→
duaidh
ith (100+)
→
daba
Ar an dá luath agus ar thosuigh an tsiúite, dheamhan asna dhíom nach sciobann an daba de'n phláta agus "haway" liom. Déarfainn go mbadh diomdhach an bheirt a bhí ionnta nuair ab éigin dóibh a mbéilí a ithe tur tar
+
→
dádach
Níl ann ach dádach. Ní fiú a dhul dhá ithe. Bíonn siad sceithte ar fad an tráth seo 'bhliain.
TUILLEADH (1) ▼
Ní bhíonn aon-mhaith len ithe le na sean-dádachaí sin, má bhíonn méid féin ionnta. Bíonn siad ro-roighin. Bhí sé cho maith dhuit a dhul in éadan leathar capaill leo
+
→
daigh
Bhí doigh ghoile le cupla lá uirre agus chuir sé ó ithe a codach í, ach níor chuir sé aon-champirín ar a teanga. Mo léan géar sé nachar chuir!
TUILLEADH (2) ▼
Níl neart agamsa ruainnín feola ar bith a ithe nach mbuaileann dógh ghoile mé. Dhá bhfeictheá mé thuas Dia Domhnaigh agus an-"hate" (heat?) ag an gcuid eile ar leota caoirfheola, agus gan agamsa ach driobaillín de scadán agus mé dhá chrinneadh (creinneadh) liom sa gclúid.
Doigh ghoile a theacht air siúd go deimhin! Tá coimpléasc aige siúd a leághfadh an chloch ghlas dhá dtugtaí dhó in a bhrúightín í. Is air mo léan nach mbeadh an mhairg. Chonnaic mise ag ithe fataí fuar beithidheach cheana é
→
dálach
Bíonn siad annseo Domhnach agus Dálach. Tá muid sáruighthe aca. Níl neart ag duine a bhéilí a ithe nach ag breathnú isteach 'sa bpus ort a bhéas siad
→
dall 1
Cé'n call atá dóib tada a thuiscint. An fhad agus a gheobhas siad neart len ithe cé'n mhairg atá orra? Is léar do'n dall a bhéal adeir siad = freagra ar fhear a bhí ag coireamhaint ar an nGearmáin faoi rádh agus nach raibh cead cainte ná cead a gcos ag na daoine ann, agus go raibh gach uile fhios dhá cheilt orra, ach an fios a d'fheil do Hitler, dar leis
→
dallán
Mara bhfeicidh tú dallán ins an bhfata, ní dhéanfaidh sé aon-tsíol. Caith in éindigh leis na sclamhairí é. Ach má bhíonn sé níos mó ná na leath-fhataí seo, tig leat a leagan i leathtaobh. Foghanfaidh sé aríst. Íosfaidh muid féin é
Má tá tú in do dhall dúda anocht níl an milleán ag sroicheachtáil do dhuine ar bith ach duit féin. Rinne tú clogán-streille de'n oíche aréir ag imeacht ag fálróid síos annsin ar bhóithrí, an uair ba cheart duit trí eadarshuth a bheith codluighthe agad. Ach mo léan! Seo anois. Ith suas do bhéilí agus siar leat a chodladh, agus fainic a n-eireochadh an cleas sin duit aríst
→
damh
Cuir Gaeilge air: "an ox ate a raw egg in Heaven" ("d'ith damh ubh amh ar neamh"). (Níl ann ach cineál tomhaise a cumadh ar mhaith le na fuaimeannaí is cosúil. An té nach mbíonn sé aige comhairtear go mbíonn sé ar bheagán Gaeilge, nó nach bhfuil an "chruadh-Ghaeilge" aige)
→
de
Níl go dona dhíom, dhá bhféadainn tada a ithe = tá mé maith go leór, ach nach bhfuil ithe mo chodach ionnam
+
→
deachma
Bris iad le cloich agus ith an eithne atá istigh ionnta. 'Sé an biadh sin atá len ithe. Nach seafóideach an malraichín thú má cheap tú go bhféadfá a ithe uiliog. Níl maith ar bith ins na blaoscannaí sin. Dheamhan maith. Fág ag an deachma iad sin. An bhfaca tú cnathannaí ariamh cheana? Is cosamhail nach bhfaca agus thú in t'aineoluidhe cho mór in a dtimcheall agus atá tú. Ach cá bhfeicfeá iad thiar i mB. an D. agus gan crann 'fhoisceacht fiche míle dhuit, ní áir(mh)ighim coill
TUILLEADH (4) ▼
Rón! Dá marbhuighinnse rón, bhaininn a chuid ola as agus d'fhágfainn ag an deachma annsin é. By dad féin muis, bheadh coimpléasc láidir ag an té a ghabhfadh ag ithe róin. An iasc atá chor a bith air. Sílimse nach h-eadh, ach feoil. Nach geall le laogh mór agad é
Níl na ceanna cruacháin ná na malraí cháit sin len ithe chor ar bith. Má bhuaileann siad go deo an dubhán agad, caith ag an deachma iad. A mhaltraid níl le déanamh leo. Nach cloigeann ar fad é an ceann-cruacháin. Bhí mé lá i mbliana annsin thíos ar an storráinín, agus bhí siad do mo bhualadh cho tréan in Éirinn agus a bhí mé dhá gcaitheamh i bhfairrge. Ach dhá mbeinn ann go dtuiteadh déidín agam, ní bhfuighinn priocadh ó thada eile. Ghlionndáil mé suas mo dhorugha faoi dheire le cantal, agus aníos liom. Ná bac thusa le lá ar bith a mbeidh bualadh ar a leithidí sin. Tá tú réidh le iasc an lá sin.
Tá maith le 'chuile shórt ins an muic. Níl sciolltar thuas ar a craiceann go dtí an chrúibín féin nach gcuirtear caitheamh ann. Ach is mór atá ar chaora agus ar mhart nach bhfuil de leas ann ach a chaitheamh ag an deachma. Geir na caorach cuirim i gcás. Déanann sí eánbhruith ceart go leor, ach cé a d'íosfadh í. Chuirfeadh sí col orm féin. Ní fhéadfainn breathnú uirre, ní áirighim blaiseadh di. Is duine an-éiseallach mé ar aon-chor.
Tá na h-easconaí locha agus na h-easconaí srutháin an-cheart le n-ithe. 'Siad an bheatha is blasta iad a chaith tú ariamh dá mbeirtheá ins an gcochall orra, uair ar bith uait amach anois. Níl cinneadh go deo leo a mhic ó. Ach na lúbógaí eile sin. Ní fiú do sheacht mallacht iad. Ní raibh le déanamh agad leo sin ach a dtabhairt do'n deachma. Bheadh consaeit ("conceit": col) agam féin leo ar fad. Bheadh, bíodh a fhios agad, agus le concar. Ní raibh aon-ghnaoi agam orra ariamh an uair a d'fheicfinn ag teacht isteach marbh de'n charraig iad. Marach leisce a bheith ag baint chainte amach, 'séard a dhéanfainn leo a gcaitheamh amach aríst ar an tsráid. Is mór an úis (uais) iad
D'íosfadh sé le gearabalacht mar sin thú, agus shílfeá go mbeadh sé dháiríre. Ní fhaca tú aonduine ariamh a bhfuil cúl a chainte leis, mar atá leis. Ach dhá dteagthá ina línn nó dhá n-iarrfá aon-cheo air, dheamhan duine in Éirinn is soilíosaí ná é. Th'éis cho h-amscaí agus atá sé tá deáchroí aige ina dheidh sin.
→
dealg
Ná bac le breac ar bith a bhfuil na deilgne coilgneacha sin air. Ní bhíonn rath ná righeacht le n-ithe orra. Feacha na buid ghorma agus na bláthain chladaigh sin. 'Ar ndú níorbh fhiú do dhuine ar bith dhá mheárú féin dhá dtabhairt abhaile
Well níl spré ar bith agad, má theigheann tú amach anocht, ag tabhairt deallra dhuit féin a leithide d'oíche. Is geall í an oíche anocht leis an oíche ar ith Ceile na bradáin
+
→
déan 1
Rinne sé ithe ar chaoi ar bith = d'ith sé go leor
TUILLEADH (4) ▼
Rinne sé craos le'r ith sé. Tá sé mór-thráthach
Ní itheann sé mórán leis an gceart a dhéanamh, ach is tanálach é.
Rinne sí bolgán béice len ar ith sí dhó (dhe). Ní raibh faitíos ar bith orm ach go bpléascfadh sí. Ba mhór an chontabhairt é, 'sabhálaidh Dia sinn!
Déanfaidh tú béiceadán má itheann tú a bhfuil annsin ar fad
+
→
déanta
Sé'n diabhal dearg é mara bhfuil tú déanta ar an mbaile sin fós. Breagh nach mbrughann tú orra. Ní fhéadfaidh siad thú a ithe. Buail amach ar cuairt, agus déan teanntás orra. Chonnaic mise laetheamhail fáilidhe ariamh iad, ach tá an iomarca de'n phúcaidheacht ag siubhal leat féin ó a chaithfeas mé a rádh leat …
TUILLEADH (1) ▼
Sin é an chaoi a mbeadh sé sin, ag ithe agus ag gearradh ar 'chuile dhuine, dhá mbeadh déanta len a bhás. Ní fhaca mé a chuid siomsánacht ag aonduine i gcaitheamh an tsaoghail ariamh. Ach níl áird ar bith le tabhairt air. Sin é a bhealach. Dheamhan peacadh air
+
→
deara
Madadh ar bith a dtiubharfar faoi deara dhó fanacht ag forcabhás ort agus thú ag ithe do dhinnéir, is madadh millte a bhéas ann. Níl le déanamh le madadh, ach cur faoi ndeara dhó luighe ins an gclúid agus a smut in a chrúib, cho uain agus a bhíos duine ag ithe a bhéilí. Má thugann madadh faoi deara dhó féin é sin a dhéanamh uair amháin, beidh sé múinte go bráth
TUILLEADH (2) ▼
Tabhair faoi ndeara nach n-itheann anois = fainic nach n-itheann; sílim go n-itheann ("take care that" agus rl., Béarla na h-Éireann: "take care he doesn't drink" = I think he drinks)
Measann tusa nach dteigheann sé in éindigh le cailín ar bith. Tabhair faoi deara! An cuímneach leat an oíche a raibh muid ag an mbainis i S. Cé a bhí thiar ins an tsáinn ag ceann bóithrín an T. an oíche sin … Sin é é. Is furasta dalladh mullóg a chur ortsa. Súm-sám mar sin is measa a bheadh. D'íosfadh na muca ciúine féin triosc!
+
→
dearg 1
Dar fiadh chaithfeadh sé nach raibh mórán meirse san bpríosún air mar sé atá círíneach dearg in a dhiaidh. Fuair sé a dhóthain len ithe ar aon-chor
TUILLEADH (1) ▼
Ná h-ith na h-úlla sin. Tá siad ro-ghlas. Níor mhór dóib mí eile shul a bheidís dearg
→
dearg 2
Bhí an saol go maith ariamh nó gur bhuail an deargadh tiaraí puis na mná! Ach céard é siúd atá siad a chur ar a mbéal, nó an gcaitheann siad a bhaint anuas chuile uair a dteigheann siad ag ithe? Is gradha an saol é
Bhí beirt cheannaidhe ag dul an bóthar fadó. Thosuigh siad ag sáraidheacht. Dubhairt ceann aca go mb'fhearr an bhréag ná an fhírinne. Sháruigh an ceann eile air nacharbh fhearr. Fágfamuid ar bhreitheamhnas an chéad rud a chasfas linn ar an mbóthar é, adeir duine aca. Tá go maith adeir an ceann eile. Chuir siad geall as. D'imigh leo dhá siubhal ionnsaidhe. Ba ghearr go dtáinic siad ar dhearga daol ar an mbóthar. Chrom an ceannaidhe bréagach síos. "Cé is fhearr an fhírinne ná an bhréag" adeir sé leis an dearga daol. "An bhréag, go' deile", adeir an dearga daol. Sín amach mo gheall agam, adeir an Ceannaidhe bréagach. Shín. Scar siad len a chéile. Ba ghearr a chuaidh an ceannaidhe bréagach, nuair a thosuigh sé ag cur scrúdaidh air féin. Dheamhan easna dhó nach bhfilleann ar a chois aríst, nó go dtáinic sé suas leis an dearga daol. Cromann sé síos agus baineann sé póg dó. Ghreamuigh an dearga daol dhá bhéal. Is gearr go raibh seacht mbrat dearga daoil air, agus bhí siad dhá ithe isteach go grinneal. Cuireadh fios ar an sagart dó. Tháinic an sagart. Nuair a chonnaic sé an deis a bhí air, chuaidh sé amach as an seomra agus thosuigh sé ag léigheamh a leabhair. "Gabh isteach" adeir sé leis an gcailín faoi cheann tamaill "agus feacha cé'n chaoi a bhfuil sé." Chuaidh an cailín isteach. "Tá sé faoi dhearga daoil ar fad" adeir sí. "Níl sciolltar fágtha air, nach bhfuil ithte dhó." Léigh sé leis eádradh eile. "Gabh isteach anois" adeir sé "agus feacha cé'n chaoi atá air." "Tá fiche brat dearga daoil anois air," adeir sí. "Níl ann ach na cnámha geala. Is gearr an bás uaidh." "Tá an cholainn ag an diabhal," adeir an sagart, ach beidh an t-anam aghamsa dhá bhuidheachas." Tháinic an oiread eile díocais air ag léigheamh … (Scéal a fuair mé ó m'athair faoi na dearga daoil)
→
deargán
'Sé a bhíodh ag na daoine ar fad fadó, an deargán sin. An uair a bhí mise ag eirghe thuas, níl lá ar bith nach mbíodh sé againn — scaithtí de'n bhliain. Ach h-eirigheadh as uiliog. Ní móide gur donaide na daoine sin ach oiread. Pébrí cé'n moladh a chloiseas tusa ag daoine ar an saoghal fadó, ní raibh aon-ghoir aige ar an saoghal atá ann anois. Tá na daoine ag fáil dalladh len ithe ar chaoi ar bith anois, ní hé sin do'n tsaoghal fadó é. Is cam a bhreathnóchadh fear oibre anois ort dhá dtairgtheá deargán dó le h-aghaidh a dhinnéir. Fadó féin 'ar ndú bhí rud aca thairis
→
deas 1
'Sé a bheadh deas air, dhá bhfaghadh sé a shá len ithe. Ach sin é an buille! Céard a choinneochadh a shá len ithe leis. D'íosfadh sé siúd an tsá mhuimhneach (an tsá bhuidhneach?)
→
déidín
Dhá bhfágtaí capall ro-fhada gan rud len ithe, thuitfeadh déidín aice. Thuit déidín ag capall le N. Th. fadó an lá. 'Sé mo ghéar-chuimhne iad a fheiceál thuas in a h-éadan ins an gcró. Bhí 'chuile dheis aca léithe, ach chinn orra in a dheidh sin. Bhí an giall craptha ar fad, agus as sin ní fhágfad sé. Leagha na bhFíonn ní dhéanfadh aon-mhaith di … is cosamhail gur fágadh ro-fhada in a troscadh í, aindeoin go mbadh "set" (dream) iad a thugadh an-ghiollaidheacht do'n rud a bhíodh aca. Ach rinneadh éagcóir uirre ar chuma eicínt — rinneadh sin
→
deilbh 1
Cé'n mhaith a bheith dhá gcur an eadh, agus gan gamhain ná bó ann len a n-ithe. Feicfidh tú má chuireann tú iad go bhfuighidh tú gnatha dhóib. Deilbh an saoghal agus gheobhaidh tú inneach air
→
déistean
Chuir sé gráin agus déistean ar a bhfaca ariamh é agus é ag ithe. Is fiú ór muic le'n 'ais.
+
→
deo
Bhainfinn go deó as péire bróg ach gan a dhul 'na chladaigh. Itheann an sáile an leathar uiliog
TUILLEADH (1) ▼
Tá an-olc go deó aige do Sh. D'íosfadh sé le gráinnín salainn é dhá bhfaghadh sé deis ar bith air
+
→
deoladh
Fuair mé deoladh len ithe ann agus thug sin abhaile mé = roisín
TUILLEADH (5) ▼
Tabhair deoladh beag len ithe do'n ghasúr sin agus scaoil in a bhealach é. Cé'n mhaith a bheith ag coinneál moille air, má tá siad ag súil leis ins an mbaile
Ní itheann sé ach deoladh ins an "turn", ach d'íosfadh sé é sin 'chuile uair dá mbaineadh clog ná "watch". 'Sé an droch-pheata é, mara mbeidh a chuid in a mhíainis (fiadhnuis) i gcomhnuí ar a theacht isteach dó.
Caith síos rud eicínt dó sin. Nach bhfuil a fhios agad go maith gur fadó ariamh indiu ó d'ith sé aon-ghreim, agus an uair sin féin céard a bhí ann ach deoladh
Níl tada le tógáil ar ghasúir faoin a ngoile. D'íosfaidís deoladh 'chuile ré soluis. Sin é faisean aos óg. Ach shílfeá fir mhóra go n-íosfaidís a ndóthain — nó an oiread agus go dtiocfaidís leis — go dtí am béilí aríst. Dar príosta is mó an ghoin atá ar na buachaillí óga seo aghamsa anois, bail ó Dhia orra, ná an uair a bhí siad in a ngasúir
Bhí an ghearradh-ghíonnach in mo phutóig, agus mar sin féin an uair a leagadh agam é, níor ith mé ach deoladh. Ní fhéadfainn. Ní raibh aon-tothlú agam leis. Is cosamhail go raibh mo ghoile dúinte
Dá bhfaghadh an deolcachán siúd rud le n-ithe agus cóir mar is ceart a chur air, dhéanfadh sé fathach bail ó Dhia air. Ach ní dhéanfaidh sé dadaí mar atá sé
+
→
dia 1
Dia leat! Nach ort atá an t-uathbhás ag ithe
TUILLEADH (1) ▼
Ba é Debhelera an dia beag a bhí aige nó gur baineadh an "dole" dhe, ach mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis ó shoin ag ithe agus ag gearradh air. Is beag atá indon cuid de na daoine a ionntú
+
Thug sé an diabhal dom, faoi nach raibh mé ann in am; fuair mé an diabhal uaidh gan a bheith ann in am; thug sé an diabhal le n-ithe dhom gan agus rl.
TUILLEADH (1) ▼
Tiúrfaidh sé an diabhal len ithe dhuit má fheiceann sé istigh annsin tú = feannadh; liobairt; ithe agus gearradh
+
→
diachta
Is diachta (iongantach) nar thug sí an dochtúr agus an sagart ann freisin ó 'chuaidh sí i gcleitheamhnas a dhul ag déanamh flaisc cho mór sin. M'anam go mbadh chóra di go mór a dhul agus a cuid fiacha a íoc ná an tír a bheith ag magadh fúithe th'éis a cuid a ithe agus a ól
TUILLEADH (2) ▼
Is diachta dom a bheith beathuighthe scáth a bhfaghaim len ithe = is iongantas é go bhfuil mé beathuighthe agus a laghad len ithe agus a fhaghaim; is deacair dom a bheith beathuighthe ó's rud é gur beag len ithe a fhaghaim
Is diachta dhuit ocras a bheith ort, ar scáth an t-achar ó bhí tú ag ithe cheana. Mo chroidhe ná raibh ag an diabhal go reicfeadh sib duine. Ag cur an tighe béal in áirde ag iarraidh beatha 'chuile ré soluis. Níl cuimhne ar bith agaibh cá bhfuighfear í nó cé a shaothróchas í
Is doiligh díbeartha an t-aistir é ag aon-Chríostuidhe beo indiu. Ach dheamhan a dhath drugail aige siúd roimhe. Tá an chleachtadh mhór aige air. Chonnaic mise é sin ag imeacht oícheanntaí as seo le dhul abhaile, agus dheamhan a dtiocfá cho fada le ceann an sconnsa sin dá mbeadh do chailleadh go deo leis. Ní bheadh aon-mhaith é a bhacadh in a dheidh sin. Bhuailfeadh sé a dhá shéirín taobh thíos dhá dhá ghlúin, agus dá mbadh í an oíche í ar ith Ceile na bradáin ghreadfadh leis abhaile
→
díbliú
Ní fhaca mé aon-díbliú in mo shaoghal ariamh mar a thug sé ar an mbean. Mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis ag liobairt uirre. D'ith sé go cnáimh í
→
dícheall
Ba mhaith an dicheall dhom salann a choinneál tarraingthe aige as G. ar feadh na bliana anuiridh. Ní raibh cinneadh go deo lé'r ith sé d'fheoil agus d'iasc
Is dicheallach an bhean í. Ní fhágann sí cathaoir ná stól ná soitheach ins an teach nach sciúrann sí 'chuile lá dhá n-eirigheann uirre. Agus d'íosfá do bhéilí de'n urlár atá aice. Bíonn sé cho glan le criostal. Agus ní fhágann sí a gort ná a garrdha ar deireadh ach oiread
→
díchúis
Níorbh fhearr leis sin ag ithe a bhéilí ná ag déanamh dí-chúis' ar dhaoine. Sin é a bhuac. 'Bhfaca tú an cleas a rinne sé ar L. an uair a d'eitigh sé é faoi'n inghin. Chuir sé caiple na dtinncéaraí uiliog isteach in a chuid cuir, gur thalltuigh agus gur rómhair agus gur fhoghluigh siad é as cnáimh éadain. Anois a bhfuil biseach agad?
→
díle 1
Fuair mise mo sháith de'n áit cheana. Chuaidh muid isteach ag ithe béilí ann lá. Dhá bhfeictheá an scudalach de tae a thug sí dhuinn — níor baisteadh ariamh é. Agus an builín a fuair muid, bhí sé ceannuighthe ó'n Díle
→
díleá
'Sé an díleághadh atá ar an mbuachaill sin nach dtugann sé greim len ithe dóibh go gcailltear leis an ocras iad. Amhgar agus anshógh atá ar a chuid beithidheach, agus ní díleághadh. Seadh b'fhéidir! Nach bhfaca mé laogh breagh annsin anuiridh aige — céileóg. Tabhair laogh breagh air. Choisc sé é faoi cheann míosa, agus níor thug sé gabhail ná uchtóg dó ach a chur siar in Garrdha na L. ag ithe raithnighe. 'Meas tusa an cothú do laogh í raithneach. Bíodh unsa céille agad. Thú féin agus do chuid díleághadh. Is gearr ó'n bpéire laoghannta sin thíos anois aige. D'fheicfeá ag eitealla leis an ocras iad.
+
→
díocas
Bhí sé thuas agus ciseog fhataí in a mhiainis (fiadhnuis) agus díocas air ag ithe éisc. Má bhíonn aon-bhreac ó'n mBreatain anall gheobhaidh sé siúd é
TUILLEADH (1) ▼
Tá díocas ithte orm. Níor ith mé aon-ghreim ó d'eirigh grian indiu agus is maith fada siar ar an spéir í anois
+
→
díogha
Má tá tú ag iarraidh éisc ar foghnamh, ceannuigh trosc nó langa — iasc mór eicínt. Maidir le na runnachaí agus na faidhtíní sin, níl ionnta ach an díogha. Líonfaidís do bholg agus is ánnlann iad, mara mbeidh bealtuidheacht ar bith eile agad, ach má bhíonn, níl tú ach ag cur do ghoile amú len a dhul dhá n-ithe
TUILLEADH (2) ▼
Is mór is fiú dhuit a bheith dealuighthe amach uiliog ó dhíogha na L. Sin iad an t-uisce faoi thalamh. Is leat uiliog iad an uair a bhéas tú ag caint leo, ach cho luath agus a ionntóchas tú do dhruim, tosóchaidh siad ag ithe agus ag gearradh ort. Sin é a mbéasa. Bhídís ag coireamhaint ortsa freisin. B'fhéidir nar chuala tú féin é, ach chuala tuille é. Is maith a rinne tú é agus a bhfágáil annsin
Ní de'n díogha an dream sin chor ar bith ach de thogha na ndaoine: cineál Th. Mh. nachar fhéad aon-duine ariamh a dhul ag ithe ná gearradh orra. Níor dhúin siad a súil ariamh ar bhaintreabhach, ná ar dhílleachta, ná ar fhear an anshógha. Is mór a bheadh le fán ins an saoghal a chuaidh thart marach iad sin. Tá a fhios agad nachar eitigh T. M. aon-duine ariamh faoi'n rud a bheadh aige
+
→
díol 2
Ith suas anois iad, agus is mór é do dhíol díob marar athruigh tú
TUILLEADH (2) ▼
Chuir mise in a dhíol éisc aréir é ar chaoi ar bith. Bhí mé féin agus an currachthóir seo thuas ar meath indé, agus bhí suas le dhá chéad faidhtín againn. Ar a theacht isteach dó aréir chuir mé síos sé fhaidhtín dó, agus pota fataí. Deirimse leatsa go mba bheag é an fuighleach in a dheidh sin. D'íosfadh sé siúd an tsáith Mhuimhneach
Is mór an díol náire é an rúisc de mhadadh sin. Dair leat féin nach bhfuil sé ag fáil a leath-dhíol le n-ithe. Dá mbadh é an duine ba mheasa leat beo é, a bheadh istigh ins an teach, ní chomhnóchadh sé go leagadh sé a chrúib thuas ar an mbord. Sib fhéin a mhill idtosach é an uair a thug sib faisean dó a bheith ag tógáil giotaí aráin de chorr an bhuird
Bhí uainín meirbh annseo againn an bhliain cheana — dialúnach beag. Chaith sé cheithre mhí ag ithe as cúl a' (ar) nglaice. Shílfeá nach mairfeadh sé ala an chluig an chéad uair. Uan fireann a bhí ann, agus níor cailleadh ariamh é. Ní dhéanfadh duine ar bith tada leis ach a chaitheamh amach. Ach dar príosta sceinn sé amach leis an aimsir, agus rinne sé an-réithe. An reithe is fearr a bhí ariamh agam. Ní scarfainn leis ar chuid mhaith marach gur báthadh é i gcaochpholl annsin thuas ar an easca anuiridh
→
diomdha
Cuirim faoi dhraoidheacht agus faoi mhór-dhiomdha na bliana thú gan an dárna béilí a ithe ar aon-bhord ná an dárna h-oíche a chodladh ar aon-leabaidh go bhfagha tú amach domsa cé'n fáth nach ndearna Ridire an Gháire Dhuibh aon-gháire le seacht mbliana ( … go dtugaidh tú chugam an Each Chaol Donn, an Claidheamh Soluis agus rl.) = gnáth-sheoruidhe i sean-scéalta le tuairisc a thabhairt ar chur na ngeasa
+
→
díreach
Ith suas é, agus altuigh Dia go bhfuil sé agad. Ar chuala tú ariamh é: arán cam a ghníos bolg díreach
TUILLEADH (1) ▼
Sin é an peata. Ní íosfadh sé an stiallóig aráin in áit a bhfuil ailp bainte as a ceann. Go dtugaidh an diabhal thart é ní dhá thiomaint é. Níor chuala tú ariamh go ndéanann arán cam bolg díreach
Ag diúgaireacht chaoineacháin atá tú aríst. Is diachta duit sin. Dar ndóigh ní rud le n-ithe atá uait aríst agus a ghoirdeacht agus ó fuair tú "bruth-bruth".
Gheobhfá neart diúilicíní annsin thíos ar an Leic Pháirteach am ar bith san Earrach ná sa Samhradh. Chuala mé fear ag rádh nuair a bhíos sé ag tuileadh gur maith an dóigh breac fanacht caithte i bpoll (an dorugha a bheith caithte ann) dhá mbeadh carraig nó leac in aice leis a bheadh faoi dhiúilicíní. Deir sé go dteagann na blátháin agus na ballaigh agus na truisc stupóige isteach ag ithe na ndiúilicíní. D'fheicfeá iad ag imeacht do na clocha leis an taoille tuile. Is minic a chonnaic mé iad ag eirghe do na clocha agus ag dul ag sireoireacht sa taoille. An bhfaca tú an oscailt bheag atá isteach ann. L'aghaidh beatha is dóigh é sin
Is mó dhá fhonn atá orm na fataí a dhiúltú ar fad. Níl siad ag teacht liom. 'Chuile uair dhá n-ithim iad cuireann siad múisiam eicínt orm. Airighim cho trom ar mo chroidhe iad. Agus tá an-tóir go deo agam orra. Is cosamhail nach bhfeileann siad dom in a dheidh sin
→
dlaoinín
Meastú nuair a bhí mé ag ithe builín a tháinic aniar ó tigh P. L. an lá cheana nach bhfuair mé dlaoinín istigh ann. Gruaig an bháicéara is dóigh
→
dlúth 2
Tá siad ina gcomhnaí an-dlúth dhá chéile annsiúd. Agus go deimhin má tá fhéin, ní choinnigheann siad aon-chomharsanacht le chéile, ach ag ithe agus ag liobairt ar a chéile, 'chuile lá dhá n-eirigheann ar a súil
→
dodaíl
Má theigheann sí chun dodaighil' ort, ná bac leis an mbuarach ach buail cupla criogaide aniar ar an dromán uirre, agus b'fhéidir go gcuirfeadh sin 'un míneadais í. Mara gcuiridh fág annsin í go trathnóna, gan tada le n-ithe, agus b'fhéidir go múinfeadh an t-ocras í
+
Badh shin é féin a dhul ag brughadh ar an doicheall, a dhul isteach go dtí iad sin. Tá mé ag ceapadh nar fhéad aon-fhear ariamh a rádh go bhfuair sé cupán tae ann. Dhá gcastaí ann thú faoi chéad agus iad ag ithe ní thairgfeadh siad a dhath dhuit. Badh iad an dream ba ghortaighe iad a shiubhail ariamh talamh ná féar. Bhí a shliocht orra: d'fhága siad cistí airgid in a ndiaidh.
TUILLEADH (1) ▼
Bhí sí ro an-tlásach ag an mbiadh. Chuir sí an iomarca suas in éindigh, agus chuaidh sé len a h-anáil síos píobán an doichill. Chinn sé uirre é a chur aníos, agus sheas sé in a muineál. Thosuigh siad ag bualadh bosógaí ins an dromán uirre, ach dheamhan maith a bhí ann. Ní rug an sagart ar an mbean bhocht. Cnáimh a bhí ins an ngeampa feola a chuir sí suas, a chriog í. Is maith nar mhór do dhuine a bheith ar a áirdeall féin ag ithe a bhéilí. D'fheicfeá daoine agus bheidís cho h-uathbhásach sin aige agus nach ndéanfaidís ach a shlamairt. Is mór an chontabhairt é sin 'sábhalaidh Dia sinn. Ar aon-chor ní bhíonn aon-mhaith ins an mbeatha leis an ithe sin a thabhairt uirre
+
→
dóigh 1
Ba mhaith an dóigh anois do'n triúr againn a dhul agus greim a ithe. B'fhéidir nach mbeadh sé cho h-éascaidh dhuinn a fháil aríst. Ní beag dhuinn a bhfuil romhainn agus gan gearradh ocrais a bheith orainn ar ball
TUILLEADH (1) ▼
Dubhairt mé liom féin nar mhaith an dóigh dhom imeacht ar bholg falamh, agus dhá mhéad doicheall dá raibh romham, go bhfanfainn go bhfeicinn an dtairgfí aon-ghreim len ithe dhom. Tairgeadh agus mo sháith.
+
→
dóigh 3
Má sin poll dóighte ar a chóta muis, go bhfóiridh Dia ar thuilleadh. Mara bhfuil le caitheamh ag duine in do bhéal ach gur ith tú min bhuidhe, 'séard adéarfainnse: "má's peacadh a bheith buidhe tá na mílte damanta". Cá'il an té nachar ith an dream a bhain leis min bhuidhe
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh fata de bhláth bliana ins an ngarrdha sin againn anuiridh nach raibh dóighte ag sioc. Ní raibh sé ionrásta aon-cheann amháin aca a ithe. Bhí blas orra as éadan
→
Domhnach
"Domhnach Chrom Dubh, lá na Móna agus Lá Fheil Muire Mór thall sa bhFoghmhar: trí lá a bhfaghann an bodach a sháith le n-ithe" = deirtear é seo
→
domlas
Chuir sé é féin 'un domblais le'r ith sé de runnachaí úra. Luigh sé ar an leabaidh annsin gur chodail sé smailic. D'eirigh sé taca an seacht a chlog agus fuair sé gabhair Sh. 'sa tsail. Bhuel chuirfeadh sé na diabhail de'n Chruaich ag eascainí, agus air fhéin is mó a bhí sé dhá dhéanamh agus ar na runnachaí
+
→
dona
Ithe dona atá mé indon a dhéanamh ag na fiacla atá agam
TUILLEADH (2) ▼
Nach dona ó'n ngamhainín sin rud a ithe. Níl bail ar bith air ag ithe a chodach
Fágann sin go dona tú mara bhfuil tú indon tada a ithe thairis sin
Bhí uan meirbh againn annseo an bhliain cheana, agus níor ól sé aon-deoir dhá lacht ariamh, ach léar (de réir) mar a choinnigheadh muid bainne leis istigh ar an teallach. Dar príosta d'itheadh, agus "sweets" agus siúicre agus 'chaon tsórt as cúl do ghlaice. Bhí sé in a Dhomhnaillín dhona go ceann fada. Ach rinne sé a bhiseach uiliog d'aon-iarraidh amháin ins an deireadh. Dhá laghad meas dá raibh againn air, badh é an chaora ab fhearr ag gabhail liom é an t-am ar dhíol mé é