sé leath cho dona agus a bhí a cháil. Ach sin é an chaoi a mbíonn sé i gcomhnaí
TUILLEADH (3) ▼
Chuaidh droch-cháil amach dó, agus má chuaidh féin, níl a fhios agam nachar thuill sé í
Má theigheann droch-cháil amach do dhuine, bhí sé cho maith dhó luighe siar. Fanfaidh an cháil sin air, dhá mbadh é an fear ba feilmheanaighe faoi'n domhan é. Ar chuala tú ariamh é an té a dteigheann cáil na mochóirighe amach dhó, bhí sé cho maith dhó gan eirghe go trathnóna
Má ghníonn tú é sin, ní shaorfaidh Éire thú gan droch-cháil a dhul amach duit. Sin é a bhfuil ó dhaoine