di (50+)
→
faoisc
Má thugann tú aon fhata don bhó sin, tabhair faoisceadh beag orthu. Ní ghabhfadh fataí fuara go maith di anois
+
→
feanc
Chaith mé an lá ag dul di le gró (do chloich), ach dhá naomhtaí mé, ní fhéadfainn feanc a bhaint aisti. Dar príosta, ní bhainfinn
TUILLEADH (1) ▼
Bhí cloch ansin thíos ag ceann an bhóthar, a mbíodh fir láidre dhá bhféachaint féin léithe. Ní bhainfeadh R. feanc aisti, ach thugadh T. gaoth di gan stró ar bith. Ba ghearr air é
→
fearacht
Chas bean an Ch. léithe é, a fhearacht siúd, nach mór a bhain bean an Ch. di. An iomarca fad a bheith ar a teanga ar ndóigh. Deile! Sílim muise nach róbhuíoch di fhéin atá sí as ucht bean an Ch. a tharraingt uirthi fhéin. Roinn sí an onóir léithe. 'Sí atá i riocht
→
fearadh
M'anam muise má tá sí sin sa mbaile gur fearadh don phobal í (cuirfidh sí maith ar an bparóiste). Diabhal bréag nach ea. Fágfaidh sí cupla toirtín eile ina diaidh shula n-imí sí. D'éireodh di!
→
fear
Go lige Dia a sláinte di! Is mór an grá dia a rinne sí agus an dílleachta bocht sin a thabhairt léithe. Fearfaidh Dia agus Muire Mháthair a cuid grá dia uirthi. 'Siad atá i riocht
+
→
focal
Thug sé láimh agus focal di go bhfillfeadh sé lena pósadh — gheall sé di go dílis
TUILLEADH (2) ▼
Tá láimh agus focal tugtha aige di go bpósa sé í faoi cheann bliana. Ach cá bhfios cá mbeidh sé sin an uair sin. Ná bac le saighdiúr!
Thug sé láimh agus focal di go bpósfadh sé í, ach ghread leis i ngan fhios de shiúl oíche agus níor facthas ariamh ní ba mhó é. Na tíortha coimhtheacha a thug sé air féin agus d'fhága sé ise ar an trá thirim
+
→
foilsigh
An corpadóir bradach! 'Sé cóir Dé é an méid sin a éireachtáil dó. Ba bheag aige fhéin dícheannadh a dhéanamh ar chréatúir bhochta. Chuir sé an bhaintreach sin thuas de dhroim tí. Chuir sé faoi ndeara di páipéar a shaighneáil dó ar a cuid talúna agus gan a fhios aici céard a bhí ann ach gur theastaigh cupla cloch mhine uaithi le aghaidh a háilín … Ach foilsíonn Dia an éagóir míle glóire agus moladh leis fhéin. B'fhéidir go bhfaigheadh an cneámhaire ar a mhéis fhéin anois é, agus ní ag amhdú an oilc é, ní mór linn dó
TUILLEADH (1) ▼
Ná bacaidh léithe. Ligidh di. Fágaidh ag Dia í. Foilseoidh Dia é fhéin uirthi. Más mall, is trom í díoltas Dé adeir siad
Níl d'fhortabháil ortsa ach thú fhéin agus is cuma dhuit cén t-am as seo go maidin a dtiocfaidh tú abhaile ach tá cúram capaill ormsa, agus ach an oiread le scéal, dheamhan gráinne coirce a thug mé di fós inniu
Mura gcoinní tú an pramsálach de chapall sin ceansaithe, agus gorta a thabhairt di, is gearr go ngabhfaidh sí ó smacht ort ar fad. Rachmall beatha atá uirthi
+
→
freagair
Cá'il an bhróig atá ag freagairt di seo? — a leathcheann nó a leathbhróig eile?
TUILLEADH (1) ▼
Dhá bhféadainn leathbhróig eile a fháil anois a d'fhreagródh di sin, bheadh liom. Dheamhan poll ná púirín uirthi sin. Meas tú nach ndéanfadh gréasaí leathbhróig dom?
Tá sé ag líochán an chosáin ina diaidh sin leis an fhad seo aimsire agus gan d'aird aici sin air ach an oiread is dhá mba madadh é. An leadhb! Breá nach ligeann sé di fhéineacht nuair nach bhfuil sí ag tabhairt aon ugach dó. Is olc an rud a bheith ag iascach ar pholl gan freagairt
→
froigisí
Cé a chuir an freigisí sna stocaí dhuit? … Ba deas a rinne sí iad. Bean mhaith aráin agus abhrais í sin, agus ghreamaigh sí di. Bhí na Catháin uilig amhlaidh
→
frídeoir
Diabhal an féidir go bpósfadh sí an frídeoir sin. A leithide de bhunán (bhuinneán) de bhean bhreá. Ar ndóigh thabharfadh sí léithe ina naprún é. Chuir sé ortha an dul amú ceart di, chuir sin
→
fág i
Bhí an oilbhéas ina athair agus níor fhága seisean ach oiread dual ná slis di ina dhiaidh (fc. dual)
→
fág
Ba dona an teach a bhí ansin nó go ndeachaigh inín S. Th. isteach ann. Má tá brá gill orthu inniu dise is cóir dóibh a bheith buíoch. Más thíos a fuair sí é (an teach) is thuas a d'fhága sí é.
+
→
fáinne
Bhí sí sin ina beathach chomh tógtha agus d'fheicfeá in do shiúl ionsaí nuair a cheannaigh sé ina gamhain í, ach chuirfeá amach i bhfáinne anois í. Níl bior eanga uirthi. Is beag an dochar di: cuibhrithe sna breaclachaí siúd ó tháinig an geimhreadh agus gan aon ghabháil a chaitheamh ariamh aici. Go deimhin ba chóir dhó náire a bheith air, amhgar a thabhairt do bheathach ar bith mar siúd
TUILLEADH (1) ▼
Bhreathnaigh sí thrí fháinne na feiceála agus chonaic sí dúchan na gcéadta ag déanamh uirthi i bhfad uaithi agus ní i ngar di — sórt gloine eicínt; spy-glass nó telescope is cosúil (níor chuala mé é ach i scéalta Fiannaíochta)
→
fáinneog
An bus a chuaigh siar an oíche cheana — bus nua — tá an fháinneoig atá uirthi dhá leithead na mbusannaí eile sin. Ní mór di siúd bóthar ar chaoi ar bith.
→
fána
Tá an chú sin caite le fána ar fad. Shílfeá go mbeadh sí níos teangmháilte ná sin as a tosach. Meas tú an gortú a d'éireodh di. Baineadh cupla treascairt aisti agus í ag coráil an ghiorria an lá cheana, ach shílfeá nach raibh tada uirthi ach go raibh sí buille beag cróilithe go ceann dhá lá.
→
fánach
Bhí cruach mhóna amuigh ar an mbóthar agam anuraidh agus d'imigh sí go fánach. Goideadh dhá chuid di orm
+
→
caidéis
Is gearr go mbí a fhios aici siúd cé bhí ann má ghníonn caidéis is cunórtas di é.
TUILLEADH (1) ▼
Deir siad gurb é S. Bh. ba chiontach léithe sin. Fuair sé caidéis di gan aon bhail ó Dhia a chur uirthi. Ba é ráite chuile dhuine go raibh drochshúil aige. Pé acu sin é, dheamhan deoir bhainne sláinte a d'ól sí ón lá a bhfuair sé caidéis di. Bhí a máthair agus a muintir ag strócántacht lena fear, ag iarraidh air a dhul go dtí S. B. agus é a thabhairt chun láithreach go gcuireadh sé bail ó Dhia fliuch uirthi.
+
Ní fhágann an chaolóid riabhach an chuach chor ar bith, ach dhá tíolacan, agus ag soláthar di. Níl a fhios agam féin an ndéanann sí imirce léithe amach faoi na tíre (tíortha, tíríochaí) coimhthíocha nó nach ndéanann. Feictear dhom nach bhfaca mé ariamh í, ach nuair a bheadh an chuach ann.
TUILLEADH (1) ▼
Dheamhan samhail atá le tabhairt di fhéin agus don tseanbhean anois, ach an chaolóid riabhach agus an chuach. Ach m'anam nach ar mhaithe leis an tseanbhean atá C. ag cothú na coise aici, ach féint a n-éireodh brabach ná solamar ar bith léithe.
+
Níor scéal é le aon chaint a dhéanamh di, mura mbeadh duine ann a choinneodh caomhúint air go díreach. Ach i nDomhnach, is duine sa gcéad é sin, ar an saol seo ar aon nós.
TUILLEADH (1) ▼
Drochrath ort a bhéal gan chaomhúint, muran tú a bhí cunórach a dhul dhá inseacht sin di.
+
→
carcair
Tá sé in am aige feasta an charcair mhór d'inín sin aige a chur i gcrích, ach chuile sheans go bhfuil sé ag cinnt air aon fhear a dhéanamh amach di. Tá an dream siúd mór iontub fhéin.
TUILLEADH (1) ▼
Cuir cúr uisce na bhfataí ar do láimh agus b'fhéidir go mbainfeadh sé an charcair fhaithniúchaí sin di.
+
→
ceal 1
Má bhíonn aon cheal uirthi sin, feicfidh tú fhéin air nach fada a bheas, má ghníonn gob spleách spleodrach di é — leis an teanga spleodraigh, spleáigh atá aici, mheallfadh sí uait rud ar bith a theastódh uaithi.
TUILLEADH (10) ▼
Sin é a rinne mé anois, agus déan do rogha ceal di má thograíonn tú — faigh do rogha locht air; déan do rogha rud ina timpeall; bain do rogha abhrais, nó adhmaid as an méid sin thú fhéin.
Níor thug sé dhomsa ach an méid sin de leide, agus déan do rogha ceal di thú fhéin. Ní fhéadaimse mórán abhrais a bhaint as an scéal ar aon chor. — bain thusa do rogha abhrais as
An méid millteanais a rinneadh ann, is mise a rinne é, agus déan do rogha ceal di anois.
Húradh (dúradh) liomsa an méid sin a rá agus tá mé dhá inseacht duit anois, gan cor an fhocail a chur air ach léar (de réir) mar a chuala mé fhéin é, agus déan thú fhéin do rogha ceal di. Níl a fhios agamsa cén súisín é.
Déarfaidh mise suas leis an smut aige gurb é fhéin is ciontaí ó thús deireadh go tosaigh, agus déanadh sé a rogha ceal di más breá leis.
Chaithfinn an chaint cheannann chéanna leis an sagart dhá gcuireadh sé aon chaidéis orm faoi agus cead aige a rogha ceal a dhéanamh di má thogair sé é. Dheamhan stánadh a bheadh agamsa ón sagart ach an oiread le duine ar bith eile.
Má tá i ndán is go gcoinneofar an scéal seadaithe i bhfad eile, tiocfaidh mise siar de mo shiúl ionsaí agus inseoidh mé suas dhá béal gurb é a mac fhéin a tharlaigh leis na fataí le airgead fags a fháil. Déanadh sí a rogha ceal di sin má thograíonn sí.
Ní thiocfaidh mé anonn ná anall leis, ach déarfaidh mé suas leis an bpus aige. Cén bheann atá agam ar aon duine faoin bhfírinne. Déanadh sé a rogha ceal di, ach is gearr go gcloise sé uaimse é ar nós ar bith.
Ó tá sí ag dul sa gceann sin leis, ní chónóidh mise go seasa mé thíos ar a hurlár agus go n-insí mé dhi cé hiad bratainn bradach na heitinne, agus déanadh sí a rogha ceal di. Ní fhéadfaidh sí gairm chúirte a chur orm ar aon nós faoin fhírinne.
Déan do rogha ceal di má thograíonn tú. Céard atá sa méid adúirt mé leat ach cnáimh crinnte na fírinne.
→
cinnire
Dar mo choinsias muise, mura bhfuil an capall an-mhín, ní hin é an cinnire ab fhearr liom ina héadan — bás bradach. Má chuireann sí cosúlacht ar bith uirthi, dheamhan an dóichíde rud a dhéanfadh sé sin ná cead an bhealaigh a thabhairt di
→
ciseach
Dheamhan a bhfaca tú a leithide de chiseach déanta d'aon rud ariamh mar atá déanta den gharraí fataí sin thuas ag caoirigh Ch. Níl aon mhaith iad a fhuagairt di. Brath mór atá agam iad a thiomáilt (thiomáint) chuig an ngarraí gabhann.